11. Өкілеттілікті делегирлеу. Жауапкершілік. Сызықтық өкілеттіліктер

Жалпы өкілеттілік туралы айтып кететін болсақ өкілеттіліктер- ұйымның ресурсын пайдалану құқығын шектеу және кейбір қызметкерлердің күш –жігерін белгілі бір міндетті орындауға бағыттау болып табылады.

Менеджментті жалпы жөнге қоюда тиімді пайдалану ұйымдастырудың негізгі элементтерін: табыстау,жауапкершілік пен өкілеттікті ең жайлы үйлестіруді көздейді.

Делигерлеу(табыстау)-басқару теориясында олардың орындалуы үшін жауапкершілікті өзіне қабылдайтын тұлғаға міндеттер мен өкілеттіктерді беруді білдіреді. Өкілеттіктерді делигерлеу бағыныштыларға шешім қабылдау мен қандай да бір іс әрекеттерді жүзеге асыруда билік беруді білдіреді

Өкілеттіктерді делигерлеу мынадай болады:

• Толық-бағынышты жұмысты орындайды және ол үшін жауапкершілік арқалайды. Бастық бұл жұмысқа тартылмайды.

• Шектеулі-бағынышты жұмысты бастықпен бірлесіп орындайды және ол үшін жауапкершілік арқалайды.

• Нөлдік-бағынышты жұмысты орындайды,бірақ ол үшін жауапкершілікті бастық көтереді.

• Керісінше табыстау-бағынышты жұмысты бастыққы қарай ауыстырады.

Жауапкершілік-мойында бар міндеттемелерді орындау және оларды қанағаттандырарлықтай шешуге жауап беру деген сөз. Міндеттеме ретінде жеке тұлғадан ол ұйымда белгілі бір қызмет атқаратын болса,нақтылы жұмыс талаптарын орындау күтілетінін түсінген жөн. Іс жүзінде жеке тұлға белгілі бір сыйақы алу үшіносы қызмет міндеттерін орындауға арналған мәміле жасайды.

Жауапкершілік еңбеккердің өзіне өкілетін беретін адамның алдындағы міндеттерін орындау нәтижелері үшін жауап беретінін білдіреді.

Сызықтық өкілеттілік - тікелей басшыдан,оның қарамағындағыларға,әрі қарай бағыныштыларға беріледі. Линиялық өкілеттілік басшыға берілген заңдастырылған билік,сол арқылы ол қарамағындағыларға алған қойған мақсатты орындауды талап етеді. Линиялық өкілеттілікке ие болған басшы сонымен қоса,белгілі бір шешім қабылдауға,нақты мәселелерді шешуді өзінін жоғары басшының келісімен күтпей ақ дербес әрекет етуге қақысы бар.

12. Мотивацияның мазмұндық теориялары. Мак Клеландтың қажеттіліктер теориясы

Басшы ойлаған мақсатына тиімді жолмен жетуі үшін, ол жұмысты дұрыс үйлестіріп, адамдарға жүктелген міндетін орындата алуы тиіс.Өз шешімін жүзеге асыру үшін басшы мотивацияның негізгі принциптерін қолданады. Мотивациялау – адамдарпдың бойындағы мотивтерді қозғау арқылы оларға әсер ету процесі. Мотив дегеніміз – адамдардың белгілі бір іс-қимыл әрекет жасауларына итермелейтін себеп. Мотив адамның ішкі хал-ахуалының жеке тұлғалық сипат алуы б.т. Адамның мінез-құлқы тек бір мотивпен анықталмайды.Олар жиынтық түрде қарастырылады. Мотивация дегеніміз – басқарушының іске н/се ұйым мақсаттарына жету үшін өзін және басқаларды ынталандыру процесі.

Мотивацияны басқару міндеттеріне жататыны – амалдар мен құралдар жиынтығы. Басқарушы мұны негіздеген мақсатқа жету үшін ішкі қозғаушы күшті пайдаланады.

Мотивацияның мәнін , сондай-ақ концепциялары мен ықпалдарн айқындайтын толып жатқан зерттеулер бар.Мескон.М.Х., Альберт.М., Хедоури .Ф. мотивацияның мазмұндық және іс жүргізу теорияларын ажыратты.

Мотивацияның мазмұндық теориясы адамдарды көздеген мақсатқа сай әрекет етуге мәжбүр ететін іштей талаптануды теңдестіруге негізделген.бұл теорияның өкілдеріне А.Маслоу, Д. Маккелланд, Ф.Герберг және басқалар жатады.

Мотивацияның іс жүргізу теориясы біршама кейінірек пайда болған. Ол негізінен алғанда, бірінші кезекте адамдардың түсінігі мен танымын ескере отырып, олардың өздерін қалай ұстайтындығына негізделген. Мотивацияның бұл категориясына Портер Лоулердің үміттену теориясы , әділдік теорисы және мотивация моделі жатады.

Мак Клелландтың қажеттіліктер теориясы:

1. Адамдардың жандандыратын, құлшындыратын, сезімдерін оятатын олар билік, жетістік және қатыстық қажеттіліктері.

2. Қазіргі жағдайда осы жоғары деңгейдегі қажеттіліктердің маңызы зор, себебі төменгі деңгей қажеттіліктердің маңызы зор, себебі төменгі деңгей қажеттіліктерін негізінен орындалған.

Бұл тәсіл мотивтер құрылымын және оның мінез құлыққа және жеке басқа әсерін зерттеуге негізделген. Оның пікірінше адамдарда ең басты үш қажеттілік болады дейді:

Билікке ұмтылу қажеттілігі, басқа адамдарға ықпал ету ниетінен құрылады. Билікке құштар адамдар өз пікірін батыл, ашық айтады, пікір таласынан, өара сыннан қорықпайды, өз пікірін өткізуге тырысады. Олар шебер сөйлейді, басқалардың өзіне ерекше көңіл бөлуін талап етеді. Басшылар көбінесе осындай адамдарды басшылыққа тартады.

Жетістікке жету қажеттілігі, табысқа жетуден ғана емес жұмысты табысты аяқтауға талпынысынан көрінеді. Адамдар өз табысбарын жария етуге тырысады және нақты бағалануын талап етеді. Өзін өзі ұдайы жетілдіріп отыруға тырысады. Басшвлар мұндай адамдардың қажетін қанағаттандыруға, олпрға көбірек көңіл бөліп, оларды бөлек жинап, жиі әңгіме өткізіп тұруы тиіс.

Қатысушылық қажеттілігі, бұл жағдайда адамдар достық қатынастар орнатуға, басқаларға көмек көрсетуге талпынады.

• Билік

• Жетістікке жету

• Қатыстылық