9. Билік пен ықпалдылықтың формалары. Билік пен лидерлік саласындағы зерттеушілер Френч және Рейвеннің жіктеулері бойынша биліктің 5 негізгі формасы

Билік дегеніміз - адамның мінез- құлқына әсер ету мүмкіндігі.

Ықпал ету - бір адамның келесі бір адамға қарым-қатынас нәтижесінде, оның мінез-құлқына әсер ету арқылы сезіміне өзгеріс енгізетін мінез-құлық әрекеті, лидерлік ұйымның мақсатына жету жолындағы жекелеген адамдарға немесе әсер ету мүмкіндігі.

Басқару үшін ықпал ету қажет, ал ықпал ету үшінбилік керек. Билік орындаушылардың белсенді талаптарына ықпал етуге негізделген.

Ықпал етудің барлық нышандары басқа адамның тілігін орындауға түрткі болды.

Гренг пен Рейвеннің жіктеуі бойынша биліктің негізгі 5 нышаны болады:

Мәжбүрлеуге негізделген билік. Биліктің бұл формасы қорқыту немесе үрейлендіру арқылы ықпал етеді. Бұл билік түрі қызметкердің белгілі бір қажеттіліктері болып, және де ықпал етуші адам осы қажеттілікті қанағаттандыруға мүмкіндігі бар екендігін білген жағдайда орын алады, яғни, көбінесе қызметкерлер жұмыс орнынан айрылып қалуға, жалақысының төмендеуіне немесе басқа да жағдайлардан қорқады. Сондықтан бағынушы басшы тарапынан өзіне ықпал етуге мүмкіндік береді.

Марапатқа негізделген билік түрі. Бұл билік түрі оң немесе дұрыс ықпалды күшейту арқылы әсер етеді. Марапаттау ежелден келе жатқан және жиі қолданылатые билік түрі. Бағынушы мұндай ықпал етуден бас тартпайды, керісінше, мотивациясы арта түседі. Оның есебіне қызметкер өзіне берілген тапсырманы толық көлемінде және мерзімінде орындаған жағдайда оған марапат берілетініне сенімді.

Сараптауға негізделген билік.биліктің бұл түрі салиқалы сенім арқылы ықпал етеді. Бұл жағдайда бағынышты адам өз басқарушсының белгілі бір проблема бойынша ерекше біліктілігі бар екендігіне сенім артады. Осыған байланысты бағынушы басшы тарапынан өзіне ықпал жасауға қабілетті болады. Басшы өз саласында неғұрлым жоғары жетістіктерге ие болса, ықпал дәрежесі де соғұрлым жоғары болады.

Эталондық билік немесе үлгі билігі деп аталады. Бұл билік түрі хоризма арқылы ықпал етеді.Хоризма дегеніміз басқарушының н/е жетекшіінінң жеке қасиеттерімен қабілеттері негізінде құрылған билік. Бұл билік түрі басшыға деген көзқарасы басшыны лидер ретінде танып білуі және басшының тапсырмасын ерекше ынтамен орындауға дайын болуына негізделеді. Бұл жағдайда көшбасшысының бағыныштыларға эталон н/е үлгі ретінде көрінеді.

Заңды билік н/е дәстүрлі билік. Биліктің бұл формасы ұйым ішінде қалыптасқан дәстүрлер арқылы ықпал етед. Ұйым ішіндегі қалыптасып қалған мінез-құлық нормалар құндылықтар тарихы және дәстүрлер негізінде бағынышты басшыға өзі қызметкер болғандықтан, ал басшы басқарушы болғандықтан бағынуы тиіс деген ұғым бар

10. Жоспар түрлері. Бизнес-жоспар туралы түсінік, мақсаты және мәні

Жоспарлау дегеніміз кез келген шаруашылық қызметі жетістігінің маңызды бөлігі. Оны елемеу кәсіпкерге қымбат түседі. Өйткені фирма істері бойынша ол байланысқандардың барлығы жабдықтаушылыр,тұтынушылыр,бәсекелестер ,банктердің өз жоспарлары бар және кәсіпкер оларды ескеруге міндетті. Сонымен қатар өз қызметін жоспарлауы тиіс.

Жоспарлау қағидалары:

• орталықтандыру мен орталықсыздандыруды үйлестіру

• Жоспар құруда жеке тұлғтарына емес ұжым мақсатына бағытталу

• Жоспардың ғылыми негізделуі

• Жоспардың икемділігі немесе бейімділігі

• Жоспарлау ұйым қызметіне қажет етілетін ресурстардың типі мен көлемін анықтау қажет

Жоспарлау түрлері:

• Мазмұнына байланысты экономикалық,технологиялық,әлеуметтік және мәдени

• Маңыздылығы бойынша стратегиялық тактикалық оперативтік

• Уақыт мерзімі бойынша ұзақ менрзімді және қысқа мерзімді

• Бизнес жоспар көбінесе инвестиция тарту мақсатында құрылады.

Нарықтық экономика жағдайында кәсіпкерлер өздерінің қызметтерін нақты және дәл жоспарлаусыз  белгілі-бір жетістікке жете алмайды. Сондай-ақ, олар мақсатты нарық жағдайы туралы ақпаратты, бәсекелестердің жағдайы туралы және өзіне қатысты перспективаларды және мүкіндіктері туралы ақпараттарды үнемі жинап, оларды аккумуляциялау қажет.

Маңызды міндет – инвестиция тарту мәселесі болып табылады, соның ішінде шетел елдерінен тартылатын инвестициялар. Бұл үшін инвестициялауды қажет ететін жобалардың (ұсыныстардың) рәсімделуін негіздеу және аргументтеу керек. Осындай және тағы басқа мақсаттарда бизнес-жоспар қолданылады.

Нарықтық экономикада бизнес-жоспар кәсіпкерліктің барлық сфераларында қолданылатын жұмыс инструменті болып табылады. Бизнес-жоспар фирманың қызмет ету процесін сипаттайды, сонымен қатар, қалайша сол жобаның басқарушылары өз мақсаттары мен міндеттеріне, соның ішінде жұмыстың табыстылығына жететіндігін көрсетеді. Жақсы дайындалған бизнес-жоспар фирмаға өсуге, нарықта жаңа позицияларға шығуға және өзінің дамуының перспективті жоспарын жасауға көмектеседі. Бизнес-жоспар – тұрақты құжат болып табылады, бірақ ол жүйелі түрде оған түзетулер енгізу арқылы жаңартылып отырады, өйткені фирма және фирма қызмет ететін нарық үнемі өзгерістерге ұшырайды.

Бизнес-жоспардың шешетін негізгі мәселелері:

1. фирма дамуының мақсатты экономикалық бағытталуын негіздейді;

2. қызметтің күтілетін қаржылық нәтижелерін, бірінші кезекте сатулар көлемі, табыс, капиталға пайданы есептеуге көмектеседі;

3. таңдалған стратегияны іске асырудың таңдалған қаржылық көздерін, яғни қаржылық ресурстарды концентрациялау тәсілдерін анықтайды;

4. жоспарды іске асыруға қабілеттілігі бар қызметкерлерді жинау;