25.Шлюбна-сямейнае права

Першы Статут рэгуляваў абмежаваную колькасць шлюбных дачыненняў:

• пацвярджаў прынцып свабоды выхаду замуж, права жанчын на свабоднае волевыяўленне на шлюб незалежна ад стану (р. III, арт. 31)

• ўскосна прызнаваў сапраўднасць нават чацвертага шлюбу (што супярэчыла пазіцыі царквы), бо дзеці ад яго прызнаваліся раўнапраўнымі спадчыннікамі бацькі (р. IV, арт. 14).

• Вызначаўся шлюбны ўзрост: для мужчын - 18 гадоў, для жанчын - 15.

Другі Статут рэгуляваў шырэйшае кола шлюбных дачыненняў, у прыватнасці парадак злучэння ў шлюб.

Развіваючы норму аб свабодным волевыяўленні на шлюб, Статут 1566 г. прадугледжваў суровыя санкцыі за прымус жанчыны да шлюбу: за "кгвалтовное взятие в жены" прызначалася смяротная кара (р. VIII, арт. 9). Але свабода волевыяўлення нявесты па-ранейшаму абмяжоўвалася згодай бацькоў і апекуноў (р. IV, арт. 11, 12; р. V, арт. 7, 8, 9, 31). былі вызначаны маёмасныя санкцыі ў дачыненні да нявесты, якая выходзіла замуж без згоды бацькоў або апекуноў, - яна пазбаўлялася пасагу і страчвала права на спадчыну.

У інстытуцыі сям’і як адной з найважнейшых для існавання грамадства і дзяржавы арганічна ўзаемазвязаны асабістыя і маёмасныя правадачыненні.

Інстытуцыі, што фармуюць матэрыяльную аснову сям’і:

ПАСАГ і ВЕНА,

якія ў сваю чаргу цесна звязаныя з правам спадкаемства і апекай.

Пасаг (маёмасць для дачкі-нявесты) у Статутах вызначаўся тэрмінамі пасаг, выправа, унясенне.

• Пад пасагам у вузкім сэнсе мелася на ўвазе маёмасць дачцэ ў выглядзе грошай, золата, срэбра, каштоўнасцяў.

• Пад выправай разумелася ўласнасць у выглядзе рухомай маёмасці гаспадарча-бытавога прызначэння.

• Унясенне - гэта сума пасагу і выправы.

Пасаг звычайна вызначаўся бацькамі паводле іх меркавання. Закон не абмяжоўваў іх у гэтым, але ў выпадку смерці бацькоў дочкі мелі права на пасаг паводле закону (Статут 1529, р. IV, арт. 7).

Для ўмацавання становішча ўдавы муж пры жыцці паводле даўнага звычаю, уступаючы ў шлюб, забяспечваў пасаг жонкі пэўнай доляй са сваёй уласнай нерухомай маёмасці, якая называлася ВЕНАМ.

Паводле р. III, арт. 9; р. IV, арт. 1-5 Ст. 1529 г. частка маёмасці мужа, на якую павінна афармляцца ВЕНА, складала не болей за трэць яго нерухомасці.

У выпадку смерці мужа ўдава заставалася на гэтым ВЕНА, усю астатнюю маёмасць атрымлівалі ў спадчыну дзеці.

.26. Магдебургское право

Привилеи на самоуправление, которые выдавались за под­писью великого князя, не противоречили традиционному местному праву, а позже — белорусским законам, и тем более не отме­няли их. Они только расширяли и обогащали обычное право. Магдебургское право было своеобразной частью законодательства Великого княжества Литовского. Поскольку не все белорусские города имели магдебургское право, то наличие его можно "назвать еще и отличительной чертой белорусского городского права.

Первым на территории Беларуси магдебургское право полу­чил Брест (1390), за ним - Гродно (1391), Слуцк (1441), Высо­кое (1494), Полоцк (1498), Минск (1499). До второй половины XVII в. магдебургским правом владели почти все более или ме­нее значительные города и местечки (более 50). Этому способ­ствовало то, что ВКЛ постоянно подвергалось нападениям, и го­сударство было заинтересовано в преобразовании городов в форпосты своей обороны. Получая магдебургское право, мещане в случае войны выходили охранять не только государство, но и свою «городскую независимость», личные свободы.

По магдебургскому праву, вместо многочисленных натураль­ных повинностей горожане платили один денежный налог, размер которого был четко определен. Они освобождались от суда и власти великокняжеских чиновников, что в значительной мере укрепляло неприкосновенность имущества и свободу экономи­ческой деятельности горожан. Горожане могли заниматься ре­меслом, тороговлей и земледелием, выбирать городской орган власти — магистрат, ратушу, создавать ремесленные объединения — цехи. Мещане Полоцка, Вильно и других городов с магдебур­гским правом освобождались от торговых пошлин на территории! всего ВКЛ. Города с магдебургским^ правом могли до 4 раз в год проводить ярмарки, на которых при­езжие купцы должны были продавать товар только оптом, от чего город имел определенную выгоду. Жители возлагали на себя дополнительные обязаннос­ти, в частности, ремонтировать и обновлять за свой счет оборони­тельные сооружения, что также было выгодно государству.

Согласно Привилею на магдебургское право в городах созда­вались органы самоуправления, независимые от воевод и старост. Городское управление — магистрат, ратушу—возглавлял войт из шляхты или богатых мещан, назначаемый великим князем. Это был выборный орган самоуправления. Он собирал налоги, выпол­нял судебные функции, управлял общественными работами, осу­ществлял контроль за торговлей, принимал в городскую общину новых мещан и т.д.

Магистрат (ратуша) состоял из двух структурных частей: го­родской рады, куда входили 12—20 мещан-радцев, избираемых из законнорожденных, проживающих в городе богатых мещан, и лавы, куда помимо войта входили избираемые лавники. Не вы­бирались нехристиане, бедняки, калеки и чужаки. Радцы из своей среды избирали 2, 4, 6 бурмистров, которые и руководили повседневной текущей работой рады. Лава действовала чаще все­го как судебный орган, рассматривая уголовные дела, а рада и управляла городом, и рассматривала гражданские дела мещан.

32. Дзяржаунае права ВКЛ па статутах.

Дзярж. Права замацоувала феадальна-грамацки лад и адначасова утрымливала нармы якия сведчаць аб зъяуленни бурж. права (Фармальна роунасць усих перад законам, але закон не быу аднолькавы для усих). Насельництва дзялилась на саслоуи: шляхта, духавенства, мяшчане, простыя люди. Кожнае сасл. дзялилась на группы. Прававое становишча шляхты адрознивалась ад иншых. Кирауник дзяржавы, галоуная асоба у краине – Вялики князь. Пасля Люблин. вунии князи ВКЛ адначасова были каралями Польшы, яны мели шырокия паунамоцтвы унутранняга киравання и мижнар.зносин. Князь киравау з удзелам рады, сойма, сужбовых асоб вярхоунага киравання. Нормы статута 1588 вызначали ст-ру, кампетэнцыю, хар-р дзейнасти центральных устаноу и важных службовых асоб. У статутах бачна зараджэнне органау галиновага киравання, у сяр. 60-х была завершана адм.-тер. рэформа. Дзяржава была падзелена на ваяводствы, паветы, воласци, трыманни. У системе мясцовага киравання выш. Службовыми асобами у ваяводстве быу ваявода, у павеце – стараста. На усе вышэйшыя пасады прызначалися буйныя феадлы значных радоу, уражэннцы ВКЛ, якия мели пэуную адукацию, практычны вопыт дзярж.службы.