- •1Метрологияның мәні,мазмұны және оның түрлері
- •2Метрологияның негізгі қызметтері
- •3Физикалық шама.Физикалық шаманың сипаттамалары. Терминдермен анықтамалар.
- •4.Физикалық шамалардың өлшем бірліктері.
- •5. Қазақстан Республикасының «өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» заңы.
- •6Метрологиялық қамтамасыз ету қызметінің ұйымдастырушылық құрылымы. Метрологияның экономикалық базасы.
- •7Өлшеу бірыңғайлылығын қамтамасыз етудің ұйымдастырушылық негіздері. Метрологиялық қызметтің міндеттері.
- •8Мемлекеттік метрологиялық қызмет жұмыстарының бағыттары
- •9 Мемлекеттік қадағалау. Заңнамалық база.
- •10 Мемлекеттік метрологиялық қадағалаудың негізгі міндеттері
- •11Өлшеу құралдары. Метрологиялық, жұмысшы өлшеу құралдары.
- •12Стандартталған, стандартталмаған, негізгі және қосалқы өлшеу құралдары.
- •13Өлшеу құралдарының түрлері және сипаттамалары.
- •14.Өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамалары
- •15. Өлшеудің қателіктері. Пайда болу сипаты бойынша түрлері.
- •16.Тікелей өлшеу нәтижелерін өңдеу.
- •17. Өлшеудің классификациясы. Өлшеу нәтижелерін өңдеу.
- •18 .Жанама өлшеу.
- •19. Эталон. Бастапқы және арнайы эталон.
- •20.Екінші эталондарды жасау негіздемелері және оның түрлері.
- •21. Халықаралық, мемлекеттік эталондар.
- •22.Топтық эталон.
- •23. Қазақстан Республикасының эталондық базасы
- •24.Өлшеу құралдарын сенімдеу. Сенімдеу әдістері.
- •25.Сенімдеу түрлері және сипаттамалары.
- •26.Өлшеу құралдарын сенімдеу нәтижесін рәсімдеу.
- •27.Өлшеу құралдарын сенімдеу құқығына аккредитация.
- •28.Сенімдеушілердің жұмыс орнын аттестаттау.
- •29.Өлшеу құралдарын калибрлеу.
- •30.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету бойынша құқықтық негіз.
- •31.Заттар мен материалдардың құрамы мен қасиеттерінің стандартты үлгілерінің мемлекеттік қызметі (сүмқ).
- •32.Мемлекеттік метрологиялық қызмет. Уақыт пен жиіліктің мемлекеттік қызметі (уж, мк).
- •33.Сенімделетін құралдың көрсеткішінің абсолюттік ауытқуы деген не?
- •34.Сенімделетін құралдың көрсеткішінің салыстырмалы ауытқуы деген не?
- •35.Құрал көрсеткішінің келтірілген салыстырмалы ауытқуы деген не?
- •36.Абсолюттік түзету деген не?
- •37.Дәлдік класы мен келтірілген салыстырмалы ауытқу арасындағы байланыс қандай?
- •38.Өлшеу құралы көрсеткішінің орнығу уақыты деген не?
- •39.Өлшеу құралының шкаласында қандай белгілеулер келтіріледі?
- •40.Эталондық құралдың дәлдік класы қандай болуы керек? МемСт бойынша құралдар неше дәлдік классқа бөлінеді?
- •41.Эталондық құрал қандай шарттарды қанағаттандыруы тиіс?
- •42.Эталондық құралдың қандай екі шарттары бар?
- •43.Абсолюттік ауытқудың шамасы қандай болуы керек?
- •44.Дәлдік класын білудің маңыздылығы неде?
- •45.Ығыстыру қандай мақсатта қолданылады?
- •46.Прибор көрсеткішінің рұқсат етілген салыстырмалы ауытқуы екі мүшелі өрнекпен нормаланатын жағдай үшін дәлдік класы қалай белгіленеді?
- •47.Бөлшек санмен белгіленген дәлдік класы туралы ақпаратты қалай қолданған жөн?
- •48)Амплитудалық модуляция коэффициенті дегеніміз не? Оны қалай өлшеуге болады?
- •50.Сенімделетін құралдың көрсеткішінің абсолюттік ауытқуы деген не?
- •51) Сенімделетін құралдың көрсеткішінің салыстырмалы ауытқуы деген не?
- •54.Мемлекеттік метрологиялық қадағалау. Метрологиялық ережелер мен нормалардың бұзылғандығы үшін жауапкершілік.
- •55.Өлшеу қателігі? Абсолютті қателік? Салыстырмалы қателік?
- •56.Өлшеу қателіктерінің қалыптасу тәсіліне қарай қалай бөлінеді?
- •57.Өлшеу қателіктерінің көріну тәсіліне қарай қалай бөлінеді?
- •58. Метрологияның қоғамдағы рөлі.
- •59.Си Халықаралық бірліктер жүйесі.
- •60.Өлшеудің тұтастығын қамтамасыз етуге қатысты нормативтік құжаттарға талдау жасау.
42.Эталондық құралдың қандай екі шарттары бар?
Эталон — деп бұл басқа өлшем құралдарына мөлшерді беру мақсатымен шама бірліктерін сақтау жəне жаңғыртуға арналған жоғары дəлдікті өлшем. Эталоннан шама бірліктер дəрежелік эталонға беріледі, ал одан жұмыс өлшеу құралдарына беріледі.
Эталон ерекше өлшеу құрал болып табылады.
Өлшем бірлігін қамтамасыз ету үшін физикалық шамалар бірліктердің ұқсастығы қажет. Өлшем бірлігі физикалық шамалардың белгіленген бірліктерін сақтау мен дəл жаңғырту жəне олардың өлшемін қолданылатын өлшеу құралына беру жолымен жетілдіреді. Өлшем бірлігінің мөлшерін беру метрологиялық тізбегінің жоғарғы түйіні эталон болып табылады. Физикалық шама бірлігін жаңғырта алу –қосымша жəне туынды бірліктерді жаңғыртуы технико-экономикалық мақсатқа лайықты екі əдістің біреуі мен іске асырылады:
1) орталықтандырылған – бүкіл ел үшін бірдей мемлекеттік эталонның көмегімен;
2) децентрализацияланған – метрологиялық қызметтерінде үлгілі
Физикалық шама бірлігін сақтау
Физикалық шама бірлігін сақтауы күрделі метрологиялық кешенді жұмыстар болып табылады. Бір жағынан, шама бірлігінің сақталуын жоғары деңгейде қамтамасыз ету, екіншіден – эталоннан бірліктер шамасы жан-жақтағы аумақтарда қолдану үшін қажетті дəлдігімен берілуі тиісті.
43.Абсолюттік ауытқудың шамасы қандай болуы керек?
Абсолюттік ауытқу дегеніміз – өлшенген шаманың оның нақты мәнінен ауытқуы.
Абсолют ауытқу дегеніміз – өлшенген шаманың оның нақты мәнінен ауытқуы болып табылады. Сенімделетін құрал көрсеткішінің абсолют ауытқуы – құрал көрсеткішінің нақты мәннен ауытқып көрсетуі. Абсолют ауытқудың әр құрал үшін өзінің шегі болады. Ол әр түрлі факторларға тәуелді. Ауа қысымына, өлшеу құралының дұрыс орнатылмауына .
Абсолют ауытқудың шамасы әр өлшеу құралы үшін әр түрлі болып келеді.
Ол өлшеу құралының дәлдігіне байлансты болады, неғұрлым дәлдік класы жоғары болған сайын абсолют ауытқу шамасы да азырақ болып келеді.
44.Дәлдік класын білудің маңыздылығы неде?
Дәлдік класы - жол берілетін негізгі және қосымша қателіктердің шегімен, сондай-ақ мәндері таразылардың жекелеген түрлеріне нормативтік құжаттарда белгіленетін дәлдікке әсерін тигізетін басқа да қасиеттермен анықталатын таразылардың жинақталған сипаттамасы;
Дәлдік класын білу дәл өлшеу жүргізу үшін қажет. Өлшеу жүргізу барысында дәлдігі жоғары құралды таңдаған тиімді. Ол нақты мән алу және өлшеудің қателігінің аз болуын қамтамасыз етеді.
Класс дәлдігі- процентсіз алынатын келтірілген қателік.Класс дәлдігі жіберілетін негізгі қателіктің шектерімен анықталатын берілген түрдегі өлшем құралдары дәлдігінің жалпы сипаттамасы.Өлщем құралдарына дәлдік классы оны дайындау кезінде беріледі.Ол берілген түрдегі өлшем құралдарының өкілетті партиясын зерттеу және сынау кезінде жасалады. ГоСт стандарт бой-а дәлдік класының клас-сы: 0,02;0,05;0,1;0,2;0,5;1;1,5;2,5;4;Мұндай жіберілетін қателіктердің шектеріне номер қойылады және өлшеу диапазоны шегінде қателіктерді өлшеу сипатына байланысты абсолютті,келтірілген,салыстырмалы қателік түрінде өрнектейді.Өлшем құралдарының дәлдік класстары арнайы белгімен белгіленеді.Салыстырмалы қателіктен келтірілген қателікті ажырату үшін дәлдік классын салыстырмалы қателік түрінде белгісін дөңгелекпен сызады.δ=Δx/xmax•100% Δx=δxmax/100%=1,5%=1,5•300/100=4,5mА.Егер қателік шкала ұзындығынан пайызбен нормаланған болса онда класс белгісінің астына V белгісі қойылады. қателіктер көріну сипаты б/ша: дөрекі, жүйелік, кездейсоқ болып бөлінеді. Өлшеу құралдарының қателіктері жүйелі қателіктер тобына жатады. Себебі мұндай қателіктер шамасы мен бағытын өлшеу процесі барысында тұрақты боладыне белгілі бір заңдылыққа сүйенеді. Қателіктер өрнектелуі б/ша абсолютті ж/е салыстырмалы болып бөлінеді. Өлшеу құралының абсолютті қателігі – өлшеу нәтижесінің өлшенетін шаманың шын мәнінен ауытқуы. Δх= х-х0 Мұнда х-прибор көрсеткен мән, х0-үлгілік прибордың мәні. Салыстырмалы қателігі процентпен беріледі ε=(Δх/хо)100% Ол практикада көп қолданылмайды.Приборлардың қателігі өлшеуші шаманың уақытқа тәуелділігіне байланысты: а)статикалық б)динамикалық болып бөлінеді. Рұқсат етілетін қателік, өлшенген шама мәнінің абсолют қателігі класс дәлдігінен асып кетпеуі керек.