Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

UDMURT_KYLYS_OGMET_YoSTY_ESKERON

.pdf
Скачиваний:
39
Добавлен:
13.05.2015
Размер:
1.5 Mб
Скачать

8.КУШЕТО ШУОСЭЗ но ТРОСЁЗО ШУОСЭЗЭСКЕРОН

1.Кылрадъян дӥнъёссэшедьтоно.

2.Кушето яке трос ёзо шуослэсь люкетъёссэ висъяно, висказы номеръёссэспуктоно(1-тӥ номер– котьку шуослэн кутсконысеныз).

3.Пусъёно шуосъёсты герӟась герӟетъёсты но герӟет кылъёсты ( – герӟет, – герӟет кыл).

4. Висъяновозьматӥськылъёсты(

 

)нопыкъеткылъёсты(х).

5.Валтӥсь шуос бордысь пыриськись шуослы юан сётоно но сое стрелка вылэ гожтоно. Валтӥсь люкетаз возьматӥсь яке пыкъет кыл вань ке, стрелка со бордысь суредаське, нош куке пыриськись шуослы быдэс валтӥсь люкет бордысь юан сётӥськом, стрелкаез умойгес йыръёз бордысь суреданы, йыръёзэз ӧвӧл дыръя, мукет валтӥсь ёзбордысь.

6.Шуослэсь схемазэ лэсьтоно.

7.Схемая верано: а) кушето шуос яке трос ёзо шуос; б) валтӥсь герӟаськон амалэз; в) пыриськись герӟаськон амаллэн пӧртэмлыкез: бӧрсьысь бӧрсьы пыриськон,огкадь яке аспӧртэмпыриськон.

8.Шуосъёсты радызъя валэктоно:

а) валтӥсь яке пыриськись люкет, яке итӥськись / герӟеттэм герӟаськон амалэн шуос (пыриськись люкет: пыриськись люкетлэн валатонъя пӧртэмлыкез,герӟаськон амалэз, ёзлуэмез);

б) котькуд шуосэзогшоры веранэзкадь эскероно:

шуослэн веран мугез но мылкыд возьматэмез (вань шуосъёслэн веран мугез но мылкыд возьматэмез одӥг кадь ке, тазэ валэктонэз одӥг полгинэсётыны луэ– 7-тӥ пунктлэн пумаз);

кылрадъян дӥнезъя пӧртэмлыкез: кык валтӥсь ёзэн яке одӥг валтӥсь ёзэн (одӥг валтӥсь ёзоезлэн пӧртэмлыкез);

кылрадъян пушлыкезъя тырмыт луэмез: тырмыт яке тырмыттэм. Кыӵе ёзэзкельтэмын?

пыриськись ёзъёсъя пӧртэмлыкез:вӧлскем яке вӧлскымтэ;

шугомытэмын якешугомытымтэ(маин шугомытэмын);

5– валтӥсь ёзъёсыз: бадӟымъёз (кыӵе вераськон люкетэн верамын),йыръёз(йыръёзлэн пӧртэмлыкез,маин верамын);

6– бадӟымъёзлыпыриськисьёзъёс,йыръёзлыпыриськисьёзъёс.

5, 6 Та пунктъёсъя пыр-поч анализэз учкыны луоз 7-тӥ люкетысь. Улӥысьшуосъёсынэсэплам схематической анализ гинэ сётӥське.

60

Кылсярысь:

ск

ск

мн

ккмн

кк

г

мн

Толонӝытэшъёсынымвераськемместодамваино 1|2 умме

ск кк

шуакбыриз(Г. Павлов).

г

[_____]но – [_____].

Кушето итӥськон шуос. Люкетъёсыз герӟасько но итӥсь, валчеясь герӟетэн. Ивортӥсь,кеськонтэм.

1-тӥ шуос: одӥг валтӥсь ёзэн – тодмо мурто (мон тодам ваи), тырмыт,вӧлскем,шугомытымтэ.

2-тӥ шуос:кыквалтӥсь ёзэн, тырмыт,вӧлскем, шугомытымтэ.

нв

мн

мн

мн

мн

кк

г

Сыӵегурезьбамалъёсыд,нискыланинтыосыдваньвылысь,1|2

кыӵе муген?

нвск кк мн кк

кызьы чидалодкорканпукыны (Г. Павлов).

кыӵемуген?

г

(___ ,___ ______ вылысь),[____ ____].

Кушетопыриськон шуос.Ивортӥсь,кеськонтэм. 1-тӥ шуос:

а) мугез возьматӥсь пыриськись шуос; герӟаське вылысь герӟетэн, пыриське быдэс валтӥсь люкетэзлы; мугез возьматӥсь югдуръёзфункциын;

б) кык валтӥсь ёзэн, тырмыт, вӧлскем, шугомытэмын огкадь бадӟымъёзъёсын.

2-тӥ шуос:

а)валтӥсь шуос; б) одӥг валтӥсь ёзэн – тодмо мурто (тон чидалод пукыны),

тырмыт,вӧлскем,шугомытымтэ.

61

ку?

мн

кк

г кк кк

мн

кс

Йыртыштэкормамедкеуг пот,1|2 азьдэ-бердэчакласа

кк

ворттылоно (Очей Толи).

ку?

г

(____ ке____),[_____].

Кушетопыриськон шуос.Ивортӥсь,кеськонтэм. 1-тӥ шуос:

а) луонлыкез возьматӥсь пыриськись шуос; герӟаське ке герӟетэн, пыриське быдэс валтӥсь люкетэзлы; луонлыкез возьматӥсь югдуръёзфункциын;

б) одӥг валтӥсь ёзэн – мурттэм, тырмыт, вӧлскем, шугомытэмын ӧвӧл.

2-тӥ шуос:

а) валтӥсь шуос; б) одӥг валтӥсь ёзэн – мурттэм, тырмыт, вӧлскем, шугомы-

тымтэ.

кытчы?

нвск

мн кк

нвск мн

кс

кк кк

Кытысь пасез адӟе,1|2 отчы йырзэ донгытэк уг ортчы (Очей Толи).

кытчы?

г.к. в.к.

(Кытысь ______),[отчы ______].

Кушетопыриськон шуос.Ивортӥсь,кеськонтэм. 1-тӥ шуос:

а) интыез возьматӥсь пыриськись шуос; герӟаське кытысь герӟет кылэн, пыриське отчы возьматӥсь кыллы; выжыятӥсь интыез возьматӥсь югдуръёзфункциын;

б) кык валтӥсь ёзэн, тырмыттэм (со адӟе; кин со, контекстъя котьку тодмолуэ),вӧлскем,шугомытымтэ.

62

 

2-тӥ шуос:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

а) валтӥсь шуос;

 

 

 

 

 

 

 

 

б) кык валтӥсь ёзэн, тырмыттэм (со адӟе; кин со, контекстъя

котьку тодмолуэ),вӧлскем,шугомытымтэ.

 

 

 

 

мн

 

 

тн

 

мн

кн

мн

 

кк

 

Археологъёслэнтуннэ нуналозь люкамматериалъёссы возь-

 

мае?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

×

нв

 

мн

 

мн

ск

кк

кк

 

мн

мато:1|2 асьме шаере адямиос нырысьсэулыныинтыясько мезо-

 

мн

к

лн

 

мн

нв

ск

 

 

 

литвакытэ– ог дассюрсаръёсталэсьазьвыл (М. Иванова).

 

×

 

мае?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[____ ____]:[____ ____].

 

 

 

 

 

 

Кушетогерӟеттэмшуос. Ивортӥсь,кеськонтэм.

 

 

 

1-тӥ шуос: кык валтӥсь ёзэн, тырмыттэм (возьмато мае? – ват-

санъёзэзуг тырмы),вӧлскем, шугомытымтэ.

 

 

 

 

2-тӥ шуос: кык валтӥсь ёзэн, тырмыт, вӧлскем, шугомытэмын

выжыятӥсь дырезвозьматӥсь югдуръёзэн.

мае?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

нв

 

мн

 

кк

× кк

нвск

кк

нв

 

Котькуд калыклэн тодэмез потэ,1|2 кытысь потӥз солэн

мн

нвск

нв

кк

тн

мн

нв

 

мн

выжыез,2|3 кытынсо улӥз вашкала дауръёсы,3|4кыӵекалыкъёсын

мн

кк

 

нв

 

кн

 

мн

кс

 

кк

кусып возиз, 4|5

кинэн вордӥськем музъемзэ утьыса ожмаськылӥз

(М. Иванова).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

о

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

3

4

5

 

 

 

 

 

кытысь

кытын

кыӵе

кинэн

 

 

 

 

 

 

 

 

63

 

 

 

 

Пыриськись герӟаськон амалэн трос ёзо шуос, 5 люкетлэсь, огкадь пыриськон герӟаськон амалэн. Ивортӥсь,кеськонтэм.

1-тӥ шуос:

а) валтӥсь шуос; б) одӥг валтӥсь ёзэн – мурттэм, тырмыттэм (тодэмез потэ

мае?– ватсанъёзэзуг тырмы),вӧлскем, шугомытымтэ. 2-тӥ шуос:

а) ватсан пыриськись шуос; герӟаське кытысь герӟет кылэн, пыриське тодэмезпотэпыкъет кылтэчетлы;ватсанъёзфункциын;

б) кыквалтӥсь ёзэн,тырмыт,вӧлскем,шугомытымтэ. 3-тӥ шуос:

а) ватсан пыриськись шуос; герӟаське кытын герӟет кылэн, пыриське тодэмезпотэпыкъет кылтэчетлы;ватсанъёзфункциын;

б) кыквалтӥсь ёзэн,тырмыт,вӧлскем,шугомытымтэ. 4-тӥ шуос:

а) ватсан пыриськись шуос; герӟаське кыӵе герӟет кылэн, пыриське тодэмезпотэпыкъет кылтэчетлы;ватсанъёзфункциын;

б) кык валтӥсь ёзэн, тырмыттэм (со бадӟымъёзэз 3-тӥ шуосын), вӧлскем, шугомытымтэ.

5-тӥ шуос:

а) ватсан пыриськись шуос; герӟаське кинэн герӟет кылэн, пыриське тодэмезпотэпыкъет кылтэчетлы;ватсанъёзфункциын;

б) кык валтӥсь ёзэн, тырмыттэм (со бадӟымъёзэз 3-тӥ шуосын), вӧлскем, шугомытымтэ.

мн мн

нб

нв

мн

мн

нб

тн

мн

Вӧй комоккадьсолэнкылыз,1|2 вуюиськадьчебермугорыз,2|3

мн нб

тн

мн

шукы кадькапчи мылкыдыз(Очей Толи).

[____ ____],[____ ____],[____ ____].

Кушетогерӟеттэмшуос,3 люкетлэсь. Ивортӥсь,кеськонтэм. 1-тӥ шуос:кыквалтӥсь ёзэн, тырмыт,вӧлскем, шугомытымтэ. 2-тӥшуос:кыквалтӥсь ёзэн,тырмыт,вӧлскымтэ,шугомытымтэ. 3-тӥшуос:кыквалтӥсь ёзэн,тырмыт,вӧлскымтэ,шугомытымтэ.

64

маиз?малы? кытчы?

свк ×

нв

нвск

кк

нвск

кк

Умой соослы,1|2 кытчы мылзы потэ,2|3 отчы мыно,3|4

малы?

нв

кк

кк

нв

кк

кинлуэмзы потэ,4|5 солы пӧрмо (Л. Малых).

1

о

3 5

отчы солы

2 4

кытчы кин

Пӧртэм герӟаськон амалэн трос ёзо шуос; валтӥсь герӟаськон амалэз – герӟеттэм, пуш герӟаськон амалэз – пыриськон, 5 люкетлэсь. Ивортӥсь,кеськонтэм.

1-тӥ шуос:

а)герӟеттэмшуослэн валтӥсь люкетэз; б) одӥг валтӥсь ёзэн – мурттэм, тырмыттэм (умой маиз? ма-

лы?– ватсанъёзэзуг тырмы),вӧлскем,шугомытымтэ. 2-тӥ шуос:

а) интыез возьматӥсь пыриськись шуос; герӟаське кытчы герӟет кылэн, пыриське отчы возьматӥсь кыллы; интыез возьматӥсь выжыятӥсь югдуръёзфункциын;

б) одӥг валтӥсь ёзэн – мурттэм, тырмыттэм (мылзы потэ соослэнмакарыны?– ватсан ёзэзуг тырмы),вӧлскем,шугомытымтэ.

3-тӥ шуос:

а) валтӥсь шуос; б) кык валтӥсь ёзэн, тырмыттэм (соос бадӟымъёзэз 1-тӥ шу-

осын (соослы)),вӧлскем,шугомытымтэ.

65

4-тӥ шуос:

а) ватсан пыриськись шуос; герӟаське кин герӟет кылэн, пыриське солы возьматӥсь кыллы;выжыятӥсь ватсанъёзфункциын;

б) одӥг валтӥсь ёзэн – мурттэм, тырмыттэм (соослэн кин луэмзы потэ– ватсанъёзэзуг тырмы),вӧлскымтэ,шугомытымтэ.

5-тӥ шуос:

а) валтӥсь шуос; б) кык валтӥсь ёзэн, тырмыттэм (соос бадӟымъёзэз 1-тӥ шу-

осын (соослы)),вӧлскем,шугомытымтэ.

нв мн мн

мн

г

тн

тн

мн

Со уй Калтач котыръёсын,соберебыдэсУдмуртшаерынно,

макем?

нвск

свк

кк

г

мн кп ск

кс

кк

сокемчалмытвал1|2 — эсьма,пельыник жонвазьыса,вӧсьлуыны

тн

кк

мк

даськариськылӥз,дыр (Нв. Самсонов).

макем?

в.к. г

[сокем_____]– (эсьма ____ ____ ____ ____).

Кушетопыриськон шуос.Ивортӥсь,кеськонтэм. 1-тӥ шуос:

а) валтӥсь шуос; б) одӥг валтӥсь ёзэн – мурттэм, тырмыт, вӧлскем, шугомы-

тэмын висъямюгдуръёзэн – йылтӥсь вӧлскетэн. 2-тӥ шуос:

а) макемез возьматӥсь пыриськись шуос; герӟаське эсьма герӟетэн, пыриське сокем возьматӥсь кыллы; выжыятӥсь макемез возьматӥсь югдуръёзфункциын;

б) одӥг валтӥсь ёзэн – мурттэм, тырмыт, вӧлскем, шугомытэмын висъям югдуръёзэн – каронсямен вӧлскетэн, дыр пыртэм кылэн.

66

 

 

 

 

 

 

 

мае чаклатэк?

 

кк

ккмн

нб

 

ск

кк

г

 

 

Гудыны кутскемлэсь азьло пыр-поч дасяськимы кено,1|2

ск

г

ск

мн

×

кыӵе?

кк

ск

кп

 

выльысь но выльысь сюлэмшугъяськон кылдылӥз:2|3 шонер-а

кыӵе?

кк

нвск

кк

кн

мн

мн

нвск

гудӥськомы,3|4 кызьы шедьтоно сисьмемюртлэсьвиссэ,4|5 малы

кыӵе?

кп нв тн мн мн тн

кс

кн

г нв

кк

тани та гордсюй инты ӵужлуытозязсутэмын,5|6 нош мар вылэм

нв мн

таизарбери?(М. Иванова).

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

о

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3

 

 

4

 

5

нош

6

 

1

ке но

 

 

 

 

кызьы

 

малы

 

мар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пӧртэм герӟаськон амалэн трос ёзо шуос; валтӥсь герӟаськон амалэз – пыриськон но герӟеттэм (3-тӥез 2-тӥезлы), 3-, 4-, 5-, 6-тӥез 2-тӥезлы огкадь пыриськон герӟаськон амал, 1-тӥез но 4-тӥез (5-, 6-тӥез) 2-тӥезлы аспӧртэм пыриськон; пуш герӟаськон амалэз – итӥськон;6люкетлэсь.

1-тӥ шуос:

а) чигнэтэз возьматӥсь пыриськись шуос; герӟаське ке но герӟетэн, пыриське быдэс 2-тӥ шуослы; чигнэтэз возьматӥсь югдуръёз функциын;

б) ивортӥсь, кеськонтэм; одӥг валтӥсь ёзэн – тодмо мурто (эскериськом:мидасяськимы),тырмыт,вӧлскем,шугомытымтэ.

2-тӥ шуос:

а)валтӥсь люкет; б) ивортӥсь, кеськонтэм; кык валтӥсь ёзэн, тырмыт, вӧлскем,

шугомытымтэ.

67

3-тӥ шуос:

а) герӟеттэк пыриськись шуос; валтӥсь люкетысь сюлэмшугъяськонпыкъет кылын герӟаськон понна,-а юан кылпыры кутӥське;

б) юан, кеськонтэм; одӥг валтӥсь ёзэн – тодмо мурто (эскериськом:мигудӥськомы),тырмыт,вӧлскем, шугомытымтэ.

4-тӥ шуос:

а) тодмостӥсь пыриськись шуос; герӟаське кызьы герӟет кылэн, пыриське сюлэмшугъяськонпыкъет кыллы;тодметъёзфункциын;

б) юан, кеськонтэм; одӥг валтӥсь ёзэн – мурттэм, тырмыт, вӧлскем,шугомытымтэ.

5-тӥ шуос:

а) тодмостӥсь пыриськись шуос; герӟаське малы герӟет кылэн, пыриське сюлэмшугъяськонпыкъет кыллы;тодметъёзфункциын;

б) юан, кеськонтэм; кык валтӥсь ёзэн, тырмыт, вӧлскем, шугомытымтэ.

6-тӥ шуос:

а) тодмостӥсь пыриськись шуос; герӟаське мар герӟет кылэн, пыриське сюлэмшугъяськонпыкъет кыллы;тодметъёзфункциын;

б) юан, кеськонтэм; кык валтӥсь ёзэн, тырмыт, вӧлскем, шугомытымтэ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

кызьы?

 

 

 

мн

тн

 

 

 

 

 

 

мн

 

нвск

 

кк

 

нвск

Даша пересь кышномуртэ,1|2 кызьы быгатӥз,2|1

 

озьы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

кк

кк кп

 

 

 

 

 

 

 

 

г нв

 

ккмн

мн кк кп кк

 

мн

буйгатыны выризик,1|3 но соизверамзэпелязӧз ни поны,пельпум

нб мн кп нв кк

йылтӥзкиынызгинэсолы шонтӥз(А. Комаров).

 

 

 

 

 

 

1

 

но

3

 

озьы

 

 

 

 

о

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

кызьы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

68

Пӧртэм герӟаськон амалэн трос ёзо шуос; валтӥсь герӟаськон амалэз– итӥськон (3-тӥез– 1-тӥ но 2-тӥезлы ӵош), 2-тӥез 1-тӥезлы пыриськон герӟаськон амал;3 люкетлэсь.

1-тӥ шуос:

а) валтӥсь люкет; б) ивортӥсь, кеськонтэм; кык валтӥсь ёзэн, тырмыт, вӧлскем,

шугомытымтэ. 2-тӥ шуос:

а) кызьыез возьматӥсь пыриськись шуос; герӟаське кызьы герӟет кылэн, пыриське озьы возьматӥсь кыллы; кызьыез возьматӥсь выжыятӥсь югдуръёзфункциын;

б) ивортӥсь, кеськонтэм; кык валтӥсь ёзэн, тырмыттэм (бадӟымъёзэз контекстъя – Даша, эшшо уг тырмы на йыръёзлэн юрттӥсь люкетэз– буйгатыны),вӧлскем,шугомытымтэ.

3-тӥ шуос:

а)итӥськон амалэн герӟаськись шуос(но герӟетэн); б) ивортӥсь, кеськонтэм; кык валтӥсь ёзэн, тырмыт, вӧлскем,

шугомытэмын огкадь йыръёзъёсын.

ку?

г мн мн мн кк мн кн

Куке бере, дыръя кылъёс кутӥсько каронкыллэсь пӧрмем

мн нб мн г мн мн г

макеним вӧзын ӧлскеттэк яке вӧлскетын), нимвоштосэн яке

мн

нб

нвск нв

мн

кк

г нв

мн

лыднименӵош,1|2 соку сооснимбер луо,2|3 нош со учыръёсы ,3|4

ку?кыӵеучыръёсы?

г

нв

мн

кк

мн

нб

г нв кп нв

куке та кылъёс кутӥсько каронкыл бордын яке кыӵе ке мукет

кыӵе?

кн × мн

нб

нв

мн

мн

кк

г

тн

вераськонлюкетвӧзын,4|5 кудӥзшуосынйыръёзлуэ,5|4 но кушето

кн

мн

тн

мн

кн

пыриськоншуослэсь(сложноподчинённой предложенилэсь)пырись-

69

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]