Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

UDMURT_KYLYS_OGMET_YoSTY_ESKERON

.pdf
Скачиваний:
39
Добавлен:
13.05.2015
Размер:
1.5 Mб
Скачать

2. Пумитазы бызьыса потӥз– кушетокылтэчет:

кызьы?

а) бызьыса потӥз – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: каронсям – валэктӥсь кыл + каронкыл – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын кызьыезвозьматӥсь югдуръёзнойыръёзлуо;

кызьы?

б) пумитазы бызьыса – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: нимберо мурто нимвоштос – валэктӥсь кыл + каронсям – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, валтон герӟаськон амал, шуосын кызьыез возьматӥсь югдуръёз но кызьыезвозьматӥсь югдуръёзлуо;

кытчы?

яке пумитазы потӥз4 кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: нимберо мурто нимвоштос – валэктӥсь кыл + каронкыл – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын интыез возьматӥсь югдуръёзнойыръёзлуо.

3. Тужчырткемпиосмурт– кушетокылтэчет:

кыӵе?

а) чырткем пиосмурт – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: тодметним – валэктӥсь кыл + макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал,шуосын тодметъёзнобадӟымъёзлуо.

макем?

б) туж чырткем – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: сямкыл – валэктӥсь кыл + тодметним – валтӥсь кыл; тодметнимлэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон гер-

4 Таӵе кылтэчет но луыны быгатэ; сое чаклано шуосэз синтагмаослы люкемъя, кылсярысь, шуосэз тазьы люким ке:…пумитазы / бызьыса потӥз

/ туж чырткем пиосмурт, висъяно пумитазы потӥз кылтэчетэз, нош мукет сямен люким ке: …пумитазы бызьыса / потӥз / туж чырткем пиосмурт,соку висъяно пумитазы бызьыса кылтэчетэз.

40

ӟаськон амал, шуосын макемез возьматӥсь югдуръёз но тодметъёз луо.

Англиысь пересь Макковей журналистъёслы веразкосмосысь тодмотэмарбериезадӟемезсярысь(Г. Павлов).

1.Макковей вераз – тэчет огшоры, предикативной; моделез: макеним+ каронкыл;бадӟымъёзнойыръёз.

2.АнглиысьпересьМакковей – кушетокылтэчет:

кыӵе?

а) пересь Макковей – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: тодметним – валэктӥсь кыл + макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын тодметъёзнобадӟымъёзлуо.

кыӵе?

б) Англиысь (пересь) Макковей – кылтэчет кушето, пыриськон; моделез: макеним – валэктӥсь кыл + (тодметним) + макеним – валтӥсь кыл); макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, валтон герӟаськон амал, шуосын тодметъёз но (тодметъёз) бадӟымъёз.

кинъёслы?

3.Журналистъёслы вераз – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: макеним – валэктӥсь кыл + каронкыл – валтӥсь; каронкыллэн кылтэчетэз, ватсан кусып, валтон герӟаськон амал, шуосын ватсанъёзнойыръёзлуо.

4.Вераз космосысь тодмотэм арбериез адӟемез сярысь

кушетокылтэчет:

масярысь?

а) вераз адӟемез сярысь – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: каронкыл – валтӥсь кыл + (каронкыллэсь макеним + нимбер)

– валэктӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, ватсан кусып, нимберен валтон герӟаськон амал,шуосын йыръёзноватсанъёз;

кытысь?

б) космосысь адӟемез сярысь – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: макеним – валэктӥсь кыл + (каронкыллэсь макеним +

41

нимбер) – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, валтон герӟаськон амал, шуосын интыез возьматӥсь югдуръёзноватсанъёз;

кыӵе?

яке: космосысь арбериез – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: макеним – валэктӥсь кыл + макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, валтон герӟаськон амал,шуосын тодметъёзноватсанъёз;

мае?

в) арбериез адӟемез сярысь – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: макеним – валэктӥсь кыл + (каронкыллэсь макеним + нимбер) – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, ватсан кусып, валтон герӟаськон амал,шуосын ватсанъёзноватсанъёз;

кыӵе?

г) тодмотэм арбериез – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: тодметним – валэктӥсь кыл + макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал,шуосын тодметъёзноватсанъёзлуо.

Кык ар пала, нокытын ужатэк-дышетскытэк, атайлэн шуныткорказномырлэськӧбератэкулӥ (Очей Толя).

кӧня дырӵоже?

1. Кык ар пала улӥ – кылтэчет кушето, пыриськон; моделез: (лыдним+ макеним + нимбер) – валэктӥсь кыл + каронкыл – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын дыр кусыпез возьматӥсь югдуръёзнойыръёзлуо.

кӧня?

2.Кык ар пала – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: лыдним – валэктӥсь кыл + (макеним + нимбер) – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал,шуосын дыркусыпезвозьматӥсь югдуръёз.

3.Нокытынужатэк-дышетскытэкулӥ – кушетокылтэчет:

42

кызьы?

а) ужатэк-дышетскытэк улӥ – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: каронсям – валэктӥсь кыл + каронкыл – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын кызьыез возьматӥсь югдуръёз но йыръёзлуо;

кытын?

б) нокытын ужатэк-дышетскытэк – кылтэчет огшоры, пы-

риськон; моделез: нимвоштос выллем сямкыл – валэктӥсь кыл + каронсям – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын кызьыез возьматӥсь югдуръёз(каронсямен вӧлскет).

4. Атайлэншуныткорказулӥ – кушетокылтэчет:

кытын?

а) корказ улӥ – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: макеним – валэктӥсь кыл + каронкыл – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, валтон герӟаськон амал, шуосын интыезвозьматӥсь югдуръёзнойыръёзлуо;

кинлэн?

б) атайлэн корказ – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: макеним (В. в.) – валэктӥсь кыл + макеним (-з асъян кылӥтэтэн) – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз (асъянэз) возьматон кусып, изафет герӟаськон амал, шуосын тодметъёз но интыез возьматӥсь югдуръёз;

кыӵе?

в) шуныт корказ – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: тодметним – валэктӥсь кыл + макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын тодметъёз но интыез возьматӥсь югдуръёз луо.

5. Номырлэськӧбератэкулӥ – кушетокылтэчет:

кызьы?

а) кӧбератэк улӥ – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: каронсям – валэктӥсь кыл + каронкыл – валтӥсь кыл; каронкыллэн

43

кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын кызьыезвозьматӥсь югдуръёзнойыръёзлуо;

малэсь?

б) номырлэсь кӧбератэк – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: нимвоштос – валэктӥсь кыл + каронсям – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, ватсан кусып, валтон герӟаськон амал, шуосын кызьыезвозьматӥсь югдуръёз(каронсямен вӧлскет).

Удмуртъёслэн письменностьсы бер кылдӥз, соиник вашкала памятникъёсысь котькудӥз шедьтэм арбери гинэ ужамзэс но кызьы улэмзэс возьматыны быгатэ… (М.Иванова).

I. 1. Письменностьсы кылдӥз – тэчет огшоры, предикативной; моделез:макеним+ каронкыл;бадӟымъёзнойыръёз.

кинъёслэн?

2. Удмуртъёслэн письменностьсы – кылтэчет огшоры, пы-

риськон; моделез: макеним (В. в.) – валэктӥсь кыл + макеним (-сы асъян кылӥтэтэн) – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз (асъянэз) возьматон кусып, изафет герӟаськон амал, шуосын тодметъёзнобадӟымъёз.

ку?

3. Бер кылдӥз – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: сямкыл – валэктӥсь кыл + каронкыл – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын дырезвозьматӥсь югдуръёзнойыръёзлуо.

II. 1. Арбери гинэ возьматыны быгатэ – тэчет кушето, преди-

кативной; моделез: (макеним + кылпыры) + (каронкыл + каронкыл); бадӟымъёзнойыръёз.

ма карыны?

2.Возьматыны быгатэ – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: каронкыл – валэктӥсь кыл + каронкыл – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, йылтон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал,шуосын йыръёзлуэ.

3.Ужамзэс но кызьы улэмзэс возьматыны быгатэ – кушето кылтэчет:

44

мае?

а) ужамзэс возьматыны быгатэ – кылтэчет кушето, пырись-

кон; моделез: макеним – валэктӥсь кыл + (каронкыл + каронкыл) – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, ватсан кусып, валтон герӟаськон амал,шуосын меӵакватсанъёзнойыръёзлуо;

мае?

б) улэмзэс возьматыны быгатэ – кылтэчет кушето, пырись-

кон; моделез: макеним – валэктӥсь кыл + (каронкыл + каронкыл) – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, ватсан кусып, валтон герӟаськон амал,шуосын меӵакватсанъёзнойыръёзлуо;

кызьы?

в) кызьы улэмзэс – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: нимвоштос выллем сямкыл – валэктӥсь кыл + макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын кызьыез возьматӥсь югдуръёзноватсанъёзлуо;

г) ужамзэс но улэмзэс – тэчет огшоры, итӥськон; моделез: макеним + герӟет + макеним; огкадь ёзъёсты валчеян кусып, огкадь ватсанъёзъёс.

4. Вашкала памятникъёсысь котькудӥз шедьтэм арбери гинэ– кушетокылтэчет:

кыӵе?

а) шедьтэм арбери гинэ – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: каронним – валэктӥсь кыл + (макеним + кылпыры) – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын тодметъёз но бадӟымъёз луо;

кыӵе? кудӥз?

б) котькудӥз (шедьтэм) арбери гинэ – кылтэчет кушето, пы-

риськон; моделез: нимвоштос – валэктӥсь кыл + (каронним) + (макеним + кылпыры) – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, тупатскон герӟаськон амал, шуосын тодметъёз но (тодметъёз)бадӟымъёзлуо;

45

кытысь?

в) памятникъёсысь шедьтэм – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: макеним – валэктӥсь кыл + каронним – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, валтон герӟаськон амал,шуосын интыезвозьматӥсь югдуръёзнотодметъёзлуо;

кыӵе?

г) вашкала памятникъёсысь – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: тодметним – валэктӥсь кыл + макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын тодметъёз но интыез возьматӥсь югдуръёзлуо.

5. Соин ик – йылтӥсь герӟет, шуосысь мукет кылъёсын уг герӟаськы,шуослэн ёзэзуг луы.

Мукет араб путешественникъёслэн ивортэмзыя, Арса ко- тырысь вузаны ваё на вылэм пӧртэм корт тӥрлык, кылсярысь, туж устоесь мечъёс, дуно пӧйшур куосты но уаръёсты (рабъ-

ёсты)(М. Иванова).

1. Вузаны ваё на вылэм пӧртэм корт тӥрлык – кушето кылтэчет:

макарыны?

а) вузаны ваё на вылэм – кылтэчет кушето, пыриськон; моделез: каронкыл – валэктӥсь кыл + (каронкыл + кылпыры + юрттӥсь каронкыл) – валтӥсь кылъёс; каронкыллэн кылтэчетэз, йылтон кусып,вошъяськытэкитӥськон герӟаськон амал,шуосын йыръёзлуэ;

мае?

б) вузаны ваё на вылэм тӥрлык – кылтэчет кушето, пырись-

кон; моделез: (каронкыл + каронкыл + кылпыры + юрттӥсь каронкыл) – валтӥсь кылъёс + макеним – валэктӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, ватсан кусып, валтон герӟаськон амал, шуосын йыръёз номеӵакватсанъёзлуо;

кыӵе?

в) корт тӥрлык – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: тодметним – валэктӥсь кыл + макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн

46

кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын тодметъёзноватсанъёзлуо;

кыӵе?

г) пӧртэм (корт) тӥрлык – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: тодметним – валэктӥсь кыл + (тодметним) макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын тодметъёз но ватсанъёз луо.

2. Вузаны ваё на вылэм туж устоесь мечъёс, дуно пӧйшур куосты но уаръёсты (рабъёсты) – кушетокылтэчет:

маос? маосты?

а) вузанываё на вылэм мечъёс (куосты, уаръёсты, рабъ-

ёсты) – кылтэчет кушето, пыриськон; моделез: (каронкыл + каронкыл + кылпыры + юрттӥсь каронкыл) – валтӥсь кылъёс + макеним – валэктӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, ватсан кусып, валтон герӟаськон амал,шуосын йыръёзномеӵакватсанъёзлуо;

кыӵеесь?

б) устоесь мечъёс – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: тодметним – валэктӥсь кыл + макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, тырмыттэм тупатскон герӟаськон амал, шуосын тодметъёзноватсанъёзлуо;

макем?

в) туж устоесь – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: сямкыл – валэктӥсь кыл + тодметним – валтӥсь кыл; тодметнимлэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын макемез возьматӥсь югдуръёз но тодметъёз луо;

кыӵе?

г) пӧйшур куосты – кылтэчет огшоры, пыриськон; моделез: макеним – валэктӥсь кыл + макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал,шуосын тодметъёзноватсанъёзлуо;

47

кыӵе?

д) дуно (пӧйшур) куосты – кылтэчет кушето, пыриськон; моделез: тодметним – валэктӥсь кыл + (макеним) макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын тодметъёз но ватсанъёз луо;

е) мечъёс, куосты но уаръёсты – тэчет огшоры, итӥськон; моделез: макеним + макеним + герӟет + макеним; огкадь ёзъёсты валчеян кусып,огкадь ватсанъёзъёс;

ж) уаръёсты (рабъёсты) – тэчет огшоры, выжыятон; моделез: макеним + макеним; выжыятон кусып, шуосын ватсанъёз но выжыятӥсь ватсанъёз.

кытысь?

3.Арса котырысь вузанываё на вылэм – кылтэчет кушето,

пыриськон; моделез: (макеним + нимбер) – валэктӥсь кыл + (каронкыл + каронкыл + кылпыры + каронкыл) – валтӥсь кыл; каронкыллэн кылтэчетэз, югдурез возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын интыез возьматӥсь югдуръёз но йыръёзлуо.

4.Мукет араб путешественникъёслэн ивортэмзыя – кушето кылтэчет:

кинъёслэн?

а) путешественникъёслэн ивортэмзыя – кылтэчет огшоры,

пыриськон; моделез: макеним (В. в.) – валэктӥсь кыл + макеним (-зы асъян кылӥтэтэн) – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз (асъянэз) возьматон кусып, изафет герӟаськон амал, шуосын ёзуг луы (пыртэмкылтэчетлэн люкетэз);

кыӵе?

б) араб путешественникъёслэн – кылтэчет огшоры, пырись-

кон; моделез: тодметним – валэктӥсь кыл + макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын ёз уг луы (пыртэм кылтэчетлэн люкетэз);

48

кыӵе?

в) мукет (араб) путешественникъёслэн – кылтэчет кушето,

пыриськон; моделез: нимвоштос – валэктӥсь кыл + (тодметним) макеним – валтӥсь кыл; макенимлэн кылтэчетэз, тодметэз возьматон кусып, вошъяськытэк итӥськон герӟаськон амал, шуосын ёз уг луы (пыртэмкылтэчетлэн люкетэз).

Кылсярысь – пыртэм кыл, шуосысь мукет кылъёсын уг герӟаськы,шуослэн ёзэзуг луы.

49

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]