- •1. Мэта, задачы, змест курса «Гiсторыя культуры Беларусi».
- •2. Перыядызацыя курса «Гiсторыя культуры Беларуси». Гiстарычныя ўмовы развiцця культуры Беларусi ў розныя эпохi.
- •3. Культура беларускіх земляў у эпоху першабытнага мастацтва: матэрыяльная культура.
- •4. Культура беларускіх земляў у эпоху першабытнага мастацтва: дахрысціянскія вераванні.
- •5. Культура беларускiх земляў у IX – XIII стст.: дойлiдства, манументальны жывапiс.
- •6. Культура беларускіх земляў у IX-xiiIст.: дэкаратыўна-прыкладное мастацтва.
- •7. Культура беларускiх земляў у IX – XIII стст.: пiсьменства, літаратура.
- •8. Рэлiгiйна-асветнiцкая дзейнасць Кiрылы Тураўскага, Ефрасiннi Полацкай, Клiмента Смаляцiча.
- •9. Горадабудаўніцтва на беларускіх землях (другая палова xyii – XVIII стст.).
- •10. Ваеннае дойлідства на Беларусі (xiy – першая палова xyii стст.).
- •11. Прыватнаўласніцкія рэзідэнцыі
- •12. Мастацкiя стылi ў архiтэктуры Беларусi: раманскi стыль, беларуская готыка абарончых I культавых збудаванняў.
- •13. Іканапіс Беларусі.
- •14. Францыск Скарына I яго дзейнасць.
- •15. Выдатныя дзеячы эпохi Адраджэння на Беларусi.
- •16. Культура рукапіснай кнігі на Беларусі.
- •17. Узнiкненне I развiццё кнiгадрукавання на Беларусi (xyi – xyiii стст.).
- •18. Замак у Мiры: гiсторыя ўзнiкнення I пераўтварэння ў княжацкую рэзiдэнцыю.
- •19. Манументальны жывапic на Беларусi (xiy – xyiii стст.).
- •21. Развiццё мiнiяцюры I кнiжнай графiкi (па xyiii ст.). Гравюры ф. Скарыны. Вiленская I Куцеiнская школы гравюры.
- •22. Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусi (xiy – xyiii стст.): мастацкае шкло, мастацкая апрацоўка металу.
- •23. Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусi (xiy – xyiii стст.): ткацтва, вышыўка, дываны, шпалеры. Слуцкiя паясы.
- •24. Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусi (xiy – xyiii стст.): разьба па дрэве, выраб дэкаратыўнай кафлi.
- •25. Развiццё адукацыi на беларускiх землях (xiy – сяр. Xyii ст).
- •26. Развiццё адукацыi і літаратуры на беларускiх землях у складзе Рэчы Паспалiтай.
- •27. Культура Беларусі ў XIV – першай палове XVII ст.: літаратура.
- •28. Школьны I прыгонны тэатры на Беларусi.
- •29. Барока I ракако ў архiтэктуры Беларусi.
- •30. Нясвiжскi палацава-замкавы комплекс.
- •31. Музычнае мастацтва Беларусi (па xyiii ст.).
- •32. Класiцызм у архiтэктуры Беларусi.
- •33. Развiццё сiстэмы адукацыi на Беларусi (XIX – пачатак XX ст.).
- •34. Развiццё навуковага беларусазнаўства (XIX – пачатак XX ст.).
- •35. Развiццё лiтаратуры на Беларусi: ад рамантызму праз сентыменталiзм да рэалiзму. Асаблiвасцi беларускай лiтаратуры нашанiваўскага перыяду.
- •36. Музычнае мастацтва Беларусi (XIX – пачатак XX ст.).
- •37. Прафесiйны тэатр на Беларусi (XIX – пачатак XX ст.).
- •38. Архiтэктура Гомеля (канец xyiii – пачатак XX ст.).
- •39. Горадабудаўніцтва на Беларусі ў XIX – пачатку XX ст.
- •40. Эклектыка I мадэрн у архiтэктуры Беларусi.
- •41. Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусі (XIX — пачатак XX ст.).
- •42. Станковы жывапic Беларусi (XIX – пачатак XX ст.).
- •43. Палiтыка беларусiзацыi ў культурным жыццi насельніцтва бсср.
- •44. Дзейнасць Инстытута беларускай культуры. Навука і адукацыя ў бсср (1920-ыя – 1930-ыя гг.).
- •45. Беларуская лiтаратура I драматургiя ў 1920-ыя – пачатку 1940-х гг.
- •46. Жывапic I графiка ў бсср (1920-ыя - пачатак 1940-х гг.).
- •47. Тэатральнае жыццё у бсср (1920-ыя - пачатак 1940-х гг.).
- •48. Музычная культура ў бсср (1920-ыя - пачатак 1940-х гг.).
- •49. Развiццё архiтэктуры ў бсср (1920-ыя - пачатак 1940-х гг.). Канструктывiзм I функцыяналiзм.
- •50. Культура Заходняй Беларусi (1921 – 1939 гг.).
- •51. Зараджэнне I развiццё беларускай кiнематаграфii ў даваенны перыяд.
- •52. Беларуская культура ў гады Вялiкай Айчыннай вайны.
- •53. Адукацыя ў бсср (другая палова XX ст. – 1991 г.) I на сучасным этапе.
- •54. Навуковае жыццё ў бсср (другая палова XX – пачатак XXI ст.). Развіццё гістарычнай навукі.
- •55. Архiтэктура бсср: другая палова 1940-х гг. – 1991 г.
- •56. Музычнае мастацтва бсср: другая палова 1940-х – 1991 г.
- •57. Тэатральнае мастацтва бсср: другая палова 1940-х – 1991 г.
- •58. Лiтаратурнае жыццё ў бсср: другая палова 1940-х – 1991 г.
- •59. Развiццё кинематаграфii ў бсср: другая палова 1940-х – 1991 г.
- •60. Жывапiс I графiка ў бсср: другая палова 1940-х – 1991 г.
- •61. Скульптура ў бсср: другая палова 1940-х – 1991 г.
- •62. Музеi Беларусi ў XX – пачатку XXI ст
- •63. Мастацтва кiно I смi (канец XX – пачатак XXI ст.).
- •64. Архiтэктура сучаснай Беларусi.
- •65. Сучасная беларуская лiтаратура (канец XX – пачатак XXI ст.).
- •66. Выяўленчае мастацтва Беларусi на сучасным этапе.
- •67. Музычна-тэатральнае жыццё Беларусi на сучасным этапе.
- •68. Культурнае жыццё Гомеля ў савецкi перыяд I на сучасным этапе.
- •69. Тэатральныя, музычныя і кінафестывалі на Беларусі. Святочная культура сучаснай Беларусі.
45. Беларуская лiтаратура I драматургiя ў 1920-ыя – пачатку 1940-х гг.
События, последовавшие за Октябрьской революцией: гражданская война, польская оккупация (1919–1920), раздел Белоруссии на западную и восточную части (1921) негативно сказались на литературном процессе, значительно его замедлив. Период интенсивного развития начинается в 1920-е. В Советской Белоруссии создаются многочисленные литературные объединения. Наиболее значительные – Маладняк (Молодняк), 1923–1928; Узвышша (Возвышенность), 1926–1931; Полымя (Пламя), 1927–1932. В литературу пришла большая группа молодых писателей: Михась Чарот (М.С. Куделька, 1896–1938) (сб. стихов Вьюга, 1922; поэмы Босые на пожарище, 1921 и Беларусь лапотная, 1924); Кузьма Чорный (Н.К. Романовский, 1900–1944) (романы Сестра, 1927–1928; Земля, 1928); Михась Зарецкий (М.Е. Косенков, 1901–1941) (повесть Голый зверь, 1926; роман Стежки-дорожки, 1927), Владимир Дубовка, 1900–1976 (сб. Стремнина, 1923; Тростник, 1925; Credo, 1926), Кондрат Крапива (К.К.Атрахович, 1896–?) (Рассказы, 1926). Продолжается активная творческая деятельность писателей старшего поколения (поэмы Беларусь, 1921, В Ясных Крушнях, 1921, повесть Соловей З.Бядули; комедия Тутэйшыя (Здешние), 1922, поэма Безымянное, 1924 Я.Купалы; поэмы Новая земля, 1923 Симон-музыкант, 1917–1925, повести В полесской глуши, 1923, В глубине Полесья, 1927 Я.Коласа; сб. Песни труда и борьбы, 1922; Торжество, 1924 Т.Гартного).
В 1930-х развивается роман – тот жанр в белорусской литературе, который до этого времени не имел богатых традиций (Комаровская хроника , 1930–1937, Виленские коммунары, 1931–1932 М.Горецкого; Язэп Крушинский, 1932 З.Бядули; Иди, иди, 1930, Третье поколение, 1935К.Чорного; Вязьмо, 1932 М.Зарецкого; Перегуды, 1935 Т.Гартного; Медведичи, 1932 К.Крапивы.
В литературе Западной Белоруссии, входившей в 1921–1939 в состав Польши, ощутима преемственность романтической традиции начала 20 в. Основное место занимает экспрессивная, романтически окрашенная, интеллектуализированная поэзия Леопольда Родзевича (сб. Беларусь, 1922), Владимира Жилки (поэма Воображение, 1923), Казимира Свояка (сб. Моя лира, 1 пол. 1920-х), Михася Василька (сб. Шум боровой, 1929), Михася Машары (сб. Картинки, 1928). В 1930-е написаны лучшие произведения Максима Танка (Е.И.Скурко) (сб. На этапах, 1935, Журавиновый цвет, 1937, Под мачтой, 1938).
В годы Великой Отечественной войны белорусская литература пополнилась значительными произведениями. Особенно активно авторы использовали традиционный для белорусов жанр эпической поэмы (Беларусь, 1943, П.Бровки; Эдем, 1944, З.Астапенко; Янук Селиба, 1943 М.Танка; Возмездие Я.Коласа, 1945; Цимбалы, 1944, А.Кулешова). В прозе заметным явлением стали романы и повести К.Чорного Скипьевский лес, 1941–1944, Поиски будущего, 1943, Великий день, 1941–1944, Млечный путь, 1944.
46. Жывапic I графiка ў бсср (1920-ыя - пачатак 1940-х гг.).
Развіццё беларускай графікі ў гады Грамадзянскай вайны і іншаземнай інтэрвенцыі адбывалася ў складаных умовах. Яны дыктавалі актуальнасць адпаведных відаў твораў, накладвалі адбітак на асаблівасці мастацкай мовы выконваемых работ. Час патрабаваў перш заўсё дзейсных, ariтацыйнага характару накіраванасці форм. Дадзеныя абставіны абумовілі вялікую запатрабаванасць перш за ўсё плаката. Магчымасць лаканічна, з пэўнай доляй умоўнасці, абагульненняў данесці да гледача патрэбную інфармацыю, хуткасць і таннасць выканання пры вялікіх тыражах абумовілі яго шырокае распаўсюджанне. Плакаты былі актуальны яшчэ і таму, што значная частка тагачаснага мірнага насельніцтва і салдат была непісьменнай, a выразная даходлівасць плаката дазваляла вобразна і пераканаўча расказваць аб самым злабадзённым.
Першыя плакаты на Беларусі з'явілісяў 1918 г. Іх друкавалі ў Маскве і дастаўлялі агітцягнікамі. Але ўжо ў 1919 г. былі адкрыты Віцебскае і Гомельскае аддзяленні РОСТА, якія распачалі актыўную работу, адлюстроўваючы перш за ўсё сітуацыю і падзеі на беларускіх землях. Акрамя гэтага, выпускам друкаванай прадукцыі займаліся ў асобных майстэрнях, у рэдакцыях газет. 3 вялікай колькасці тагачасньгх плакатаў да нашых дзён захаваліся адзінкі, а аб змесце некаторых вядома толькі па апісаннях, паўторах у газетах. Характэрнымі творамі гэтагачасу з'яўляюцца плакаты «Пісьмо Леніна да рабочых і сялян» (Віцебскае аддзяленне РОСТА, 1919 г.), «Мы паднялігордаі смела сцяг барацьбы за рабочую справу» (Гомельскае аддзяленне РОСТА), «Клінам чырвоным бі белых» Л. Лісіцкага (1920 г.), «Тыдзень фронту і транспарту» Л. Фрындлендэра (1920 г.), «У кайданы рабства працу нашу імкнеццазакаваць шляхта...» (выд. Рэўваенсавета Заходняга фронту, 1920 г.). Кожны з іх адрозніваецца выкарыстаннем разнастайных мастацкіх прыёмаў ад лаканічных геаметрычных форм да падрабязнай «раскадроўкі» сюжэта на некалькі ўзаемазвязаных фігурных кампазіцый.
Невысокім быў мастацкі ўзровень графічнага афармлення часопісаў і газет, якія выходзілі ў 1918-1919 гг. У пераважнай большасці на іх старонках размяшчалі выявы сатырычнага зместу, у якіх з плакатнай лаканічнасцю і пэўнай доляй умоўнасці параўноўваліся мінулае і новае савецкае жыццё, як, напрыклад, у часопісе «Заря Запада» (Мінск), газеце «Известия» (Віцебск). Мастакоў клапацілі таксама вырашэнні шрыфтоў, загалоўкаў, эмблем-заставак, яны імкнуліся распрацоўваць новую, савецкага характару сімволіку, якую можна было выкарыстоўваць для рознага зместу выяў. У ёй часам спалучаліся ўжо вядомыя абазначэнні-вобразы — сонца, зорак, дрэў, кветак, птушак. Так, Я. Драздовіч на вокладцы «Бюлетэня Вышэйшага Савета народнай гаспадаркі Літоўска-Беларускай ССР» (Вільня, 1919 г.) паказвае ў промнях сонца і ў абрамленні дрэў аратага, а на вокладцы часопіса «Дыямент» (Кіеў, 1919 г.) нават герб Вялікага княства Літоўскага — «Пагоню», паабапал якога змяшчае выявы рабочага і селяніна. Шэраг цікавых рашэнняў мела афармленне часопіса «Рунь» (Мінск, 1919 г.), над якім таксама працаваў Я. Драздовіч, работы, створаныя для розных выданняў П. Гуткоўскім, К. Урублеўскім, С. Юдовіным.
У1920- 1930х гг., калі разгарнулася актыўнае будаўніцтва савецкага грамадства, больш разнастайнымі сталі віды графікі. Мастакамі афармляліся газетныя і часопісныя выданні, кнігі шэрагу выдавецтваў, выконваліся плакаты, ствараліся станковыя работы. Ужо ў 1920х гг. пачалося заснаванне рознага зместу дзяржаўных часопісаў: «Полымя» (1922 г.), «Маладняк» (1923 г.), «Беларускі піянер» (1924 г.), «Работніца і сялянка» (1925 г.), сталі выходзіць агульна рэспубліканскія і рэгіянальныя газеты. Кожнае з такіх выданняў гуртавала пэўнае кола мастакоў, мела свойхарактар у афармленні, змесце ілюстрацый.
Літаратурна-мастацкі часопіс «Маладняк» у гэтым плане займаў выключнае месца. Аб яго папулярнасці сведчыць той факт, што ён не толькі выпускаўся ў Мінску, але і меў філіялы ў Віцебску, Полацку, Бабруйску, Барысаве, Оршы, дзе выходзіў пад рознымі назвамі. Для часопіса выконвалі малюнкі многія тагачасныя беларускія мастакі. Але найбольш плённай была дзейнасць П. Гуткоўскага, В. Дваракоўскага, А. Ахола-Вало, Г. Змудзінскага, творы якіх адрозніваліся разнастайнай тэматыкай, вылучаліся дастаткова высокім тэхнічным узроўнем. У полі ўвагі графікаў перш за ўсе траплялі сучасныя ім падзеі, яны выконвалі сатырычныя малюнкі, па-ранейшаму іх хвалявала стварэнне новай, савецкай сімволікі, што выкарыстоўвалася не толькі ў застаўках, загалоўках, але і ў сюжэтных выявах, якія звычайна насілі абагульнена-сімвалічны характар. Важнае месца ў перыядычных выданнях займалі партрэты палітычных дзеячаў, кіраўнікоў урада.
У дадзены час актуальнымі запатрабаваным заставаўся плакат. Захоўваючы ранейшыя рысы вобразна-пластычнай пабудовы, у 1920я гг. ён становіцца болып разнастайным па сваёй тэматыцы, але набывае вызначаную апавядальнасць. Акрамя злабадзённых па змесце выяў, звязаных з пераўтварэннямі ў савецкім грамадстве, многія майстры звярталіся да больш шырокіх тэм, напрыклад, адлюстроўваючы ў вобразнай форме саюз рабочых і сялян, неабходнасць культурна-асветніцкай работы, новыя савецкія адносіны да працы (плакаты П. Гуткоўскага «Здавайце натуральны падатак», «У братэрскім яднанні рабочых і сялян - залог вытворчасці краіны», Г. Змудзінскага «Бандыты - зло нашых дзён», А. Быхоўскага «Ліквідаваць непісьменнасць», (усе 1921 г.). У 1920я гг. заканчваецца развіццё беларускага плаката. 3 прыняццем пастановы ЦК КП(б) з 1931 г. ix пачынаюць друкаваць толькі ў Маскве і Ленінградзе.
Новыя вырашэнні ў кніжнай графіцы, адпаведныя савецкай рэчаіснасці, мелі цесную ўзаемасувязь з работамі мастакоў, што працавалі для тагачасных газет і часопісаў. Многія з іх выконвалі афармленне і ілюстрацыі ў беларускіх кнігах, якія выходзілі ў заснаваным першым дзяржаўным выдавецтве «Адраджэнне», пераўтвораным пазней у «Савецкую Беларусь» (з 1925г.- у «Беларускае дзяржаўнае выдавецтва»). Тут на працягу 1920-1930х гг. друкавалася асноўная колькасць кніг, брашур, у выдавецтве супрацоўнічалі найбольш значныя ў галіне кніжнай графікі аўтары. Асартымент прадукцыі выдавецтва складала не толькі мастацкая літаратура, якая была самай масавай і разнастайнай ў мастацкім вырашэнні, але і падручнікі, календары, кнігі пэўнага дапаможнага прызначэння.
Баявой ідэалагічнай зброяй з'явіўся палітычны плакат у гады Вялікай Айчыниай вайны: ён заклікаў у бой і натхняў на подзвігі воінаў і партызан. Нельга не ўспомніць шматлікіх публікапый сатырычных плакатаў на старонках ілюстраваных выданпяў «Раздавім фашысцкую гадзіну» і «Партызанская дубінка», дзе нярэдка свае плакаты друкавалі вядучыя маскоўскія і ленінградскія майстры: Кукрыніксы, Б. Яфімаў, В. Гараеў, М. Чарамных, Д. Шмарынаў, В. Мінаеў, а таксама беларускія мастакі 3. Азгур, I. Ахрэмчык, Я. Зайцаў, Б. Звінагродскі, А. Шаўчэнка, Д. Красільнікаў, самадзейны мастак і паэт В. Букаты і іншыя. Першы нумар агітплаката «Раздавім фашысцкую гадзіну» быў выпушчаны ў Гомелі ў 1941 годзс. Затым гэтае выданне працягвала рэгулярна выходзіць у Маскве, a пачынаючы з ліпеня 1944 года — y Miнску.
На акупіраванай тэрыторыі Беларусі выдаваўся часопіс «Партызанская дубінка», у якім шырока друкаваліся сатырычпыя плакаты прафесійных і самадзейных беларускіх мастакоў. Яны адыгрывалі важную агітацыйную ролю ў мабілізацыі насельніцтва на барацьбу з ворагам, засылаліся ў партызанскія атрады і падраздзяленні фашысцкай арміі. 3 гэтымі выданнямі актыўна супрацоўнічалі вядомыя беларускія пісьменнікі Янка Купала, Якуб Колас, Кандрат Крапіва, Кузьма Чорны, Пятрусь Броўка, Пятро Глебка, Максім Танк, Васіль Вітка, Анатоль Астрэйка. Максім Лужанін і іншыя. Бадай, не было ніводнага партызанскага атрада, две б не выходзілі «баявыя лісткі» з сатырычнымі плакатамі. Напрыклад, самай галоўнай зброяй для партызана-мастака М. Гуціева ў час вайны была палымяная антыфашысцкая публіцыстыка. Гэта ў перш. чаргу - шматлікія плакаты, якія вырэзваліся ім непасрэдна на лінолеуме і тыражыраваліся ў партызанскай друкарні. Тэматыка плакатаў самая разнастайная: тут і подзвігі савецкіх воінаў і партызан, заклікі да насельніцтва і нямецкіх салдат павярнуць сваю зброю супраць крывавага фашызму.