3.Ғылыми –техникалық прогрестің жетістіктері адам үшін потенциялды қауіпті жүйелер мен өндірісті жоспарлауға әкеледі.

Өз қызметерінің барысында адам қоршаған ортаның әртүрлі факторларының әсеріне ұшырайды, мысалы физикалық, химиялық, биологиялық психогендік факторлар. Қоршаған орта дегеніміз адамдардың еңбегі, тұрмысы және демалысы барысында өтетін, яғни адамның өмірі мен қызметіне тікелей немесе жанама түрде әсер ететін табиғи және адам қолынан жасалған антропогендік объектілер мен құрлыстардың тұтас жүйесі болып табылады. Сыртқы ортаның факторлары адамның денсаулығына әсер ететіні соншалықты, оның өліміне апаруы соғуы мүмкін. Осындай қолайсыз әсерлердің сипаты бойынша, адам организміне әсер етуші факторларды қауыпты және зиянды деп бөлеміз. Зиянды факторлар дегеніміз, белгілі бір оқиғалар мен жағдайлардың салдарынан ару сырқаулардың немесе адамның жұмысқа деген қабілетілігінің төмендеуінің себебі болып табылады. Ал қауыпты факторлар дегеніміз белгілі бір жағдайларда, әртүрлі дене жарақатарына апаратын немесе адам денсаулығының күрт төмендеуіне әкелетін факторлар. Бұған мысал ретінде бірнеше сағатқа немесе минутка созылатын организімінің улануын айтамыз. Механикалық, электорлық, химиялық сонымен бірге жылу, жарықтық сияқты сыртқы әсерлерімен тікелей байланыс жасаудың нәтижесінде адам организмі соққы алуы мүмкін. Адам жарақатқа ұшырауы лезде немесе белгілі бір уақыттан кейін болады. Қауыпті де зианды факторлардың материалдардық тасымалдаушыларына қызметін қалыптастыратын объектілер болып табылады:

• табиғи, яғни вулканның атқылауы кезіндегі күлдер мен космостық шаң-тозаңдар.

• Антропогендік, яғни адамның өндірістік қызметіне байланысты мұнай және химия өнеркәсібі.

Гидросфераның ластануының қайнар көздері:

• үстіртін

• тұрмыстық, өндірістік

Литосфераның ластануының қайнар көздері:

• пайдалы қазбаларды қазу

• өндірістік қалдықтарды көму

• әскери объектілер жұмысы

Травматизм және профилактикалық аурулар

Травма- қауыпті өндірістік факторлардың әрекеті нәтижесінде болатын адам организмінің сырттай бұзылуы.

Профилактикалық ауру- зиянды өндірістік факторлардың әрекеті нәтижесінде адам органнизмінің іштей ауруға ұшырауы.

Оқыс жағдайларды былай бөлуге болады: жеңіл, орташа, топтық, мүгедектікке апарып соғуы, өлімге апарып соғу.

2 Тақырып: Негізгі анықтамалар мен түсініктер

1. Әрекет-адамның қоршаған ортаға белсене араласу формасы, яғни мақсатты түрде оның қалыптасуына әсері. Қандай болсын әрекеттің мақсаты, ортасы, қортындысы және әрекет ету ерекшелігі болады.» әрекет ету формасы әр түрлі, олар тұрмысыстағы, қоғамдағы, мәдениеттегі және енбеқ, ғылым, оқу т.б. саладағы практикалық,интеллектуалдық, рухани процестерді қамтиды.

Әрекет ету процесінің үлгісі екі мақсатты бинарды «адам орта» системасын ұсынады. Бірінші мақсат белгілі бір әрекеттегі қол жеткізуден тұрса, екіншісі-зардаптарды болдырмаудан тұрады. Көрсетілген мақсаттар бір-бірімен бәсекелес.

Әрекет еткенде қауіптің зардаптары болуы әбден мүмкін. Әрекеттің зардаптары-өлім, ауруға ұшырау немесе адамдардың жарақат алуы; өрт, жарылыстар, апат, материалдық шығын т.б.

Потенциалды мүмкіндіктер-қолдануға жіберу үшін қажет күштің болуы.

Теңестіру-қандай да бір жағдайды, мысалы, қауіпті анықтау және бағалау.

Денсаулық-ағзаның табиғи, қоршаған ортамен қалыпты жағдайы және қандай да бір ауруға шалдықпаған қалыпты жағдайы. «Денсаулық дегеніміз тек ауырмау немесе бір мүшенің кем болмауы емес, ол толық рухани тәндік (тәни) және қоғамдық аман-саулық».

Қауіпсіздік –адам әрекетінің қауіпті жағдайын болдырмау немесе қауіпті жағдайдың мүлдем болмауы. Қауіпсіздік және Өмір сүру қауіпсіздігі (ӨСҚ) бір-бірмен бірлесіп мақсатқа жетудегі жолдар.

Қауіп-қатерді бағалау бір уақиғаның болуынан екінші бір қатердің туып қалуын анықтау (зардабы 0 ден 1 ге дейін) немессе басқа қолайлы жағдайда.

Жүйе-мақсатқа жетудегі элементтердің бірлігі. Мақсаты-ойша шешімін табу және арнайы істелген әрекеттің қортындысы.

Себебі-басқа бір істі қозғау оны салдар ретінде туғызуы.

Аксиома-қандай да бір теорияның дәлелсіз қалыпта қабылдануы.

Дедукция-жалпы ережелерге сүйенген, жекеден жалпыға қарай ойлау формасы.

Әрекеттің қауіпсіздігі-қауіп пен одан қорғауды зерттейтін ғылым саласы.

Өмір сүру қауіпсіздігі-әрекеттің қауіпсіздігі сөзінің тарап кеткен ұтымсыз синонимі.

Қауіп-қатер.

Қауіп-қатер дегеніміз өмір сүру қауіпсіздігінің адам өміріне тікелей немесе жанама түрде қауіп төндіретін құбылыстар, процестер, объектілердің зардаптары. Қауіпті анықтау белгілерінің саны қортындылау мақсатымен көбейіп немесе азайтылып отырады. Өмір сүру қауіпсіздігінің анықтамасы қолда бар стандартты, түсінікті (қауіпті және қатерлі өндіріс фактірлерін жойю) одан да көлемді өмір сүру формаларының барлық жағдайларын қарастырады.

Барлық энергия химиялық немесе биохимиялық активті компонентері бар системалар және өмір сүру мүмкін емес жағдайдағы жерлердің барлығы дерлік қауіпті.

Қауіп-қатер потенциялды мәнде қатердің өршуі белгілі бір себепке байланысты болады. Қауіптің белгілері адам өміріне қауіп төну, денсаулыққа зиян тиуі, одан ағзаның қалыпты қызыметінің бұзылуы. Қауіп-қатер дегеніміз қатысты ұғым.

Қауіп-қатердің атаулары номенклатурасы.

Номенклатурасы терминдердің белгілі бір ғылыми, техникалық саладағы жүйенің атаулары. Өмір сүру қауіпсіздігі (ӨСҚ) арнайы бірнеше атауды белгілеп алады. Олар жалпы, салалы, жергілікті (белгілі объектілер үшін), лоқальді т.б.

Жалпы номенклатураға тәртіппен барлық қауіп түрлері енгізілі. Ішімдікке салыну, ауа-райының ауытқуы, ауаның ылғалдығының кемуі, ауаның аз қозғалуы, брометрикалық қысымен кемістігі, арборидидалар, жарықтың түсуінің ауытқуы, ауаның иондануының ауытқуы, шексіздік. Бос кеңістік (вакуум) қопарылыс, қопарғыш заттар, вибрация, су, машинаның қозғаушы құралдары, биіктіқ, газдар гербицидтер, тереңдік, гиподинамия, гипокинезия, мұзтайғақ, жердің ыстық қабатты. Динамиқалық ауытқу, жаңбыр, келе жатқан түтін, құралдар және улы заттар. Аурулар тұйық кеңістік, артық қысым, инфро дыбыс, ұшқын, шайқалыс, кинетикалық, энергия, коррозия. Лазерлік сәулелену, жапырақтың түсуі, магниттік өріс, микроорганизм, медициналық дәрілер, митеориттер, микроорганизмдер, жасыл (күн күркіреу) монотондық ауаның газ, құрамының өзгеруі. Тұтанып кететін заттар, құлау. Жұмыс қалпы, радияция, резонанс, құйын, жиілігі жоғарғы тоқ, тұман, толқынмен ұру, ультрадыбыс, ультро қызыл сәуле, есінен ауысу, нөсер, жоғарғы жылдамдық болдыру. Шу, электрикалық доға, электрикалық тоқ, электрлік өріс, күйзеліс.

Номенклатураның қажеті сол, онда қауіп түрлерінің барлық атауы бар және оны анықтау процесін тездетеді. Номенклатуралау процедурасы, профилактикалауды қауптің алдын-алуды береді.