Заключэнне

Такiм чынам, літаратурнае чытанне з'яўляецца не толькі прадметам навучання, але і сродкам уваходжання вучняў ў свет мастацкай літаратуры, універсальным сродкам іх дзейнасці па авалоданні сістэмай паняццяў, якія складаюць змест усіх навучальных дысцыплін. За кошт авалодання ўменнем чытаць і пісаць вучні набываюць здольнасць лепш разумець людзей, прыроду, усю навакольную рэчаіснасць, больш выразна і дакладна выказваць уласныя пачуцці і думкі. У працэсе навучання вучняў, чытанне становіцца крыніцай і сродкам іх самаадукацыі і самавыхавання.

Вучэбны прадмет «Літаратурнае чытанне» выконвае адукацыйную функцыю фарміравання маўленчых уменняў у розных відах маўленчай дзейнасці: аўдзіраванні (слуханні), чытанні і гаварэнні, а таксама ў пісьмовай мове, чым спрыяе авалодванню вучнямі дзяржаўнай мовай, сацыяльнай адаптацыі ў двухмоўным асяроддзі. Фарміраванне маўленчай дзейнасці, назапашванне, узбагачэнне і актывізацыя слоўнікавага запасу, развіццё творчага патэнцыялу вучняў, іх эмоцый і пачуццяў, а таксама нацыянальна-культурных уяўленняў на ўроках літаратурнага чытання адбываецца праз маўленча-дзейнасны характар навучання, заснаваны на суразмоўніцтве, дыялогу.

«Літаратурнае чытанне» разглядаецца таксама як падрыхтоўчы этап адзінай літаратурнай адукацыі вучняў. Вучэбны прадмет прызначаны ўвесці малодшых школьнікаў у свет беларускай мастацкай літаратуры, абудзіць цікавасць да кніг і чытання на беларускай мове, закласці асновы чытацкай культуры.

Змест літаратурнай адукацыі малодшых школьнікаў рэалізуецца на ўроках літаратурнага чытання, пазакласнага чытання і факультатыўных занятках, якія забяспечваюць права школьніка на выбар заняткаў у адпаведнасці з інтарэсамі і магчымасцямі самога вучня.

”Літаратурнаму чытанню“ належыць эстэтычная функцыя фарміравання эмацыянальна-пачуццёвай сферы, узнаўляючага ўяўлення, вобразнага мыслення вучняў, паколькі аб’ектам чытання з’яўляецца мастацкі твор, які пабудаваны па законах мастацтва. У працэсе эмацыянальна-вобразнага ўспрымання мастацкіх тэкстаў адбываецца развіццё маральна-эстэтычных уяўленняў дзяцей, выхоўваецца культура пачуццяў.

Маральна-эстэтычны патэнцыял літаратуры дазваляе рэалізаваць выхаваўчую функцыю і ажыццяўляць грамадзянскае і маральна-эстэтычнае выхаванне малодшых школьнікаў.

Асэнсаванае ўспрыманне беларускага тэксту рускамоўнымі малодшымі школьнікамі ўскладнена неабходнасцю распазнавання фанетыка-артыкуляцыйных адзінак іншай мовы, устанаўлення значэнняў невядомых лексіка-граматычных адзінак, усведамлення сутнасці этнакультурных маўленчых узораў, разумення сэнсу тэксту.

Спiс выкарыстанай лiтаратуры

1. Антонава, Н.У. Методыка навучання малодшых школьнікаў аўдзіраванню і чытанню ў школах з рускай мовай навучан­ня / Н.У.Антонава. – Мінск : Нац. ін-т адукацыі, 2009. – 144 с.

2. Варапаева, В.С. Літаратурнае чытанне ў 3 класе / В.С.Варапаева, Г.С.Куцанава.– Мн., Адукацыя і выхаванне, 2008.– 71с.

3. Верашчака, Г. I. Развіццё маўленчай дзейнасці першакласнікаў: метад. распрац. да „Буквара" А. Клышкі / Г.I.Верашчака, Г.М.Федаровіч. – Мн. : Выд-ва „Пачатковая школа", 2005. – 296 с.

4. Галяш, Г.А. Кніга запрашае ў падарожжа / Г.А.Галяш // Пачатковае навучэнне: сям’я, дзіцячы сад, школа.– 2010.–№7.– С.32-34.

5. Жук, Н.Г. Арганізацыя пазакласнага чытання вучняў пачатковай школы: метадычныя парады для настаўнікаў: 3-е выд / Н.Г. Жук. – Мазыр : ТАА БД «Белы Вецер», 2008. – 93, [3] с.: іл.

6. Какора, А.Ч. Літаратурнае чытанне ў 2 класе / А.Ч.Какора.– Мазыр, Белы вецер, 2006.- 118с.

7. Кірылава, Р.А. Планы-канспекты па літаратурным чытанні 3 кл./ Р.А.Кірылава.– Мазыр, Белы вецер, 20110.– 110с.

8. Літаратурнае чытанне // Пачатковая школа.- 2008- №9.- С.15-20.

9. Літаратурнае чытанне // Пачатковая школа.- 2008- №9.- С.111-114.

10. Мінкевіч, Н.I. Літаратурнае чытанне. 3 клас: тэматычны кантроль/ Н. I. Мінкевіч. – Мінск : Аверсэв, 2010. – 43 с.

11. Паўлоўскі, І.І. Беларускае красамоўства / І.І.Паўлоўскі // Пачатковае навучэнне: сям’я, дзіцячы сад, школа.– 2010.– №7.– С.23-25.

12. Пачатковая школа // Веснік адукацыі.- 2008.- №8.- С.3-20.

13. Протчанка, В.У. Навучэнне пераказу ў пачатковай школе / В.У.Протчанка, Я.М.Лаўрэль.– Мн., Аракул, 1995.– 317с.

14. Рудкова, С.Г. Современные тенденции литературного образования младших школьников / С.Г.Рудкова // Начальная школа.– 2010.– №2.– С.23-29.

15. Свірыдзенка, В.І. Падыход і прынцыпы фарміравання базавых кампанентаў культуры ў малодшых школьнікаў у працэссе іх літаратурнай адукацыі / В.І.Свірыдзенка // Пачатковая школа.- 2009.- №8.- С.48-51.

16. Федаровіч, Г.М. Далучэнне дзяцей да свету мастацкай літаратуры/ Г.М.Федаровіч // Пачатковая школа.- 2008.-№7.- С.47-54.

17. Федаровіч, Г.М. Далучэнне дзяцей да свету мастацкай літаратуры/ Г.М.Федаровіч // Пачатковая школа.- 2008.-№10.- С.47-52.

18. Федаровіч, Г.М. Далучэнне дзяцей да свету мастацкай літаратуры/ Г.М.Федаровіч // Пачатковая школа.- 2009.-№10.- С.50-61.

19. Федаровіч, Г.М. Літаратурнае чытанне / Г.М.Федаровіч // Пачатковая школа.- 2008.-№8.- С.31-47.

20. Федаровіч, Г.М. Выніковы кантроль па прадмету “Літаратурнае чытанне” / Г.М.Федаровіч // Пачатковая школа.- 2009.-№3.- С.10-12.

21. Яленскі, М.Г. Роднае слова / М.Г.Яленскі / Пачатковае навучэнне: сям’я, дзіцячы сад, школа.- 2010.-№7.- С.20-22.

Дадатак 1

Дзецям прапануецца інсцэніроўка казкі "Церамок". Жадаючых на адну ролю шмат. Паўстае пытанне: каго выбраць? На дапамогу прыходзіць лічылка. Але хлопцы ведаюць вельмі мала лічылак. І пачынаецца займальнае апусканне ў народную творчасць:

Папярэдняя фіксацыя рэпертуару лічылак (праца праходзіць з выкарыстаннем камп’ютэра (бо многія яшчэ не ўмеюць чытаць)): хлопцы прагаворваюць у мікрафон, запісваюць голас, слухаюць і бачаць не толькі сябе, але і аднакласніка).

• якія навучаюцца пачаткоўцаў (Развучванне ў групах).

• Адпрацоўка рытмічнага пераліку.

• Рытмічныя гульні з мячом і скакалкай.

• Збіраем любімыя лічылкі нашых дарослых: зносіны ў сям'і, маляванне ілюстрацый, фіксаванне на камп’ютэры, чытанне з экрана камп’ютэра.

Пры дапамозе дадзенага курса вырашаецца праблема чытацкай матывацыі. Чытанне пераадольвае межы стандартнага ўроку (выхад у пазаўрочную дзейнасць, у іншыя прадметныя вобласці). Набываецца вопыт творчага супрацоўніцтва з аднагодкамі і дарослымі. Развіваецца камунікатыўная кампетэнцыя. На форумах у інфармацыйнай прасторы з'яўляецца магчымасць пачуць, успрыняць і ацаніць чытацкія версіі блізкіх па ўзросту іншых чытачоў, параўнаць чужыя версіі з уласнай. Прыняць удзел у навучальным дыялогу, прысвечаным вучэбнай праблеме, задаць пытанне настаўніку і аднаклясьніку, накіраваны на разуменне абмяркоўваецца праблемы.

Новае чытанне дазваляе развіваць творчыя здольнасці. Хлопцы ствараюць пераймальны творы, арыентаваныя на вывучаемыя жанры, асаблівасці творчай манеры таго ці іншага пісьменніка, законы мастацкага пабудовы асобнага твора. Праз перайманне, слуханне мы ўсё пераходзім паступова да актыўнага чытання.

Другі, новы акцэнт - навучалае чытанне класічных дзіцячых кніг

(Доктар Айбаліт К.Чуковского), якое суправаджаецца рабочым сшыткам.Сшытак дапамагае арганізаваць у класе або любы іншы вучэбнай групе (у чытацкім клубе) калектыўнае абмеркаванне найбольш прадуктыўных для літаратурнага развіцця дзіцяці аспектаў знакамітай казкі, выбудаваць чытацкую дзейнасць дзяцей. Дадзеная сшытак будзе карысная і ва ўмовах сямейнага чытання - працэс навучання працякае тут у дзейнаснай рэжыме, прычым дзейнасць гэтая ўлічвае магчымасці і перавагі дзяцей малодшага школьнага ўзросту. Гэта і маляванне партрэтаў герояў казкі, і пераймальны складальніцтва, і разыгрывание сцэнак, і маляванне дэкарацый, і многае іншае. Прычым усе гэтыя зразумелыя дзецям і любімыя імі заняткі падпарадкаваныя рашэнню сур'ёзных задач літаратурнай адукацыі пачаткоўцаў чытачоў. Увесь працэс суправаджаецца рэсурсамі ў інфармацыйнай прасторы.

Інфармацыйна-адукацыйнае асяроддзе:

Патрабаванні да інфармацыйна-адукацыйнай асяроддзі (ІС) з'яўляюцца складовай часткай стандарту. ІС забяспечвае магчымасць для інфарматызацыі працы любога настаўніка і вучня. Праз ІС навучэнцы маюць кантраляваны доступ да адукацыйных рэсурсаў і Інтэрнэту, могуць ўзаемадзейнічаць дыстанцыйна, у тым ліку і ў пазаўрочны час. ЦАР дазваляюць вывесці чытацкую актыўнасць на новы ўзровень. Хлопцы часта карыстаюцца рознымі рэсурсамі:

Вучацца карыстацца даведачнымі крыніцамі для разумення і атрымання дадатковай інфармацыі (знаёмства з біяграфіяй аўтара, раскрыццё значэнняў незнаёмых слоў)

Адказваюць на розныя тэсты па прачытанай кнізе

Змяшчаюць у форумах свае творы, вершы, эсэ

Ўдзельнічаюць у абмеркаванні зместу розных тэкстаў

Размяшчаюць свае малюнкі ў рэжыме слайд-шоў

Ствараюць мультфільмы, электронныя кнігі

Праектная праца на тэму "лічылкі нашых любімых дарослых"

 

Вядучыя мэты праекта:

• ўвядзенне дзіцяці ў свет мастацкай славеснасці;

• фарміраванне паўнавартасных чытацкіх пазіцый школьнікаў;

• развіццё сямейнай творчасці і супрацоўніцтва сям'і і школы;

• выхаванне ў вучняў пачуцця любові і павагі да бацькоў, гонару за сваю сям'ю.

Літаратурная:

1. Узбагачэнне дзіцячага рэпертуару лічылак

2. Пражыванне пазіцыі збіральніка фальклорнага матэрыялу

3. Асваенне жанраў пазіцыі назіральніка, даследчыка (аналітычная пазіцыя).

4. Назіранняў за рознымі відамі лічылак;

5. Асваенне ролі аўтара, мастака-ілюстратара, дызайнера кнігі

Камунікатыўная:

1. Прад'яўленне прадукту сваёй працы аднакласнікам, настаўнікам, значным дарослым;

2. Трэнінг ва ўменні размяркоўваць і прымаць па дамоўленасці ролі;

3. Трэнінг ва ўменні зразумела для іншых людзей выказваць свае прапановы.

Рэгулятыўныя:

1. Трэнінг ўменні даводзіць пачатае да канца;

2. Трэнінг ўменні дзейнічаць па плану;

3. Трэнінг ўменні параўнаць задума і атрыманы вынік;

4. Трэнінг ўменні ўносіць папраўкі і дапаўненні ў гатовы вынік.

Тэхналагічная:

1. Стварэнне і запіс слайд-шоў у праграме iMovie `8 на MacBook.

"Лічылкі нашых любімых дарослых"

Адукацыйныя задачы:

• фарміраванне навыку чытання і развіццё чытацкіх пазіцый школьнікаў;

• літаратурнае адукацыю школьнікаў;

• фарміраванне чытацкага кругагляду і цікавасці да чытання;

• развіццё сямейнага чытання;

Ход праекта

1. Вызначэнне круга дарослых членаў сям'і.

2. Праца па зборы і першаснаму фіксаванні (у любым выглядзе) лічылак.

3. Кожны навучэнец вызначае, якая / якія лічылка / лічылкі ўвойдуць у кнігу.

4. Фіксаванне сваёй лічылкі з дапамогай малюнка.

5. Стварэнне слайд-шоў "у праграме

Кароткая характарыстыка тэарэтычных і метадычных ідэй праекта:

Праца з формай і сэнсам мастацкага тэксту, абмен індывідуальнымі чытацкімі версіямі, паглыбленне гэтых версій на ўроку. Эксперыментаванне з тэкстам. Зварот да твораў дзіцячай літаратуры і фальклору. Стварэнне культурнага продуктакнижки-самаробкі, як матывацыя навучальных дзеянняў. Змена характару вучэбнай камунікацыі. Ўстаноўка на навучальная ўзаемадзеянне навучэнцаў адзін з адным, з членамі сям'і. Мяркуецца фарміраванне навыку чытання ва ўсіх актуальных для чытацкай дзейнасці аспектах: тэмп, рытм, правільнасць, усвядомленасць, выразнасць, чытанне-выкананне.

Цікавасць да кнігі, да чытання! Фарміраванне паўнавартасных чытацкіх пазіцый.

Метадычная ўстаноўка

Выяўленне актыўнага дзіцячага рэпертуару лічылак, пашырэнне дзіцячага рэпертуару лічылак. Дарослыя, якія ведаюць лічылкі свайго дзяцінства, навучаюць тых, хто зусім не ведае лічылак або проста хоча даведацца пра новыя лічылкі. Навучанне адбываецца ў рамках групавой працы ў класе і ў сям'і. Фіксацыя і ілюстраванне сюжэту лічылак.

У працэсе работы былі выкарыстаны наступныя метады:

1. Сумеснае абмеркаванне матэрыялу лічылак з членамі сем'яў.

2. Аналіз, абагульненне матэрыялу.

3. Эксперымент.

4. Фотафіксацыя, ілюстраванне матэрыялу.

Лічылка

З акенца мне бачная

Бабулька ж Краіна,

Дзе жывуць Лічылкі.

Б. Заходэра

Ўвядзенне.

З усіх дзіцячых фальклорных гульнявых жанраў, распаўсюджаных сярод дзяцей малодшага школьнага ўзросту, лічылка, несумненна, самы жывы, актыўны. Узмацняючы гэта зацвярджэнне, можна сказаць, што гэта практычна адзіны бытующий ў асяроддзі сучасных дзяцей (тым больш - гарадскіх) дзіцячы жывы фальклорны жанр. Мабыць, адны толькі лічылкі дзеці пазнаюць выключна ў сваёй узроставай асяроддзі, пераймаючы іх адзін ад аднаго ў неапрацаванай (пісьменнікамі, педагогамі, рэдактарамі і г.д.), спрадвечнай форме.

У апошнія гады адбыліся істотныя змены ў жыцці дзіцячага супольнасці. Асабліва значна змяніўся побыт гарадскіх дзяцей. Рэзка скарацілася дваровая прастора, не ўсе дзеці маюць магчымасць шпацыраваць без нагляду старэйшых - усё гэта вядзе да прыгнёту дзіцячых дваровых супольнасцяў. Вольны час дзяцей усё больш звязваецца з камп’ютэрнымі гульнямі, павялічваецца час, якое прысвячаецца дадатковым пазашкольных заняткаў.

Як адбіліся гэтыя працэсы на самым жывым дзіцячым фальклорным жанры - лічылкі? Які лічылкавы рэпертуар сучасных дзяцей 7 - 8 гадоў? Аказалася, што дзеці ведаюць вельмі мала лічылак, але тым неменее карыстаюцца імі. Працуючы ў пілотным праекце па ўвядзенні ФГОС НОО, з'явіліся новыя магчымасці для праектных работ розных сюжэтных ліній. Мы з хлопцамі вырашылі даведацца больш лічылак. Для гэтага мы звярнуліся да дарослых. Гэтая ідэя так нас усіх захапіла, што ў выніку ў нас атрымаўся вельмі цікавы і шматгранны праект "лічылкі нашых любімых дарослых".

Праект складаецца з дзвюх частак:

Частка 1: Эксперымент.

Мэта: даведацца якія лічылкі памятаюць дарослыя і падобныя яны паміж сабой.

Частка 2: Намаляваць ілюстрацыі да сюжэтаў лічылак і аформіць іх у агульны зборнік. Развучыць як мага больш лічылак!

Чаму лічылкі назвалі лічылкі

Паходжання лічылак звязана з тым, што ў самім слове "лічылка" адбілася пра паходжаньне з схаванага (схаванага) рахунку. Праца пачалася з выяўлення ўнутранай формы слова "лічылка" (праз падбор аднакаранёвых слоў).

Як мы запісвалі лічылкі

Запісы лічылкі, якія можна было выкарыстаць:

а) запіс па аналогіі з празаічным тэкстам;

б) суцэльны запіс без знакаў прыпынку і без падзелу на радкі;

в) запіс, арыентаваны на вершаваны тэкст

Лічылка - фальклорны жанр, які жыве незалежна ад таго, як запісваюцца тэксты, але звычайна лічылкі запісваюць (друкуюць) у адпаведнасці з кніжнай традыцыяй - па рытмічнай структуры, "культурная" форма.

Як мы малявалі карцінкі да лічылкі

Праблема адносіны лічылкі да рэчаіснасці, прынцыповая для любога фальклорнага жанру. Для ілюстравання выбіраюцца лічылкі трох тыпаў.

• Першы тып - лічылкі з пералікам. Кожнае слова такіх лічылак адлюстроўвае асобныя элементы прадметнага свету, не звязаныя паміж сабой.

• Другі тып - сюжэтныя лічылкі, якія захавалі цалкам канкрэтныя рэальныя або фантастычныя сітуацыі.

• Трэці тып - "мудрагелістыя" лічылкі, якія не маюць прамога стаўлення да прадметнага свету і складаюцца з неіснуючых "слоў". Па сутнасці справы, дзеці вучацца класіфікаваць лічылкі па адным з актуальных прыкмет (у дадзеным выпадку - у адносінах да рэчаіснасці, да прадметнага свету).

Невялікі эксперымент:

Паставіўшы задачу вывучыць рэпертуар лічылак нашых любімых дарослых, свой эксперымент мы пачалі з выяўлення матэрыялу. Кожны дзіця ў працэсе зносін дома з членамі сваёй сям'і паспрабаваў запісаць усе лічылкі, якія ўспомнілі дарослыя з свайго дзяцінства. І вось, што ў нас атрымалася.

Параўнаўшы лічылкі, запісаныя ў сем'ях, мы выявілі, што фонд лічылак вялікі. Было выдаткавана 15 считалочных сюжэтаў. Мы назвалі іх базавым фондам. Прывяду і пракаментую некалькі тэкстаў лічылак базавай фонду з улікам найбольш распаўсюджаных варыянтаў.

": Выйшаў зайчык пагуляць". Гэта адзіная з лічылак, якія ўваходзяць у базавы фонд, якая мае добра вядомы літаратурны крыніца - верш Ф. Б. Мілера, створанае як подпіс да малюнку для дзяцей малодшага ўзросту:

Раз-два-тры-чатыры-пяць,

Выйшаў зайчык пагуляць;

Раптам паляўнічы звяртаецца,

Са стрэльбы ў яго страляе:

Піф-паф! ой-ой-ой!

Памірае зайчык мой!

1851

Адна з версій гэтага считалочного сюжэту (кароткая) амаль дакладна аднаўляе верш Мілера:

Раз-два-тры-чатыры-пяць,

Выйшаў зайчык пагуляць;

Раптам паляўнічы выбягае,

Прама ў зайчыка страляе:

Піф-паф! ой-ой-ой!

Памірае зайчык мой!

Тэксты, якія адносяцца да кароткай версіі, адрозніваюцца адзін ад аднаго асобнымі словамі і радкамі. Змены, якія дзеці ўносяць у апошнія радкі, кажуць аб іх імкненні да аптымістычнай канцоўцы:

Піф-паф! ой-ой-ой!

Ўцякае зайчык мой!

Піф-паф! Не патрапіў.

Шэры зайчык паскакаў!

Тэксты доўгай версіі па-іншаму пераадольваюць "трагічнасць" заячай лёсу: пасля радкі "памірае зайчык мой" варта апісанне выхадак зайчыка ў бальніцы, у намёце і паспяховую вяртанне дадому.

"Ішла машына цёмным лесам:"

Гэты сюжэт мае кароткую і дзве доўгія версіі; ўсе яны распаўсюджаныя.

Ехала (ішла) машына цёмным лесам

За нейкім інтарэсам.

Інта інта інтарэс,

Выходзь на літару эс.

"На залатым ганку:"

Яркая асаблівасць тэкстаў, якія адносяцца да гэтага сюжэту - наяўнасць традыцыйнай і сучаснай версій. Традыцыйная версія имеетполную і ўсечаную формы:

На залатым ганку сядзелі:

Цар, царэвіч,

Кароль, каралевіч,

Шавец, кравец.

Хто ты будзеш такі?

Кажы хутчэй,

Не затрымлівалі добрых

І сумленных людзей. На залатым ганку сядзелі:

Цар, царэвіч,

Кароль, каралевіч,

Шавец, кравец.

Хто ты будзеш такі?

Асабліва ярка гэты сталы адзіным тып пераліку заяўляе пра сябе ў сучаснай версіі гэтага сюжэту: з тэксту знік пытанне, які патрабуе рэакцыі публікі: На залатым ганку сядзелі: Мішкі гамы, Том і Джэры, Скрудж Макдак і тры качаняці. Выходзь, ты будзеш Понка!

"Аты-баты:"

Аты-баты, ішлі салдаты,

Аты-баты, на базар,

Аты-баты, што купілі?

Аты-баты, самавар. Аты-баты, колькі каштуе?

Аты-баты, тры рублі.

Аты-баты, хто выходзіць?

Аты-баты, ты і я. (Гэта я), (які выйшаў я)

Гэтая лічылка распаўсюджаная досыць шырока, але ступень вар'іравання вельмі нязначная. У першай частцы лічылкі, па ўсёй бачнасці, за кошт строгасці формы, вар'іраванне адсутнічае. Другая частка ў кожным варыянце асаблівая, агульным элементам з'яўляецца толькі вопросно-зваротная форма і "мудрагелістым" уступнае спалучэнне "Аты-баты", у адным з варыянтаў другая частка адсутнічае.

Лічылкі, прыведзеныя ніжэй, распаўсюджаныя нязначна.

***

Кацілася яблычак.

Каля садка, міма агарода.

Міма частаколу.

Хто яго падыме Той вунь выйдзе!

***

Конь заўзяты

Даўгагрывы.

Скача па палях:

Тут і там, тут і там!

Дзе праскача ён -

Там і выйдзі прэч ***

Ані, лазні, татаніі,

Цікі-Вікі-кампаніі,

Арывас, Акутас,

Тыі-віі, Вон! (Мудрагеліста лічылка)

***

Ішоў баран

На крутых гарах.

Вырваў (узяў) траўку,

Паклаў на лаўку.

Хто траўку возьме,

Той прэч (вадзіць) пойдзе! (Стабільны, малапапулярны тэкст)

У выніку невялікага эксперыменту мы прыйшлі да высновы:

жыццяздольнасць лічылак пацвярджаецца не толькі адносным багаццем рэпертуару, актыўным вар'іраваннем, уключэннем рэалій сучаснага жыцця, але і актыўным узаемадзеяннем розных лічыльных сюжэтаў.

Падчас правядзення эксперыменту мы выявілі з'яўленне новага спосабу размеркавання роляў і ўстанаўлення чарговасці ў гульні ў сучасных дзяцей. Гаворка ідзе аб так званым скіданні, якое з'явілася ў Расіі спачатку на правах самастойнай гульні, але паступова распаўсюджваюцца сярод рускіх дзяцей у якасці "гульнявых прэлюдый" А птым прыйшло і у Беларусь. "Скідваць" дзеці так. Пасля вымаўлення кароткага тэксту, які ўключае мудрагеліста гаворка ("Камаі, Нагана, чы-чы-фо!" Ці проста "Чы-чы-фо!", "Су-е-фа!" І інш.), Часам вымаўляецца больш разгорнуты тэкст ("Камень, нажніцы, папера, аловак, агонь, вада, і бутэлька ліманаду, су-е-фа!"), дзеці адначасова "выкідваюць" жэсты, якія маюць сімвалічнае значэнне. Пальцы, сціснутыя ў кулак - камень, адкрытая далонь - папера, разведзеныя сярэдні і ўказальны пальцы - нажніцы (часам набор жэстаў шырэй - агонь, вада і інш Вядучую ролю пры скидывании, безумоўна, гуляюць сімвалічныя жэсты.

Тэкст, вымаўляецца рытмічна і нават з некаторым напевы, патрэбны толькі для таго, каб забяспечыць адначасовае прад'яўленне жэстаў: апошні склад служыць своеасаблівай камандай. Магчыма, такі спосаб размеркавання роляў прыйшоў да нас у адказ на рэзкае звужэнне дваровага прасторы і змяншэнне колькасці груп, у якія аб'ядноўваюцца дзеці ў гульнях. Лічылкі меркавалі досыць вялікі гульнявой калектыў, скидывания ж больш падыходзяць для дваіх-траіх.

Высновы:

Гэты фальклорны жанр, традыцыйна бытующий ў дзіцячым гульнявым супольнасці закладвае аснову для літаратурнага развіцця дзіцяці, прычым адбываецца гэта незаўважна для самога дзіцяці, у натуральнай гульнявой дзейнасці і без намаганняў дарослых. Гэты вопыт рытмічнай гульні стварае аснову для ўспрымання вершаванага рытму, развівае пачуццё рытму ў дзіцяці. Акрамя таго, на матэрыяле лічылак дзеці назапашвалі вопыт фальклорнай імправізацыі і наіўнага складальніцтва. Асвойвалі вопыт носьбіта фальклорнага творы (ўдзельнічалі ў працэсе фальклорнага вар'іравання, перадавалі і пазнавалі тэксты "з вуснаў у вусны", складалі той самы "народ", які называюць аўтарам фальклорных твораў і ў чыёй калектыўнай памяці ўсе гэтыя творы захоўваюцца). Усведамленне гэтага вопыту дапамагае сёння дзецям зразумець, як жылі раней такія актуальныя для дзяцей малодшага школьнага ўзросту жанры, як лічылкі.

Другое акалічнасць звязана з тым, што традыцыя звароту да гэтых жанрам сёння ў гарадскім асяроддзі часцяком папросту адсутнічае; дзеці наогул часцей за ўсё не ўваходзяць ні ў якія дваровыя супольнасці, у якіх толькі і могуць жыць гэтыя жанры. Такім чынам, паўстае задач кампенсацыі (збольшага штучнага аднаўлення) традыцыі гэтых гульнявых жанраў, неацэнных для літаратурнага развіцця ребенка.В працэсе працы з простым і звыклым матэрыялам, ўспрыманым па перавазе вусна, дзеці лёгка і натуральна асвоілі працэдуры запісу тэкстаў, Дзеці працавалі з творамі гэтага жанру не толькі ў пазіцыі носьбіта і выканаўцы (гульнявая пазіцыя), але і ў пазіцыі назіральніка, даследчыка (аналітычная пазіцыя). Лічылкі сёння з'яўляюцца той пляцоўкай, на якой дзеці практычна, хоць і неўсвядомлена, асвойваюць законы існавання фальклорнага матэрыялу. Вар'іраванне тэкстаў, захоўванне іх у калектыўнай памяці, жывая імправізацыя ў працэсе выканання асобных тэкстаў у складаныя тэксты-ланцужкі? ўвесь гэты досвед, набываны дзецьмі ў ходзе гульнявога выкарыстання лічылак, з'яўляецца па сутнасці справы універсальным вопытам чалавецтва, назапашаным на працягу многіх стагоддзяў. Таму, сумесная праца з дарослымі была проста неабходная для таго, каб дзеці развівалі свае камунікатыўныя навыкі, развівалі гаворка, кругагляд. Супрацоўніцтва з сям'ёй - гэта той шлях, які найбольш якасна можа дапамагчы школе прышчапіць навык і любоў да кнігі, да рускага фальклору, мастацкаму слову.

Фарміраванне чытача - гэта карпатлівая і доўгая па часе праца. Першыя вынікі для мяне ўжо бачныя: дзеці больш удумліва чытаюць, лепш адказваюць на розныя па складанасці пытанні па прачытаным, ўмеюць фантазіраваць, не саромеючыся, выказваюць свае ўласныя думкі. Думаю, што дадзеная інавацыйная сістэма літаратурнай адукацыі дасць магчымасць у поўнай меры развіць чытацкую актыўнасць малодшых школьнікаў і зацікавіць настаўнікаў пачатковай школы.

Дадатак 2

.

4. Знайдзі ўрывак з казкі «Усмешка», у якім перадаецца стан героя. Абвядзі літару з правільным адказам.

А. Пачало світаць. 3-за мора выкаціўся залаты шар сонца. Цёплыя хвалі лашчылі бераг, усыпаны гладкімі каменьчыкамі. 3 комінаў цягнуўся лёгкі дымок.

Б. Яму стала так легка, так весела, што ён пацалаваў дзяўчынку ў абедзве шчакі, сеў на свой дыван-самалёт і паляцеў рабіць добрыя справы.

5. Прачытай прыказкі. Падбяры прыказку да казкі «Дружбакі». Абвядзі літару з правільным адказам.

A. Бачыць вока далека, а розум яшчэ далей.

Б. Дружба мацней каменных сцен.

B. Добрая слава багацейшая за багацце.

Дадатак 3

АРГАНІЗАЦЫЯ ЎРОКАЎ ПАЗАКЛАСНАГА ЧЫТАННЯ

1 КЛАС

Тэматыка ўрокаў

Тэ.ма	Літаратура
1. У свеце загадак	Гілевіч Н. Загадкі. Мн., 1993. «Загадкі з градкі» (кніжкі-самаробкі)
2. Беларускія народнья казкі пра жывёл	Коцік, пеўнік і лісіца / у апрац. Я. Коласа і А. Якімовіча. Мн., 1992. Лісіца і дрозд / у апрац. Я. Коласа і А. Якімовіча. Мн., 1992
3. Вучымся сябраваць	Грачанікаў А. Дружбакі. Мв., 1991. Дукса М. Сапраўдныя сябры. Мн., 1994
4.Зіма-чараўніца	Астрэйка А. Узімку. Мн., 1989. Гілевіч Н. Снежны дзед. Мн., 1987. ЖуковічВ. Мароз. Мн., 1990. Хведаровіч М. Снег. Мн., 1992
5. Зімовьы клопаты	Галубовіч I. Сцяпанава кармушка. Мн., 1994. Галубовіч I. Курапаткі. Мн., 1994
6. Вусная народная творчасць: калыханкі, забаўлянкі, загадкі	Беларскія загадкі. Мн., 1989. Калыханкі, забаўлянкі. Мн., 1986. Беларускія народный жарты. Мн., 1994
7. Янка Купала — дзецям	Купала Я. Песня і казка. Мн., 1987. Купала Я. Сыны. Мн., 1987. Купала Я. Хлопчык і лётчык. Мн., 1987
8. Беларускія народныя паданні	Чаму варона каркае. Мн., 1998. Чаму заяц, ліса ды воўк разам не сыходзяцца. Мн., 1998
9. Я сябрую з прыродай	Бестава С. Шчодрая пчолка. Мн., 1994. Дзеружьшскі. А. Клапатлівыя мурашкі. Мн., 1987. Шушкевіч С. Конік і страказа. Мн., 1987
10. В. Гарбук. Незнарок і знарок
11. А. Дзеружынскі. Жьшая азбука
12. Т. Кляшторная. Ветлівыя словы
Тэма	Літаратура
13. Як курачка пеўніка ратавала. Беларуская народная казка
14. Вітка. Вавёрчына гора
15. В. Хомчанка. Гузік. Лавачка
16. Вершы беларускіх паэтаў пра вясну
17. Знаёмства са школьнай бібліятэкай. Выбар кнігі