Практическая часть

Занятие 1-3

1. Грамматические категории глагола.

2. Основные формы латинского глагола.

3. Четыре спряжения латинского глагола.

4. Основа инфекта.

5. Краткая словарная запись.

6. Личные окончания действительного залога.

7. Praesens activi.

8. Спряжение глагола «esse – быть» в настоящем времени.

9. Imperativus praesentis. Выражение запрещения.

Упражнение 1

Определите по форме инфинитива, к какому типу спряжения принадлежит каждый из след. глаголов; образуйте форму 1 S.praes.; укажите основу инфекта.

accusāre, cedĕre, clamāre, debēre, invenīre, discĕre, sentīre, movēre, vincĕre

Упражнение 2

Образуйте инфинитив по 1-ой словарной форме глагола.

1 спр. numero, laboro, curo, porto; 3 спр. tego, ago, trado, dico;

2 спр. valeo, debeo, habeo, studeo; 4 спр. scio, finio, reperio, servio.

Упражнение 3

Запишите основные формы правильных глаголов и проспрягайте их в praesens activi. Образуйте формы повелительного наклонения (положительную и отрицательную).

1спр. monstro – показывать spero - надеяться

2спр. sedeo, sedi, sessum - сидеть maneo, mansi, mansum - оставаться

3спр. produco, xi, ctum - выводить colo, colui, cultum – возделывать

4cпр. dormio – спать munio – укреплять

Упражнение 4

1. Disco. Discimus. 2. Bene laborare debes. Bene laborare debetis. 3. Bene audire debent. 4. Vivere est cogitare. (Cic.) 5. Ut sentiunt, ita dicunt. 6. Cur legere non amant? 7. Dum vivimus, laborare studemus. 8. Latine legit et scribit. 9. Quid agitis? Docemus. 10. Imperare amant. 11. Semper sperare debemus. 12. Dormire amo. 13. Si narras, audire debeo. 14. Dum vivis, sperare debes. 15. Bene audi, quod dicimus. 16. Discite, dum vivitis. 17. Nolite clamare! 18. Responde, si interrogo. 19. Nolite dicere, quod nescitis. 20. Si interrogamus, respondete! 21. Vive valeque. 22. Noli vetare: vetare non debes. 23. Nota bene. (NB) 24. Credo. 25. Veto. 26. Dum spiro, spero. (Sen.) 27. Cogito, ergo sum. (Cart.) 28. Cum tacent, clamant. (Cic.) 29. Bis dat, qui cito dat. (Syr.) 30. Qui quaerit, reperit. 31. Vivere militare est. (Sen.) 32. Noli dicere, si tacere debes. 33. Scio, sed non audeo dicere. 34. Cum dormimus nihil audimus et sentimus. 35. Quis nunquam errat? Qui nihil agit. 36. Bene dicere discunt. 37. Noli noctu laborare, noctu dormire debes. 38. Festina lente! (Aug.) 39. Divide et impera! 40. Vivere est cogitare. (Cic.)

1. disco 3 - учиться

2. laboro 1 - работать

bene - хорошо

debeo 2 – быть должным

3. audio 4 – слушать

4. vivo 3 - жить

cogito 1 - мыслить

5. sentio 4 – чувствовать

dico 3 - говорить

ut… ita – как… так

6. amo 1 – любить

cur – почему

lego 3 - читать

7. studeо 2 – стараться

dum – пока

8. scribo 3 – писать

Latine – по-латински

et - и

9. ago 3 - делать

doceo 2 – учить

quid – что

10. impero 1 – повелевать

11. spero 1 – надеяться

semper – всегда

12. dormio 4 – спать

13. si - если

narro 1 – рассказывать

17. clamo 1 – звать, кричать

18. respondeo 2 - отвечать

interrogo 1 – спрашивать

19. nescio 4 – не знать

21. que – и

valeo 2 - здравствовать

22. veto 1 – запрещать

23. noto 1 - замечать

24. credo 3 – верить

26. spiro 1 – дышать

27. cogito 1 – думать

ergo – следовательно

28. cum – когда

29. bis – дважды

do 1 – давать

cito - быстро

30. quaero 3 – искать

reperio 4 – находить

31. milito 1 – бороться

32. taceo 2 – молчать

33. scio 4 – знать

audeo 2 – осмеливаться

sed - но

34. nihil – ничего

35. quis = qui – кто

nunquam – никогда

erro 1 – ошибаться

37. noctu – ночью

38. festino 1 – торопиться

lente – медленно

39. divido 3 – разделять

Занятие 4-6

1. Грамматические категории имени.

2. Словарная форма имён существительных.

3. Существительные 1 и 2 склонения.

4. Прилагательные I группы (1-2 скл.).

5. Главные члены предложения. Правила перевода простого распростра-нённого предложения.

6. Согласование прилагательных с существительными и их склонение.

7. Предлоги.

Упражнение 5

Запишите форму N.S. словосочетаний; определите основу каждого слова. Просклонятйте 2,5 и 9 словосочетания.

locus, i - место

dea, ae - богиня notus ,a, um - известный

exemplum, i – пример

terra, ae - земля

Graecus, i – грек liber, era, erum - свободный

domicilium, i – жилище

nauta, ae - моряк

statua, ae - статуя antiquus, a, um - древний

oppidum, i - город

Упражнение 6

Определите падежные формы следующих существительных мужского и женского рода. Образуйте их N.S.

Terram, terras, terrarum, epistolae, epistolis, libros, librorum, librum, filiam, filium.

Упражнение 7

Образуйте форму Acc.Pl. от следующих существительных среднего рода.

Signum, verbum, telum, factum.

Упражнение 8

Определите грамматические категории и переведите глагольные формы.

Discite, sciunt, tene, amas, placeo, ambulatis, gignunt, narrate.

Упражнение 9

Переведите сочетания предлогов с существительными на латинский язык.

С дочерью, в школу, в школе, без подруг, вокруг поместья, между островов, после сражений, для родины.

Упражнение 10

1. Magistra puellis fabulam narrat. 2. Fabulas poetarum libenter legimus.3.Patriam amare debemus. 4. Umbra silvae nocet plantis. 5. Epistulam filiae scribis. 6. Incolae terrae naturam superant. 7. Etiam bestiae memoriam habent. 8. Stellae nautis viam monstrant. 9. Incolae terrae silvas amant. 10. Luna et stellae noctu terram illustrant. 11. Incolae insularum sunt agricolae. 12. Minerva est dea pugnarum. 13. Natura nihil sine causa gignit.(Plin.Maj.) 14. Poetae de victoriis, de gloria patriae narrant. 15. In silvam cum amica properatis. 16. Non modo aquam silvasque patriae, sed etiam linguam patriae colimus. 17. Historia est magistra vitae (Cic.). 18. Pecuniae imperare oportet, non servire (Sen.). 19. Italia est terra Europae et patria linguae Latina. 20. Pecunia non olet (Vesp.). 21. Scientia potentia est. 22. Ibi victoria, ubi concordia. 23. Aquila non captat muscas. 24. Epistula non erubescit (Cic.). 25. Experientia est optima magistra. 26. Haud semper errat fama. 27. Aquilam volare doces.

Упражнение 11

1. Fluvius campos irrigat. 2. Rami laurorum sunt praemia poetarum. 3. In Gallia est copia rivorum. 4. Valla et muri sunt munimenta oppidorum. 5. Non magister ad discipulum, sed discipulus ad magistrum venire debet. 6. Agricolae bella non amant. 7. Discipuli parent praeceptis magistri. 8. Aurum est saepe causa inimici-tiarum. 9. Concordia virorum pueris exemplum est. 10. In bello virique feminae-que pueri pugnant. 11. Templa et theathra sunt ornamenta oppidorum. 12. Saepe discipuli magistros doctrina superant. 13. Ex libris. 14. Deus ex machina. 15. Non debemus cadere animis (Cic.). 16. Tota Italia ardet bello. 17. In Britannia nihil est neque auri neque argenti. 18. Bellum gerunt contra arma verbis (Cic.). 19. Sine cura. 20. Ab ovo. 21. Pro et contra. 22. Otium post negotium. 23. Sine ira et studio (Tac.). 24. Ignorantia non est argumentum. 25. Verba movent, exempla trahunt.

Упражнение 12

1. Oppida Romanorum firmos et altos muros habent. 2. Proverbia Latina saepe vitam incolarum antiquorum illustrant. 3. Divitiae magnae viris stultis nocent. 4. In periculis amici veri sunt praesidia firma. 5. De familia Romana ex libris virorum Romanorum doctorum cognoscimus. 6. Longa via est; propera! 7. Filia fabulam pulchram liberis narrat. 8. Servorum officia varia sunt. 9. Servi vitam molestam et miseram agunt. 10. Exempla mala discipulorum pigrorum discipulis bonis nocent. 11. Cavete a falsis amicis. 12. Fabulam surdo narras. 13. Populus Romanus in Capitolium convenit (Cic.). 14. Inter dominum et servum nulla amicitia est (Curt.). 15. Bellum cum captivis et feminis gerere non soleo (Curt.). 16. Caesar occupat oppidum et ibi praesidium collocat. 17. Servi Romani multos agros egregios non colunt propter perfidiam vicinorum. 18. Argumentum argentarium. 19. Ad Kalendas Graecas. 20. Persona non grata. 21. Herba mala cito crescit. 22. Errare humanum est. (Sen.). 23. Mala gallina, malum ovum. 24. Semper avarus eget (Hor.). 25. Per aspera ad astra. 26. Bonus vir semper tiro est (Mart.). 27. Nigra in candida vertere (Iuv.). 28. De mortuis aut bene, aut nihil (Hilon).

Занятие 7

1. Личные местоимения.

2. Притяжательные местоимения.

3. Возвратное местоимение.

4. Указательные местоимения.

5. Местоимённые прилагательные.

6. Genetivus possessivus. Genetivus partitivus.

7. Глаголы, производные от «esse».

Упражнение 13

Определите грамматические категории глагольных форм и переведите их.

Adsunt, abes, praeest, prodestis, potest, intersum.

Упражнение 14

Запишите форму N.S. словосочетаний; определите основу каждого слова. Просклонятйте два словосочетания «этот сосед» и «наша награда».

vicinus, i m – сoceд iste, ista, istud - этот

via, ae f – дорога tuus, a, um-твой

consilium, i n – решение

poēta, ae m – поэт ille, illa, illud - тот

praemium, i n – награда noster, tra, trum-наш

injuria, ae - обида

Упражнение 15

1. Epistulas tibi mittunt. 2. Quis me vocat? 3.Fabulam nobis narrat. 4. Cotidie tecum ambulamus. 5.Illius amicus sum. 6. Saepe mihi consulitis. 7. Litterae tuae mihi somnum afferunt. 8. Si tu et Julia valetis, bene est; ego et liberi mei valemus. 9. Scientia nobis lucet, sicut stellae in via. 10. Vita aliena est nobis magistra. 11. Vir doctus in se semper divitias habet. 12. Ego pretium ab stultitia fero. 13. Alter alterius auxilii eget. 14. Illi agricolae silvam caedunt. 15. Multos inimicos Romani in ea pugna occidunt. 16. In ea silva multae bestiae sunt. 17. Veni ad me. 18. Me ad cenam voca! 19. Is alteram puellam amat. 20. Da mihi veniam, si erro. 21. Mecum legite. 22. Nolite ridere parva vitia aliorum. 23. Nautae Romani orant : "Serva nos, Neptune, domine aquarum!" 24. Fabulam de lupo et agno narra eis pueris! 25. De vestris liberis cogitate! 26. Ei medici filium vestrum curant. 27. Filiam meam ei viro trado. 28. Ista cura tua est, non mea. 29. Nemo patriam, quia magna est, amat, sed quia (союз) sua.

Упражнение 16

1. Adsum amicis, amici mihi adsunt. 2. Filius meus abest. 3. Inter dominum et servum nulla amicitia esse potest. 4. Nec servire ulli possumus, nec imperare cupimus. 5. Medici causam illius morbi invenire non possunt. 6. Scientia tibi deest. 7. Praeterita mutare non possumus. 8. Inimici jam adsunt ad portas oppidi. 9. Remediis tuis multis aegris prodes. 10. Nec possum tecum vivere, nec sine te. 11. Hic Rhodus, hic salta! (Pl.) 12. Medice, cura te ipsun. (Vulg.) 13. Sibi parant malum, qui alteri parat. 14. Utrumque vitium est – et cunctis credere et nulli. 15. Non est honestum aliud dicere, aliud sentire. 16. Ad templum Delphicum illud legitis: nosce te ipsum. 17. In poetis non Homero soli locus est. (Cic.) 18. Malus etsi obesse non potest, tamen cogitat. (Syr.) 19. Ignosco tibi, si neque eorum praecepta adhibere neque nostra poteras. 20. Aut prodesse volunt aut delectare poetae, Aut simul et jucunda et idonea dicere vitae.(Hor.) 21. Non amo te, Sabidi (муж. имя), nec possum dicere quare: Hoc tantum possum dicere: “Non amo te”. (Mart.) 22. Nec sibi, nec alteri. (Cic.) 23. Hodie mihi, cras tibi.( Bibl.) 24. Alter ego.(Pith.) 25. Noli tangere circulos meos! (Archim.) 26. Vade mecum.

Занятие 8

1. Praesens passivi.

2. Синтаксис страдательной конструкции. Ablativus auctoris et instrumenti.

3. Варианты перевода страдательной конструкции.

Упражнение 17

Образуйте формы 2S. и 3Pl. praes. pass. глаголов.

vinco, vinci, victum 3 – побеждать voco 1 - звать

Упражнение 18

Определите грамматические категории глагольных форм и переведите их.

1. movetur, noli movere, moves, move, movemini;

2. amamus, amate, amare, amantur, amo;

3. intellege, intellegit, intellegor, intellegimini, intellegunt.

Упражнение 19

1. Stellae viam monstrant. Via stellis monstratur. 2. Discipulus libros legit. Libri a discipulo leguntur. 3. Statuae virorum clarorum rosis ornantur. 4. Romani Gallos superant. Galli a Romanis superantur. 5. Agricolae agrum colunt. Ager ab agricolis colitur. 6. Sine causa a te accusor. 7. Castra vallo fossaque muniuntur. 8. Bonus liber non semel legitur. 9. Oppidum muris firmis munitur. 10. Nunquam periculum sine periculo vincitur. 11. Instrumenta et arma e ferro parantur. 12. Si discipuli bene student, a magistris laudantur. 13. Servus a domino suo venditur. 14. Luna circum terram vertitur. 15. Avaritia neque copia, neque inopia minuitur. (Sall.) 16. Ventus prosper a nautis desideratur. 17. Minerva a Graecis Athenarum patrona putatur. 18. De te fabula narratur. (Hor.) 19. Populus ludis delectatur. (Cic.) 20. Etiam magna regna delentur. 21. Prudentia saepe vitantur pericula. 22. Fumi incendiorum procul videntur. 23. Ut salutamus, ita resalutamur. 24. Aut – aut, tertium non datur. 25. Clavus clavo pellitur. 26. Numerantur sententiae, non proderantur. 27.Contra factum non datur argumentum.

Занятие 9-10

Imperfectum et Futurum I activi et passivi.

Упражнение 20

Образуйте формы 3S. и 2Pl. imp. и fut.I действ. и страд. залога от глаголов:

video, vidi, visum, 2 – видеть includo, clusi, clusum,3 – окружать

Упражнение 21

Определите грамматические категории глагольных форм и переведите эти формы.

1. somniant, somniabam, somniabitur, somnia, somniabamur, somniaberis;

2. dicuntur, dicite, dicebas, dicam, dicemini, dicimus;

3. punio, puniebas, puniemus, puni, puniuntur, punite.

Упражнение 22

Составьте и просклоняйте словосочетание:

signum, i n – знак; totus, a, um – весь; Romanus, a, um – римский

Упражнение 23

1. Non sum stultus, ut pridie eram. 2. Romani in proeliis Gallos vincebant.3. Incolae Spartae ante pugnas comas coronis ornabant. 4. In ripis Rheni Romani multa castra ponebant. 5. Graeci longe Romanos doctrina superabant. 6. Graeci in loco victoriae monumenta exstruere solebant, Romani id non faciebant. 7. Pueri Lacedaemoniorum ad septem annum sub cura feminarum manebant. 8. Alexander Magnus, Philippi filius, claros magistros habebat. 9. Primo apud Romanos parvus servorum numerus erat, nam agros non solum servi, sed etiam domini colebant.10. Illud praesidio mihi erat. 11. Mortui a Romanis cremabantur. 12. Inimici jam aderant ad portas oppidi. 13. In magna templo Delphorum Pythia multa oracula dabat, et fama ejus non solum apud Graecos, sed etiam apud Romanos magna erat. 14. Populi antiqui oppida sua fossis, vallis, muris cingebant, sed Sparta muros non habebat: pro muris viri erant. 15. Initio Germani, ut Tacitus narrabat, oppida non aedificabant. 16. Germani enim litteras et linguas aliorum populorum nesciebant. 17. Vici populorum antiquorum saepe incendiis delebantur. 18. Apud Romanos in principio conviviorum ova, in fine (в конце ) mala apponebantur. 19. Femina in familia viri sui locum filiae optinebat. 20. Oppida initio a Germanis non aedificabantur. 21. Vinum a Romanis antiquis donum Bacchis putabatur. 22. In eo libro tuo tecum ipse pugnabas. 23. Augustus somnia neque sua neque aliena de se neglegebat (Suet.). 24. Littterae imprimis in Graecia florebant. 25. Altera puella ab eo amabatur, altera a me. 26. Viri magni non sine causa praeponebant rusticos Romanos urbanis (Varr.).

Упражнение 24

1. Ex agro non culto frustra frumentum exspectabitur. 2. Nemo nostrum amico auxilium negabit. 3. Quando ad me venies aut epistulam scribes? 4. Stellas caeli nunquam numerabitis. 5. Aspera et dura vita tua erit, amice, nisi semper laborabis.6. Describitur ab Homero bellum longum, quod Graeci cum Trojanis gerebant. 7. Ei libri tibi a me mittentur; eos accipies. 8. Quod hodie non est, cras erit. 9. Bonis exemplis plura efficientur, quam multis verbis. 10. Si potero, vobis libenter prodero. 11. In libris philosophorum magnam copiam sententiarum egregiarum invenies. 12. Fide, sed cui fidas, vide. 13. Verum amicum pecunia non parabis. 14. Pulsate et aperietur vobis. (Ev.) 15. Homo noscitur ex sociis. 16. Caesar eas copias, quas secum habebat, ad oppidum ducet. 17. Haec verba diu memoria tenebimus. 18. In eum locum legati totius Galliae convenient. 18. Praeceptis medicorum peritorum parebimus.

Занятие 11-14

1. Третье склонение существительных:

а) согласный тип;

б) гласный тип;

в) смешанный тип.

2. Некоторые особенности третьего склонения.

3. Прилагательные II группы (3 скл.), их типы.

4. Составление и склонение словосочетаний с существительными и прилагательными 3 склонения.

Упражнение 25

Определите тип существительных 3-его склонения и укажите основу.

decus, coris n - украшение opus, operis n -дело

laus, laudis f - похвала arx,arcis f - крепость

fons, fontis m - источник piscis, is m - рыба

orbis, is m - круг vectigal, alis n - налог

sol, solis m - солнце utilitas, atis f - польза

insigne, gnis n - знак rupes, is f - скала

miles, litis m - воин lumen, minis n – свет

Упражнение 26

Запишите форму N.S. словосочетаний; определите основу каждого слова. Просклонятйте словосочетание «римская деревня».

mos, moris m – нрав,обычай ille, illa, illud – тот

aedes,is f – храм Romanus, a, um - римский

rus, ruris n – деревня

p edes, ditis m - пехотинец

nox, noctis f – ночь alter, era, erum - другой

carmen,minis n - стихотворение

Упражнение 27

Образуйте форму N.S. существительных 3 склонения по форме G.S.

Ducis, lucis, vocis; salutis, virtutis, pedis; arboris, doloris, oratoris; sermonis,

rationis; virginis, multitudinis.

Упражнение 28

1. Roma arx et caput Italiae erat. 2. Piscis vocem non habet. 3. Non pulchra vestis, sed modestia puella placet. 4. Noctes longas hiemis non jucundae sunt. 5. Salus vera populorum in pace, non in bello est. 6. Origines fontium et fluminum saepe in verticibus montium sunt. 7. In arce Athenarum erat pulchra et clara aedes deae Athenae. 8.Laus praemium virtutis erit. 9. Corpora juvenum labore firmabuntur. 10. Et fabula partem veri habet. 11. In potestate nostra sunt liberi nostri. 12. Apud Germanos dotem non uxor marito, sed uxori maritus offerebat. 13 Contra vim mortis non est medicamentum in hortis. 14. Antiquis temporibus Romani in Tiberi, postea in maribus quoque navigabant. 15.Oppidum a Caesaris militibus capiebatur. 16. Roma a uno rege administrabatur. 17. Orator bonus oratione sua animos hominum movet. 18. Nunquam malum malo, nec vulnus curatur vulnere. 19. Pugna pro pace! 20. Gloria umbra virtutis est. (Sen.) 21. In fuga salutem sperare dementia est. (Sall.) 22. Nemo in sua causa judex esse potest. 23. Pacem cum hominibus, bellum cum vitiis habe. (Syr.) 24. Nemo liber est, qui corpori servit.(Sen.) 25. Homines, dum docent, discunt. (Sen.) 26. Nomina sunt odiosa. 27. Oratores cum severitate, poetae autem cum voluptate audiuntur. 28. A mari usque ad mare. (девиз на гербе Канады) 29. Hostium munera – non munera. 30. Oculis magis quam auribus credimus. (Liv.) 31. Carmina morte carent. (Ov.) 32. Vina bibunt homines, animalia cetera – fontes.

Упражнение 29

1. Nonnullae stellae, ut terra nostra, lucem et calorem a sole habent. 2. Consules legionibus Romanis praeerant. 3. Non liberabit diadema capitis dolore. 4. Amicitia magnum solatium in dolore est. 5. Aestate agricolis labores molesti erunt. 6. Aetate aurea homines sine legibus tuti erant, nam justitiam et veritatem colebant. 7. Si necessarium erit pro patria nostra pugnare, nullum hostem timebimus et labores tolerabimus: salus civitatis nostrae summa lex est. 8. Quia nominor leo. (Phaedr.) 9. Dura lex, sed lex. 10 Mens sana in corpore sano. (Iuv.) 11. Totus mundus agit histrionem. 12. Homo locum ornat, non huminem locus. 13. Gutta cavat lapidem. (Ov.) 14. Repetitio est mater studiorum. 15. Audiatur et altera pars. 16. Panem et circenses. 17. Alma mater. 18. Nuda veritas. (Hor.) 19. Quod licet Jovi, non licet bovi. 20. Finis coronat opus. 21 Consuetudo est altera natura. (Cic.) 22. Non est fumus absque igne. 23. In vino veritas, in aqua sanitas. (Hor.) 24. Auera mediocritas. (Hor.) 25. O tempora, o mores! (Cic.) 26. Tempora mutantur, et nos mutamur in illis. 27. O sancta simplicitas! 28. Salus populi suprema lex. (Cic.) 29. Caecus non judicat de colore. 31. Auri sacra fames. (Verg.) 32. Amicus (mihi) Plato, sed magis amica veritas. (Ar.)

Упражнение 30

Определите количество окончаний у прилагательных 3 склонения. Выделите практическую основу. Образуйте формы Abl.S., N.Pl. и G.Pl. всех родов от данных прилагательных

simplex, licis – простой mobilis,e – подвижный

utilis, e – полезный grandis, e – важный

trux, trucis – дикий, грозный nocens, ntis – вредный

viridis, e – зелёный communis, e – общий

equester, tris, tre - конный teres, etis – круглый

Упражнение 31

Запишите форму N.S. словосочетаний; определите основу каждого слова. Просклонятйте словосочетания «тот сильный враг» и «другая большая река».

herba, ae f – трава ullus,a,um – какой-либо

regio, onis f - область silvester, tris, tre - лесной

flos, floris m - цветок

hostis, is m – враг iste, ista, istud - тот

gens, gentis f - племя fortis, e – сильный, храбрый

ingenium, i n – характер

pons, pontis m – мост

urbs, urbis f – город ingens, ntis - большой

forum, i n - площадь alius, a, ud - другой

flumen, minis n - река

Упражнение 32

Образуйте 1Pl. всех времён системы инфекта дейст. и страд. залога от глаголов:

occupo 1 - захватывать reperio, repperi, repertum, 4 – находить

Упражнение 33

1.Vita brevis – ars longa. (Hipp.) 2. Omnis ars imitatio est naturae. 3. Oratio veritatis simplex est. 4. Vocalis ante vocale brevis est. 5. Mores veterum Romanorum severi erant. 6. Filius meus est similis majоrum suorum. 7. Fortes fortuna juvat. (Verg.) 8. Divitiae apud sapientem virum in servitute sunt, apud stultum – in imperio. 9. Omne initium difficile est. 10. Nemo omnia potest scire . 11. Excellentium hominum virtus imitatione, non invidia digna est. 12. Apud Herodotum, patrem historiae, innumerabiles sunt fabulae. 13. Fortitudo equitum nostrorum in proelio equestri magna erat. 14. Patria est communis omnium civium parens. 15. Viri fortes non vincuntur doloribus gravibus. 16. Fuga celeris equitum causa magnae cladis erat. 17. Ingens hominum multitudo in urbem conveniebat. 18 . Vetera proverbia breviter et simplicibus verbis prudentiam populi exprimunt. 19. Homeri carmina apud omnes gentes omnium temporum magno honore erant. 20. Sex horas dormire sat est juvenique senique. 21. Innumerabiles curas secum afferunt liberi, sed eidem – innumerabilia gaudia. 22. Multi multa sciunt, nemo omnia. 23. Tristis eris, si solus eris. 24. Nullum corpus immortale est.. 25. Vestis mulierum nobilium Romanarum alba erat. 21. Omnia mea mecum porto. (B.) 22. Sapienti sat! (Pl.) 23. Similis simili gaudet. 24. Utile dulci. (Hor.) 25. Primus inter pares. 26. Et fumus patriae est dulcis . (Verg.) 27. Fac simile. 28. Falsus in uno – falsus in omnibus.

Занятие 15-16

1. Степени сравнения прилагательных.

2. Синтаксис падежей при степенях сравнения.

3. Супплетивные степени сравнения

Упражнение 34

Определите склонение и основу каждого прилагательного; образуйте N.S. степеней сравнения.

A) modestus, a, um – скромный B) gratus, a, um - приятный

miser, era, erum – несчастный creber, bra, brum - частый

celeber, bris, bre – славный nobilis, e - известный

mobilis, e - подвижный vetus, teris - старый

audax, acis - отважный dulcis, e – сладкий

Упражнение 35

Определите степень сравнения прилагательных и их падежную форму. Образуйте N.S.(m) соответствующей степени.

honestissimas, utilissimorum, potentiora, stultiorum, pulcherrimos, humillima- rum, clarior, durius, pauperrimi, altissimae.

Упражнение 36

Запишите формы N.S. и G.S. словосочетаний с прилагательными:

a) в сравнительной степени б) в превосходной степени

crimen, minis n - преступление dux, ducis m - вождь

crudelis, e - жестокий peritus, a, um – опытный

Упражнение 37

Определите грамматические категории глагольных форм и переведите их.

1. obtine, obtinebas, obtinere, obtinemus, obtinebo, obtinebuntur;

2. serent, sero, serebant, noli serere, seretur, serebantur.

Упражнение 38

1. Lingua celeris est, mens celerior. 2. Mors mihi est servitute facilior. 3. Quis vivit te honestior? Nemo hominum. 4. Monumenta virorum clarorum pulcherrimis floribus ornabantur. 5. In tuis litteris extremis sunt multa noviora, quam in primis. 6. Facta sunt verbis difficiliora.7. Tanto est facilius accusare, quam defendere, quanto facere vulnera, quam sanare. 8. Canis timidus vehementius latrat, quam mordet. 9. Omnium Gallorum fortissimi sunt Belgae. 10. Nihil est veritatis luce dulcius. 11. Sapientissima omnium feminarum - uxor tua. 12. Templa erant altiora, quam domus. 13. Quid magis est saxo durum? Quid mollius unda? Dura tamen molli saxa cavantur aqua (Ov.). 14. Terra major est luna, minor sole. 15. Interdum major pars meliorem vincit. 16. Honores mutant mores, sed raro (редко) in meliores (Plut.). 17. Gloria Themistoclis non minor erat in pace, quam in bello. 18. Quod alteri facillimum est, saepe alteri difficillimum est. 19. Semper in proelio eis maximum est periculum, qui maxime timent. 20. Nihil est in amicitia periculosius, quam adulatio. 21. Quo plures hostes sunt, eo major gloria nostra, eo splendidior victoria. 22. Veterrima vina non semper sunt suavissima. 23. Nihil citius senescit, quam gratia. 24. Facilius est dicere, quam agere. 25. Ferro nocentius aurum (Ov.). 26. Facilius est vitia aliorum reprehendere, quam sua corrigere. 27. Melior certa pax (Liv.). 28. Ferro nocentius aurum (Ov.). 29. Porta itineri longissima (Varr.).

Занятие 17

1. Имена существительные 4 склонения.

2. Имена существительные 5 склонения.

Упражнение 39

Составьте и просклоняйте словосочетания.

а) сontractus, us m – договор б) spes, spei f – надежда

perennis, e – долговечный certus, a, um - определённый

Упражнение 40

Определите падежные формы существительных.

Rem, civium, principatus, virtutem, moribus, situ, reginam, noctes, pedibus, mentis, juvenes, legatos, usum, magisratuum.

Упражнение 41

1. Is, qui agrum non colit, fructus non accipiet. 2. Is est amicus, qui in re dubia re juvat. 3. Omnium rerum initium difficile est. 4. Lux est sonu velocior. 5. Omnes arbores, quo magis senescunt, eo maturiores ferunt fructus. 6. Legati sine ulla spe domum revertebant. 7. In multis rebus mediocritas optima est. 8. Alexander Magnus cum exercitu suo in itinere per plures dies sitiebat. 9. Res publicas ornare debet civium concordia. 10. In veterum Romanorum exercitibus omnium ordinum cives militabant. 11. Stultissimus est, qui hominem e veste aut habitu aestimat. 12. Apud Lacedaemonios ei, qui amplissimum magistratum gerebant, nominabantur senes.13. Nemo nostrum amico in rebus adversis auxilium negabit. 14. Vulnera gravia cordis saepe causae exitus letalis sunt. 15. Verbis sensus nostros exprimere interdum non possumus. 16. Aliae bestiae hominem visu, aliae auditu superant, homo autem omnes mente et ratione superat. 17. "Est res publica res populi" - sic Cicero docebat in libro "De re publica". 18. Nihil semper suo statu manet. 19. Ad meam rem id interesse putabam. 20. Senatus populusque Romanus (SPQR). 21. Per risum multum poteris cognoscere stultum. 22. Nomen amici populi Romani a senatu Romano nonnullis Gallis dabatur. 23. Spes bona confirmat animos datque vires. 24. Nulla dies sine linea (Plin. M.). 25. Res non verba. 26. Amicus verus cognoscitur amore, more, ore, re. 27. Manus manum lavat. 28. E fructu arbor cognoscitur. 28. Domus propria – domus optima. 29. Est modus in rebus (Hor.). 30. Contra spem spero. 31. Dies diem docet. 32. Carpe diem (Hor.). 33. Status quo. 34. Amicus certus in re incerta cernitur. 35. Omnium consensu.

Занятие 18-19

1. Основа перфекта.

2. Perfectum indicativi activi.

3. Plusquamperfectum indicativi activi.

4. Futurum II indicativi activi.

Упражнение 42

Проспрягайте глаголы во временах системы перфекта действительного залога.

deleo, evi, etum 2 – разрушать sentio, sensi, sensum 4 – чувствовать

Упражнение 43

Образуйте 3S.activi всех времён системы инфекта и перфекта от данных глаголов:

mitto, misi, missum, 3 – посылать prosum, profui, -, prodesse - помогать

Упражнение 44

Определите грамматические категории глагольных форм.

1) portaverunt, portavero, portabit, portabatur, portate

2) reliquerat, relinquunt, relinque, reliquerit, relinquebamur

3) augebit, augebe, auxistis, augebimini, auxeris

4) invenistis, invenerint, inveniris, inveniam, inveniebamur

Упражнение 45

1. Quando mihi librum remittes, quem nuper tibi misi? 2. Cur nobiscum ambulare non potuistis? 3. Brutus et socii ejus in senatu Julium Caesarem necaverunt. 4. Epistulam, quam scripsi, mittam patri. 5. Romulus urbem ex nomine suo vocavit Romam. 6. Si te rogavero aliquid, nonne respondebis.7. Expectate, dum vos vocavero. 8. Germani enim nonnullis annis ante Romanos Galliam intraverant et occupaverant. 9. Dolorem, si non potuero frangere, occultabo. (Cic.) 10. Democritus, cui pater ingentes divitias reliquerat, omne fere patrimonium suum civibus donavit. 11. Homo quidam servum genere Lacedaemonium interrogavit: "Probus-ne eris, si te emero?" At ille: "Etiam si non emeris." 12. Causa belli fuit, quod Romani agrum Sabinum ferro ignique vastaverant. 13. Ubi aliquid audivero, scribam ad te. 14. Reliquias theatri, quod Augustus Romae aedificaverat, hodie quoque spectamus. 15. Leonidas, rex Lacedaemoniorum, regi Persarum, qui scripserat:" Mitte arma", rescripsit: "Veni et sume." 16. Diogenes virum doctum, qui de deis multa narraverat, interrogavit: Quando tu de caelo descendisti?" 17. Crede mihi: aut consilio, aut re juvero. 18. Promisisti ad me venire, sed non venisti. 19. Heri affuistis. Hodie adestis. Cras aberitis. 20. Philippus, Macedonum rex, Lacedaemoniis scripsit: "Si in Laconicam venero, finibus vos exturbabo." Lacedaemonii rescripserunt: "Si." 21. Satis diu vixi. 22. Populi Romani honores quondam (когда-то) fuerunt rari ob eamque causam gloriosi (Nep.). 23. Tribunus militum vulnus accepit eoque pugnare non potuit. 24. Ad senem senex de senectute scripsit (Cic.). 25. Divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes (Varr.). 26. Nihil agere sinit morbus, qui me omnibus abduxit officiis (Sen.). 27. Tantum bellum Pompejus extrema hieme apparavit, vere suscepit, media aestate confecit (Cic.). 28. Feci, quod potui. 29. Dixi et animum levavi (Ev.). 30. Veni, vidi, vici (Caes.). 31. Quod uni dixeris, omnibus dixeris. 32. Perdes majora, minora nisi servaveris. 33. Gallina scripsit.

Занятие 20-21

1. Participium praesentis activi.

2. Основа супина.

3. Participium perfecti passivi.

4. Participium futuri activi.

Упражнение 46

Образуйте N. S. причастий настоящего, прошедшего и будущего времени и переведите их.

pugno 1 - сражаться

moveo, ui, itum, 2 - волновать

pello, peppuli, pulsum, 3 – бить, разбивать

reperio, repperi, repertum, 4 – открывать, находить

Упражнение 47

Определите форму причастий.

Agenti, ferentibus, docto, vastaturos, perterritam, venientes, spectatum, volantium, imperans, lecturae.

Упражнение 48

Определите грамматические категории глагольных форм.

1) pa tebantur, patueram, patueritis, patentes, patebunt, pate;

2) aperiet, aperuerunt, apertum, aperturam, aperui, apertis;

3) confecisti, confeceras, conficit, confice, confecta, conficientis.

Упражнение 49

1. Erranti viam monstra. 2. Romani et Graeci cenantes capita coronis et floribus ornabant. 3. Homo, verum non dicens, mendax appellatur. 4. Terra communis est possessio omnium laborantium. 5. Non quaerit aeger medicum eloquentem, sed sanantem. 6. Saepe tacens vocem verbaque vultus habet. 7. Amor foedere conjungit amantes. 8.Magna pars hominum navigans de tempestate non cogitat. 9. Est ille vir bonus, sed non satis doctus atque eruditus. 10. Helvetii patriam reliquerunt novas sedes quaesituri. 11. Non semper genua flexa pietatem indicunt. 12. Juppiter, in taurum conversus, Europam rapuit et in Cretam transportavit. 13. Polycrates anulum in mare dejectum postero die in alvo piscis repperit. 14. Alexander Magnus statuas a Xerxe captas Atheniensibus misit. 15. Nautae tempestate ingenti perterriti in portu manserunt. 16. Non est consuetudo populi Romani ullam accipere ab hoste armato condicionem (Caes.). 17. Thales viro cuidam (некоему) interroganti: “Quid omnibus hominibus commune est” – “Spes, - inquit, - enim etiam illi habent, qui nihil aliud habent”. 18. Graeci propter Helenam raptam Trojam diruerant. 19. Quid acturus es? 20. Multa capientibus desunt multa. 21. Homines magis defendenti, quam accusanti favent. 22. Mendaci homini, etiam verum dicenti, non credemus. 23. Donec eris felix, multos numerabis amicos, Tempora si fuerint nubila, solus eris (Ov.). 24. Ab urbe condita.(ab u.c.)25. Vae victis. (Liv.) 26. Amantes amentes. 27. Littera scripta manet. 28. Alea jacta est! (Caes.) 29. Vox clamantis in deserto. 30. Timeo Danaos et dona ferentes. (Verg.) 31. Tarde venientibus ossa. 32. Tertius gaudens. 33. Ave Caesar, morituri te salutant!

Занятие 22

1. Perfectum indicativi passivi.

2. Plusquamperfectum indicativi passivi.

3. Futurum II indicativi passivi.

Упражнение 50

Проспрягайте глаголы во временах системы перфекта страдательного залога.

aedifico 1 – строить verto, verti, versum 3 - поворачивать

Упражнение 51

Определите грамматические категории глагольных форм.

1) condidisti, conde, condentem, condiderat, condideris, conditorum, condita est,

conditi erunt, condemus, conditus eras;

2) mutati sumus, mutaverint, mutabamur, mutatae eratis, mutamur, mutati erimus,

mutantum, mutabimur, mutabam, mutavit;

3) cincti estis, cingentum, cinctus eram, cingebaris, cinxit, cinxerunt, cincta erit,

cinctos, cingis, cingite.

Упражнение 52

1. Troja a Graecis deleta est, sed memoria Trojae ab Homero poeta servata est. 2. Alexander Magnus ab Aristotele, viro sapienti, eruditus est. 3. Magna classis Persarum parvo numero navium Graecorum apud Salamina victa est. 4. Accepi omnes epistulas, quae a te missae erant. 5. Romulus et Remus, ut fama est, in eisdem locis, ubi flumine Tiberi expositi et a pastore educati erant, urbem condere statuerunt. 6. Calchas sacerdos Graecis, in Trojam navigantibus: «Non solventur naves, - inquit,- priusquam Agamemnonis filia immolata erit».7. Cicero consul a senatoribus Romanis pater patriae nominatus est. 8. Cum copiae e castris eductae erunt, in hostes ducentur. 9. Macedonum regnum post Alexandri mortem distractum est in multa regna. 10. Semper crudeliter puniti sunt ei milites Lacedaemonii, qui in pugna terga verterant atque fuga vitam servaverant. 11. Xerxes, ubi cum copiis Athenas intravit, omnes fere sacerdotes, qui in arce Athenarum manserant et ab eo inventi erant, necavit urbemque incendio delevit. 12. Captum oppidum est cum ingenti praeda. 13. Si interrogatus eris, non respondebis? 14. Si propter virtutem laudati erimus gloria nostra vera erit. 15. Literae a Phoenicibus inventae sunt. 16. Multorum aures clausae veritati sunt. 17. Forum Romanum rostris navium expugnatarum ornatum erat. 18. Alexander Magnus, dum inter primis pugnabat, sagitta ictus (от ico) est. 19. Romani non a Pyrrho, sed ab elephantis Pyrrhi superati sunt. 20. Italia Alpibus, quasi vallo, contra barbaras gentes natura ipsa munita erat. 21.Carpite florem, qui nisi carptus erit, turpiter ipse cadet (Ov.). 22. Ad Lacedaemonios et Athenienses legati Persarum missi sunt et ita jussu regis dixerunt: “Nisi regi nostro aqua et terra data erit, urbes vestrae delebuntur, uxores puerique in servitutem abducentur”. 23. Romae Capitolium ab hostibus non expugnatum est, nam clamor anserum a defensoribus auditus erat.

Занятие 23

1. Вопросительно-относительные местоимения.

2. Неопределённые местоимения.

3. Отрицательные местоимения.

4. Определительные местоимения.

Упражнение 53

Составьте и просклоняйте словосочетания.

а) emptor, oris m – покупатель б) signum, i - знак

quilibet, quaelibet, quodlibet – любой aliqui, aliqua, aliquid – некоторый

novus, a, um – новый communis, e - общий

Упражнение 54

Образуйте 2S. всех времен изъявительного наклонения действ. и страд. залога от глаголов:

munio, ivi, itum, 4 – укреплять pendo, pependi, pensum, 3 – вешать, платить

Упражнение 55

1.Virtus sibi ipsa pulcherrima merces est. 2. Qualis homo ipse est, talis ejus est oratio (Cic.). 3. Primus cujusque mensis dies apud Romanos Kalendae dicebatur. 4. Graeci et Romani clarissimi populi antiquitatis sunt, hi bellis insignes fuerunt, illi artibus et litteris. 5. Carthago et Corinthus eodem anno haec a Mummio, illa Scipione expugnata est. 6. Qua nocte Alexander natus est, eadem Dianae Ephesiae templum deflagravit. 7. Maxima est laus Achillis et Ulixis: hujus viri prudentia nobis placet, illius fortitudo. 8. Titus Manlius is, qui Capitolium servaverat, ob eamque rem cognomine Capitolinus appellatus erat, postea a civibus morte punitus est. 9. Belgae proximi sunt Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. 10. Omnes in eo, quod sciunt, satis sunt eloquentes (Cic.). 11. Omnium rerum ex quibus aliquid accipitur, nihil est agri cultura melius, nihil dulcius, nihil homine libero dignius (Cic.). 12. Non is beatus est, cujus divitiae magnae sunt, sed is, qui sua sorte contentus est. 13. Haec est conditio, sine qua non potest res invenire. 14. Cui prodest scelus, is fecit. 15. Quae volumus et credimus libenter et quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus. 16. Status quo. 17. Qualis rex, talis grex. 18. Faber est suae quisque fortunae (Sall.). 18. Nosce te ipsum! (Th.). 19. Aut Caesar, aut nihil. 20. Quorum. 21. Quidquid discis, tibi discis (Pt.).

Занятие 24

1. Образование количественных и порядковых числительных.

2. Склонение и синтаксис числительных.

Упражнение 56

Запишите форму Abl. данных словосочетаний:

a) una Musa, duo verba, tres milites, ducentae legiones.

б) unus gradus, duae urbes, tria nomina, ducentae scholae.

Упражнение 57

а) Запишите арабскими цифрами следующие числа:

XXI; CLX; CCXCV; DCCCXXXIII; MCMXLI; MDCCXXIV.

б) Запишите римскими цифрами следующие числа:

25, 49, 94, 503, 1715, 1848, 1932, 2009

Упражнение 58

1.Quattuor sunt anni tempora: ver, aetas, autumnus, hiems. 2. Duo milia militum defenderunt urbem. 3. Hora est vicesima quarta pars diei. 45. In exercitu Hannibalis erant triginta septem elephanti. 6. Antiquis Graecis et Romanis tres partes terrarum notae sunt: Asia, Africa, Europa.7. Altissimus mons Asiae altus est septem et viginti milia pedum. 8. Mensis est duodecima pars anni, dies trecentisima sexagesima quinta. 9. Cohors est decima, manipulus tricesima pars legionis Romanae. 10. Ab anno quingentesimo decimo res publica Romana a consulibus administrata est. 11. Anno quadringentesimo octogesimo ante aeram nostram Athenae a Xerxe deletae sunt. 12. Bellum Punicum alterum ingenti virtute Scipionis anno ducentesimo primo finitum est. 13. Prima luce Caesar hostes sequitur et milia passuum tria ab eorum castris castra ponit. 14. Roma condita est secundo anno Olimpiadis septimae. 15. Hydra novem capita habebat: ex his octo mortalia erant, unum immortale. 16. Condita est Carthago octoginta duobus annis ante quam Roma. 17. Septem sapientium sapientissimus erat Solo. 18. Illi septem colles Romae antiquae noti sunt. Duo eorum Capitolinus et Palatinus maxime ex ceteris eminent: in illo templum summi dei erat, in hoc Romulus Romam aedificavit. 19.Una hirundo ver non facit. 20. Unum castigabis, centum emendabis. 21. Tres faciunt collegium. 22. Homo unius libri. 23. Conscientia mille testes.

Занятие 25-29

1. Accusativus cum infinitivo.

2. Nominativus cum infinitivo.

Упражнение 59

Образуйте формы инфинитивов от глаголов:

puto 1 – считать, полагать cognosco, cognovi, cognitum 3 – узнавать

Упражнение 60

Определите грамматические категории глагольных форм.

1) curabo, curabaris, curavimus, curatus est, curavisse, cura, curans, curatum iri,

curaturus esse;

2) agite, actus, agor, agetis, egit, egerint, agi, acta esse, agunt;

3) transportavimus, transportantibus, transportaturi, transportata esse, transporta-

tus eris, transportat, transportate, transportos.

Упражнение 61

l. Magister videt discipulos bene intellegere. 2. Graeci sperabant Trojam deletum iri. 3. Pater filio dixit se aegrum esse. 4. Graeci antiqui credebant varios deos mundum regere. 5. Thales, philosophus Graecus antiquus, docebat omnia ex aqua constare. 6. Constat terram circum solem moveri. 7. Scimus Graecos Trojam expugnavisse. 8. Fama est Homerum caecum fuisse. 9. Scriptores veteres Romam a Romulo et Remo conditam esse tradunt.10. Notum est multas urbes Galliae a Caesare expugnatas esse. 11. Spero te multos libros lecturum esse. 12. Caesar narrat se bis in Britanniam cum exercitu suo navigavisse. 13. Librum Livii de Germanis nobis traditum non esse dolemus. 14. Ad meam rem id interesse putavi. 15. Amicum aegrum esse putabamus. Amicus aegrus esse putabatur. 16. Constat leonem regem ferarum esse. Leo rex ferarum esse a poetis putatur. 17. Consules jubentur convenire exercitum. 18. Desipere videris. 19. Foedus a Trojanis ruptum esse dicitur. 20. Vetamur venire. 21.Post itinera longa Ulixes dicitur ad Phaeacum insulam pervenisse. 22. Minerva ex capite Iovis nata esse dicebatur. 23. Cicero videtur omnes oratores eloquentia superavisse. 24. E Taciti libro de Germanis scripto intellegimus eos maxime Mercurium colere. 25. Postero die per exploratores Caesar cognovit et montem a suis teneri, et Helvetios castra movisse. 26. Socrates: ,,Scio, - inquit, - me multa nescire, itaque multo sapientior sum, quam homines, qui putant se omnia scire.”

Занятие 30

1.Отложительные глаголы.

2. Полуотложительные глаголы.

Упражнение 62

Проспрягайте глаголы:

a) в praes. и perf. arbitror, atus sum, ari 1 – полагать, считать

б) в imp. и perf. soleo, solitus sum, solere 2 – иметь обыкновение

в) в imp. и pqp. loquor, locutus sum, loqui 3 - говорить

confido, confisus sum, confidere 3 – доверять

Упражнение 63

Образуйте возможные причастия и инфинитивы от глаголов:

sequor, secutus sum, sequi, 3 - следовать

orior, ortus sum, oriri, 4 - появляться

Упражнение 64

Определите грамматические категории глагольных форм:

1) moritur, mortuus est; progredietur, progressus erit;

2) utebantur, usi sunt; utitur, utebaris, usus est, utemur, usi erimus;

3) gaudes, gaudebatis, gaudebo,gavisus es, gavisi eritis.

Упражнение 65

1. Poetae nascuntur, oratores fiunt (от fio). 2. Vos mihi testes estis me verum loqui. 3. Proelium erat anceps; summa vi et duces hortabantur et milites pugnabant. 4. Malus miles est, qui imperatorem gemens sequitur. 5. Jugurtha oppidum circumsedit, turribus et machinis omnium generum expugnare aggreditur. 6. Fata sunt, quae dei loquuntur. 7. Thales, unus e sapientibus Graecorum, omnia ex aqua orta esse docebat. 8. Epicurum ego arbitror animos hominum maximis erroribus liberavisse. 9. Galli transalpini, qui in Italiam emigrare conati (от conor) erant, a Romanis exturbati sunt. 10. Catilina ausus (от audeo) est consulatum vi (от vis) et armis petere. 11. Agesilaus neque pictam, neque fictam imaginem suam passus est. 12. Ut arbitratur, ita loquitur. 13. Concordia parvae res crescunt, discordia maximae dilabuntur. 14. Gentes aliquae Galliae transalpinae, locis superioribus occupatis, itinere exercitum Caesaris prohibere conantur. 15. Quidquid est natum, moritur. Quidquid moritur, natum erat. 16. Proelio trans Rhenum nuntiato, Suebi, qui ad ripas Rheni venerant, domum reverti coeperunt. 17. Videbar somniare me ego esse mortuum. 18. Gloriam invidia sequitur (Sall.). 19. Notum est Horatii: “aut prodesse volunt aut delictare poetae”. 20. Non progredi est regredi. 21. Caesar non solum publicas, sed etiam privatas injurias ultus est (Caes.). 22. Virtutem clarorum virorum non solum admirari, sed etiam imitari debemus. 23. Populus Romanus partim suo proprio, partim communi omnium hominum jure utebatur.