Ваўкавыскі каледж

Установы адукацыі “Гродзенскі дзяржаўны універсітэт імя Янкі Купалы”

Помнікі гісторыі і культуры рэспублікі Беларусь

Практычны занятак №1

“Складанне карты стаянак першабытных людзей на тэрыторыі Беларусі”

Ваўкавыск, 2011 г.

Распрацавана Коласам А.А. – выкладчыкам спецыяльных турыстычных дысцыплін Ваўкавыскага каледжа установы адукацыі “Гродзенскі дзяржаўны універсітэт імя Янкі Купалы”

Разгледжана на паседжанні цыклавой камісіі спецыяльных дысцыплін і фізічнай культуры.

Пратакол № ___ ад ___________ г.

Помнікі гісторыі і культуры рэспублікі Беларусь

Практычны занятак №1

Назва: “Складанне карты стаянак першабытных людзей на тэрыторыі Беларусі”

Мэты:

1.сфарміраваць уменне работы з першакрыніцамі;

2.развіваць аналітычныя уменнні;

3.выхоўваць культуру пісьмовай мовы.

Літаратура:

Ход занятка:

1.Арганізацыйны момант.

2. Тэматызацыя і мэтапакладанне.

3. Самастойная работа.

1.Прачытайце урывак з артыкулу, адкажыце на пытанні і выканайце наступныя заданні:

А) Калі з’яўляюцца першыя людзі на тэрыторыі Беларусі?З чым гэта звязана?

Б) Апішыце прыблізны выгляд тагачасных стаянак.

В) Якія артэфакты сведчаць аб ранейшым існаванні стаянак на тэрыторыі Беларусі?

Г) Абазначце на контурнай карце месцы першых стаянак часоў палеаліту на Беларусі.

Д) Абазначце на контурнай карце напрамкі засялення сучаснай тэрыторыі Беларусі.

2. Прачытаце ўрывак з прац Э.Загурольскага і М.Чарняўскага, адкажыце на пытанні:

А) Абазначце на стужцы часу храналагічныя межы палеаліту і мезаліту.

Б) Чым было абумоўлена засяленне Беларусі у часы мезаліту?

В) Параўнайце апісанне археалагічных знаходак перыяду палеаліту і мезаліту – як яны змяніліся?

Г) Абазначце на контурнай карце месцы першых стаянак часоў мезаіту на Беларусі.

Д) Абазначце на контурнай карце напрамкі засялення сучаснай тэрыторыі Беларусі у перыяд мезаліту.

3. Прачытайце артыкул .Адкажыце на пытанні.Выканайце наступныя заданні:

А) Пазначце на стужцы часу храналагічныя межы неаліту.

Б) Апішыце старажытную стаянку часоў палеаліту.

В) У часы неаліту пасёлкі становяцца больш трывалай формай рассялення,чым свабодныя пасяленні. Як вы лічыце, чым гэта абумоўлена?

Г) Чым можна растлумачыць доўгі час існавання такога тыпу жылля, як паўзямлянка?

Д) Абазначце на контурнай карце месцы неалітычных стаянак.

4. Прачытайце артыкул .Адкажыце на пытанні.Выканайце наступныя заданні:

А) Назавіце першыя гарады Беларусі і час іх першага ўпамінання.

Б) Пры якіх абставінах упершыню упамінаецца горад Полацк у “Аповесці мінулых часоў”?

В) Пры якіх абставінах упершыню упамінаецца горад Тураў у “Аповесці мінулых часоў”?

Г) Апішыце знешні выгляд тыповага старажытнага горада.

Д) Абазначце на контурнай карце першыя гарады Беларусі. Укажыце даты.

5. Распрацуйце турыстычны маршрут па першабытных стаянках Беларусі.

4. Заключная частка: абмеркаванне вынікаў самастойнай работы.

5. Рэфлексія: што новага дазналіся у працэссе выканання

Палеаліт

Пранікненне першых людзей на тэрыторыю Беларусі вызначалася дзвума момантамі: хуткасцю распаўсюджвання чалавека з месцаў свайго пачатковага пасялення і прыродна-кліматычнымі ўмовамі Беларусі.

Максімальнае Рысскае абледзяненне, адпавядала сярэдняму палеаліту, цалкам пакрыла тэрыторыю Беларусі суцэльным ледніковым шчытом і на дзесяткі тысяч гадоў выключыла магчымасць пасялення тут чалавека. Наступны, Валдайскі ледавік, які супаў з перыядам позняга палеаліту, дасягнуў паўночных раёнаў Беларусі. Яго паўднёвая мяжа праходзіла каля сучаснага смаленскага Парэчча, Дняпра і вярхоўяў Нёмана. Наступ і адступленне леднікоў прыводзіла да найскладанейшых геалагічных трансфармацый. Падчас раставання ледніка бурныя патокі вады размывалі павярхоўны пласт, пакідалі магутныя наносы. Стаянкі змываліся, хаваліся пад тоўшчай ледавіковых адкладаў. Усё гэта надзвычай ускладняе пошук палеалітычных месцазнаходжанняў.

Да таго ж насельніцтва ў той перыяд было вельмі малалікім, раскіданым на вялікіх прасторах. На тэрыторыі Беларусі не было натуральных пячор, у якіх звычайна ладзілі свае стойбішча старажытныя людзі і якія менш схільныя разбурэння.

Аб часе з'яўлення на тэрыторыі Беларусі першых людзей існуюць два меркаванні. У 30-х гг. нашага стагоддзя беларускі археолаг К. М. Палікарповіч выказаў думку аб магчымасці засялення тэрыторыі Беларусі ўжо ў эпоху сярэдняга палеаліту. Сваю выснову ён абгрунтоўваў тым, што пры раскопках, якія праводзіліся ім у канцы 20-х гг., палеалітычнай стаянкі каля в.Бердыж, недалёка ад Чачэрска, сярод познепалеалітычных прылад працы былі знойдзены апрацаваныя крамяні, а таксама невялікае рубільца, якія мелі прыкметны мусцьерскага аблічча. Асобныя ізаляваныя знаходкі з крэменю, якія мелі мусцьерскія рысы, былі таксама выяўленыя выпадкова блізу г.п. Свяцілавічы, у ярах ўрочышча Каменнай Гары на р. Бесядзі, каля вёскі Кляевічы, і каля в. Абідавічы ў Быхаўскім раёне.

У 1953 г. К. М. Палікарповічам былі зроблены пошукі самой мусцьерскай стаянкі ў в.Бердыж. Пры раскопках было сабрана значная колькасць вялікіх крэмневых жаўлакоў, а таксама адшчэпы, лускавінкі і пласціны. Некаторыя з адшчэпаў і пласцін, як яму здалося, мелі сляды збівання з нуклеуса мусцьерскага тыпу. Даследчык вылучыў 17 скрэблаў мусцьерскага аблічча і датаваў гэты матэрыял другой паловай сярэдняга палеаліту.

Аднак наступныя больш буйныя і дбайныя раскопкі гэтага помніка, праведзеныя ў канцы 50-70 гг. В. Д. Будзько і Е. Г. Калечыц не пацвердзілі высноваў К. М. Палікарповіча. Мусцьерскай стаянкі тут не апынулася. Усе матэрыялы ставіліся да познепалеалітычнага комплексу. Таму пачатак гісторыі Беларусі варта звязваць з перыядам позняга палеаліту, калі з'явіўся ўжо сучасны чалавек.

У Беларусі пакуль вядомыя і даследаваны дзве стаянкі гэтага часу: Бердыжская і Юравіцкая. Абедзве яны знаходзяцца на паўднёвым усходзе рэспублікі ў Гомельскай вобласці. Метадамі Радыяктыўныя датавання ўзрост Юравіцкай стаянкі вызначаны часам 26, а Бердыжской - 23 тысячы гадоў.

Прыродныя ўмовы для жыцця людзей былі тады вельмі неспрыяльнымі. Паўночныя вобласці займаў ледавік апошняга (Валдайскага) зледзянення, які тройчы наступаў і адступаў. Да поўдня ад яго шырокай паласой прасьціраліся забалочаныя нізіны і тундра, затым - халодныя стэпы. Мабыць, заселеная была толькі паўднёвая частка тэрыторыі Беларусі.

Свае паселішчы (стаянкі) людзі ладзілі недалёка ад тых месцаў, дзе вадзіліся статкі мамантаў. Размяшчаліся яны як звычайна на ўзвышшах. На жаль, паселішчы палеаліту не толькі на тэрыторыі Беларусі, але і ў цэлым даследаваны яшчэ недастаткова. Шмат спрэчнага ў прапанаваных рэканструкцыя старажытных чалавечых паселішчаў. Невядома дакладна, напрыклад, да гэтага часу, з колькіх пабудоў складаліся паселішчы палеаліту, як яны размяшчаліся, якая была колькасць насельніцтва на гэтых паселішчах. Многія сталі звыклымі палажэнні пераглядаюцца на аснове новых матэрыялаў, атрыманых больш шырокімі раскопкамі.

Як самі беларускія стаянкі, так і іх забудова, вывучаны недастаткова. Меркаванні навукоўцаў аб Бердыжскай стаянцы моцна разыходзяцца. Як ужо адзначалася, К. М. Палікарповіч меркаваў, што яна была змыта пасляледавіковы водамі, і яе рэшткі адклаліся ў старажытным яры ў хаатычнай бязладзіцы. Такога меркавання прытрымліваецца і апошні яе даследчык Е. Г. Калечыц.

В. Д. Будзько жа лічыў, што стаянка не была разбурана і што на ёй захаваліся сляды некалькіх пабудоў, што выдзяляюцца па размяшчэнні буйных костак маманта і рэштках ачагоў ў выглядзе шчыльнай масы касцявога вугалю магутнасцю да 0,7 м. У вызначаным парадку былі размешчаны і біўні маманта: тонкія канцы іх звернутыя да цэнтра меркаванага жылля.

Больш вызначана меркаванне навукоўцаў аб Юравіцкай стаянцы, на якой захаваліся рэшткі позднепалеолитического жылля.

Бердыжская і юравіцкая стаянкі выяўляюць істотныя адрозненні ў абліччы крэмневага матэрыялу, які тым не менш знаходзіць сабе аналогіі ў верхнепалеалітычнай помніках Рускай раўніны. Усё гэта дазваляе меркаваць, што пранікненне на тэрыторыю Беларусі першых людзей, хутчэй за ўсё, ішло з паўднёва-усходу.

Літ-ра: «Каменный век Беларуси» Э.Загурольский