Zamach majowy 1926 roku - geneza I skutki

Niestabilny układ polityczny, ciągle zmieniające się rządy (od pocz. 1919 do V 19126 było ich 14), trudności w wyłanianiu koalicji i konieczność tworzenia rządów pozaparlamentarnych, uzależnienie władzy wykonawczej od permanentnie skłóconego parlamentu i w ogóle mała funkcjonalność konstytucji marcowej skłoniły Piłsudskiego do stopniowego wycofania się z życia politycznego (po rezygnacji z wszelkich stanowisk państwowych osiadł w Sulejówku). Jednak pogarszająca się sytuacja gospodarcza i problemy Polski na arenie międzynarodowe, spory frakcyjne i afery korupcyjne z udziałem posłów wywoływały niepokój Marszałka, który obawiając się wciągnięcia w te waśnie i rozgrywki armii, postanowił przejąć władzę.

Dokonał tego w dniach 12-15 V 1926, zmuszając prezydenta Wojciechowskiego i premiera Witosa do ustąpienia. W czasie walk, toczonych w Warszawie, zginęło 215 żołnierzy i 164 cywilów, a ponad 900 osób zostało rannych. Zamach majowy został zalegalizowany przez wybór (31 V 1926) Piłsudskiego na prezydenta. Jednak marszałek nie przyjął oferowanego mu stanowiska. 1 VI 1926 Zgromadzenie Narodowe, uwzględniając sugestie Piłsudskiego, wybrało na prezydenta Ignacego Mościckiego, który sprawował tę funkcję do 1939.

2 VIII 1926 uchwalono nowelę sierpniową, która wzmacniała władzę wykonawczą, głównie prezydenta dając mu prawo: rozwiązywania Sejmu i Senatu oraz wydawania dekretów w czasie przerw między sesjami Sejmu, a także w normalnych warunkach na podstawie pełnomocnictw sejmowych. 6 VIII prezydent wydał dekret o organizacji najwyższych władz wojskowych, powołujący instytucję Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych.

Zamach majowy wprowadził do polskiej praktyki politycznej pozaparlamentarny system rządów. Grupa polityków skupionych wokół osoby i myśli Piłsudskiego, dążyła do degradacji roli parlamentu w strukturach państwowych i partii politycznych w systemie politycznym państwa. Rozpoczęły się rządy Piłsudczyków (od 1935 bez Piłsudskiego), którzy przekształcili system wielopartyjny w autorytarny, de facto, monopartyjny. Zmierzając do osiągnięcia tego celu politycy sanacyjni stosowali różne metody.

Polityczne tło przewrotu majowego (informator 2001)

Jesienią1925 roku w obliczu kryzysu gospodarczego i załamania złotego upadł rząd Władysława Grabskiego. W tym samym czasie układ w Locarno pogorszył położenie międzynarodowe kraju, a dyplomacji polskiej nie udało się temu zapobiec. Nowym premierem został Aleksander Skrzyński, którego rząd opierał się na szerokiej koalicji od prawicy po socjalistów. Głównym zadaniem rządu było przezwyciężenie kryzysu gospodarczego. Wiosną 1926 roku PPS, w obawie przed utratą wpływów na rzecz komunistów, wystąpiła z koalicji. W maju 1926 roku odbudowana została koalicja Chjeno - “Piasta” z Wincentym Witosem na czele, która sprawowała już rządy w 1923 roku i nie zostawiła po sobie dobrych wspomnień. Przeciw tej koalicji wystąpił zbrojnie marszałek Józef Piłsudski na czele części oddziałów wojskowych. Piłsudski od 1923 roku pozostawał na uboczu życia politycznego, zachowując jednak znaczne wpływy na lewicy i w wojsku. Zamachowcy sądzili, że demonstracja siły wystarczy dla przejęcia władzy, jednak stanowcza postawa prezydenta Stanisława Wojciechowskiego przesądziła o załamaniu tych planów. Rezultatem były trzydniowe walki w Warszawie. Piłsudczycy wspierani byli przez całą lewicę, łącznie z komunistami przekonanymi, że zamach zapobiegł ustanowieniu dyktatury prawicowej. 15 maja prezydent Wojciechowski abdykował. Zastępujący go marszałek sejmu Maciej Rataj powierzył, po konsultacjach z Piłsudskim, misję utworzenia rządu Kazimierzowi Bartlowi. Rozpoczął się w ten sposób proces legalizacji skutków zamachu.

Polityczne konsekwencje przewrotu majowego (informator 2001)

W maju 1926 roku dokonał się w Polsce przewrót wojskowy. Oddziały lojalne wobec marszałka Piłsudskiego pokonały w trakcie trzydniowych walk wojska rządowe. Ustąpił prezydent Wojciechowski i rząd Witosa. Marszałek Sejmu Maciej Rataj za radą Piłsudskiego powierzył misję utworzenia rządu Kazimierzowi Bartlowi. Następnie odbyły się wybory prezydenckie. Po wyborze Piłsudskiego, który odmówił przyjęcia urzędu, Zgromadzenie Narodowe wybrało wskazanego przez Piłsudskiego Ignacego Mościckiego. Posunięcia te służyły legalizacji (legitymizacji) skutków zamachu. W sierpniu 1926 roku znowelizowano konstytucję, zwiększając uprawnienia władzy wykonawczej. Polska stała się faktycznie autorytarną dyktaturą, choć fasada demokracji parlamentarnej została zachowana. Podczas zamachu Piłsudskiego poprała lewica. Po zamachu nie w lewicy szukał on jednak poparcia. Podjął próbę zbudowania konkurencyjnej wobec endecji, nienacjonalistycznej prawicy i odebrania endecji prawicowego elektoratu. Temu celowi służyło zbliżenie z konserwatystami. Zamach majowy rozpoczął okres rządów sanacji, który trwał do 1939 roku.