В1 Навука гісторыя

Прадмет гістарычнай навукі – гэта рух грамадства ў часе, мінулае краін, народаў, чалавецтва, асобных бакоў дзейнасці грамадства. Задачы:1) вывучэнне гістарычнага працэсу 2) тлумачэнне з’яў, падзей і працэсаў 3) абуджэнне гістарычнай памяці 4) выхаванне патрыёта сваёй Радзімы. Функцыі: тэарытычна-пазнавальная і інтэлектуальна-развівальная, практычна-палітычная і патрыятычна-выхаваўчая, фарміраванне светапогледу. Па прадметах даследвання выдзяляюць дапамож дысцыпліны: храналогію, палеаграфію, сфрагістыку, сцягазнаўства, геральдыку і т д . Асноўныя 2 падыходы ў гістарычнай думцы: Ідэалістычны (дух, розум), Матэрыялістычны (матэрыяльнае жыццё). Сучасны метад даследвання: дыялектычна-матэрыялістычны.

В2 Разнастайнасць гістарычнага працэсу

Перыядызацыя гісторыі – гэта вызначэнне храналагічна паслядоўных этапаў у агульным развіцці чалавецтва. Крытэрыі: археалагічны, марксісцкі, цывілізацыйны. Археолагі вылучаюць гістарычныя эпохі па асноўным матэрыялам для выраблення прылад працы (каменны, бронзавы і жалезны век). К.Маркс і яго паслядоўнікі адрозніваюць гістарычныя эпохі па формах маёмасці, звязанных з развіццём класаў і дзяржавы. Маркс назваў вылучанныя ім эпохі грамадска-эканамічнымі фармацыямі: першабытная, рабаўладзельніцкая, феадальная і капіталістычная, сацыялістычная, капіталістычная. Морган і Энгельс выдзялялі 3 гістарычныя этапы: дзікасць, варварства, цывілізацыя. У цывілізацыйным падыходзе галоўнай вытворчай сілай з’яўляецца сам чалавек, з яго патрэбамі і эдольнасцямі, ведамі і навыкамі, жаданнямі і воляй.

В3 Структура і тыпы цывілізацый, дынаміка іх развіцця

Гісторыкі вызначылі цывілізацыю як стадыю развіцця чалавецтва, якая была пвсля стадыі дзікасці і варварства. У цывілізацыі павінна 1) існаваць дзяржава 2) узнікнуць пісьменнасць 3) аддзяліца рамяство ад земляробства 4) грамадства размежавацца на класы 5) з’явіцца гарады. У рамках першага тыповага прынцыпу могуць выдзяляцца: аграрна-традыцыйныя, індустрыяльныя і постіндустрыяльныя цыв-ыі. У рамках другога тыповага прынцыпу могуць выдзяляцца наступныя цывілізацыі: сусветная, кантынентальная, нацыянальная, рэгіянальная, або проста цывілізацыя Усходу і Захаду. У рамках трэцяга тыповага прынцыпу выдзяляюцца наступныя цывілізацыі: еўрапеоідаў, экватарыяльная, або негра-аўстралойдная, мангалойдна-амерыканойдная. Сусветная цывілізацыя – гэта этап у гісторыі чалавецтва, звышдоўгатэрміновы гістарычны цыкл. Структуру сусветнай цывілізацыі можна разглядаць як структуру гістарычнага цыклу. Выдзелена 7 сусветных цывілізацый: неалітычная, раннекласавая эпохі бронзы, антычная жалезнага веку, сярэднявечная, перадіндустрыяльная раннекапіталістычная, індустрыяльная і постіндустрыяльная. Храналагічныя рамкі 1-га суперцыклу: неалітычная – да 5-га тыс да н.э.; раннякласавая – да другой паловы 2-га тыс да н.э.; антычная – 5 ст да н.э.; Храналагіч рамкі 2-га суперцыклу: сярэднявечная – сяр 9 ст – сяр 14 ст ; перадіндустрыяльная – сяр 15 ст – 1790г ; індустрыяльная – 1790-1972гг ; Храналагіч рамкі 3-га суперцыклу: постіндустрыяльная – 1972-2130гг ; інфармацыйна-тэхнічная – 2131-2240гг ; 3-я цыв яшчэ не названа – 2241-2315гг. Ад чаго ж залежыць дынаміка развіцця цыв-ый? Перш за ўсё, ад развіцця патрэб і духоўнага свету чалавека.

В4 Навука і рэлікія аб паходжанні чалавека на зямлі

Найбольш распаўсюджаннымі канцэпцыямі аб паходжанні чалавека на Зямлі з’яўляюцца наступныя: эвалюцыйная, рэлігійная, касмаганічная. Самай вядомай і дамінуючай з’яўляецца эвалюцыйная. Яе аўтарам быў Чарльз Дарвін. Ён і яго паслядоўнікі прапаведавалі веру ў прагрэс. Як толькі з’яўляецца жыццё, гавораць яны, прырода аўтаматычна прымушае яго эвалюцыяніраваць у бок вышэйшай формы. Аднак вучоныя-крэацыяністы лічаць, што свет, Зямля, жыццё і чалавек – гэта вынік тварэння Бога. Яны лічаць, што ўзрост Зямлі – ад 6 да 10 тыс год. Яны сцвярджаюць, што летапіс розных акамянеласцяў – гэта цудоўнае сведчанне супраць эвалюцыі. Ператварэнне ў акамянеласці патрабуе вельмі незвычайнах умоў. Прыхільнікі касмаганічнай тэорыі лічуць, што людзі прыбылі на планету з космасу, з інш планет. Доказам яны лічаць невытлумачальную загадку Егіпецкіх пірамід, каменныя слупы на востраве Пасхі і т д .

В5 Асаблівасці развіцця цыв-ый Старажытнага Ўсходу і Антычнасці

Прыкладна ў 5-4-м тыс да н э пачаўся распад першабытнага грамадства. На змену яму прыйшлі раннякласавыя цыв-ыі бронзавага веку з эпіцэнтрамі ў Егіпце, Шумеры, Месапатаміі і т д . Рабащладанне не было яшчэ эканамичнай асновай. Пачынае складваецца спецыялизаваны апарат дзяржавы, яки выконвае наступныя ф-іі: 1) абароны ад знешніх ворагаў 2) унутраннага рэгулявання 3) падтрымкі нормаў права 4) рэгулявання грашовага абарачэння. Правіцелі, фараоны, судзі, военачальнікі і ахоўнікі – гэта групы людзей, якія сталі займацца выкананнем дзяржаўных ф-ый на прафесійнам узроўні. Хутка развіваюцца віды мастацтваў. Рэзка павялічылася шчыльнасць і колькасць насельніцтва. Эпоха сталасці бронзавага веку вядома сваім вялікім перасяленнем народаў. У выніку змяшэння карэннага фіна-угорскага насельніцтва з індаеўрапейцамі ўтварыўся новы этнас – балты, што засялілі амаль усю Беларусь.У канцы 2-га тыс да н э на змену цыв-ыі бронзы прыходзіць цыв-ія антычнасці. Цэнтр сусветнага прагрэсу перамяшчаецца ў паўночнае Міжземнамор’е і складаецца з 2-ух цыв-ый: грэчаскай і рымскай. Эліністычны перыяд 330-220гг да н э лічыцца пераходным. Дасягненні антычнай цыв-ыі жалезнага веку перш за усё праявіліся ў поўным фарміраванні духоўнай сферы чалавека, у 5 ст да н э з’явіліся паняцці: свабода і навука. У рэлігійнай сферы пачалося фарміраванне монатэізму і адбыўся пераход ад многабожжа да адзінабожжа. У 4-5 стст да н э з’яўляецца першая сусветная рэлігія – будызм, які потым падзяляецца на 18 сект. Антычная цыв-ыя прынесла чалавецтву асобую форму грамадска-палітычнага ладу – дэмакратыю. Таксама прынесла фарміраванне сусветных імперый, калі цыв-ыі ўпершыню выходзяць за рамкі лакальных: імперыя Маўр’яў (Індыя), Цынь (Кітай), Рымская і т д . Развіццё антычнай цыв-ыі прывяло ў сферы эканомікі да стварэння банкаў эргастэрый. На Беларусі жалезны век настаў у 8-7 стст да н э (прыкладна на 200 гадоў пазней за Грэцыю), і характарызуецца ён некалькімі археалагічнымі культурамі: днепрадзвінскай, мілаградскай і зарубінецкай. У выніку славяна-балцкага сінтэзу ў 9-10 стст на Беларусі стыхійна сфарміраваліся новыя устойлівыя этнічныя супольнасці ўсходніх славян: крывічы, дрыгавічы, радзімічы.

В6 Сярэднявечная цыв-ыя і яе ўклад ў спадчыну чалавецтва

У сярэдзіне 8 ст сярэднявяковая цыв-ыя Еўропы, насельніцтва якой павялічылася к 1300 г да 73 млн чалавек, дасягнула свайго росквіту. Былі закладзены перадумовы стварэння сусветнага рынку, лідзіруючую ролю ў эканоміцы паступова набываюць гарады, дзе з’явіліся цэхі рамеснікаў, аб’яднанні купцоў і палепшыліся ўмовы жыцця насельніцтва. На весцы панавала натуральная гаспадарка. У палітычнай сферы перыяд сяраднявечча характарызаваўся барацібой феадальных манархій. Вялікай была Мангольская імперыя, закладзеная паходамі Чынгісхана на Кітай, Сярэднюю Азію, Закаўказзе, Русь. З 14 ст пачынае фарміравацца Асманская імперыя, якая паступова захапіла Малую Азію, Балгарыю, Сербію, Венгрыю, Крым, Малдову. Духоўнае жыццё сярэднявечнага грамадства вызначаецца панаваннем сусветных рэлігій: хрысціянства, мусульманства, будызму. Эканоміка сярэднявяковай цыв-ыі адрознівалася эканамічнай зацікаўленнасцю сялян, рамеснікаў у выніках сваёй працы і іх параўнальна большай свабодай, калі глядзець на папярэднюю рабаўладальніцкую сістэму.

В7 Перадіндустрыяльная цыв-ія

Пад’ём эканомікі пачынаецца з сяр 15 ст . Яе развіццё ідзе па двухполіснай схеме, дзе ярка вылучылася Італія з цэнтрам у Генуі і поўнач кантынентальнай Еўропы з цэнтрам ў Антверпене, а потым ужо ў Велікабрытаніі з цэнтрам у Лондане, дзе тады была самая вялікая колькасць насельніцтва. У галіне эканомікі ідзе перамяшчэнне гандлёвых шляхоў на Атлантыку, Балтыйскае і Паўночнае моры з-за вялікіх геаграфічных адкрыццяў. У галіне палітыкі распачынаецца барацьба за палітычную ўладу з манархіяй гандлёвай і банкаўскай буржуазіі, якраз падчас нідэрландскай і англійскай буржуазных рэвалюцый. У ідэалагічна- культурнай сферы адбыліся італьянскі Рэнесанс і германская Рэфармацыя. У тэхнічнай сферы ішло распаўсюджванне мануфактур, заснаваных на падзеле ручной працы, што ў шмат разоў павялічыла яе прадукцыйнасць. На беларусі вядомасць набывае міжнародная ярмарка ў мястэчку Зельва, што лічылася ў той час другой па значэнні пасля Лейпцыгскай ярмаркі. Эканамічная ўлада пачынае пераходзіць ад землеўласнікаў да гандлёвага, фінансавага і прамысловага капіталу. У сацыяльна-палітычным жыцці абвастраюцца сацыяльныя канфлікты, народныя паўстанні, грамадзянскія і рэлігійныя войны (стогадовая вайна). Расія, Японія, Беларусь пачалі пераходзіць да перадіндустрыяльнай цыв-ыі са значным спазненнем на 100-200 год.

В8 Індустрыяльная цыв-ыя

Крызіс і закат перадіндустрыяльнай цыв-ыі і пераход да наступнай індустрыяльнай цыв-ыі, яе ўсталяванне ахапілі канец 18 в . У Англіі з 1700 па 1790 гг насельніцтва павялічылася з 5,8 да 8,2 млн чалавек. Распаўсюджваецца паравы рухавік. Як вынік капіталізм выбірае сваёй асновай сістэму машін з фабрычнай вытворчасцю. Сэнс індустрыялізацыі ў 19 ст – гэта пераход да машыннага характару вытворчасці і працы (канвееру). У 1952-1953 гг адбыліся выпрабаванні першых вадародных бомбаў, а ў 1972 г адбыўся выбух маладзёжнай культуры хіпі і знікла апошняя калонія ў свеце (Алжыр калон Францыі). Гэты час лічыцца пачаткам пераходу да постіндустр цыв-ыі. Характ рысай у эканоміцы з’яўляецца яе цыклічнае дынаміка. Кожныя 10 год адбываецца эканамічны крызіс нават у развітых краінах і т д . Тэндэнцыі развіцця эканомікі індустр цыв-ыі наступныя: высокая вытворчасць працы; рост узроўню жыцця шырокіх мас насельніцтва ў развітых краінах і т д . Тэндэнцыі развіцця палітычнай і прававой сістэмы наступныя: зліццё інтэрэсаў эканамічнай і палітычнай эліт садзейнічае ўтварэнню фінансавай алігархіі; канцэнтрацыя эканамічнай улады прыводзіць да канцэнтрацыі палітычнай улады, дыктатуры. Культурныя дасягненні індустр цыв-ыі прыпалі, ў асноўным на 19 ст . У мастацтве першай паловы 19 ст панаваў рамантызм (літаратура: Байран, Гюго; музыка: Вагнер, Шапэн). Сяр 19 ст прынесла стыль, які назвалі рэалізм (літаратура: Бальзак, Стэндаль). У гэты час развіваўся мастацкі накірунак сімвалізм (Пушкін, Крылоў). 20 ст прынесла другую навуковую рэвалюцыю ва ўсіх галінах ведаў. Сусветную вядомасць набываюць вучоныя Энштэйн, Бор.

В9 Постіндустрыяльная цыв-ыя

Пераход да постіндуст цыв-ыі прыкладна пачынаецца ў 1973 г (пачатак трэццяга суперцыклу). Сёння з пачатку 19 ст свет яшчэ пазбягае ядзернай бойкі і спыняецца гонка ўзбраення. У той час назіраецца разгул тэрарызму і крыміналу. Пачалася вайна суверынітэтаў (Грузія-Абхазія, Расія-Чачня, Малдова-Прыднястроўе, Сербія-Косава, Югаславія-Чарнагорыя і т д . У расійскага навукоўца І.Дзяканава прапаноўваецца 2 сцэнарыя будучыні: 1) не пазней 22 ст чалавецтва знікне, загіне частка біасферы; 2) у краінах, якія дасягнулі ўзроўня постіндустр цыв-ыі, рэзка знізіцца прырост насельніцтва, а пагроза для чалавецтва – дэмаграфичны рост щ маладых краинах з дрэнна развитай эканомикай – будзе пастащлены пад кантроль. На канферэнцыи щ Нью-Йорку вясной 2001 г была прынята пастава, каб дапамагчы людзям, якия жывуць на адзин, ци меньш, чым на адзин, долар ЗША щ дзень. Аднак рэсурсаў, каб памагчы усим людзям, не хапае, таму дапамога будзе аказана тольки адной трэци таких людзей. Галоўныя мэты ўстойлівага развіцця постіндустр грамадства наступныя: забяспечыць баланс паміж грамадствам і навакольным асяродзем, паміж патрэбамі людзей і рэсурсамі росту эканомікі; зменшыць страты ад аднаго гістарычнага цыклу да другога. Галоўныя фактары, якія будуць спрыяць устойліваму развіццю наступныя: 1) абмежаванне тэмпаў росту патрэб патрэб людзей за кошт зніжэння прыросту насельніцтва 2) ужыванне ўсюды крыніц энергіі, якія самастойна аднаўляюцца (вецер, сонца і т д) 3) знішчэнне наібольш небяспечнай зброі і ўзмацненне кантролю за той, якая застанецца і т д . Тэндэнцыі развіцця: 1) павышэнне значэння навукі, яна – лідэр постіндустр цыв-ыі, аснова яе тэхналогій і тэхнікі 2) зменшыцца попыт на масавую культуру 3) павінна перамагчы цярпімасць да розных вераванняў і атэізму 4) доля дзяржаўнай маёмасці ў свеце скараціца 5) у палітыцы значна ўзрасце роля мясцовага самакіравання і т д .

В10 Асноўныя канцэпцыі паходжання беларускага этнасу

Беларускі этнас – гэта устойлівая супольнасць людзей, якая гістарычна склалася на тэрыторыі сучаснай Беларусі, суседніх усходніх і паўночных землях і характарызуецца асаблівасцямі мовы, побыту, культуры, рысаў псіхікі і самасвядомасці, што перадаюцца з пакалення ў пакаленне. Узнікла шмат канцэпцый. Так яшчэ ў 19 ст з’явіліся польская і велікаруская канцэпцыі, якія адмаўлялі існаванне самастойнага беларускага этнасу на той падставе, што ў насельніцтва Беларусі быццам не было самастойнай славянскай мовы. Прыхільнікі гэтай канцэпцыі лічылі беларускую мову дыялектам польскай мовы, а беларусаў – часткай польскага этнасу. Таксама была прапанавана крывіцкая канцэпцыя. Яна грунтавалася на сцвярджэнні, што адзінымі продкамі беларусаў з’яўляюцца крывічы, але яны займаль амаль паўночную і цэнтральную частку тэрыторыі сучаснай беларусі, а як узнікла паўднёва-беларускае насельніцтва. Аўтары крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкай канцэпцыі асноўнымі продкамі лічылі этнічныя супольнасці кр, др і радз але элементы культуры і мовы беларусаў, якія лічацца састаўнымі элементамі культуры і мовы др ці кр, узніклі пазней, чым існавалі кр, др і радз, не раней 7 ст. Згодна с фінскай канцэпцыяй нашымі продкамі былі славяне і фіны. Паводле балцкай канц продкамі былі славяне і старажытныя балты. У 50-я гады 20 ст савецкі этнограф Токараў абгрунтаваў так званую новую новую канц. У выніку змешвання розных супольнасцей – кр, др, радз, драўлян, палян і інш – у Сярэднім Падняпроўі ў 9-10 стст сфарміравалася новая, усходнеславянская этнічная супольнасць – старажытнаруская народнасць. Але згодна з канцэпцыяй М. Ермаловіча ніякай старажытнарускай народнасці не існавала. Ён ліча, што рускі этнас фарміраваўся на аснове фіна-угорскага субстрату, украінскі – цюркскага, беларускі – балцкага. Яшчэ адну канцэпцыю прапанаваў беларускі гісторык і этнолаг М.Ф. Піліпенка. У паўднёвай папрыпяцкай зоне на аснове трансфармацыі дрыгавічоў, драўлян і паўднёвай часткі радзімічаў ішоў працэс фарміравання ноавй этнічнай супольнасці – палешукоў, у паўночным рэгіёне у выніку трансфармацыі крывічоў, вяцічаў і паўночных радзімічаў – старажытных беларусаў. Ён лічыць, што менавіта яны сталі непасрэднымі продкамі беларусаў. Спецыфічныя рысы матэрыяльнай і духоўнай культуры беларускай народнасці адлюстрованы ў тыпах пасяленняў (мястэчкі, фальваркі, засценкі, вакольцы), жылля (хата і сенцы), прылад працы (саха, драўляная барана), у адзенні і народнай кухні. Паступова фарміраваўся і асобы беларускі мінталітэт – склад розуму народа, лад яго мыслення, нацыянальны характар, псіхалогія.

В11 Узнікненне і развіццё першабытнай гаспадаркі на тэр Бел

Чалавек разумны (Homo sapiens) з’яўляецца на тэрыторыі паўднёвай Азіі каля 4,5 -5 млн год таму назад, а таксама на Вялікім Афрыканскім разломе. За 2,5 млн год адбыўся антрапагенез і мозг неандэртальца ўжо мог пераапрацоўваць інфармацыю. Першае пранікненне чалавека на Беларусь адбылося 100-35 тыс год таму назад. Хутчэй за ўсё старажытныя людзі праніклі на паўднёва-заходнюю Беларусь па далінах рэк Дняпра, Дзясны, Сажа і Прыпяці ў сярэдзіне палеаліту падчас ледніковага перыяду. Найстаражытнейшыя стаянкі на Беларусі наступныя: в Юравічы Калінкавіцкага раёна Гомельскай вобласці, в Бердыж Чачэрскага раёна (адпаведна 26 тыс год і 23 тыс год таму). У эпоху палеаліту людзі выкарыстоўвалі мову і ведалі спосабы фарміруючага насілля на кровазмяшэнне і інш. Апошні ледавік сыйшоў з Беларусі 15-10 тыс год таму. На Беларусі наступіла эпоха мезаліту – з’явіліся краманьёнцыю. У гэты час значна павялічваецца колькасць насельніцтва, распаўсюджваюцца лук і стрэлы як новы від зброі, з’яўляюцца бедныя и багатыя роды, сем’і. Да 5-га тыс да н э эпіцэнтры жыцця перасунуліся ў даліны Ніла, Еўфрата, Інда, Ганга і толькі потым у паўночна-ўсходнюю Еўропу. На тэрыторыі Беларусі неаліт наступіў у 5-3-м тыс да н э . Гэта эпоха плямёнаў грабенчатай керамікі. Этнічную і культурную супольнасць склалі плямёны 4 культур: нёманская, днепра-данецкая, верхнедняпроўская, нарвенская. Дасягненні неалітычнай цыв-ыі: грамадскі падзел працы; выдзяленне рамёстваў, будаўніцтва як асобага віду дзейнвсці, здабыча крэмню шахтавым метадам; фарміравання пласта прадстаўнікой, якія кіруюць працай і жыццём людзей. У канцы неаліту ў Еўропе цэнтр цыв-ыі змяшчаецца на тэрыторыю паміж Дняпром і Карпатамі. Энеаліт – гэта пераходны перыяд ад неаліту да бронзавага веку. Людзі сталі выкарыстоўваць медзь, золата, волава, свінец. Пачыныецца падзенне нараджальнасці і шматлікія войны за валоданне ўрадлівымі землямі.

В12 Эканамічнае развіццё беларускага рэгіёна на этапе разлажэння першабытнага ладу

Аснову гаспадаркі ў 7-8 стст складала лядна-агнявое земляробства. Прылады працы ўжо рабілі з жалезнымі элементамі, гэта былі сохі і плугі з жалезнымі сошнікам і лемехам, сярпы, косы. Сеялі жыта, пшаніцу, ячмень, грэчку, лён і т д . Жывёлагадоўля прывяла да распаўсюджвання кароў, коней, быкоў, свіней, птушкі. Але першабытны лад паступова саступае месца феадальнаму. Феадалізм – азначае такі грамадска-палітычны ўклад жыцця, пры якім адбываецца падзел грамадства на 2 класы: феадалаў і прыгонных сялян. Характэрными рысами яго з’яўляюцца натуральная гаспадарка, прымацаванне сялян да зямли, асабистыя залежнасци сялян ад памешчыкаў і надзвычай нізкі, руцінны стан тэхнікі. Узнікла феадальная іерархія, якая складалася з наступнай пераміды: Вялікі князь – князі-кіраўнікі асобных зямель – князі дробных удзельных княстваў – феадалы-ўладальнікі маёнткаў. Асноўныя формы феадальнага землеўладання: вотчынае, памеснае, царкоўна-манастырскае. Вотчынныя сяляне падзялялісь на свабодных і залежных. Асноўнай формай эксплуатацыі раб сілы была адпрацовачная рэнта і даніна, якую па-ранейшаму збіралі князі. У гарадах развіваліся рамёствы, гандаль, асновай якога стаў штучны абмен таварамі. Аднак з 882 г з’яўляецца такая грашовая адзінка, як грыўна.

В-13. Кныства раннесярэднявечнай Беларусі

З канца 10 ст. Полацкае княства стала самастойным і атрымала незалежнасць ад Кіева. Асаблівую ролю ў яго ўзвышэнні адыграў славуты шлях”з варагаў у грэкі”. У Полацку было моцнае веча(народны сход)-вырашаў усе наіважнейшыя праблемы,ажыцяўлял выбары князя.Наібольш славутым полацім князём-быў Усяслаў чарадзей ен правіў у 11ст.ён пашырыў аўтарытэт і моц Полацка.Там ён пабудаваў Сафійскі храм(сімвал магутнасці і незалежнасці зямель П.)Ён неаднаразова хадзіў вайной на Пскоў і Ноўгарад,потым кіеўскія князі пайшлі не Менск і на Нямізе ў сакавіку 1067 адбылася самая крывавая бітва.

Зсярэдзіны 12ст. У склад Полацкай зямлі ўваходзілі Полацк,Менск і Віцебск стагодзе прайшло ў міжбурных войнах паміж князямі.Ужо ў 12ст. Дружынныя адносіны перараслі ў васальны, назіралась васальная іерархія:1.князі і баяры;2.смерды,халопы,рабы,ізгоі.Палітычны лад П.нагадаваў феадальную рэспубліку.

Тураўскае княства было магутным у гэты перыяд.з 10ст.-росквіт гэтага княства,да 12ст. Тураў пазбавіўся ад апекі кіеўскіх князёў.Т. складался з-Турава,Пінска,клецка і Слуцка. У Т. Існавала веча,быў князь, і пасаднік адначасова.

У 12ст. Вызначаецца Менскае княства.князь-Глеб Усяславіч(змагаўся за адзінства зямель).яшчэ былі:Берасцейскае,Наваградскае,Гарадзенскае княствы.Княствы утвараліся на перакрыжаваннях буйных шляхоў,на межах дзяржавы.Усе княствы былі незалежны,але цесна звязаны еднасцю ераванняў і культуры.

В-14 Прыняцце хрысціянства на беларускіх землях

Праваслаўе на бел. Лічыцца прынятым з 992-ад моманту ўтварэння Полацкай праваслаўнай епархіі.на Беларусі было пабудавана шмат цэркваў і манастыроў.Праваслаўная царква мела свой суд,які сачыў за парушэннямі царкоўных канонаў і сямейнымі адносінамі. З прыходам хрысціянства духоўная культура ўзбагацілася,дзве школы дойлідства:Гродзенская і Полацкая. Архітэктурныя помнікі таго часу:Сафійскі сабор ў Полацку(сяр.10ст.),Благавешчанская царква ў Віцебску(12ст.),Спаса-Еўфрасіннеўская царква ў Полацку(12ст.),Каложская царква ў Гродне (12ст.)-упрыгожваліся іконамі, фрэскамі,мазайкамі, пліткай.Замкі-Полацкі,Гарадзенскі, Навагрудскі.Пры манастырах існавалі:скрыпторыі ,біблія тэкі,школы.Маюцца звесткі аб летапісанні: Тураўскае евангеле 11ст.,Аршанскае е. 13ст..Былі свае асветнікі-Клімент Смаляціч,ён быў метрапалітам Кіеўскім,складаў тлумачэнні бібліі. Кірыла Тураўскі-епіскап прылучаны да ліку святых,вучоны,аратар.Еўфрасіння Полацкая-унучка Усяслава Чарадзея, манахіня.Працавала над перакладам царкоўных кніг,заснавала 2 манастыры і скрыпторыі,школы пры іх.

В-15 Утварэнне ВКЛ

Прычыны ўтварэння ВКЛ:1)палітычныя(Агульная барацьба супраць татара-манголаў,крыжакоў і рускіх князёў);2)эканамічныя(адзіная тэхніка апрацоўкі глебы,пашырэнне гандлю,патрэба ў агульнай грашовай сістэме,адзіныя рамествы);3)культурныя(патрэба ў абменеі развіцці культ. Дасягненняў-пісьменстве,будаўніцтве гарадоў,хрысціянізацыі).Утварэнне ВКЛ было на добраахвотнай аснове.Перыяд існавання ВКЛ-сяр.13ст. па 1596г.(Люблінская унія).Першы князь-Міндоўг.Сталіца-Навагрудак.У 1385г. Адбылася крэўская унія з Польшай,якая адлюстравала пошук саюзніка ў барацбе са знешним ворагам.Доўгі час ішла унутрапалітычная барацьба за уладу паміж князямі.Князі Альгерд и Кейстут значна пашырыли межы ВКЛ,далучылі: Валынь,Бранск и Смаленск,Кеў(1362),Падолю.У 1432-1436гг. Адбылася грамадзянская вайна паміж Свідрыгайлам і жігімонтам за ўладу і пануючую веру.Палітычны лад ВКЛ:Вялікі князь(глава дзяржавы,ён узначальвае войска,выдае законы ,статуты, прывілеі, заключае мір,аб яўляе вайну,але яго пасада была выбарачнай);рада(паны-рада):дарадчы орган пры князе,яму належала улада ў час атсутнасці князя,у яго склад уваходзілі: каталіцкі епіскап,ваявода, кашталяны(кам.мясцовых войск),гетман,канцлер... .Сойм заканадаўчы орган улады,у ім удзельнічалі ўсе паны-радцы,ён выбіраў князя,сцвярджаў законы і г.д.Мясцовае кіраванне-ваяводы і старасты.Гэта дзяржава была парламенцкай манархіяй.

Першая спроба кадыфікацыі крымінальнага працэсуальнага права была зроблена ў судзебніку Казіміра 1468г.,наступным крокам стала прыняцце Статута 1529г.,што замацаваў дзярж.лад ВКЛ.Статут 1566г. Складаўся з 13 раздзелаў і быў на бел. Мове.Статут 1588 юрыдычна замацоўвал адносіны з Польшай пасля Люблінскай уніі.

В-16 Барацьба беларускага народа супраць крыжацкай агрэсіі

З 13ст. на землі Прыбалтыкі прыйшлі крыжакі(манахі-рыцары),ў 1201г. Яны распаўсюджавалі каталіцызм заснавалі сваю крэпасць-г.Рыгу,тут дзейнічалі:Тэўтонскі ордэн,ордэн мечаносцаў, Лівонскі ордэн.Яны хацелі збіраць даніну з прыбалтыйскіх плямёнаў,і заваяваць беларускія землі.Аднак беларусы далі адпор.Аляксандр Неўскі ў 1242г. на лёдзе Чудскага возера рускімі і беларускімі войнамі спыніў крыжацкую агрэсію.У 1409г. пачалася “вялікая вайна” Польшы і ВКЛ з Тэўтонскім ордэнам,дзе галоўным стала Грундвальская бітва 15 ліпеня 1410г.Аб яднанымі сіламі беларусаў,палякоў,літоўцаў,татараў,чэхаў нанеслі знішчальны ўдар па крыжаках . Другі моцны вораг які нападаў з усходу,былі татара-манголы,аднак бел. Князі не плацілі дань ардзе.Быў дан моцны адпор нашэсцям ў 1258,1275,1277,1287,1315,1325,1338 гг.У 1362г. князь Альгерд разбіў татара-манголаў.У 1380г. на кулікоўскае поле бітвы ў дапамогу князю Дзмітрыю Данскому князь Андрэй Полацкі прывёў бел. Войска.З другой паловы 15ст. абвастрыліся адносіны ВКЛ з Крымскім ханствам.Амаль штогод Крым. Татары наведвалі Кіеўшчыну, Падолю ,Валынь , даходзілі да Палесся.У 1505г. татары дайшлі аж да Менска і Навагрудка,узялі ў палон каля 100 тыс. Мірных жыхароў.З 1474 па 1569 крым.тат.зрабілі 75 набегаў на ВКЛ.ВКЛ зрабіла казацкія заслоны.У 1506г. на р.Лань адбылася значная бітва з крым.тат.,войска ВКЛ у складзе 7тыс. Пад кіраўніцтвам М.Глінскага разбіла 12тыс.войска.У 1527г. сумеснымі намаганнямі было нанесена цяжкае паражэнне крым. Тат.пад Каневам на Украіне.Да канца 15ст. закончыўся працэс аб яднання рускіх земляў вакол Масквы.Маскоўскія князі не прызнавалі факт самастойнасці ВКЛ,таму яны пачалі ваенныя дзеянні.Прычыны:барацьбаза вотчыну(землі),за пашырэнне шляхоў гандлю,за выхад к морю(Чорнаму,Балтыкі),яны выступалі за адзіны праваслаўны цэнтр у Маскве.З-за гэтага адносіны паміж дзяржавамі насілі варожны характар.Адбылося 6 воін:1)У 1492-1494гг. Іван 3 пайшоў ваяваць”за вотчыну”.Ён спаліў і разбураваў шмат гарадоў(Рагачоў,Любецк,Мцэнск і г.д.).Потым шляхта ВКЛ прапанавала сасватаць дачку Івана 3. Алену за вялікага князя Аляксандра.2)У 1500-1503 Іван 3 заключыў саюз з Крымскім ханствам супраць ВКЛ,прычынай сталі фармальныя звесткі аб ганеннях на праваслаўных у ВКЛ,у выніку гэтай вайны ВКЛ страціла шмат гарадоў і тэррыторыі.3)У 1507-1508гг. Пасля смерці Івана 3 ВКЛ хацела вярнуць сабе страчаную тэррыторыю і Вялікі князь Маскоўскі Васіль3 пайшоў на Полацк,Смаленск.Потым быў падпісан”вечны мір”.4)У 1512-1522 было шмат бітв,вынікам вайны стала перамір е на пяць год..5)У 1534-1537 пасля смерці Васіля3 ВКЛ хацела вярнуць сабе землі.6)Лівонская вайна 1558- 1582 пачалася із- за валодання прыбалтыйскімі землямі.

В-17 Умацаванне феадальных адносін у сельскай гаспадарцы ВКЛ

Асноўным багаццем таго часу з яўлялася зямля .Асноўными формамі землеўладання з канца 14ст. былі :1)вялікакняжацкія-дзяржаўныя(гаспадрскія)землі.2)прыватнаўласніцкія(баярскія,шляхецкія, магнацкія). 3)манастырска-царкоўныя.4)абшчынныя,па сервітутах(выганы,лугі,сенажацці,лясы... ).

Сялянскі двор меў назву”дым” і быў адзінкай падаткааблагання аж да 1557г. За карыстанне зямлі сяляне плацілі Зямельную рэнту.Яе формамі былі:1) даніна(натур.аброк)сенам,жытам,мясам.2)панш- чына ( адпрацовачная рэнта).3)Чынш(грашовы аброк).Сяляне падзяляліся на:1)цяглых якія выкон- валі паншчыну.2)асадных-чынш.3)агароднікаў-мелі гароды і выконвалі паншчыну.4)сялян-слуг-войны,канюхі,рыбакі,рамеснікі яны жылі ў панскіх маентках і былі самымі прывілеяванымі. 5)халупнікаў,кутнікаў-ні мелі ні кала ні двара працавалі за хлеб і крышу.Па ступені феад.залежнасці сяляне падзяляліся на”пахожых”і“непахожых” людзей.у працэсе запрыгоньвання сялянства можна выдзяліць некалькі этапаў:1)Прывілей 1447г.,які зацвердзіў што калі сяляне пражылі на зямлі феа-дала 10 гадоў,то яны становяцца “непахожымі”.2)Статут ВКЛ 1529г. адмовіў сялянам у праве ўласнасці на зямлю,селянін ужо не мог распаражацца зямлёй без згоды феадала.3)Жыгімонт 2 Аўгуст у 1557г. правеў аграрную рэформу “валочая памера”.Гэта рэформа павінна была ўладкаваць зямельныя фонды і павялічыць даходы ў скарб за кошт увядзенняновай адзінкі падаткааблагання-валокі(21,3га).Так уся зямля падзялялася на валокі,якія замацоўваліся за сялянскай гаспадаркай і сяляне павінны былі плаціць падаткі не з дыма як раней,а з валокі.Валочая памера ўніфікавала павіннасны прыгнёт.4)Статут 1566г. увёў 10-гадовы тэрмін адшукання беглых ці крадзенных сялян і адміністрацыйнае наказанне для тых хто іх прымаў.5)Статут 1588г. уводзіў ужо 20-гадовы тэрмінадшукання беглых сялян.

В-18 Роля гарадоў ВКЛ у развіцці рамяства і гандлю

Гарады Беларусі ў гэты час становяцца цэнтрамі культуры рамяства і гандлю.У14ст. на тэр.Бел. было больш за 40 гарадоў,у 17ст.ужо 467 гар. і мястэчак.Гарады былі:буйныя,сярэднія,малыя,існавалі і мястэчкі якія ў асноўным належалі феадалам.каля 40%гар.былі прыватнаўласніцкімі,яны належалі феадалам.80% жыхароў у гарадах былі беларусы,але жылі і літоўцы,палякі,немцы,яўрэі і татары.У горадзе развіваліся рамёства-апрацоўка металаў,дрэваапрацоўчая вытворчасць,ганчарства, ткацтва. Рамеснікі аб ядноўваліся ў цехі-60-70чалавек.Цэхі мелі свае традыцыі,статут,граматы,эмблему.гэта прывяло да пашырэння гандлю.Купцы аб ядноўваліся ў брацтвы.Купцы гандлявалі з рознымі стра-намі.На Беларусь увозілі:жалеза,медзь,волава,свінец,сукно,віны.З Беларусі: сала, воск, лён, лес, скуры... Гэта садзейнічала страіцельству дарог.Каб пазбавіцца ад феадальнай залежнасці гарады імкнуліся да права на самакіраванне-“Магдэбурскае права”.Першымі яго атрымалі:Вільня,Брэст,Гродна,Слуцк, Полацк ...Па гэтаму праву гаражане плацілі адзін падатак-грашовы,яны вызваляліся ад суда і улады чыноўнікаў.Галоўны орган кіравання-магістрат,яго ўзначальваў войт,ён складаўся з рады(выбарны орган кіравання),лавы(суд).Пачатак эмісіі літоўскіх дынаряў быў звязаны з іменем Кейстута.На тэр.ВКЛ мелі хаджэнне-грыўна,рубель,польскія злоты,лівонскія шылінгі,палціна.

В-19 Культура беларускіх зямель

Культура Беларусі набывала свае арыгінальныя рысы,нацыянальную самабытнасць,дасягнула най-вышэйшага ўздыму.Праваслаўная царква адыгравала вялікую ролю ў развіцці асветы,маралі, кніж-насці,пістьменства,мастацтваў.Правы праваслаўнай цэрквы былі падцверджаны і вялікім князем.З 15ст.з беларускіх знакамітых сямей з явіліся свае першыя епіскапы.У гарадах існавалі праваслаўныя брацтвы,якія збіралі вакол себя веруючых.З першай паловы 16ст.мітрапаліты і епіскапы сталі пры-значацца велікакняжацкай ўладай,іх падтрымалі большасць з феадалаў,праваслаўныя складалі 80% усяго насельніцтва,але вышэйшае духавенства не мела месца ў вялікакняжацкай радзе. Каталіцызм на Беларусі спрабавалі насадзіць крыжакі ў 8ст.,але ён не прыжыўся.,потым Ягайла заключыў Крэўскую унію.У 1387г. ствараецца Віленская каталіцкая епархія.Да канца 14ст. на землях Беларусі было ўжо 6 каталіцкіх прыходаў.Права ўтвараць прыходы належала вялікаму князю.Да канца 16ст.было створана 259 прыходаў.Каталіцкая царква мела вялікія зямельныя ўгоддзі,умешвалася ва ўнутранную палітыку ўлады. Духоўная творчасць адлюстроўвалася ў :фальклоры,песенным і музычным мастацтве.Узнікае новы эпічны жанр-песні і паданні.Значнае месца належыла абрадвай паэзіі і лірычным песным,тэатральна-харэаграфічным пастаноўкам на народныя святы.У 15-16стст.на Беларусі склаліся умовы для развіцця культуры Адраджэння і Рэфармацыі.Сярод гаражан і шляхты распаўсюджваліся ідэі гуманізму,мэцэнацтва.Бел.мова мела тадыстан дзяржаўнай.Энцыклапедыей гістарычных ведаў эпохі Сярэдневечча сталі летапісы:Хроніка ВКЛ,Летапісец вялікіх князёў літоўскіх.Выдатнымі постацямі Адраджэння былі Рыгор Цамблак, Мітрапаліт ВКЛ-першым унес у беларусскую літаратуру гуманістычныя ідэі.М.Гусоўскі-паэма ”песня пра зубра”.Ф.Скарына-заснавальнік новага жанру.,акрамя таго ён увеў на беларусі кнігадру-каванне,пераклаў і выдаў 23 кнігі бібліі.Дзеячзм пратыстанцкага накірунку быў С.Будны. В.Цяпінскі на свае сродкі заснаваў друкарню.У развіцці архітэктуры на Бел. Спалучыліся нацыя-нальныя і заходнееўрапейскія традыцыі.,якія прынеслі нам раманскі,гатычны стылі і барока.Было пабудавана шмат замкаў і крэпасцяў.Пашыраецца развіцце і фрэскавага жывапісу і іканапісу(“Адзігітрыя іерусалімская”;”Замілаванне”)У 15ст. з яўляюцца ўпершыню творы свецкага жывапісу-партрэты княгіні Ганны Радзівіл,князя Аляксандра Хадкевіча.З 15ст. пачынаюць распаўсюджвацца бібліятэкі пры манастырах.

В-20 Люблінская унія 1569 г, яе вытокі і сутнасць

Першага ліпеня 1569г. з явілася новая дзяржава-Рэч Паспалітая(ВКЛ і Польскае каралеўства). Пры-чыны саюзу:1)Барацьба Маскоўскага княства і ВКЛ за аб яднанне зямель Усходняй Еуропы пад сваёй уладай.Вынікам стала Лівонская вайна.Войны шлі з пераменным поспехам,але пасля разгрому арміі ВКЛ патрабаваўся саюзнік.2)У Польскім каралеўстве даўно не хапала вольных зямель для падаравання,акрамя таго Польшча хацела здзейсніць планы Ватыкана па пашырэнню уплыву каталіцызма.3)Унутраклассавыя супярэчлівасці ў шляхецкім саслоўі.Шляхта ВКЛ падтрымлівала ідэю уніі,бо спадзявалася заняць пануючае становішча у будучай дзяржаве.4)Няўдача ў заключэнні уніі з самім Маскоўскім княствам.Таму выключэне уніі з Польшай было прадвырашана.Польскія феадалы скарысталі цяжкае ваеннае становішча і дамагаліся перадачы ў склад Польшы зямель ВКЛ.Умовы уніі:ВКЛ Захоўвал свой адміністрацыйны апарат,заканадаўства,Судовыя арганізацыі,тытул,пячатку князя,войска і скарб.Аднак сейм павінен быў быць агульным і збірацца толькі ў Польшчы.Караля выбіралі сумесна,а знешняя палітыка была ў кампетэнцыі выключна Польшы.Палітычная дэскрымінацыя была на ліцо: на сейме з 180 галасоў прадстаўнікі ВКЛ мелі ўсяго 46.Антыпольскія настроі выліліся ў”вялікакняжацкае адраджэнне”На працягу 70-80-гг. У ВКЛ рэгулярна збіраюцца свае сеймы,а з 1581 пачаў дзейнічаць суд(Галоўны Трыбунал).Прыняцце Стату-та 1588г. скасаваў шмат палажэнняў Люблінскай уніі.Адзін з артыкулаў скасоўвае права набываць землі на тер. ВКЛ палякам і займаць там пасады.Ён падцвердзіў выкарыстанне старабеларускай мовы у якасці дзяржаўнай.Статут дзейнічаў да 1840.Другім напрамкам барацьбы стала ўтварэнне брацтваў.Яны адыгрывалі вялікую роль ў прапагандзе беларускай мове,пашырэнні асветы, кнігадрукарства.Аднак з цягам часу ВКЛ пачынае страчваць сваю самастойнасць.Польша ў 1696г. забараняе выкарыстанне бел.мовы.ў афицыйным справаводстве.Звужаецца яго роля ў культурным жыцци,адукацыя вядзецца ў аснощным на латыни и на польскай мове.Шляхта ВКЛ пераходзиць на польскую мову.Таким чынам манархична-рэспубликанская систэма якая сфармиравалася у Польшчы,была не ў стане аб’яднаць земли Рэчы Паспалитай.

В-21 Рэфармацыйны рух у ВКЛ

Рэфармацыя-гэта шырокі грамадска-палітычны рух у Зах.Еуропе 16ст. антыфеадальнага і гуманістыч-нага накірункаў,супраць каталіцкай царквы.Галоўныя ідэолагі:Я.Гус,М.Лютэр,А.Цвінглі,Ж.Кальвін... Адзінай крыніцай веры яны лічылі Святое пісанне,яны патрабавалі секулярызацыі царкоўнай маемасці .Рэфармацыя знайшла адлюстраванне ў пратыстантызме,які меў прынцыпы:аўтарытэт Бібліі,права ўсіх веруючых звярнуцца да бога без пасрэдніка(царквы),выратаванне асабістай верай.Рэф. на Бел. Ўспры-няла больш за ўсё кальвінізм і антытрынітарызм.Сацыяльнай апорай кальвінізму была знаць, апазі-цыйная шляхта і мяшчанства. Распаўсюджвальнікі Р.на Б.:Радзівілы,Валовічы,Сапегі,Кішкі ,Хадкевічы Пратыстантызм прывёў да ўсплеску развіцця культуры.З явілася шмат арыянскіх школ у Слуцку,былі заснаваны друкарні ў Нясвіжы, Бярэсці. Атрымала распаўсюджанне перакладная літаратура.У сойме ВКЛ засядалі ў 1569г. 15 сенатараў пратэстантаў,2 католікі,5 праваслаўных,а ў 1580г.-13 прат.,6 кат.,4 прав.Гарадзенскі сойм ураўнял у правах усю шляхту хрысціянскай веры.Большасць сялян былі прыхільнікамі праваслаўнай рэлігіі,нягледзячы на спробы магнатаў і іншых перацягнуць іх да Рэфармацыі прымусовым шляхам.У 16-перш.пал.17ст. на Беларусі дзейнічала 85 кальвінісцкіх,7 рэфармацыйных абшчын. Найбольш выдатнам прадстаўніком беларуска-літоўскага антытрынітарызму стаў С.Будны, пісьменік, асветнік, гуманіст.Да сярэдзіны 17ст. антытрынітарызм быў заканадаўча забаронены,а яго члены выгнаны з Р.П.Рэфармацыйнае кнігадрукаванне існавала з сярэдзіны 16 да сяр.17 ст.гэта садзейнічала распаўсюджванню рэнесансных. гуманістычных,рыялістычных тэндэнцый у бел.культуры. Пасля Люблінскай уніі начынаецца контррэфармацыя,якая праз каталіцкія ордэны змагалася з Рэфармацыяй.Рэфармацыя садзейнічала паланізацыі бел.шляхты,яна дапамагала развіццю адносін с Зах.Еуропай.Ідэі уніяцтва сярод каталіцкіх колаў Польшчы яшчэ ў 14ст.Зручны момант наступіў пасля падзення Візантыі(1453г)і пасля Люблінскай уніі.У 1596г. адбыўся Брэсцкі царкоўны сабор ,які прыняў царкоўную унію,якая прызнла першую выснову каталіцкай прагматыкі і рэлігійнае главенства Папы Рымскага.Антыуніяцкі напрамак насіў Віцебскі бунт 1623г. калі быў забіты уніяцкі архіепіскап І.Кунцевіч.Барацьбу вялі таксама і праваслаўныя брацтвы у гарадах.сёння можно прызнаць,што праз захаванне бел.мовы ў богаслуженні,уніяцтва дапамагло беларусам захаваць сваю беларускасць.нацыянальную культуру.

В-22 Войны и ўнутрапалитычныя канфликты на тэр Беларусі

У другой палове 17-пачатку 18ст.Рэч Паспалітая ўступіла на паласу разбуральных войнаў і ўнутра-палітычных канфліктаў Войнам спадарожнічалі эпідэміі,разарэнне,разбурэнне.Найбольш крывавымі былі антыфеадальная казацка-сялянская вайна 1648-1651гг.і вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654-1667гг.Апошняябыла самай трагічнай,яна амаль пазбавіла беларусаў іх мяшчанства і арыстакратыі,паскорыла працэссы паланізацыі.У выніку воін за 1650 па 1667гг. Колькасць насель-ніцтва на беларусі скарацілася з 2,9 па 1,4млн.чал.1/3 гаспадарак засталася без гаспа-дароў, 70% ся-лянскіх хат стаялі пустымі,лютаваў сыпны тыф.Для аднаўлення гаспадаркі патрабавалася 20 год. Аднак Паўночная вайна 1700-1721гг. Ліквідавала намаганні па аднаўленню гаспадаркі . Цяжкія вынікі ўсклаліся захаваннем і замацаваннем фальваркава-паншчыннай сістэмы гаспадаркі,феадальнай анархіяй.Для вядзення войнаў урад Рэчы Паспалітай браў у пазыку велізар-ныя грашовыя суммы у магнатаў і аддаваў іх зямлёй.”Хатнія войны”прахадзілі і паміж магнатамі.Каралеўская ўлада ў Р.П. не перадавалася ў спадчыну,а выбарнасць караля патрабавала ад прэтэндэнтаў на прастол ўсё новых уступак шляхце.Шляхта з дапамогай канфедэрацыі-ваеннага саюзу для абароны сваіх правоў магла аспрэчыць любое рашэнне караля або сойма.Акрамя таго сойму ўвогуле было цяжка прымаць рашэнні па любому пытанню.Яго дзейнасць была паралізавана з-за права”ліберум вета” (права забароны),т.е.права любога пасла (дэпутата сойму) адкланіць пастанову,нават калі ўсе астатнія галасавалі “за”.З 1652 па 1764гг. З 80 соймаў 44 былі сарваны.Утакіх умовах Р.П. ў 18ст.перажывала эканамічны,сацыяльны і палітычны крызіс,калі не мясцовыя,ні цэнтральная ўлада не маглі абмежаваць і спыніць свавольствы і анархію магнатаў і шляхты ў краіне.

В-23 Аднаўленне гаспадаркі на Бел землях з другой чвэрці 18ст

Сяляне,якія кармілі дзяржаву,шляхту,войска і царкву па ранейшаму выплочвалі чынш,дзякла, апрацо-вачную паншчыну,пры гэты нормы рэнты былі павялічаны.Гвалты,талакі,згоны ў сувязі з разрухай у краіне пачалі выкарыстоўвацца феадаламі пастаянна.Гэта вызвала абвастрэнне супярэчлівасцей. Кры-чаўскае паўстанне 1740-1744гг.,яно мела стыхійны,абмежаваны,лакальны характар,таму яго лёгка па-давілі.Гарады Б.па-ранейшаму карысталіся магдэбурскім правам,і ў пачатку 18ст.на б.з яўляюцца пер-шыя мануфактуры-шкляныя(Наболіцкая),люстэркавая,шаўковых паясоў(Слуцкая),жалезаробчая і ткацка-суконная.У 60-70гг.было зроблена 21 каралеўская мануфактура.Да канца 18ст. такіх менуфак-тур было больш за 50.Увядзенне адзінай сістэмы мер,валюты,абмежавання пазыковых %(7%) для крэ-дытораў садзейнічала развіццю таварнвй вытворчасці,выкарыстанне рабочага найму,грашовай аплаты рабочым.Гэта сведчыла аб пачатку распаду феадальных адносін,развіцці элементаў капіталістычнай вытворчасці.Прычыны аслаблення і заняпада Р.П.:слабае развіццё прамысловасці і заняпад гарадоў,анархія магнатаў і існаванне ў канстытуцыі права”ліберум вета”,прыгнёт праваслаўных пратэстантаў,адсутнасць моцнай арміі,агрэсія з боку суседзей.Прычынай першага падзела стала нежаданне сойму 1766г. параўняць у правах дэсідэнтаў(некаталікі)з каталікамі,а ў 1772г. Расія.Аўстрыя і Прусія падпісалі канвенцыю аб падзеле Р.П. Першы падзел абудзіў рэфарматарскі рух сярод часткі шляхты і магнатаў.Аб яднанне намаганняў патрыятычна настроенай часткі сойму дазволіла прыняць 3 мая 1791г. новую Канстытуцыю.Рэч паспалітая пераўтварылася з канфедырацыі ва унітарную цэнтрэлізаваную дзяржаву са спадчынай і адзіным войскам.выкарыстанне прва”ліберум вета”забаранялася.Гаражане ўпершыню атрымалі права пасылаць у сойм сваіх прадстаўнікоў і купляць зямлю за межамі горада(раней гэта было прывіліяй шляхты)Феадал больш не мог караць смерццю сваіх сялян,быў абязан плаціц дзяржаўныя падаткі,яна захоўвала феадальна-прыгонны лад і не пераскаджала развіццю мануфактурнай вытворчасці і гандлю.Частка шляхты нездаволеная пашырэнне м правоў гаражан і абмежаваннем шляхецкіх вольнасцей звярнулася за дапамогай да Расіі,і ўжо ў студзені быў падпісан акт аб другім падзеле Р.П. і аб адмене новай канстытуцыі.Каб адстаяць гонар краіны,патрыёты Польшчы і ВКЛ падымаюць паўстанне супраць Расіі пад кіраўніцтвам Т.Касцюшкі ў 1794г.Мэты паўстання:зварот да межаў 1772г.,выгнанне акупантаў,працяг дэмакратычных рэформаў.Да паўстання далучыліся прадстаўнікі ўсех веравызнанняў.Т.Касцюшка скасаваў асабістую залежнасць сялян,а тыя хто прымаў удзел ў паўстанні вызваляліся ім ад прыгону.У паўстанні прымала ўдзел 25 тыс.чал.,да канца года А.В.Сувораў здолеў падавіць паўстанне,і ў 1795г.,адбыўся трэці падзел Р.П.Федэратыўная дзяржава Р.П.,якая стала на шлях гаспадарчага і грамадскага рэфармавання,спыніла свае існаванне.

В-24 Культура Беларусі 2-ой паловы 16-18 стст

У гэты час назіраецца ўздым рамяства рост гарадоў,фарміруецца і развіваецца бел.мова, нац. пісьменнасць,літаратура.У 70-80 гг. Цяпінскі пачаў друкаваць Евангеле на бел.мове.Пачалі дзейнічаць брацтвы-нац.рэлігійныя арганізацыі праваслаўнага насельніцтва,яны вялі барацьбу супраць уніяцкай і каталіцкай цэркваў,займаліся школьнай адукацыяй.першая навучальная установа адкрылася ў Вільні. Ў 1579г.Існавалі Слуцкая гімназія,Полацкі іезуіцкі калегіум.У сярэдзіне 16ст. пачалі пранікаць ідэі Рэфармацыі,рух супраць каталіцкай царквы,супраць быктату Папы.Рэф. на Бел. Ахапіла вышэйшыя колы грамадства,якія скарысталі яе як сродак барацьбы ВКЛ за адасобленасць ад каталіцкай Польшчы.Прадстаўнікі рэф.:Сымон Будны,Васіль цяпінскі.Контррэфармацыя праводзілася ў краіне праз ордэн іезуітаў,яны прапанавалі новае аб яднанне праваслаўна-каталіцкай царквы,якія павінны былі падпарадкоўвацца Ватыкану.Гэты план быў зацверджаны у 1596г.У ходзе антыуніяцкай барацьбы ў 1581 адбылося выданне Бібліі.Аднак у 1696г. бел.мова. была забаронена,яе месца заняла польская і лацінская.На другую палову 18ст.прыходзіцца распаўсюджванне ідэй асветніцтва на Беларусі і твораў філосафаў-энцыклапедыстаў.Змяняюцца грамадскія ідэалы.Зараз гэта разумны і адукаваны чалавек,які не пужаецца браць лепшае з замежнай культуры.Навука развівалась дзякуючы працы вучоных-адзіночак.У17ст. адмірае жанр летапісання,яго месца займае гісторыка-мемуарны жанр,развівалася лацінская паэзія.Прадстаўнік бел.літ. Сімяон Полацкі.ён валодал некалькімі языкамі.Ён быў настаўнікам Пятра 1.Шырокую вядомасць атрымаламастэрства айчынных залатароў і разьбяроў.Бел.драўлянай разьбой упрыгожаны саборы і памяшканні Маскоўскага Крамля.Храмы і манастыры былі пабудаваны ў стылі барока.у гэты час у іканапісе Бел. З яўляюцца рысы рэалістычнасці,фон ікон звычайна залачона-узорчаты.У свецкім жывапісе канчаткова складаюцца тры тыпы партрэту:Парадны,сармацкі.пахавальны.на еўрапейскім узроўні была кніжная графіка.Стварыліся супральская і магілёўская школы графікі.нягледзячы на неспрыяльныя умовы 17-18стст.культура Беларусі заставалася багатай і разнастайнай.

В25 Палітычнае і сацыяльна-эканамічнае становішча беларускіх зямель у складзе Расійскай імперыі

Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай(РП) і пераходу зямель Беларусі пад уладу Расіі было праведзена некалькі рэформаў.1- адміністрацыйна-тэрытарыальная рэформа.Створаны Полацкая(з 1802г. – Віцебская),Магілёўская,Гродзенская губерніі.Пачалі дзейнічаць органы адміністрацыйнага кіравання:губерніі,управы,казённыя палаты,прыказы.Усё насельніцтва прыведзена да прысягі і атрымала пашпарты.Сацыяльна-эканамічныя рэформы:раздача беларускіх зямель і сялян з былых вялікакняжацкіх дзяржаўных фондаў.Кацярына 2 і Павел 1 раздалі звыш 208,5 тыс. душ “муженскага роду”.Браты Арловы атрымалі каля 50 тыс. прыгонных сялян.Бел-кіх сялян пагналі на паншчыну(у РП яны плацілі грашовы аброк – чынш).Бел-кія гарады лішаліся магдэбургскага права.У сац-на-кул-ным жыцці стаў насаджацца антысемітызм.Уведзена мяжа яўрэскай аседласці. Падаткі яўрэі плацілі ў 2 разы больш,чым хрысціяне.Адукацыя за мяжой не дазвалялася.Мова навучання – польская.З 1832г- секулярызацыя уніяцка-каталіцкай царквы і манастыроў(забрана 230 цэркваў).1839г.- Полацкі сабор прымае акт аб ліквідацыі уніякай царквы. 1840г.- “чорны указ”(забаранялась ужываць назву “Беларусь”).Рэформа П.Д. Кісялёва:яна прадугледжвала 3 напрамкі- 1.рэформу сістэмы кіравання дзяржаўнымі сялянамі(перестроілі апарат кіравання) 2.палітыку “апякунства” ў адносінах да сялян(харчовая дапамога,1-ая медыцын. помошь) 3.шэраг аграрных пераўтварэнняў(ва усіх дзяржаўных маёнтках знішчылася фальварка-прыгонная сістэма і сялян пераводзілі на аброк-галоўны вынік рэформы Кісялёва).

24 чэрвеня 1812г. 450-тыс. армія Напалеона перайшла граніцу з Расіяй.28 чэрвеня 1812г. фр. армія заняла Вільню.Тут быў утвораны Часовы ўрад “Камісія ВКЛ”(яны павінны былі забяспечваць усім неабходным фр. армію).З 16 ліпеня да 1 жніўня 1812г. напалеон быў у Віцебску. Наступленне яго арміі было прыпынена.Галоўны яго план – разграміць рускую армію на Беларусі-не быў выкананы.22 ліпеня арміі Баграціёна і Барклая дэ Толі злучыліся пад Смаленскам,а 2-5 жніўня адбылася Смаленская бітва(Напалеон страціў за 14тыс. чал-к).Пасля Смаленска рускую армію ўзначаліў Кутузаў.26 жніўня – генеральная бітва ля в.Барадзіно.7 кастрычніка рускія вайска вызвалілі Полацк,26 кастрычніка – Віцебск,4 лістапада – Мінск.Апошні ўдар – пры пераправе французаў праз Бярэзіну каля в. Студзёнка(г.Борісов).Вынікі вайны: вялікія людскія страты,разбурэнне гарадоў і гаспадаркі.Аляксандр 1 абвясціў амністію тым,хто падтрымліваў Напалеона.

26.В Буржуазныя рэформы 60-70гг. 19 ст. У Расійскай імперыі.

На рубяжы 50-60гг. 19ст. развіццё капіталістычных адносін увайшло ў вострыя супярэчнасці са старой феадальна-прыгонніцкай сістэмай, што склалася рэвалюцыйная сітуацыя.Царызм пайшоў на адмену прыгоннага права зверху,не чакаючы адмены знізу.19 лютага 1861г. Аляксандр 2 падпісаў “Маніфест аб адмене прыгоннага права” і “Палажэнні”(дзяліліся на 3 группы).На Беларусі рэформа праводзілася на аснове “Агульнага палажэння”(адмяняла прыгоннае права),двух мясцовых і дадатковых правіл.Памешчыкі прызнаваліся ўладальнікамі зямель.На працягу 9 гадоў сяляне лічыліся часоваабавязаннымі.Пасля выкупной аперацыі яны пераводзіліся ў разрад сялян-уласнікаў.Адмена прыгону абумовіла шэрагу рэформаў.Ваенная рэф. праводз-ся з 1862 па 1864гг. Створаны 15 ваен-х акругоў, скарочана служба да 7-8 гадоў,уведзена воінская павіннасць з 20-гадовага ўзросту.Земская рэф. 1864г. уводзіла земствы(першыя адзіныя выбарчыя органы ўлады Расіі.Яны не мелі выканаўчай улады і павінны былі звяртацца да ўрадавага адміністрацыйна-паліцэйскага апарату.Выбарчая сістэма земстваў будавалася па курыям(землеўладальніцкая,гарадская,сялянская).Цензурная р. 1865г. прадугледжвала адмену папярэдняй цензуры для арыгінальных твораў памерам не менш 10 друкаваных аркушаў.Выданні меншых памераў праходзілі цензуру.Гарадск. рэф. прав-ся на Беларусі ў 1875г. Створаны гарадская дума, гарадская ўправа(яе ўзначальваў гарадскі галава).Займаліся арганізацыяй камунальнай гаспадаркі горада, пытаннямі адукацыі і аховы здароўя і г.д.Школьная рэф. 1864г. адмяніла саслоўныя абмежаванні пры паступленні ў вышейшыя навучальныя ўстановы.Сярэднюю адукацыю давалі рэальныя(дысцыплінам прыродазнаўчага цыклу) і класічныя(увага вывучэнню замежных моў і гуманітарн. дысцыплін) гімназіі.Судовая рэф. 1872г. Суд прадугледжваў бессаслоўнасць,публічнасць,незалежнасць суда ад урада.Міравыя суды і павятовыя зезды міравых суддяў былі судовымі інстанцыямі,потым акружныя суды ў губернях і судовыя палаты для некалькіх губерній.Для крымінальных спраў створан інстітут прысяжных павераных і адвакатаў.Для сялян–саслоўны валасны суд.Прычыны спазнення з правядзеннем гарадской,судовай і земскай стала паўстанне К.Каліноўскага.

27В.Аграрная рэф. 1861г. У Расійская імперыі,яе ажыцяўленне ў бел-кіх губерніях.

Па “Вялікарасійскаму мясцоваму палажэнню” ўся тэр-рыя дзялілася на поласы:чарназёмная,нечарназёмная і сцяпная.Для першых двух устаноўлены вышэйшая і ніжэйшая(яна ў 3 разы была меней за вышэйшую) нормы душавых надзелаў.Калі дарэформенны надзел перавышаў норму,памешчыкі адразалі лішак сабе.Адсюль-адрэзкі.У Віцебскай і магілёўскай губернях памеры падзелаў былі:вышэйшы-ад 4 да 5,5;ніжэйшы- ад 1 да 2 дзесяцін.Жыццёвы мінімум складаў ад 5,5 да 6-8 дзесяцін.У Віленскай,Гродзенскай,Менскай і Віцебскай губернях за сялянамі засталіся дарэформенныя надзелы.Асноўнымі абавязкамі былі паншчына і аброк(4 дні ў нядзелю для мужчын і 3 для жанчын).Зямлю сяляне павінны былі выкупіць і 80% ад неабходнай сумы давала дзяржава.Гэта сума абяўлялася сялянам як дзаржаўная пазыка,якую яны павінны выплаціць за 49 гадоў пры 6% гадавых.У выніку паўстання 1863г. урад унёс змены ў ход рэформы: 1)Быў уведзены абавязковы выкуп надзелаў сялянамі ў Віленскай,Гродзенскай,Ковенскай і Менскай губернях; 2)З 1 мая 1863г. было прыпынена часоваабавязанае становішча сялян,і яны былі пераведзены ў разрад сялян-уласнікам; 3)Выкупныя плацяжы за зямлю скарачаліся на 20%; 4)За сялянамі пакінулі сэрвітутнае права.У выніку бел. сяляне атрымалі больш вялікія надзелы і па больш нізкаму кошту.

Гісторыкі лічаць,што паўстанне справацыравана: 1)нявырашанасцю польскага пытання царскімі ўладамі; 2)падёмам нацыянальна-вызваленчага руху ў Еўропе.Патрыятычны лагер былой Рэчы Паспалітай дзяліўся на дэмакратаў(чырвоных) і лібералаў(белых).Да чырвоных далучылася дробная і беззямельная шляхта,афіцэры,мелкая буржуазія,студэнты,інтэлігенцыя(яны выступалі за арганізацыю паўстання і мелі 2 крылы:правыя-за адзіную незалежную Польшчу ў межах 1772г. і рабілі стаўку на шляхту;левыя-рабілі стаўку на сялянскую рэвалюцыю). Да белых-памешчыкі,сярэдняя буржуазія,частка інтэлігенцыі(яны былі супраць паўстання,не жадалі ніякіх пераўтварэняў,адмаўлялі ў праве літоўцам і беларусам на самавызначэнне.Былі за міжнародную ваеную дапамогу і ўплыў заходнееўрапейскіх краін на Расію.каб яна вярнула незалежнасць Рэчы паспалітай у межах 1772г.Прычына пачатку паўстання-расстрэл царскімі войскамі дэманстрацыі ў Варшаве 8 марта 1861г. Восенню 1861г. быў створаны ЦНК(Цэнтральны нацыянальны камітэт).Ён сабраў шырокую агульнапольскую раганізацыю.з мэтай падрыхтоўкі паўстання на беларусі і ў літве летам 1862г. у Вільні створан ЛПК(Літоўскі правінцыяльны камітэт),які фармальна падпарадкоўваўся ЦНК.У яго ўваходзілі чырвоныя і белыя.Ллевых на беларусі ўзначаліў к.Каліноўскі(1838-1864. Паўстанне пачалося 22 студзеня 1863г. і ЦНК абвясціў сябе Часовым нацыянальным урадам.ЦНК выдаў 2 аграрныя дэкрэты,дзе была змешчана праграмма паўстання:1)Польшча была аб’яўлена незалежнай дзяржавай з роўнымі правамі ўсіх грамадзян перад законам; 2)дазвалялася уніяцкае веравызначэнне; 3)сялянам перадавалі зямлю ў поўнае авлоданне,а памешчыкі атрымоўвалі кампенсацыю ад дзяржавы. 1 лютага 1863г. ЛПК выдаў Маніфест аб паўстанні,і на беларусі пачалі стварацца мясцовыя аддзелы паўстання.Прычыны падаўлення паўстання: 1)абарончая тактыка паўстанцаў; 2)недахоп узбраення і воінскай вывучкі; 3)рознагалоссі ў кіраўніцтве; 4)сяляне не падтрымалі паўстання; 5)агітацыя з боку царскіх улад была падмацавана паслабленнем умоў аграрнай рэформы для беларускіх губерняў; 6)далучэнне да паўстання белых,якія ўзялі кіраўніцтва ў свае рукі.У маі 1863г. Мураўёў(Віленскі генерал-губернатар)скарыстаў жорсткія карныя метады і цэлую праграму палітычных і эканамічных дзеянняў для падаўлення паўстання.Было павешана 128 яго удзельнікаў,850-адпраўлена на катаргу,11500-саслана.У Вільні 22 сакавіка 1864г. быў павешаны К.Каліноўскі