9.Вялiкае княства Лiтоўскае: канцэпцыi, перадумовы I асноўныя прычыны фарміравання

Канцэпцыя стварэння ВКЛ:

1Літоўская – ўХІІІст твараецца раннефеадальная Літоўская дзяржаваз велікакняжацкай уладай і моцнай ваенай арганізацыяй.2Беларуская.Летапісная Літва – тэрыторыя кампактнага пражывання балцкага племені “літва” у межах паміж Маладзечна і Слонімам, Менскам і Наваградкам. 3Комплексная. Стварэнне ВКЛ- аб’ектыўны працэс, перадумовамі якога былі знешнія і ўнутраныя прычыны.Склаўся славянска-літоўскі ваенна-палітычны саюз ВКЛ.

Знешнія перадумовы ставрэння ВКЛ: Крыжацкая пагроза, Мангола-татарскае нашэсце.

Унутранныя перадумовы: развіццё гаспадаркі, класавыя інтарэсы феадалаў, фармаванне феадальнай незалежнасці; заканчэнне этапу феадальнай раздробленнасці.

10.Палiтычны лад вкл

На працягу 13-16ст ідзе працэс пераходу ад абсалютнай манархіі да саслоўнай прадстащнічай.

Органы цэнтральнай ўлады: Вялікі князь, Адміністрацыя, канлер, падскарбій земскі, Гетман і інш.

Вышэйшая судовая судовая ўлада: Вялікакняжацкі суд(галоўны трыбунал з 46 судзяў).

Вышэйшыя заканад органы:Вальны сейм: 1Гаспадарчая рада паноў(сенат),2пасольская ізба.

Мясцовыя органы: у ваяводствах – ваяводы, у паветах – старасты, у воласцях – войты.

Функціі ісполнітельной власті осуществлялі: канцлер, хранівшій государственную печать і заведовавшій центральной канцеляріей; гетман, который в отсутствіе велікого князя командовал арміей во время войны; земскій подскарбій, ведавшій государственной казной.

Во главе местной власті в воеводствах стоял воевода. Его заместітелямі былі каштелян, который командовал военнымі подразделеніямі в воеводстве, а также подвоевода, заведовавшій канцеляріей. Городнічій отвечал за ремонт і укрепленіе воеводского замка, ключнік прісматрівал за сбором податей і т.д. В поветах во главе адміністраціі стоял староста, в городах - войт. Сельская адміністрація была представлена тіунамі, сотнікамі, старцамі і др.

12.Барацьба супраць крыжакоў і татара-манголаў Паўночна-заходнімі суседзямі Полацкай зямлі з даўнейшых часоў былі шматлікія прыбалтыйскія плямёны. Славяне сутыкнуліся з імі яшчэ ў VI — VII ст. н. э. Развіццё феадальных адносін у балтаў пачалося крыху пазней за славян. Паміж насельніцтвам паўночна-заходніх зямель Русі і мяжуючымі балцкімі плямёнамі існавалі даўнія паліт, эк, культ і этнічныя сувязі. 3 рускіх абласцей у Прыбалтыку траплялі традыцыйныя прадметы экспарту. У войсках крыжакоў ствараліся асобныя манашаска-рыцарскія арганізацыі: іх звалі духоўна-рыцарскімі ордэнамі. Уступаючы ў ордэн, рыцар заставаўся воінам, але даваў зарок манаства: не мог мець сям'і. 3 гэтага часу ён пакорліва слухаў галаву ордэна — гросмайстра. Першым быў створаны ў 1119 г. ордэн тампліераў, другім — ордэн шпітальераў-янітаў. У канцы XII ст. стварыўся трэці ордэн - Тэўтонскі. У 1202 г. рыжскі епіскап Буксгаўдэн, жадаючы абярнуць у хрысціянства насельніцтва Прыбалтыкі, заснаваў рыцарскі ордэн мечаносцаў. У 1237 г. абодва гэтыя ордэны аб'ядналіся і стварылі Прускі (Лівонскі) ордэн. Пацярпеўшы цяжкае паражэнне ў вайне з арабамі, ням князі ў канцы XII ст. вырашылі перанесці вайну ў Прыбалтыку і Русь, заваяванне якіх ім абяцала новыя землі і прыбыткі. Летам 1203 г. войскі полацкага князя Уладзіміра аблажылі крэпасці Ікскюль і Гольм. У тым жа годзе герцыкскі князь Усевалад аблажыў Рыгу. Князь Кукенойса Вячка некалькі разоў атрымліваў перамогу над крыжакамі.. У рашучую гадзіну васальныя князі полацкага князя - Кукенойса і Герцыке - не атрымалі падтрымкі, у 1207 — 1214 гг. іх землі былі прылучаны да ўладанняў Лівонскага ордэна. У 1209 г. на месцы спаленага Кукенойса быў заснаваны ням замак Кокэнхаўзэн. Зрэшты, крыжакі дамагліся таго, што пазбавілі полацкага князя і права збірання даніны з ліваў. Полацкі князь са свайго боку забараніў ням купцам уязджаць у межы княства. Не зважаючы на няўдачы, Полацкае княства было яшчэ дастаткова моцным, і ням рыцары не адважваліся ступаць на яго тэр. У 1216 г. полацкі князь Уладзімір пачаў рыхтаваць сумесны паход з эстамі і лівамі супраць крыжакоў, аднак раптоўна памёр. У гэты час па загаду каталіцкай царквы пад чорны з белым крыжам сцяг сабраліся рыцары з розных частак Германіі. Крыжовы паход пачаўся паспяхова. У Прыбалтыцы не было вялікіх войскаў, магутных крэпасцей, і жыхары яе былі ўзброены горш за закаваных у латы рыцараў. Заваяваўшы Эстонію і значную частку Латвіі, рыцары сталі пагражаць Русі. Калі б аб'ядналіся дружыны ўсіх рускіх князёў, то сабралася б больш за 100 тыс. воінаў. Такое войска напэўна адкінула б рыцараў. Амаль бесперапынна ваявалі між сабой князі валынскія і чарнігаўскія, суздальскія і смаленскія, полацкія і мінскія; не сціхалі заўзятыя сваркі князёў з баярамі Вялікага Ноўгарада і Пскова. Ваенная экспансія немцаў супраць Полацкага княства і Наўгародскай зямлі прывяла Полацк і Ноўгарад да паліт саюзу, які быў замацаваны шлюбам Аляксандра Неўскага з дачкой полацкага князя Брачыслава. У бітве на Няве са шведскімі войскамі ў 1240 г. наўгародцам дапамагалі палачане. У гэтай бітве вызначыўся полацкі воін Якуб. Знішчэнне Неўскім ням рыцараў на лёдзе Чудскага возера ў 1242 г. спыніла крыжацкую агрэсію на паўночным захадзе. 3 усходу на рускія землі абрынуліся татара-мангольскія полчышчы. У 1223 г. на р.Калцы сышліся на першую бітву татара-манголы і рускія. Паражэнне, якое пацярпелі ў гэтай бітве аб'яднаныя сілы рускіх княстваў і полаўцаў, паслужыла перадумовай да Батыевай навалы. У трагічнай бітве на Калцы прымалі ўдзел і бел харугвы. Пералічваючы загінуўшых князёў, летапісы наз сярод іх і нясвіжскага князя Юрыя. За пяць гадоў татара-манголы з мячом і агнём прайшлі ўсе рускія землі, знішчылі Кіеў, галіцкія і валынскія гарады, ашаламілі Заходнюю Еўропу спусташэннем Венгрыі, Малапольшчы і Сілезіі. У 1237 г. гарэлі Разань, Суздаль, Уладзімір. Татара-манголы рушылі да Вялікага Ноўгарада, але дабрацца туды не змаглі.Беларускія землі засталіся ў баку ад асноўнага напрамку руху татара-манголаў. Праўда, "Хроніка Быхаўца" ўпамінае пра разбурэн-не войскамі Батыя Брэста ў 1240 г., паведамляе, што некаторыя гарады Паўднёвай Беларусі былі абкладзены данінай. Маюцца звесткі аб бітвах з татара-манголамі ў нізіне р.Прыпяць, пад Мазыром. Татара-мангольскія нашэсці на заходнерускія землі адбываліся ў 1258, 1275, 1277, 1287,1315,1325,1338 гг.