3. Калабарацыя ў Беларусі.

Частка насельніцтва Беларусі пасля ўсталявання акупацыйнага рэжыму пай­шла на супрацоўніцтва з гітлераўцамі. Гэтае супрацоўніцтва атрымала назву калаба­рацыя. Можна ўмоўна вылучыць 3 састаўныя часткі калабарацыі:

1. Нацыянальна свядомыя беларусы, якія былі ў апазіцыі да бальшавізму і ў асноўным пражывалі на тэрыторыі Заходняй Беларусі, Польшчы, Германіі, Чэха­славакіі і іншых краін. У свой час яны зрабілі стаўку на гітлераўскую Германію, раз­лічваючы з яе дапамогай зрабіць адраджэнне Беларусі (Акінчыц, Казлоўскі, Іва­ноў­скі, Ермачэнка).

2. Частка людзей, якія перайшлі на службу да гітлераўцаў не з ідэйных мер­ка­ванняў, а за паёк, ільготы, магчымасць мець уладу над сваімі землякамі. Яна па­поў­нілі паліцэйскія фарміраванні (каля 30 тысяч беларусаў).

3. Людзі, якія абставінамі лёсу апынуліся ў сувязі з першай (частка бела­рускай інтэлігенцыі, якая не прыняла сталінскага рэжыму і была дэзарыен­тавана гітлераўскай прапагандай) ці другой групамі або на службе ў акупантаў і былі па­збаў­лены іншага выбару.

Усе гэтыя часткі беларускай калабарацыі выкарыстоўваліся нямецкімі аку­па­цыйнымі ўладамі, якія адразу прывезлі прадстаўнікоў даваеннай белару­с­кай эміграцыі. Менавіта яны склалі аснову фарміравання беларускага сама­кіравання.

У кастрычніку 1941 г. была створана арганізацыя Беларуская Народная Са­мапомач (БНС). БНС стваралася як добрачынная арганізацыя і асноўная яе мэта заключалася ў дапамозе пацярпелым ад ваенных дзеянняў бела­русам, а таксама пацярпелым ад бальшавіцкага і польскага праследавання. Кіроўны орган БНС — Цэнтральная Рада — складаўся з 13 адзелаў. Найбольш важнымі з іх з’яўляліся адзе­­лы палітыкі на чале з Ермачэнка, самааховы на чале з Кушалем, прапаганды на чале з Адамовічам. Паступова дадзеная арганізацыя набы­вала агульнакраёвы ха­рак­тар і яе кіраўнікі звярнуліся да акупацыйнай адміністра­цыі з мемарандумам, у якім ад нямецкіх улад патрабавалася поўная аўтаномія Беларусі, стварэнне бела­рускага ўраду і беларускай арміі. Але такія патрабаванні не спадабаліся нямецкай адміністрацыі. Паводле распараджэння ад 18 сакавіка 1943 г. дзейнасць БНС была абмежавана толькі пытаннямі аховы здароўя і матэрыяльнай дапамогі насель­ніцт­ву. Фактычны кіраўнік арганізацыі Ермачэнка быў высланы за тэрыторыю Бела­русі. У чэрвені 1943 г. БНС была рэарганізавана ў Беларускую Самапомач. Яе дзей­насць была абмежавана зборам ахвяраванняў і аказаннем матэрыяльнай да­па­мо­гі.

Пры Беларускай Самапомачы летам 1942 г. было створана ваянізаванае фар­мі­раванне беларускіх калабарацыяністаў пад назвай Беларускі корпус самааховы (БКС). Былі арганізаваны курсы па падрыхтойцы афіцэраў-беларусаў, праводзілася ак­тыўная кампанія ў акругах. Падкрэслівалася думка, што БКС зможа знішчыць пар­ты­зан­шчыну і стане зародкам беларускага войска. Але нямецкія ўлады не спя­ша­ліся ўзброй­ваць фарміраванні БКС і яны вельмі лёгка разганяліся пар­ты­за­намі. Члены БКС пе­ра­ходзілі на бок партызан і вясной 1943 г. нямецкія ўлады наогул распусцілі корпус.

Актыўныя пазіцыі займалі кіруючыя колы калабарацыі ў справе ажыццяўлення маладзежнай палітыкі на Беларусі. 22 чэрвеня 1943 г. быў створаны Саюз беларускай моладзі (СБМ), куды прымалі юнакоў 10—15 гадоў. Мэта — аб’яд­наць моладзь, выхаваць у яе гатоўнасць змагацца за Беларусь, якая будзе быц­цам бы адноўлена з дапамогай Германіі. Лідэрамі СБМ былі Міхаіл Ганько і На­талля Абрамава. Ар­ганізацыя дапамагала акупацыйным уладам вербаваць моладзь на работу ў Герма­нію. Спробы гітлераўцаў справа­каваць беларускую моладзь суп­раць свайго народа фак­тыч­на праваліліся. Аб гэтым сведчыць параўнальна невялікі лік СБМ — звыш 12,5 тыс. чалавек). Нярэдка маладыя людзі ўступалі ў ар­га­ні­за­цыю пад прымусам.

У снежні 1943 г. на тэрыторыі генеральнай акругі Беларусі акупа­цый­нымі ўладамі было аб’яўлена аб стварэнні дапаможнага дарадчага органа нямецкага кіраўніцтва на Беларусі — Беларуская Цэнтральная Рада (БЦР). Ствараючы гэтым бачнасць беларускага ўрада, акупацыйныя ўлады праследвалі свае мэты. У БЦР яны бачылі сродак мабілізацыі сіл беларускага народа для барацьбы з партызанамі і наступаючай Чырвонай Арміяй. Кіроўным органам Рады быў Прэзідыўм на чале з Радаславам Астроўскім. Фармальна германскія акупацыйныя ўлады перадалі ў сферу падпарадкавання БЦР справы сацыяль­нага забеспячэння, культуры, адукацыі і беларускай краёвай абароны. На самой справе усе гэтыя накірункі па-ранейшаму знаходзіліся ў руках нямецкай адміністрацыі. БЦР была марыянетачнай кала­ба­рацыйнай установай ад самага пачатку свайго стварэння і да канца існавання, якая павінна была весці прапа­ганду на карысць нямецкага боку.

27 чэрвеня 1944 г., калі Чырвоная Армія падыходзіла да Мінска, пачаў працу Другі Усебеларускі кангрэс. На ім БЦР на чале з Астроўскім была абвешчана «адзіным правамоцным прадстаўніком беларускага народа». На кангрэсе асудзілі расійска-польскі дагавор адносна Беларусі, падкрэслілі неабходнасць разрыву з Масквой. Таксама была прынята тэлеграма Адольфу Гіт­­леру, у якой казалася, што беларускі народ будзе змагацца разам з немцамі супраць бальшавікоў. 28 чэрвеня дзеячы Рады ў спецыяльным цягніку былі эвакуіраваны ў Германію.

23 лютага 1944 г. была створана Беларуская Краёвая Абарона (БКА). Яе аснову складалі прымусова мабілізаванае мужчынскае насельніцтва, прычым за не­яўку ў вызначаны тэрмін прадугледжваласясмяротнае пакаранне. У выніку пра­ведзенай мабілізацыі БКА на канец красавіка пачатак мая 1944 г. склала 45 ба­тальёнаў, якія налічвалі прыблізна 30 тыс. чалавек. У адпаведнасці з загадам Рада­слава Астроўскага шэфам галоўнага камандвання БКА быў прызначаны Франц Кушаль. Галоўнай мэтай гэтай вайсковай арганізацыі стала барацьба супраць партызан, але створаныя батальёны не апраўдалі надзей немцаў. Большасць беларускага насель­ніцтва адмоўна ставілася да ідэі стварэння БКА, многія з тых, каму пагражала ма­білізацыя, збягалі да партызан. У выніку агітацыі партызан і пад­польшчыкаў ад­бывалася масавае дызерцірства з БКА. З цягам часу немцы пе­расталі выконваць свае абавязкі па забеспячэнні батальёнаў Краёвай Абароны зброяй і ваеннай аму­ніцыяй. Баяздольнасць БКА была слабай, немцы выка­рыстоў­валі яе для аховы.

Спробы стварэння беларускіх вайсковых фарміраванняў скончыліся няўда­чай. Пасля вызвалення Беларусі кіраўніцтва БКА апынулася ў Германіі. Калі ў 1945 г. дзеячы БЦР пачалі ствараць брыгаду СС «Беларусь», у яе ўвайшло больш адной ты­сячы чалавек, палову з якіх склалі былыя вайскоўцы Бела­ру­скай Краёвай Аба­роны.

Крах палітыкі беларускіх калабарантаў вынікаў з таго, што акупацыйныя ўлады не ставіліся да яго сур’ёзна. Яны толькі выкарыстоўвалі беларускіх нацыяналістаў у сваіх мэтах, адначасова праводзілі палітыку рабавання і знішчэння мірнага насельніцтва. Дзейнасць партызан і падпольшчыкаў Белару­сі, патрыятызм і разважлівасць беларускага насельніцтва не дазволілі немцам і мясцовым кала­ба­рантам ажыццявіць ў пэўнай меры мэты акупантаў.

Пытанні для самакантролю

1. Чаму фашысты на тэрыторыі Беларусі ўсталявалі даволі жорсткі, у параўнанні з заходнімі краінамі, акупацыйны рэжым?

2. Чаму савецкія грамадзяне ішлі на супрацоўніцтва з нямецкімі акупа­цыйнымі ўладамі?

3. У чым заключалася сутнасць нямецка-фашысцкага акупацыйнага рэ­жыма?