2. Ленинград куорат көмүскэлин кыттыылаа5а

1941 сыл бэс ыйын 22 кунугэр немецкэй фашистар Советскай Союзка саба түспүттэрэ. А5а дойдуну кемускуур Улуу сэрии са5аламмыта.

Биhиги дойдубут бары территориятыгар, ол иhигэр Саха сиригэр, байыаннай мобилизация биллэриллибитэ. Байыаннай эбээhинэстээхтэри, сулууспа болдьо5ун сааhын үрдэтэн доруобай дьону Армия5а ыңыртаан барбыттара. Ол балаhыанньа Үөдэй нэhилиэгин тумнубата5а. Колхозтарга дьахталлар, кырдьа5астар, о5олор хаалан сүрүн улэhит буолбуттара.

Ньурба военкоматыттан 1941 сыл атырдьах ыйыгар повестка туппута уонна бала5ан ыйыгар пароходунан Армия5а аттаммыта. Якутскай куоракка биэс хонон баран «Лена» пароходунан Лена оруhу өксөйөн Осетрова5а тиийбит, оттон 280 километр айаннаан Заярскай сэлиэнньэтигэр тохтоон баран Ангара өрүhүнэн Иркутскай куоракка тиийбит. Иркутскайтан тимир суолунан айаннан Улан-Удэ куораттан 7 километр ыраах «Дивизионнай» диэн станция5а тиийэн алтынньы ыйтан 1942 сыл олунньу ыйга дылы пехотнай часка үөрэммит.Улан-Удэттанбиир ый айаннаан Волховстройга тиийэн өрөөн, баанньыкка суунан ааспыттар. Волховстройтан тимир суолунан 2 суукка айаннаан (200 км) Ленинградскай фронна тиийбиттэр. Тохтообут сирдэриттэн «сухой паёгунан» аhаан, сатыы хаампыттара балтараа сууккалара туолуутугар немецтэр 2 бомбардировщиктара буомбалааhыннарыгар тубэспиттэр, Советскай 3 истребитель самолеттар салгынна хапсыhан биир бомбардировщигы суулларбыттар, иккистэрэ куоппут. Итинтэн ыла эhэм фронтовой оло5о са5аланар.Бу бириэмэ5э өстөөх Ленинграды блокадалаан сытара.Эhэм Ленинградскай фронт 198 стрелковай дивизиятын 3 гвардейскай стрелковай полкатын 1 ротатын 1 взводын 1 отделениетын байыас стрелогун быhыытынан сэриилэспит. Киниэхэ боевой бинтиэпкэни, элбэх ботуруону, противогаhы, үс гранатаны, полевой лаппаахыны биэрэллэр. Сэриилэhэр сирдэриттэн Ленинград куорат 60 км ыраах дииллэрин истэр эбит.

Биhиги сэриилэрбит немецкэй блокаданы көну көтөн Ленинград куорат «Улахан» дойдуну кытта сиринэн сибээстэhиитин хааччыйар уонна өстөө5ү төттөрү чугутар сыаллаах контрнаступление оңорор сорудахтаа5а.

«Командир бирикээhинэн ардыгар сыыллан, ардыгар сыта-сыта туран сүүрүүнэн кимэн киирэбит, оттон куустээх уоттан уонна хардары атаакаттан төптөрү чугуйабыт.Биирдэ 3 суукка5а биирдэ эрэ аhаабыттаахпыт.Көмө5ө икки танка кэлбититтэн биирдэрин өстөөх снаряда умаппыта, биирдэрэ башнятын кэннин диэки эртитэн ытыалыы-ытыалыы төннүбүтэ. 2 пехотнай рота көмө5ө кэлбитэ. Биhиги сэриилэрбит бара- суо5а 3 км.инники диэки сы5арыйбыттара. Кулун тутар 30 кунугэр бааhырбытым» - диэн эhэм ахтыытыгар суруйар.

Эhэм хаңас окумалын унуо5ун буулдьа хайа көтөн ааспыт. Ону ыраастаан, силиитин ылан баран быhыахха дуу, суох дуу диэн врачтар өр субэлэспиттэр. Быспакка эмтииргэ быhаарбыттар.Бааhа ыараханынан Череповец куоракка ыытан ый эмтээбиттэр. Онно ситэ үтүөрбэккэ Молотовскай ( билиннинэн Пермскэй) уобаласка Кунгур диэн куоракка госпитальга өссө үс ый эмтэммит. Иккиhин сэриигэ кыттыбакка, бааhырыытынан байыаннай сулууспаттан сыыйыллан, бала5ан ыйын 5 кунугэр демобилизациялаабыттар. А5а дойду сэриитин 1 группалаах инвалида буолан, төрөөбут – үөскээбит сиригэр сэтинньи ый бутэhигэр этэннэ эргиллэн кэлбит. Дойдутугар кэлээт, колхуоhугар биригэдьииринэн, тутуу улэтигэр доруобуйатын да харыстаабакка улэлээбитинэн барбыт.Ол бэлиэтинэн «За трудовую доблесть в Великой Отечественной войне» диэн мэтээлинэн на5араадаламмыт.

Ийэ дойдутун көмүскэлигэр Советскай Союз араас омуктарын көмөлөрүнэн, үтүө сүбэлэринэн, үөрэ5э суох кыра омуктарга эйэлээх сыhыаннарынан өлүөм диэн куттаммакка харса суох сэриилэспит. Улуу нуучча норуотун командирдара, саллааттара, эмчиттэрэ ата5астыылларын, сэнииллэрин биирдэ да көрбөтөх, ол оннугар ийэлии-а5алыы сыhыаннаhан, киhи да иннигэр тыыннарын биэрэллэрин харыстаабат эбиттэр. Советскай норуот до5ордоhуутунан, биир сомо5оннон, патриотическай тыын күүстээ5ин тумугэр Советскай Ийэ дойдуларын немецкэй халабырдьыттан көмүскээбиттэр. Сэрии кэнниттэн эhэм Саха ыччата сайдыбытыгар, үөрэхтэммитигэр сэмэй кылаатым эмиэ баар диэн киэн туттар. Ийэ дойдутун правительствота «А5а дойду сэриитин» 1 степэннээх орденынан, «За отвагу», «За оборону Ленинграда», «За победу над Германией», «За трудовую доблесть В.О.В.», «50 лет Вооруженных сил» уонна да атын боевой уонна юбилейнай медалларынан на5араадаламмыт, олохтоох Совет

депутатынан быыбарданан нэhилиэгин сайдыытыгар элбэх үлэни ыытыспыт. Пенсия5а да тахсан баран өр сылларга улэттэн туора турбатах. Кэлин Дьокуускай куоракка олорбута.

Кыайыы кунэ эhэбэр, фронтовиктарга төhөлөөх үөрүүнү, долгуйууну, инникигэ эрэли а5албытын тылынан сатаан этиллибэт. Ол үөрүүлэрин тыыннаах хаалбыттар дууhаларынан, эттэринэн-хааннарынан билэн эрдэхтэрэ.