Ньурба улууһун үөрэ5ириитин салалтата
Ньурба 3 №-дээх алын сүһүөх оскуолата
Эһэм уоттаах сэрии толоонугар
(доклад)
Толордо:
Ньурба алын сүhүөх
3№-дээх оскуолатын
3 «Б» кылаас үөрэнээччитэ
Семенова Мария
Салайааччы: Егорова У.Г.
Ньурба 2010 с. Иһинээ5итэ:
Киирии ____________________________________________________ 3стр.
1 баһа. А5а дойдуну көмүскүүр улуу сэрии_______________________ 6 стр.
2 баhа. Эһэм уоттаах сэрии толоонугар_________________________ 9стр.
Оло5ун кэрчик кэмнэрэ_____________________________ 8стр.
Ленинград куорат көмүскэлин кыттыылаа5а___________ 9стр.
Эhэм ахтыыта, кини на5араадалара___________________ 11стр.
3 баhа. Эhэм аймахтара А5а дойдуну көмүскүүр сэриигэ__________ 15 стр.
Түмүк _____________________________________________________ 17 стр.
Туттуллубут литература _____________________________________ 18 стр.
Сыhыарыы
Киириитэ
Ким да умнуллубат,
Туох да умнуллубат
«Үлэни уруйдааң – айхаллааң
Үлэ – сэрии ветераннарын,
Хойукку ыччаты тускуллаан,
Харыстааң кинилэр ааттарын».
Быйыл А5а дойдуну көмүскүүр улуу сэриигэ кыайыыны ситиспиппит 65 сылын туолар. История5а хаһан да умнуллубат, элбэх хаан тохтуулаах, харах уулаах сэрии буолар. Кыайыы өрөгөйдөөх уөруутэ төhө да ааспытын иhин олохторун толук уурбут дьоннорбутун умнууга хаалларарбыт хайдах да сатаммат. Сэрии дуораана Советскай Союз YрдYнэн, ол иhигэр биhиги Ньурбабытын тумнубата5а. Сэриигэ ытык иэстэрин толорон, тыыннаах хаалбыт уонна тыыннарын толук ууран сура5а суох сYппYт дьон араас дьыл5аламмыттара. Кинилэр Ийэ дойдуларын, чугас дьоннорун иннигэр ытык иэстэрин YтYө суобастаахтык толорбуттара. Ньурба Куочайыттан төрүттээх, биhиги улаханнык ытыктыыр уонна убаастыыр биир дойдулаахпыт Н.Н.Чусовской ыам ыйын 1945сылыгар Берлин куоратын босхолооhунна сүнкэн кылаатын киллэрсибитэ. Ол курдук кини салайар батальона саамай тынааhыннаах киирсиигэ немец армиятыттан Зееловскай Yрдэли босхолооhунна кыттыбыта. Вермахт куоракка киири сурун туочуката этэ. Сахалартан саамай маннайгы офицер, Советскай Союз геройун урдук аатын ылыан ылбыта. Уонна биллэрин курдук, сахалартан бастакы Советскай Союз геройа Улуу Днепр өруhу туорааhынна толук тыынын уурбут Федор Поповунан киэн туттабыт. Саха сириттэн 1941с.- 16964, 1942 с.- 21449, 1943 с.- 13894, 1944 с.- 7522 киhи фронна барбыта.
Ньурба улууhуттан 2 тыhыынчаттан тахса киhи Армия5а ыңырыллан сэриилэспиттэриттэн 1300 тахса киhи кыргыhыыга охтубута уонна сура5а суох суппутэ. Ол иhигэр Ньурбаттан орден «Боевого Красного Знамени» - 4 киhи, орден «Отечественной Войны» - 332, орден «Красной Звезды» - 23, орден «Славы ІІІ степени» -52, сэрии бэтэрээннэриттэн -155 боевой мэтээл кавалердара буолбуттара, 85 фронтовик улуус Бочуоттаах Кинигэтигэр киирбиттэрэ. Биhиги оройуоммутуттан Ленинград блокадатын босхолооhунугар 90 – тан тахса киhи кыттыбыта.
Ол иhигэр бу сэриигэ Ленинград куоратын босхолооhунна мин эһэм Семенов Никита Петрович кыттыспыта. Кини аймахтара кыайыыны уһансыбыттара.
Кылааһым о5олоругар анкета толортордум. Ол сыалбынан мин о5олор сэрии туhунан туох өйдөбуллээхтэрин, тугу билэллэрин билээрибин толортордум. Сэрии диэн ыар сутугун, дьон аймал5анын, улахан урусхаллаа5ын биhиги билиэхтээхпит уонна өйдуөхтээхпит. Ол инниттэн мин таhаардым 15 о5о эпиэттээбититтэн:
А5а дойду сэриитэ хаhан, хас сыллаахха са5аламмытай диэн боппуруоска 15 о5о билэр, 0 о5о билбэт эбит.
А5а дойду сэриитигэр аймахтаргыттан ким кыттыбытай 7 о5о билэр, ---- о5о билбэт, ол эбэтэр суох - 8
Саха сириттэн А5а дойду сэриитин геройдара кимнээ5ий 15 о5о билэр, 0 о5о билбэт.
Ньурба улууhуттан А5а дойду сэриитин геройа ким этэй диэн боппуруоска 14 о5о билэр 1 о5о билбэт.
А5а дойду сэриитэ хаhан, хас сыллаахха буппутэй 15 о5о билэр, 0 о5о билбэт.
Бу боппуруостартан көрдөххө о5олор сэрии туhунан элбэ5и уонна чугас дьоннорун сэриигэ кыттыбыттарын туhунан билэллэр эбит диэн санаа5а кэллим.
А5а дойду улуу сэриитин уонна эһэм онно хайдах кыттыспытын туһунан элбэ5и билээри-көрөөрү бу үлэбин оңордум. Биhиги кэнники көлуөнэ о5олоро хайдахтаах курдук суостаах сэриигэ чугас дьоммут куттаммакка, ча5ыйбакка тыыннарын толук уурбуттарын умнуо суохтаахпыт дии саныыбын. Кинилэр кыайыыны уhансаннар биhиги бу олоххо олоробут, кун сирин көрөн дьоллоохпут.