4.7. Іван пташнікаў

(нар. у 1932 г.)

Іван Пташнікаў як выдатны майстар слова, глыбокі знаўца народнай душы. Біяграфія. Значэнне “малой радзімы” і асабістага жыццёвага вопыту ў творчасці пісьменніка. Эпічны характар яго таленту.

Сацыяльны характар канфліктаў у ранніх творах І. Пташнікава: аповесцях “Іллюк Чачык” (1957), “Не па дарозе” (1960), рамане “Чакай у далёкіх Грынях” (1962). Маляўнічасць апісанняў у творах. Занатаванне ў аўтарскай мове ўсяго роднага і дарагога сэрцу.

Свет падлетка ў апавяданнях “Алені”, “Алёшка”, “Бежанка” (1962). Атмасфера паэтычнасці ў творах. Праблема ўзаемаадносін чалавека і прыроды.

Аповесць “Лонва” (1964). Выкарыстанне рэтраспекцыі ў выглядзе успаміну герояў (Грасыльда, Завішнюк) пра вайну. Супрацьпастаўленне трагізму вайны і радасці мірнага існавання. “Шматгалоссе жыцця” ў творы. Адметнасць жанравай будовы аповесці.

Памяць Хатыні — знішчаных вёсак — у творах беларускай літаратуры пра Вялікую Айчынную вайну. З гэтага шэрага — аповесць “Тартак” (1967). Успамін аўтара пра ваеннае дзяцінства — аснова твора. Драматызм сюжэта аповесці — аднаўленне трагічнага лёсу вёскі Дальва. Напружаны эмацыянальны бок твора. Лёс сямі герояў-возчыкаў, паказ багацця чалавечых характараў, няпростасці чалавечага жыцця. Партызанскі рух у творы. Роля карцін прыроды. Малюнкава-аналітычны стыль І. Пташнікава.

Раман “Мсціжы” (1970). Знешняя малападзейнасць і ўнутраная канфліктнасць твора. Характар галоўнага героя Андрэя Вялічкі. Адлюстраванне ў творы асноўнага канфлікту эпохі — паміж чалавекам-творцам, чалавекам-патрыётам і чалавекам спажывецкіх адносін да жыцця. Выключнае майстэрства пісьменніка ў апісаннях прыроды. Абжытасць свету чалавекам. Парушанасць сувязей чалавека і зямлі як важнейшая сацыяльная праблема, пастаўленая ў творы.

Пташнікаўскі тып героя: вясковы працаўнік без асаблівых прэтэнзій, сумленны і шчыры, з багатым духоўным светам.

Рэальная аснова аповесці “Найдорф” (1976), адзначанай Дзяржаўнай прэміяй БССР (1978). Гераічны пафас твора. Праўдзівасць характараў і абставін. Даследаванне вытокаў народнай сілы, перадумоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне. Паказ варожасці вайны ўсяму ладу сялянскага жыцця. Псіхалагізм у абмалёўцы галоўных герояў — Алёшы і Яхрэма Жаваранка. Роля рэтраспекцыі (успамінаў герояў) у ідэйна-мастацкай структуры твора. Увасабленне народнага погляду на вайну ў творы.

Значэнне тапонімаў у творчасці І. Пташнікава.

Супярэчнасці часу ў рамане “Алімпіяда” (1984). Прыродны і сацыяльны дэтэрмінізм характараў у творы. Архетып маці ў творы. Багацце ў ім жыццёвых сувязей, цэласнасць мастацкага свету. Адзнакі тыповасці, ідэальнасці ў вобразе Алімпіяды. Лёс гераіні — лёс народа. Значэнне ўспамінаў гераіні ў структуры твора, чым дасягаецца яго духоўная насычанасць. Паказ пачатку дэградацыі прыроднага і традыцыйнага вясковага свету ў творы. Сцвярджэнне змястоўнасці і значнасці жыцця простага працаўніка, увогуле традыцыйнай вёскі — галоўнага аб’екта адлюстравання І. Пташнікава. Моўна-стылёвыя асаблівасці твора.

Апавяданне “Львы” (1987) — яркае ўвасабленне наступстваў чарнобыльскай катастрофы.

Творы 90-х гг., іх жанравая разнастайнасць (“Ірга каласістая”, “Францужанкі”, “Тры пуды жыта”, “Пагоня”). Значны элемент аўтабіяграфізму ў творах. Трагізм сюжэтаў, узнаўленне драматычных старонак гісторыі, звязаных з рэпрэсіямі. Узмацненне момантаў дынамізму ў творах. Багацце мовы аўтара.

Значэнне творчасці І. Пташнікава ў гісторыі беларускай літаратуры: паглыбленне народнасці, традыцый рэалізму і псіхалагізму, узбагачэнне вобразных магчымасцей беларускай мовы; пошук у галіне сюжэтабудавання.