2. Гістарычны працэс фарміравання беларускай народнасці. Асноўныя прыкметы народнасці

народнасць беларускій супольнасць

Асноўнымі прыкметамі народнасці з’яўляюцца: адносная агульнасць мовы, агульнасць тэрыторыі, культуры, пэўныя гаспадарчыя сувязі, этнічная самасвядомасць і саманазва.

Фарміраванне і развіццё беларускай народнасці ў 13 – 16 стст. было абумоўлена шэрагам спрыяльных грамадска-палітычных фактараў: усходнеславянскія землі разам з літоўскімі далі пачатак узнікненню ВКЛ; супольная барацьба народаў ВКЛ супраць крыжацкай агрэсіі і татарскіх набегаў пазітыўна ўплывала на этнічныя працэсы; панаванне старабеларускай мовы і пісьменнасці ў дзяржаўным і духоўным жыцці ВКЛ садзейнічала выспяванню нацыянальнай свядомасці. На фарміраванне беларускай народнасці сказваліся таксама сацыяльна-эканамічныя фактары: этнагенетычная роднасць усіх усходнеславянскіх народаў, іх культурная блізкасць аблягчалі асіміляцыйныя працэсы. Так, напрыклад, рускі першадрукар Іван Фёдараў, пасяліўшыся на тэрыторыі ВКЛ, яшчэ падкрэсліваў сваё маскоўскае паходжанне, а яго нашчадкі ўжо нічым не адрозніваліся ад беларусаў ці украінцаў. Беларускіяя перасяленцы ў Мяшчанскай слабадзе ў Маскве пасля войнаў сярэдзіны 17 ст. ужо ў юліжэйшых пакаленнях перасталі адрозніваць сябе ад рускіх. Пашырэнне таварна-грашовых адносін садзейнічала развіццю эканамічных сувязей і гаспадарчаму збліжэнню насельніцтва. Падзел працы паміж вўскай і горадам, рост гарадоў і мястэчак, развіццё гандлю ўплывалі на ўмацаванне сацыяльна-эканамічных сувязей беларускіх зямель.

Важнай прыкметай беларускай народнасці перыяду яе фарміравання было дзяржаўна-тэрытарыяльнае адзінства рассялення ўсходнеславянскага насельніцтва.

Ядро этнічнай тэрыторыі беларускай народнасці ў асноўных рысах адпавядала арэалам рассялення яе старажытных продкаў – крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў. Заходнерускае насельніцтва, якое пражывала на былой тэрыторыі крывічоў, было ўцягнута ў працэсы фарміравання беларускай і рускай народнасці. Паўднёвая мяжа этнічнай тэрыторыі беларусаў ахоплівала правабярэжжа Прыпяці і ў асноўным супадала з арэалам рассялення дрыгавічоў, а ў перыяд феадальнай раздробленнасці – з паўднёвай мяжой Тураўскага княства. Тэрыторыя, на якой фарміравалася беларуская народнасць, часткова ўключала землі рассялення радзімічаў. Усходняя мяжа рвдзімічаў даходзіла да лініі – Рослаўль, Хоцімск, Клетня, Дзясна, Старадуб, Трубчэўск.

Этнічная мяжа паміж балцкім і славянскім насельніцтвам, якая ўсталявалася да 13 ст. прыкладна па лініі Мерач – Трабы (каля Ашмян) – воз. Свір (каля Браслава), у наступныя тры стагоддзі амаль не змянілася. Акрамя таго, на фарміраванне этнічнай тэрыторыі беларускай народнасці ўплывалі каланізацыйныя працэсы, якія адбываліся ў розных рэгіонах Занёмання, Падляшша, Папрыпяцця, Паўночна-Заходняй Беларусі.

На тэрыторыі сучаснай Беларусі існаваў даволі кампактны арэал рассялення ўсходнеславянскага насельніцтва. Акрамя яго ў склад беларускага этнасу былі ўліты асобныя групы заходнеславянскага (польскага), балцкага (як усходнебалцкага – літва, латыголы, так і заходнебалцкага – прусы, яцвягі, жэмайты) і цюрскага (татары) насельніцтва. Яны жылі побач са славянамі і з’явіліся дадатковым кампанентам утварэння беларускай народнасці. Але іх наяўнасць увогуле не парушала цэласнасці этнічнай тэрыторыі беларусаў.

Вынік: адным са значных кампанентаў народнасці з’яўляецца самасвядомасць. У Вялікім княстве Літоўскім жыхар беларускіх зямель адрозніваў сябе ад іншых народаў (немцаў, палякаў, літоўцаў). Значна пазней беларусы пачалі адрозніваць сябе ад рускіх.