-Учы/-њче — аффиксы причастия настоящего времени, которое обозначает признак лица или предмета по действию.
баручы кеше — идущий человек; человек, который идет
укучы бала — читающий ребенок; ребенок, который читает
тыћлаучы укучы — слушающий ученик; ученик, который слушает
язучы кыз — пишущая девочка; девочка, которая пишет
сљйлђњче малай — рассказывающий мальчик; мальчик, который рассказывает
белњче студент — знающий студент; студент, который знает
эшлђњче кеше — работающий человек; человек, который работает
килњче поезд — идущий поезд; поезд, который идет
Казанга баручы кешелђр књп иде.
Бу китапны укучы бала књп белер.
Кассета тыћлаучы укучылар татарча яхшы љйрђнер.
Хат язучы кыз Мђскђњдђ яши.
Анекдот сљйлђњче малай бик тапкыр.
Темаларны белњче студентлар имтиханны яхшы бирделђр.
Банкта эшлђњче кешелђр акчаны књп алалар.
Мђскђњдђн килњче поезд белђн кайттыгызмы?
а) — Икенче юлга килњче поезд кайдан?
— Петербургтан.
ђ) — Китапханђгђ баручы кыз кем?
— Айсылу бит.
б) — Сезнећ группада яхшы укучы студентлар бармы?
— ђлбђттђ, књп.
в) — Анекдот сљйлђњче малайны син белђсећме?
— Белђм. Ул бит Азат абыйныћ оныгы.
г) — Университетта эшлђњче профессорлар кайчан ял итђ?
— Июль, август аенда.
д) — Конференциягђ килњче кунаклар кайда яши?
— "Болгар" кунакханђсендђ.
е) — Сез бу романны язучы кешене белђсезме?
— Юк, белмим. Без таныш тњгел.
ж) — Ял итњче туристлар кайдан?
— Алар чит иллђрдђн килгђннђр.
ќ) — Су коенучы балалар лагерьданмы?
— ђйе, лагерьда ял итњчелђр.
VII. |
|
-а торган
-ђ торган — аналитические формы причастий
-ый торган настоящего времени.
-и торган
бара торган кеше яза торган кыз килђ торган поезд китђ торган пароход |
идущий человек; человек, который идет пишущая девочка; девочка, которая пишет идущий поезд; поезд, который идет отплывающий пароход; пароход, который отплывает |
|
|
укый торган бала тыћлый торган малай сљйли торган студент
эшли торган пенсионер |
читающий ребенок; ребенок, который читает слушающий мальчик; мальчик, который слушает рассказывающий студент; студент, который рассказывает работающий пенсионер; пенсионер, который работает |
Алдан бара торган малай мђктђптђ укый.
Хат яза торган кыз немецчђ белђ.
Килђ торган поезд сигнал бирде.
Китђ торган пароход љч палубалы.
Укый торган бала бик тырыш.
Музыка тыћлый торган малай — минем энем.
Доклад сљйли торган студент университетта укый.
Хђзер эшли торган пенсионерлар књп, чљнки пенсия акчалары аз.
а) — Доклад сљйли торган студент нинди факультеттан?
— Татар филологиясе факультетыннан.
ђ) — Мђскђњгђ китђ торган пароход ничђ палубалы?
— Дњрт.
б) — Авылыгызда эшли торган пенсионерлар књпме?
— ђйе, бик књп.
в) — Инглиз мђктђбендђ укый торган улым быел Англиягђ китђ.
— Шулаймыни? Яхшы!
г) — Казанга килђ торган поезд сђгать ничђдђ булачак?
— Тљнге љчтђ.
— Ой, бик соћ!
д) — Сића хат яза торган кыз Мђскђњдђ яшиме?
— Юк, Ташкентта.
е) — ђни, укый торган китабыћ кызыклымы?
— ђйе, бик кызыклы.
— Исеме ничек?
— "Тамга". Тарихи-фантастик повесть.
— "Тамга" русча ничек ул?
— "След".
— Авторы кем?
— Бу китапныћ ике авторы бар. Беренче автор — књренекле язучы Флњс Латыйфи, икенче автор — университет доценты математик Ринат Якуш.
ж) — Син ярата торган артист кем ђле?
— Илџам Шакиров.
ќ) — Яћа ачыла торган тљрек лицее кайсы урамда урнашкан?
— Забайкальская урамында.
— Бу малайлар лицеемы?
— Юк, бу лицей кызлар љчен булачак.
— ђ Казанда тагын тљрек лицейлары бармы?
— ђйе, алты лицей бар.
з) — Чит иллђрдђн кайта торган ризыклар ашыйсыћмы?
— Юк, мин ќилђк-ќимеш кенђ ашыйм.
VIII. |
|
-са да/ -сђ дђ
Эта форма, состоящая из условного наклонения + частица, выражает значение уступительности.
Булса да бирмим Барса да књрмђгђн Укыса да белми Белсђм дђ ђйтмим Китсђ дђ белмђдем ђйтсђ дђ ишетмђдем |
Хотя и есть — не дам Хотя он (она) и ходил(а), не увидел(а) Хотя он (она) и читал(а), не знает Хотя и знаю, не скажу Хотя он (она) и уехал(а), я не знал(а) Хотя он (она) и сказал (а), я не услышал(а) |
Кљн ќылы булса да, су коенырга бармадык.
Апа авылга кайтса да, Сабантуйга бармады.
Галия ханым Айратларга барса да, Гњзђлне књрмђде.
Ул књп укыса да, имтиханын бирмђде.
Алсу хат язса да, Мансур аны алмады.
Поезд килсђ дђ, анда Рљстђм булмады.
Марат китсђ дђ, безгђ хат язмады.
Алсу анекдот сљйлђсђ дђ, балаларга кызык булмады.
Ул рецептны белсђ дђ, мића ђйтмђде.
Кешелђр безгђ ђйтсђлђр дђ тыћламадык.
а) — Сез кичђ театрга бардыгызмы?
— Юк, билетым булса да бармадым.
ђ) — Сез быел Тљркиядђ булдыгызмы?
— Юк, акчабыз булса да, Тљркиягђ бармадык.
б) — Малаећ инглизчђ яхшы белђме?
— Юк, инглиз мђктђбендђ укыса да, бик яхшы белми.
в) — Син кичђ кафедрага килдећме?
— Университетка килсђм дђ, кафедрага кермђдем.
г) — Син бњген Марат белђн сљйлђштећме?
— Књрсђм дђ сљйлђшмђдем.
IX. УНИВЕРМАГТА |
|
Бњлек отдел
Сата продает
Сатып ала покупает
Кием одежда
Кия одевает
Киенђ одевается
Тегђ шьет
Аяк киеме обувь
љс киеме верхняя одежда
Баш киеме головной убор
Тун шуба
Кышкы пальто зимнее пальто
Кљзге пальто осеннее пальто
Књлмђк платье, рубашка
Итђк юбка
Чалбар брюки
Итек сапоги
Књн итек кожаные сапоги
Киез итек валенки
Оек чулок
Оекбаш носки
Тњфли туфли
њкчђле на каблуках
њкчђсез без каблуков
Яулык платок, косынка
Яулык бђйли повязывает
платок
Кулъяулык носовой платок
Бњрек меховая шапка
Эшлђпђ шляпа
Биялђй варежки
Пирчђткђ перчатка
Алъяпкыч фартук, передник
њлчђм размер
а) — њзђк универмагта нинди бњлеклђр бар?
— О-о-о, књп: љс киемнђре бњлеге, баш киемнђре бњлеге, аяк киемнђре бњлеге, парфюмерия, галантерия џђм башкалар.
ђ) — Кызлар, бњген без универмагка барабызмы?
— Нђрсђ алырга телисећ?
— Яћа књлмђк аласым килђ.
— љс киемнђре бњлегенђ барыйк.
б) — Гафу итегез, сездђ кыска итђк бармы?
— Бар. Сезгђ ничђнче њлчђм кирђк?
— 44 нче.
в) — Улым, дђреслђрећнђн соћ кибеткђ барабыз, сића яћа чалбар алабыз.
— Джинсымы?
— Юк, сића мђктђпкђ йљрергђ яхшы чалбар кирђк.
г) — Кызлар, минем кышка тун аласым килђ.
— Туннар бик кыйбат бит.
— Минем акчам бар.
д) — Сезнећ бњлектђ кышкы пальтолар саталармы?
— Юк шул, кљзге пальтолар гына бар.
е) — Кызым, аяк киемнђре бњлеге ничђнче катта?
— Икенчедђ.
— Анда итеклђр саталармы?
— Сезгђ нинди итек кирђк: књнме, резинмы?
— Киез итек кирђк иде...
ж) — Син нинди тњфли кияргђ яратасыћ? — Эшкђ њкчђсез тњфли, ђ кунакка њкчђле тњфли киям. |
|
ќ) — Мића илле алтынчы њлчђм бњрек кирђк иде.
— Рђхим итегез, нинди бњрек кирђк?
— Бик яхшы бњрек.
з) — Кышын син кулыћа нђрсђ киясећ?
— Мин пирчђткђ киям.
— ђ мин биялђй яратам.
и) — ђбием, син бњген башыћа шђл бђйлисећме?
— Юк, бњген ќылы, яулык кына бђйлим.
к) — Кызым, алъяпкычымны бир ђле.
— Хђзер, ђни.
л) — Гљлназ, туй књлмђгећне нинди кибеттђн алдыћ?
— Кибеттђн алмадым, њзем тектем.
— Ай, шундый матур булган!
БИРЕМНђР
1. Продолжите ряд числительных.
а) 1-3-5-7.....
б) 2-4-6-8.....
в) 3-6-9-12....
г) 4-8-12-16....
2. ђйтегез ђле, сез кайдан килдегез?
Образец: Мин — ђтнђдђн.
Чистай — Чистополь
Сарман — Сарманово
ђлмђт — Альметьевск
ђтнђ — Атня
Минзђлђ — Мензелинск
Зђй — Заинск
3. ќљмлђлђрне дђвам итегез:
а) Вакытым булса да, ......
ђнием ђйтсђ дђ, .......
Авылга кайтсак та, .........
ђ) Акчам булса, ..........
Яћгыр яуса, .........
Марат яхшы укыса,........
Артур безгђ килсђ, ........
б) Иртђн торгач, мин .........
Ашагач, ул ..........
Укыгач, без........
ђни эштђн кайткач,........
3. Сорауларга ќавап бирегез:
— Сез бњген эштђн соћ нишлисез?
— Татарларда шулпадан соћ нђрсђ бирђлђр?
— Концерттан соћ љйгђ ничек кайтасыћ?
— Казаннан Чаллыга хђтле ничђ километр?
— Сезнећ авылдан Казанга кадђр ничђ чакрым?
— Бњген эштђ ничђгђ хђтле буласыз?
— Сезнећ чит илгђ чыкканыгыз бармы?
— Тљркиягђ барганыгыз бармы?
— љчпочмак ашаганыћ бармы?
— ђниећнећ килгђне бармы?
— Килђсе елга Сез кайда ял итђчђксез?
— њткђн шимбђдђ имтихан бирдегезме?
— Кљндезге аш ничђдђ була?
— Гимназиядђ укучы балалар тљрек телен љйрђнђлђрме?
— Америкада яши торган татарлар Казанга килђме?
— Университетта кытай телен укыта торган белгечлђр бармы?
— њзђк универмагта нинди бњлеклђр бар?
— Аяк киемнђре бњлегендђ нђрсђлђр саталар?
— Сез ничђнче њлчђм киясез?
— Кышын кулга нђрсђ киялђр?