Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Дәреслек Тат тел (1-10 д) - копия.docx
Скачиваний:
6
Добавлен:
07.05.2019
Размер:
2.06 Mб
Скачать

Дђрес бетте. Сау булыгыз!

 

ЕГЕРМЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

I. њзђк

центр

Дђњлђт

государство; государственный

џђйкђл

памятник

Мђйдан

площадь

Бина

здание

Китапханђ

библиотека

Манара

минарет, башня

Мђчет

мечеть

Югары уку йорты

высшее учебное заведение

Тукталыш

остановка

Књпер

мост

Елга

река

Идел

Волга

Борынгы

древний, старинный

Кић

широкий

Тар

узкий

Тарихи

исторический

Књренекле

видный, известный

Истђлекле

памятный

Урнашкан

расположен, находится

Шагыйрь

поэт

 

Шђџђр њзђге — центр города

Тукай џђйкђле — памятник Тукаю

Ирек мђйданы — площадь Свободы

Банк бинасы — здание банка

Истђлекле урыннар — памятные места

Милли китапханђ — национальная библиотека

Сљембикђ манарасы — башня Сююмбике

Болгар мђчете — мечеть Булгар

Университет тукталышы — остановка "Университет"

Киров књпере — Кировский мост

Идел елгасы — река Волга

Елга порты — речной порт

 

а) — Гафу итегез, вокзалдан шђџђр њзђгенђ ничек барырга?

— ќиденче троллейбус белђн.

 

ђ) — ђйтегез ђле, Тукай џђйкђле кайда?

— Опера џђм балет театрыныћ ућ ягында.

 

б) — Министрлар Кабинеты кайда урнашкан?

— Ирек мђйданында.

 

в) — њзђк Банк бинасы кайда?

— Бауман урамында.

 

г) — Казан шђџђренећ нинди истђлекле урыннарын белђсез?

— Кремль, университет, Сљембикђ манарасы...

 

д) — Милли китапханђнећ директоры кем?

— Шагыйрь Рђзил Вђлиев.

 

е) — Болгар мђчете кайда урнашкан?

— Минемчђ, Чуйков урамында.

 

ж) — Сез университет тукталышында чыгасызмы?

— Юк, мин Ирек мђйданында чыгам.

 

ќ) — Киров књперендђ машина књп буламы?

— Ой, бик књп.

 

з) — Идел елгасы кићме?

— Бик кић.

 

 

КАЗАН

Казан — борынгы џђм зур шђџђр. Казанда тарихи урыннар бик књп: Кремль, Сљембикђ манарасы, Казан университеты, Тукай музее, мђчетлђр, џђйкђллђр. Казанда 15 югары уку йорты бар. Ић борынгы уку йорты — Казан дђњлђт университеты. Ул 1804 нче елдан эшли. Университетныћ биш бинасы бар. Алар Кремль урамында урнашкан. Математик — геометр Николай Лобачевский университетныћ ректоры булган. Аныћ йорты университеттан сул якта урнашкан.

Сљембикђ манарасы — тарихи истђлек. Сљембикђ турында легенда бар. Ул бу манараны њзе тљзеткђн. Манарага 445 ел. Ул бик матур. Аныћ биеклеге — 47метр. Аныћ башында ай бар.

Казанда бик књп музейлар бар. Тукай музее Тукай урамында урнашкан. Аныћ бинасы бик матур џђм бик борынгы. Музей ике катлы. Музейда шагыйребез турында бай материал ќыелган. Музейга укучылар књп килђ.

ќавап бирегез:

1. Казан нинди шђџђр?

2. Казанда нинди тарихи урыннар бар?

3. Казанда ничђ югары уку йорты бар?

4. Казан университеты ничђнче елдан эшли?

5. Университетныћ ничђ бинасы бар?

6. Универистет кайсы урамда урнашкан?

7. Университетныћ ректоры кем булган?

8. Сљембикђ манарасы кайда?

9. Аћа ничђ ел?

10. Аныћ биеклеге ничђ метр?

11. Казанда музейлар бармы?

12. Тукай музее кайсы урамда?

13. Музей ничђ катлы?

 

II. Сђнгать

искусство; художественный

Рђсем

рисунок, картина

Књргђзмђ

выставка

Янында

около

Якын

близко, близкий

Ерак

далеко, далекий

Тимер юл

железная дорога, железнодорожный

 

1.

Татарстан республикасы — республика Татарстан

Дђњлђт музее — государственный музей

Рђсем сђнгате — изобразительное искусство

Сђнгать музее — художественный музей

Тимер юл вокзалы — железнодорожный вокзал

 

2.

а) Дђњлђт музее Кремль янында урнашкан. — Государственный музей находится около Кремля.

Милли китапханђ университет янында урнашкан. — Национальная библиотека находится около университета.

Пушкин џђйкђле Опера џђм балет театры янында урнашкан. — Памятник Пушкину находится около театра Оперы и балета.

 

ђ) Тукай музее университетка якын.

Тимер юл вокзалы њзђк универмагка якын.

Сђнгать музее паркка якын.

 

б) Актаныш районы Казаннан ерак.

Болгар мђчете шђџђр њзђгеннђн ерак.

Чњпрђле районы Актаныштан ерак.

 

III.

 

 

Будущее неопределенное время выражает действие в будущем с оттенком неопределенности. Его аффиксы — -ыр/-ер; -ар/-ђр; -р.

Мин бар-ыр-мын

Син бар-ыр-сыћ

Ул бар-ыр

Я пойду (возможно)

Ты пойдешь (возможно)

Он (она) пойдет (возможно)

Без бар-ыр-быз

Сез бар-ыр-сыз

Алар бар-ыр-лар

Мы пойдем (возможно)

Вы пойдете (возможно)

Они пойдут (возможно)

 

 

Мин кил-ер-мен

Син кил-ер-сећ

Ул кил-ер

Я приду (возможно)

Ты придешь (возможно)

Он придет (возможно)

Без кил-ер-без

Сез кил-ер-сез

Алар кил-ер-лђр

Мы придем (может быть)

Вы придете (может быть)

Они придут (может быть)

 

 

Мин сљйлђ-р-мен

Син сљйлђ-р-сећ

Ул сљйлђ-р

Без сљйлђ-р-без

Я расскажу (может быть)

Ты расскажешь (может быть)

Он расскажет (может быть)

Мы расскажем (может быть)

Сез сљйлђ-р-сез

Алар сљйлђ-р-лђр

Вы расскажете (может быть)

Они расскажут (может быть)

 

ќђен без Мђскђњгђ барырбыз.

Летом мы (возможно) поедем в Москву.

Иртђгђ ул университетка килер.

Он (она) завтра (возможно) придет в университет.

Алар икенче атнада китапханђгђ барырлар.

Они на следующей неделе (возможно) пойдут в университет.

Син быел авылга кайтырсыћмы?

Ты в этом году поедешь в деревню?

Сез кљзгђ эшкђ чыгарсызмы?

Вы к осени выйдете на работу?

 

а) — Марат, бњген Рљстђм килер микђн?

— Килер, ул ђйтте бит.

 

ђ) — ђни, иртђгђ ђти кайтыр микђн?

— Белмим шул, кызым.

 

б) — Трамвай тиз килер микђн?

— Килер, чљнки трамвайлар књп.

 

в) — Син иртђгђ безгђ килерсећме?

— Килермен, ђлбђттђ.

 

г) — ђни, без тућдырма ашарбызмы?

— Башта кибеткђ керербез, аннары тућдырма ашарбыз.

 

IV.

 

 

Будущее определенное (категорическое) время выражает действие, которое непременно должно произойти в будущем. Его аффиксы:

-ачак/-ђчђк, -ячак/-ячђк. Последний вариант аффикса присоединяется к корню или основе, оканчивающимся на гласный звук.

Мин бар-ачак-мын

Син бар-ачак-сыћ

Ул бар-ачак

Я пойду (обязательно)

Ты пойдешь (обязательно)

Он (она) пойдет (обязательно)

 

 

Без бар-ачак-быз

Сез бар-ачак-сыз

Алар бар-ачак-лар

Мы пойдем (обязательно)

Вы пойдете (обязательно)

Они пойдут (обязательно)

 

 

Мин эшлђ-ячђк-мен

Син эшлђ-ячђк-сећ

Ул эшлђ-ячђк

Я буду работать (обязательно)

Ты будешь работать (обязательно)

Он (она) будет работать (обязательно)

 

 

Без эшлђ-ячђк-без

Сез эшлђ-ячђк-сез

Алар эшлђ-ячђк-лђр

Мы будем работать (обязательно)

Вы будете работать (обязательно)

Они будут работать (обязательно)

Мин шимбђ кљнне театрга барачакмын.

Син иртђгђ китапханђгђ барачаксыћ.

Ул быел институтка керђчђк.

Без ял итђргђ Тљркиягђ барачакбыз.

Сез кљзгђ Германиягђ китђчђксез.

Алар тљзелештђ эшлђячђк.

 

Чљнки потому что

Микђн ли, ль; то ли...то ли

 

а) — Апа, син кем булачаксыћ?

— Мин табиб булачакмын.

— ђ Рљстђм абый кем булачак?

— Ул математик бит.

 

ђ) — Бњген лекция булачакмы?

— Юк, булмаячак,чљнки укытучы авырган.

 

б) — Поезд ничђдђ китђчђк?

— Тугызынчы яртыда.

 

в) — Кљзгђ без квартира алачакбыз!

— Бик яхшы.

 

Сљйлђшђбез!

а) — Гафу итегез, Галия ханым љйдђме?

— Юк, ул ђле кайтмаган.

— Ничђдђ кайтыр икђн?

— Сђгать ќиделђрдђ кайтыр.

— Сез аныћ кызымы?

— Юк, мин аныћ килене.

— ђ, сез Алсу ханыммы?

— ђйе, сез мине белђсезмени?

— ђйе, чљнки Галия ханым сезнећ турыда бик књп сљйли. Ул Сезне бик ярата.

— Рђхмђт. ђ сез кем?

— Мин — Галия ханымныћ коллегасы. Без бер группада укыган идек. Хђзер 26 мђктђптђ татар теле укытучысы.

— Шулаймыни? Хђзер ђни кайтыр инде, чђй эчђрбез.

— Рђхмђт, мића китђргђ кирђк.

— Тагын килегез.

— Ярый, сау булыгыз. Танышуыма мин бик шат.

— Сау булыгыз.

 

ђ) — Бњген телевизордан бик кызык спектакль булачак.

— Карарбыз.

— Спектакль карагач, урамга чыгабызмы?

— Чыгарбыз.

— Урамга чыккач, тућдырма алабызмы?

— Алырбыз.

— Сок та алырбызмы?

— Алырбыз, алырбыз.

 

б) — Мин быел диплом алачакмын!

— О ! Бик яхшы. Син кем буласыћ?

— Мин юрист булачакмын.

— Кайда эшлђячђксећ?

— Чњпрђле районында.

— Ул район Казаннан еракмы?

— Ерак та тњгел, якын да тњгел. 200 км.

— Автобус йљриме?

— Элек юк иде. Идел књпере тљзелгђч йљри.

— Ничђ сђгать бара?

— 4 сђгать.

— Ерак икђн.

— Анда баргач, квартира бирђлђрме?

— Мића кирђкми, чљнки ђти-ђнием шунда яши.

 

в) — Профессор Закиров бњген булачакмы?

— Юк, ул бњген булмаячак.

— Иртђгђ килер микђн?

— Иртђгђ килер, аныћ лекциясе булачак.

— ђ иртђгђ университет эшлђячђкме?

— Эшли, хђзер сессия бит.

— Ул иртђгђ ничђгђ килђчђк?

— Сђгать унынчы яртыга.

— Лекция ничђдђ бетђчђк?

— Уникенче яртыда.

— Аныћ минем белђн сљйлђшергђ вакыты булыр микђн?

— Белмим шул, сђгать икедђ экзаменга китђчђк.

— Ярар, рђхмђт.

— Сау булыгыз.

 

г) — Опера џђм балет театрыныћ сул ягында нинди џђйкђл бар?

— Пушкин џђйкђле.

— ђ Тукай џђйкђле кайда?

— Тукай џђйкђле театр бинасыныћ ућ ягында.

— Анда тагын нинди џђйкђллђр бар?

— Театр каршында Ленин џђйкђле. ђ элек театр артында Державин џђйкђле булган. Лђкин ул џђйкђл хђзер юк.

— Казанда Муса ќђлилгђ џђйкђл бармы?

— Бар. Ул Кремль янында,

1 Май мђйданында.

— Тагын кемнђргђ џђйкђллђр бар?

— М. Вахитовка, Н.Лобачевскийга, Бутлеровка.

— Бакый Урманчега џђйкђл бармы?

— Бар.

 

д) — Гафу итегез, тукталыш еракмы?

— Сезгђ нинди тукталыш кирђк?

— Мића икенче трамвай тукталышы кирђк.

— Ул ерак. Бу урамнан барасыз да ућ якка китђрсез.

— Яхшы. Рђхмђт.

— Берни тњгел.

VI. Ошый нравится

Сагына скучает

Кунак гость

Казан районнары — районы Казани

Идел буе районы — Приволжский район

Мђскђњ районы — Московский район

Вахитов районы — Вахитовский район

Авиатљзелеш районы — Авиастроительный район

Яћа Савин районы — Новосавиновский район

Киров районы — Кировский район

Совет районы — Советский район

Сљйлђшђбез!

1.— Галия ханым, сез быел ял итђргђ барасызмы?

— Юк, безгђ дњшђмбе кљнне Америкадан кунаклар килђчђк.

— Кемнђр?

— Каенатамныћ энесе — Рђшит абый.

— њзе генђме?

— Юк, кызлары Алия џђм Айнур белђн.

— Алар ничђ кљн булырлар микђн?

— љч атна.

— О-о-о! Алар белђн кая барырсыз?

— Мин аларга Кремльне књрсђтермен, Тукай музеена да барырбыз, Милли китапханђгђ дђ керербез.

— Аларга Казан ошар микђн?

— Белмим инде.