38. Гукапіс літаратурнага твора. Інтанацыя.

ГУКАПІС - выкарыстанне падбору гукаў (гукавая «інструментоўка») для дасягнення пэўнага мастацкага эфекгу. Гукапіс дазваляе падкрэсліць пэўны сэнсавы змест ці эмацыянальны настрой, узмацніць гучанне асобных слоў выдзеліць іх у тэксце. Асобнымі разнавіднасцямі гукапісу з’яуляюцца алітэрацыя, асананс, анафара і гукаперайманне якія выкарыстоўваюцца ў спалучэнні з рытміка-інтанацыйнай арганізацыяй тэкста. Шырока выкарыстоўваў магчымасці гукапісу Я. Купала ў вершах «Песня званара» «Адцвітанне», «Паязджане»; «Плача восень». Гукапіс дазволіў паглыбінь змест, узмацніць мастацкую выразнасць многіх вершаказаў А. Разанава. Так, разнастайныя спалучэнні гукаў ж, н, р у вершасказе “Жорны” як бы узнаўлаюць карціну працэсу перацірання зерня на муку ў жорнах. Інтанацыя (ад лац. — моцна вымаўляць) — выдзяленне, падкрэсленне голасам пэўных думак, пачуццяў, якія выражаюцца ў паэтычным творы. Iнтатацыя складаецца з мелодыкі, тэмпа і тэмбра маўлення. Характар яе абумоўлены многімі фактарамі: канкрэтным сэнсам паэтычнага выказвання, паўзамі, лагічнымі і фразавымі націскамі, рытмічным малюнкам вершаваных радкоў, своеасаблівасцю гукавой арганізацыі верша, паэтычным сінтаксісам. Усё гэта, несумненна, уплывае на Iнатацыю. У сваю чаргу Iнатацыя актыўна ўздзейнічае на змест паэтычнага твора: дапамагае звязаць асобныя словы ў пэўныя сэнсавыя адзінствы, вылучыць самыя важныя з іх, акцэнтаваць на іх чытацкую ўвагу. Асабліва цесна звязана Iнатацыя з паэтычным сінтаксісам, які па сутнасці з’яўляецца яе граматычным выражэннем (гэтаксама, як размяшчэнне вершаваных радкоў на паперы— графічным). «Інтанацыя,— як слушна падкрэсліваў Л. Цімафееў,— гэта час і прастора жывога слова, толькі ў ім яна і існуе і атрымлівае свой рэальны сэнс». У паэтычным творы Iнтатацыя, аднак, адыгрывае не толькі сэнсавыяўленчую ролю, але і экспрэсўную, надаючы выказванню ўрачыстае, сумнае, гнеўнае, саркастычнае, жартоўнае ці якое-небудзь іншае адценне. Паколькі Iнтатацыя вельмі цесна звязана з рытмам і з паэтычным сінтаксісам, то гавораць звычайна пра рытма – інтанацыйны ці інтанацыйна – сінтаксічны малюнак верша. Рытарычныя і сінтаксічныя фігуры, што ўжываюццаў вершы, таксама ўплываюць на яго Iнтанацыю. У сучасным вершазнаўстве вылучаюць два інтанацыйныя тыпы лірычнага верша: - напеўны (песенны і рамансавы). - гутарковы (аратарскі і размоўны).

39. Тэорыя літаратурных родаў. Агульная характарыстыка.

Літаратуру складана падзяліць на групы. З старажытнасці ўжо выпрацоўваліся пэўныя прынцыпы, па якіх літаратура дзялілася на некалькі частак. Паняцце літаратурнага роду ўзнікла ў антычнай эстэтыцы, у працах Платона і Арыстоцеля. Далей, з павелічэннем колькасці літаратурных твораў паўстала запатрабаванне змяніць прынцыпы дзялення на лит.роды. У 18 стагоддзі Гегель даў лепшыя прынцыпы падзелу літаратуры: эпас - прадстаўленне аб'ектыўнасці ў яе аб'ектыўнасці, лірыка - прадстаўленне суб'ектыўнасці, унутранага свету, драма - выклад, якое злучае абодва папярэднія роду ў новую цэласнасць, у якой мы маем аб'ект раскрыцця і ўнутраную жыццё індывіда. Эпас і лірыка супрацьпастаўленыя адзін аднаму, а драма - сінтэз эпасу і лірыкі. Гэта прадстаўленне стала традыцыйным да нашых дзён. У рэальным жыцці драма адсоўваецца на другі план. Літаратура - адзін са спосабаў раскрыцця чалавечага духа.Литература - не спантаннае выраз, а прадстаўленне ў выглядзе, якая здабыла сваю форму. Улічваючы гэта, Гегель перагледзеў і ўдакладніў сваю фармулёўку. З пункту гледжання дзеянні Арыстоцель меў рацыю: - аўтар - назіральнік з боку - эпас - унутраныя перажыванні аўтара - лірыка - злучэнне непасрэднай дэманстрацыі дзеянні, якое пра-зыходзіць на сцэне (усе вызначаецца словамі) і праходжанне сюжэту праз асобу акцёра (аб'ектыўнасць дзеянняў і суб'ектыўнасць пера-живаний) - драма. Нельга дакладна вызначыць, што суб'ектыўна ці аб'ектыўна. Пазіцыя аўтара заўсёды суб'ектыўная, спароджаная худы. уяўленнем. "Аб'ектыўная" рэальнасць - рэальнасць не свету, а худ.произведения. Можа існаваць асобна ад аўтара - ілюзія, якая прымушае нас прадстаўляць свет асобна. Другая ілюзія - свет малюецца праз ўнутранае ўспрыманне героя (лирич.). Магчымыя варыянты, калі аўтар перасяляецца ў душу героя, малюе героя ў якасці сябе самога (С. Ясенін "Аб Маскве"). Гэта досыць звычайная рэч у лірыцы 20в. Праблема ўзаемаадносін героя і аўтара існуе пастаянна. У драматычных творах ўсё

выразна і ясна. Існуе пункт гледжання, што ёсць чацвёрты род літаратуры - сатыра. Гэта зыходзіць з таго, што ёсць важныя рэчы, якія трэба захаваць, каб не выкрасліць з літ-ры (як у сталінскія часы). Але ніякіх доказаў гэтаму не было прыведзена.