XXX страфа

Ўзышлі ў святліцу, пераксцілісь,

Эней і “Вотча” прачытаў.

За стол ўсе радышкам садзілісь.

Малінок на стале стаяў.

Дзідона варыва ўлівала,

Шматкамі мяса ў міскі клала

І забяляла малаком;

Трупаціла яна крупеню,

Яешню, руднік, жур, смажэню,

Камы, пячэню з часнаком.

ХХХ страфа цалкам адпавядае дэцыме.

Xxxі–хххіі строфы

Былі й салодкія пацешкі:

Папранік вяземскі, арэшкі.

 

Мязгі і мезюлі рашаты.

 

Дуда вярлюем тут равела,

Сапелка гусыняй шыпела,

 

Скрыпела скрыпка, як каткі.

 

Дзявухны галасу гукалі,

Вясну малодушкі склікалі,

І шуткі розныя рабілі:

Казу святочную вадзілі,

З загнеткі лося забівалі

Дугу у шубу прадзявалі, –

 

Зікання ў волюшку было.

 

Расхарапужыўся Эней,

Аж іскры сыплюць ад лапцей.

Дадзеныя 15 радкоў, магчыма, былі ў складзе ХХХІ і ХХХІІ строфаў. Тры радкі (трэці, шосты і трынаццаты), якія не маюць пары для рыфмоўкі, паказваюць на тое, што страчана частка, дзе апісваецца баль-гулянка траянцаў у Дыдоны. Апошнія два радкі, зусім магчыма, належалі нейкай асобнай страфе, у якой, як і ва ўкраінскай “Энеідзе”, апавядаецца пра танец Энея з сястрою Дыдоны (ці самою Дыдонаю).

Высновы. Па-першае, беларуская “Энеіда навыварат” была напісана адычнаю страфою. Праўда, цалкам захаваліся толькі тры “правільныя” страфы. Але 19 (!) строф магчыма трансфармаваць у адычныя, зрабіўшы перастаноўку радкоў або прызнаўшы, што ў страфе адсутнічае адзін ці два радкі. Астатнія 8 строф захаваліся кепска: ад 5 засталіся толькі фрагменты, а тры страфы, хоць і дастатковыя па аб’ёму, але іх “трывалая” сумежная рыфмоўка не дазваляе правесці перакамбінацыю радкоў. Выяўленне ў тэксце “Энеіды навыварат” значнае колькасці адычных строф дазваляе казаць пра аўтарскую задуму выкарыстоўваць менавіта гэты від верша. А г. зн., усе захаваныя спісы паэмы – адно толькі сапсаваныя з-за вуснага бытавання фрагменты твора.

Па-другое, напісана паэма напрыканцы XVIII – напачатку ХІХ стст. як непасрэдны водгук на з’яўленне “Энеід” М. Восіпава і І. Катлярэўскага (магчыма, толькі на выданне ў 1791 г. паэмы М. Восіпава, а травестацыя І. Катлярэўскага з’явілася пазней) у час шырокага выкарыстання ў расійскім вершаванні адычнай страфы.

Па трэцяе, сумнеўна, што яе аўтарам з’яўляецца В. Равінскі: спіс, які паходзіць з дому Равінскіх (г. зв. “смаленская рэдакцыя”), нягледзячы на яго лепшую захаванасць у параўнанні са спісамі братоў Мыслоўскіх (“віцебская рэдакцыя”) яўна не аўтарскі. Асабліва, улічваючы гіпотэзу пра адычную страфу “Энеіды навыварат”.

Па-чацвёртае, звесткі надзвычай дасведчанага Р. Падбярэскага (паэма напісана 50 гадоў таму І. Манькоўскім) патрабуюць далейшае праверкі і распрацоўкі.

Літаратура

Ахрыменка П.П. Фальклорна-літаратурныя сувязі ўкраінскага і беларускага народаў. Мн., 1959.

Бас І. Літаратурныя пошукі, знаходкі, даследаванні. Мн., 1969.

Беларуская літаратура ХІХ стагоддзя: Хрэстаматыя. Мн., 1988.

Деркач Б. Іван Котляревський //  Котляревський І. Енеïда: Поема. Киïв, 1987. С. 5–26.

Карский Е. Белорусская Энеида наизнанку. С приложением текста сохранившихся отрывков. Харьков, 1908.

Котляревський І. Енеïда: Поема. Киïв, 1987.

Кісялёў Г. Загадка беларускай “Энеіды”. Мн., 1971.

Кісялёў Г. Ад Чачота да Багушэвіча. Мн., 1993.

Киселев Г.В. Разыскивается классик… Историко-литературная дилогия. Мн., 1988.

Podbereski R. Białoruś i Jan Barszczewski // Barszczewski J. Szlachcic Zawalnia, czyli Białoroś w fantastycznych opowiadaniach. Petersburg, 1844. [T. I]. S. I–XLI.