Министерство образования и науки российской федерации

Санкт-Петербургский государственный университет экономики и финансов

Факультет лингвистики

Кафедра романских языков и перевода

М.В. Семенихина, Т.А. Скорнякова

Сборник упражнений по латинскому языку

Санкт-Петербург

Издательство СПбГУЭФ

2007

УДК 807.1 (076.5)

Семенихина М.В., Скорнякова Т.А.

Сборник упражнений по латинскому языку

СПб.: Издательство СПбГУЭФ, 2007. – 27 с.

Пособие предназначено для студентов 1 курса, обучающихся по специальности «Перевод и переводоведение». Сборник содержит упражнения, посвященные основным аспектам грамматики латинского языка и предназначенные для аудиторной (раздел А) и внеаудиторной (раздел В) работы. Тексты, помеченные буквой С (включающие в себя в том числе и неадаптированные авторские), также иллюстрируют презентуемый в упражнениях грамматический материал, но предназначены для дополнительного чтения.

Рецензенты: Скворцова А.В., к. ф. н., доцент кафедры перевода и переводоведения факультета лингвистики и межкультурной коммуникации ЛГУ им. А.С. Пушкина;

Щербакова И.О., к.п.н., доцент кафедры английского языка и перевода факультета лингвистики СПбГУЭФ

Раздел 1. Сборник упражнений по латинскому языку

Часть I

Упражнение 1.

Praesens Indicativi Activi правильных глаголов и глагола esse.

Повелительное наклонение

1 склонение существительных

Личные местоимения.

1.Amat victoria curam. 2. Non vitae*, sed scholae discimus**. 3. Ibi semper est victoria, ubi concordia est. 4. Non solum in terra, sed etiam in aqua sunt bestiae. 5. Fabulas poetarum libenter legimus. 6. Aquila non captat muscas. 7. Haud semper errat fama. 8. Ira est semper causa iniuriae. 9.Victoria gloriam et laetitiam praebet. 10. Turbam agricolarum in via video. 11. Aquilam volare doces. 12. Ubi hodie cenamus? 13. Noli me tangere! 14. Credite mihi; semper vobis credo. 15. Fabulam nobis narra, filia! 16. Epistulam a te accipio.

* Dativus может отвечать на вопрос «для кого? для чего?»

**Высказывание Р. Декарта, французского философа и математика.

Упражнение 2

Существительные 2 склонения. Особенности 2 склонения

Genetivus subiectivus et genetivus obiectivus.

1.Per aspera ad astra! 2. Habent sua fata libelli. 3.Bellum cum captivis et feminis gerere non soleo (Curt.). 4. Non magister ad discipulum, sed discipulus ad magistrum venire debet. 5. Discipuli parent praeceptis magistri. 6. Invidia finitimorum, inopia terrae, desiderium gloriae Romanis saepe causa bellorum erat. 7. Aurum est saepe causa inimicitiarum. 8. Viris proelia et victoriae gloriam praebent, puellis modestia et industria. 9. Concordia virorum pueris exemplum est. 10. Sine ira et studio. 11. Lupus non mordet lupum. 12. Amice, salve! 13. Stultitia morbus est animi. 14. Lacaena filii: “Aut cum scuto”, inquit*, “aut in scuto”. 15. Semper beneficia memoria tenete. 16. Inter bella et pericula non est locus otio. 17. Dum vitant stulti viti(a), in contraria currunt (Hor.)

*Недостаточный глагол (глагол, у которого есть не все формы)

Упражнение 3

Прилагательные 1 и 2 склонений.

Предлог cum c местоимениями

Притяжательные местоимения

Местоименные прилагательные.

Местоимения is, ea, id.

Местоимения ille, iste, ipse

Ablativus separationis. Dativus auctoris

A. 1.Si amicus meus es, tui amici mei sunt. 2. Certa amittimus, dum incerta petimus. 3. In periculis amici veri sunt praesidium firmum. 4. Exempla mala discipulorum pigrorum discipulis bonis nocent. 5. Oppida Romanorum firmos et altos muros habent. 6. Divitiae magnae viris stultis nocent. 7. Pericula amicorum nostrorum nostra sunt. 8. Mala herba cito crescit. 9. In poetis non Homero soli locus est. 10. Inter caecos regnat luscus. 11. Nemo patriam, quia magna est, amat, sed quia sua. 12.Vacare culpa magnum est solatium. 13. Iucunda est memoria praeteritorum malorum. 14. Mihi cum illo negotium est.

B. 1. Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt. 2. Aliud ex alio malum. 3. Saepe viri fallunt, tenerae non saepe puellae (Ov.) 4. Scribe ad me, mi Attice! (Cic.) 5. Qui non est nobiscum, adversus nos est. 6. Alter alterius auxilii eget. 7. Non bonus est ulli, qui malus est sibi. 8. Tu mihi sola places: nec iam te praeter in Urbe* Formosa est oculis ulla puella meis (Tib.) 9. Fini tandem falsum istud spectaculum! 10. Non est bonum vivere, sed bene vivere.

*перевести: «всё»

** in Urbe – букв. «в городе» (т.е. в Риме)

C. Lupus in fabulis

Sunt duo poetae antiqui, qui saepe fabulas de lupo narrant: unus Aesopus, poeta Graecorum, alter Phaedrus, poeta Romanorum. Fabulae eorum lupum ut bestiam saevam et feram pingunt.

Lupus aliquando ad rivum agnum videt. Rivi aqua a lupo ad agnum fluit, sed lupus avidus agno clamat: “Cur mihi aquam turbas?” Et agnum miserum devorat. Sic Phaedrus narrat.

Aesopus fabulam de lupo et equo narrat. Lupus equum in arvum invitat et avenam ei promittit. Lupo in animo est equum lacerare. Sed dolus eius patet. Itaque equus salvus est.

Et pueri, et viri timent lupum eumque vel nominare cavent. Lupus, ut fama est, advenire solent, si eum memorant. Unde proverbium est: “Lupus in fabulis”. Nam si qui subito advenit, cum de eo colloquium est, convivae digitis eum monstrant et “Lupus in fabulis” clamant.

Упражнение 4

Praesens Indicativi Passivi. Ablativus instrumenti et Ablativus auctoris. Ablativus modi.

Genetivus partitivus. Dativus ethicus

Nominativus et Accusativus duplex

А. 1.Poetae audiuntur, leguntur, ediscuntur. 2.Ut salutamus, ita resalutamur. 3. Iucundum est amari, non minus amare. 4. Etiam magna regna delentur. 5. Fluvio Rheno lato et alto ager Helvetius a Germanis dividitur. 6. Oppida vestra bene muniuntur. 7. Nemo debet bis puniri pro uno delicto. 8. Avaritia neque copia neque inopia minuitur. 9. Ventus prosper a nautis desideratur. 10. Incolae Galliae antiquae sua lingua Celtae, Latina Galli appellantur. 11. Plato poetas filios deorum appellat. 12. Patria in periculis a viris defendi debet. 13. Qui a multis timetur, multos timet. 14. Clavus clavo pellitur. 15. Ille vir a Romanis in exsilium pellitur.

B. 1.Ubi vinci necesse est, expedit cedere. 2. Malis displicere laudari est. 3. Grata ferunt nymphae pro salvis dona maritis. Ponitur ad patrios barbara praeda deos. (Ov.) 4. Lyricorum Horatius fere solus legi dignus (Quint.). 5. Malo alieno saepe docemur. 6. Prudentia saepe vitantur pericula. 7. Non datur ad Musas currere lata via. 8. Barbarus hic* ego sum, quia non intellegor ulli. Et rident stolidi verba Latina Getae (Ov.) 9. Aequo animo iniuriam fero.

* перевести «здесь»

Упражнение 5

Imperfectum Indicativi Activi et Passivi.

Futurum I Activi et Passivi

Genetivus characteristicus

A. 1. Alexander Magnus, Philippi filius, claros magistros habebat. In numero magistrorum Alexandri praeclarus Graecorum philosophus Aristoteles erat. 2. Incolae Spartae ante pugnas comas coronis ornabant. 3. Apud Romanos pueri a servis Graecis educabantur. 4. Mortui a Romanis cremabantur. 5. Multa templa Graecorum Aesculapio sacra* erant. 6. Dictis magistrorum animi puerorum confirmabantur. 7. Invidere viris bonis miserorum est. 8. Verum amicum pecunia non parabis. 9. In periculis semper patriam defendemus. 10. Memoria virorum magnorum semper manebit. 11. Narrabo, si audietis. 12. Nemo nostrum amico auxilium negabit.

B. 1.Alius nunc sum, atque ante eram. 2. Ipse locus praesidio inimicis erat. 3. Mala, unde minime exspectabantur, erumpunt. 4. Amabamur et semper exspectabamur. 5. In fluviis pueri saepe lavabamur. 6. Donec eris felix, multos numerabis amicos (Ov.) 7. Antigonum filius eius interrogabat: “Quando castra movebimus?” Tum Antigonus: “Num, - inquit, - solus tubae sonum non audies?”. 8. Amaris, amabaris, amaberis. 9. Vos curate vestrum officium, ego efficiam meum. 10. Vobiscum bona malaque superabimus. 11. In eo libro tuo tecum ipse pugnabas. 12. Si periculum erit, ad arma vocabimini. 13. Omnia mutabantur, mutantur, mutabuntur. 14. Vives, et vives ita, ut vivis (Cic.)

*Здесь в значении «посвященный»

Упражнение 6

III склонение существительных (согласный тип)

Ablativus loci. Ablativus separationis.

A. 1. Docto homini et erudito vivere est cogitare. 2. Amicitia magnum solatium in dolore est. 3. Dura lex, sed lex. 4. Lex videt iratos, irati legem non vident. 5. Amicus Plato, sed magis amica – veritas. 6. O tempora, o mores! 7. Nemo hominum curis liber est. 8. Aestate agricolis labores molesti sunt. 9. Homo probus timet dedecus sceleris, homo improbus timet poenam sceleris. 10. Uterque dux clarus erat. 11. Saepe ii homines, qui sibi ipsis placent, aliis displicent. 12. Soror eius hominis virgo formosa est; eam cupio, pater, uxorem ducere sine dote. 13. Non est viri timere laborem.

B. 1. Carmina illius poetae tota Italia legebantur. 2. Non liberat diadema capitis dolore. 3. Navita de ventis, de tauris narrat arator. Enumerat miles vulnera, pastor oves. (Prop.) 4. Nihil aliud est imperium, nisi cura salutis alienae. 5. Ut homini decus ingenium, sic ingenii ipsius lumen est eloquentia. 6. Opprime, dum nova sunt, subiti mala semina morbi (Ov.) 7. Populi Romani totiusque Italiae mira consensio est (Cic.). 8. Non fortuna homines aestimabo, sed moribus. 9. Germani reges ex nobilitate, duces ex virtute sumunt. 10. Manifestum non eget probatione.

Упражнение 7

III склонение существительных (гласный и смешанный тип)

Особые слова III склонения

Местоимение idem, eadem, idem

A. 1. Hominis utilitati agri et maria parent. 2. Non pulchra veste, sed modestia puella placet. 3. In arce Athenarum erat pulchra et clara aedes deae Athenae. 4. Alter frenis eget, alter calcaribus. 5. Mens sana in corpore sano. 6. Cantilenam eandem canis. 7. Aetate Periclis Athenae erant sedes artium et litterarum. 8. Homines plerumque cupidine caeci sunt. 9. Equi donati dentes non inspiciuntur. 10. Carmina bona morte carent. 11. In Gallia Helvetiis erant omnino itinera duo. 12. Vim vi repellere licet. 13. Amoris vulnus sanat idem, qui facit.

B. 1. Dum vires annique sinunt tolerate labores: Iam veniet tacito tarda senecta pede (Ov.) 2. Non omnibus aetatibus eadem conveniunt (Cic.) 3. Caesar magnis itineribus in Galliam contendit et ex itinere oppidum capit. 4. Fas est et ab hoste doceri. 5. Vos, Quirites, quoniam iam est nox, in vestra tecta discedite. 6. Leonidas militi nuntianti* “Hostes nobis propinqui sunt”, - “Et nos, - inquit, - hostibus propinqui sumus”. 7. Nemo nostrum idem est in senectute, qui erat iuvenis. 8. Nocturnorum animalium, veluti felium, in tenebris fulgent oculi (Plin. Maior)

* перевести «возвещающему, сообщающему»

Упражнение 8

Местоимение hic, haec, hoc.

Местоимение qui, quae, quod

Вопросительные местоимения quis, quid.

A. 1. Quis in vita nunquam errat? Qui nihil agit. 2. Idem sum, qui eram. 3. Quod licet Iovi, non licet bovi. 4. Ita dico. Quis contra dicet? 5. Homines interdum non eadem dicunt, quae sentiunt. 6. Qui seminant mala, metent mala. 7. Huic duci milites libenter parent. 8. Quem quaerebas, sum. 9. Senatus haec intellegit, consul videt, hic tamen vivit.(Cic.) 10. Felix, cui, quod habet, satis est. 11. Miseri sunt, quos nemo amat. 12. Huius discipuli diligentiam laudo, illius tarditatem vitupero.

B. 1. Ea est profecto iucunda laus, quae ab iis tribuitur, qui ipsi veram et iustam meruunt laudem. 2. Non idem iis, qui summas imperii tenet, expedit et multitudini (Nep.) 3. A Seneca philosopho insula natans* describitur, quae aqua sustinebatur et vento impellebatur. 4. Describitur ab Homero bellum longum, quod Graeci cum Troianis gerebant. 5. Caesari ipsi, cui omnia licent, propter hoc ipsum multa non licent. 6. Dea Diana sagittas habebat, quibus bestias silvarum necabat. 7. Eis aemulamur, qui ea habent, quae habere cupimus. 8. Mali sunt, qui beneficia sciunt accipere, et reddere nesciunt. 9. Quae tua sunt, tib(i) habe, quae mea, redde mihi (Mart.) 10. Thais habet nigros, niveos Laecania dentes. Quae ratio (e)st? Emptos haec habet, illa suos (Mart.)

* перевести: «плавающий»

Упражнение 9

Прилагательные III склонения

Глаголы сложные с esse.

A. 1. Vita brevis, ars longa. 2. Dulce etiam nomen est pacis. 3. Vocalis ante vocalem brevis est. 4. Mores veterum Romanorum severi erant. 5. Amicorum sunt omnia communia. 6. Divitiae apud sapientem in servitute sunt, apud stultum – in imperio. 7. Fortes fortuna adiuvat. 8. Ingens hominum multitudo in urbem conveniebat. 9. Sapientem neque paupertas neque mors neque vincula terrent. 10. Non omnia possumus omnes. 11. Ades amicis, amici tibi aderunt. 12.Vir bonus est, qui patriae nostrae prodesse, hostibus nostris obesse studet. 13. Socrates parens philosophiae iure dici potest. 14. Inimici iam aderant ad portas oppidi. 15. Dum aberam, amicus meus negotia mea gerebat. 16. Omnia mea mecum porto.

B. 1. Iustitia sine prudentia multum poterit: sine iustitia nihil valebit prudentia (Cic.). 2. Bona exempla liberis simper prodesse poterunt, mala saepe oberunt. 3. Infelici vita longa est, felici brevis. 4. In proelio equestri fortitudo equitum nostrorum magna erat. 5. Excellentium hominum virtus imitatione, non invidia digna est. 6. Difficilis, facilis, iucundus, acerbus es idem. Nec tecum possum vivere, nec sine te. (Mart.). 7. Liberalis est, cuius opes omnibus patent. 8. Generosi animi et magnifici est iuvare et prodesse. 9. Sicut in vita nunquam errare felicis est, ita errorem quam primum emendare – sapientis.

C. De Hannibale

Celebris erat Carthago, celebria erant templa et aedificia urbis, celebre est nomen Hannibalis, egregii et fortis Carthaginiensium ducis. Hannibal erat vir acri ingenio, civibus suis consiliorum salubrium auctor, militum rex impavidus et belli peritus, miles celer et fortis. Ut dux celer et fortis erat, ita milites habebat celeres et fortes et impavidos. Victor magnarum copiarum equestrium et pedestrium erat.

Nobilis et memorabilis est Romanorum clades Cannensis. Memoria cladis Cannensis Romanis semper acerba et tristis erat. Copiae equestres et pedestres Hannibalis ducibus et militibus Romanorum diu causa timoris erant. Discordia Carthaginiensium erat causa cladis Hannibalis.

Упражнение 10

4 и 5 склонения существительных

Глаголы eo, edo и fero и производные от них

A. 1. Litterarum radices amarae, fructus dulces. 2. E fructu arbor cognoscitur. 3. Imago animi vultus, indices – oculi. 4. Galli spatia omnis temporis non numero dierum, sed noctium finiunt. 5. Gutta cavat lapidem, consumitur anulus usu. 6. Amicus certus in re incerta cernitur. 7. Dies diem docet. 8. Canes sunt custodes domorum nostrarum 9. Abite ab oculis! 10. Pacem huc fertis, an arma? (Verg.). 11. Sic transit gloria mundi. 12. Orta omnia intereunt (Sall.) 13. Quod fortuna feret, feremus aequo animo. 14. Si ursus hominem comest, quanto magis homo debet ursum comesse (Petr.) 15. Multas curas afferunt liberi, eidem – multa gaudia.

B. 1. Falsi rumores de adventu hostium imperatori et militibus magnum metum movent. 2. Dextrum cornu aciei hostium in planitie erat, sinistrum in clivo. 3. In re publica Atheniensium magna erat discordia civium. 4. Rem familiarem homines labore et industria augent. 5. Hoc interest inter aera et ventum, quod inter lacum et flumen. 6. Aqua, quae fluvio Nilo fertur, limosa est ac frugifera. 7. Caesar in bello, quod in Britannia gerebat, ad omnes casus subsidia comparabat. 8. Matronarum ornatus non est in veste aut reliquo corporis cultu, sed in castis ac pudicis moribus et in ornamentum animi. 9. Verbis sensus nostros exprimere interdum non possumus. 10. Praeter arma, milites Romani alia ad castrorum aut pugnae usum instrumenta, item frumentum in multos dies ferebant.

Упражнение 11

Perfectum indicativi activi

Виды перфектных основ

1.Romulus, Martis filius, urbem Romam condidit et multos annos regnavit. 2. Captivi militum praeda fuerunt. 3. Gaius Iulius Caesar, postquam Pharnacem, regem Ponticum, facile superavit, ad amicum suum scripsit: veni, vidi, vici. 4. Omnes hostes terga verterunt neque prius fugere destiterunt, quam ad flumen Rhenum pervenerunt. 5. Dixi et animam levavi. 6. Dolo malo fecisti. 7. Bellis civilibus multi Romani bona sua amiserunt. 8. Xerxes ingenti exercitu Graeciam invasit. 9. Augustus Iuliam filiam in matrimonio dedit Agrippae. 10. Ad senem senex de senectute scripsi. 11. Inopem me copia fecit. (Ov.)

B. 1. Postquam id animadvertit, copias suas Caesar in proximum collem subducit. Ipse interim in colle medio triplicem aciem instruxit. 2. Hostes multas urbes exceperunt earumque incolas in servitutem abduxerunt. 3. Tot quaesiones fortuna tibi posuit, nondum illas solvisti. 4. Populi Romani honores quondam fuerunt rari ob eamque causam gloriosi (Nep.) 5. Omnia promittis, cum tota nocte bibisti. Mane nihil praestas. Pollio, mane bibe! (Mart.) 6. Meum caput obtuli pro patria periculis omnibus (Cic.). 7. Omnia tibi fortuna abstulit, sed spem reliquit (Sen.). 8. Diutius nostrorum militum impetum hostes ferre non potuerunt ac terga verterunt. 9. Nec quae praeteriit, iterum revocabitur unda, Nec quae praeteriit hora redire potest (Ov.) 10. Mulieris epitaphius: “Immatura perii. Sed tu, coniunx amabilis, vive annos tuos, vive meos!”

Упражнение 12

Plusquamperfectum indicativi et futurum II activi

Глаголы volo, nolo, malo

1. Causa belli fuit, quod Romani agrum Sabinum ferro ignique vastaverant. 2. Hostes multos nostrorum vulneraverant, itaque proelium non renovavimus. 3. Simul aliquid audivero, scribam ad te. 4. Si angustias occupaveritis, hostes proelium non renovabunt. 5. Veniam, quocunque vocaveris. 6. Non credam, nisi legero. 7. Faciam, si potuero. 8. Caesaris litterarum exemplum misi; rogaveras enim. 9. Titus Manlius cum hoste dimicavit, quamquam pater vetuerat. 10. Si vis amari, ama. 11. Nolo ego metui, amari malo. 12. Velle et facere non est idem.

B. 1. Leonidas regi Persarum, qui scripserat: “Mitte arma!”, rescripsit: “Veni et sume!” 2. Si fatum tibi est ex hoc morbo convalescere, sive tu medicum adhubueris, sive non adhubueris, convalesces. 3. Donec eris felix, multos numerabis amicos. Tempora si fuerint nubila, solus eris (Ov.). 4. Iamqu(e) opus exegi, quod nec Iovis ira nec ignis, Nec poterit ferrum nec edax abolere vetustas (Ov.). 5. Idem velle atque idem nolle – ea demum firma amicitia est. (Sall.). 6. Stultum facit fortuna quem diruere vult. 7. Sulla primus ex patriciis Corneliis igni cremari voluit. 8. Nisi nives iter nostrum impediverint, veniemus.

Упражнение 13

Образование страдательного залога времен системы перфекта

Verba deponenta, semideponenta et defectiva.

Imperativus praesentis passivi

Imperativus futuri activi et passivi

Глагол fio, factus sum, - , fieri

1. Magna classis Persarum parvo numero Graecorum victa est. 2. Titus Manlius, qui Capitolium servaverat et Capitolinus appellatus erat a Romanis, postea a civibus morte multatus est. 3. Multa bella a Romanis terra marique gesta sunt. 4. Calchas sacerdos Graecis in Troiam navigantibus “Non solventur, - inquit, - naves, priusquam Agamemnonis filia immolata erit”. 5. Gallia est omnis divisa in partes tres. 6. Legati, qui missi in Macedoniam erant, iam reverterunt Romam. (Liv.) 7. Sicilia prima provincia Romana appellata est. 8. Si interrogatus eris, non respondebis? 9. Alea iacta est. 10. Si propter virtutem laudati erimus, gloria nostra vera erit. 11. Hannibal armis vicit, vitiis victus est. 12. Romulus et Remus, urbis Romae conditores, a lupa nutriti sunt. 13. Est proprium stultitiae aliorum vitia cernere, oblivisci suorum. 14. Stichus servus meus liber esto. 15. Pro certo habetote. 16. Memento mori.

B. 1. Castra regis Antiochi nocturna pugna a Romanis capta sunt. 2.Non modo pecuniam, sed etiam vitam profundere pro patria parati sumus. 3. Denique magna Persarum caedes facta est. 4. Oppida vestra bene munita erunt, si ipsi viri validi eritis. 5. Gloriam invidia sequitur. 6. Memini etiam, quae nolo; oblivisci non possum, quae volo (Cic.) 7. Poetae nascuntur, oratores fiunt. 8. Vincere scis, Hannibal, victoria uti nescis (Liv.) 9. Factum est illud, fieri infectum non potest. 10. Hannibalem propter crudelitatem semper haec civitas oderit. 11. Dulce et decorum est pro patria mori (Hor.) 12. Varro se altero die ad colloquium professus est (Caes.) 13. Docti estis nihil timere, nisi infamiam. 14. Egredere ex urbe, Catilina, libera rem publicam metu, in exsilium... proficiscere (Cic.) 15. Regio imperio duo sunto iique consules appellantor (Cic.).

Упражнение 14

Степени сравнения прилагательных

Ablativus comparationis. Genetivus partitivus

Образование наречий

Степени сравнения наречий

Неопределенные и отрицательные местоимения

Genetivus characteristicus.

A. 1. Dolor animi morbus gravior est, quam corporis. 2.Turpis fuga mortis omni est morte peior (Cic.). 3. Homini cibus utilissimus est simplex. 4. Homini homine nihil pulchrius videtur. 5. Amplitudo animi est omnium rerum pulcherrima. 6. Omnium Gallorum fortissimi sunt Belgae. 7. Nihil est agricultura melius, nihil dulcius, nihil homine libero dignius (Cic.). 8. Ex malis eligere minima oportet. 9.Qui prior strinxerit ferrum, eius victoria erit (Liv.). 10. Mores Gallorum dissimiles erant moribus Romanorum. 11. Gloria Themistoclis non minor erat in pace, quam in bello. 12. Pares vetere proverbio cum paribus facillime congregantur. 13. Facilius est dicere, quam agere. 14. Cum Helvetiis diu et acerrime pugnatum est. 15. Optime vivimus, si cum virtute vivimus. 16. Turpi exemplo maxime noces. 17. Citius, altius, fortius. 18. Liber tuus a me diligenter legitur et custoditur diligentissime. 19. Felicius et tutius vives sine divitiis, quam cum divitiis. 20. Centuriones graviter vulnerati proelio non interfuerunt. 21. In Italia a Gallis omnes agri longe lateque vastati sunt.

B. 1. Urbs Syracusae maxima erat Graecarum urbium Siciliae, et longe pulcherrima omnium. 2. Bonum communium est melius, quam bonum unius. 3. Quod alteri facillimum est, saepe alteri difficillimum est. 4. Interdum maior pars meliorem vincit. 5. Plurima oracula Apollinis sacra erant, e quibus celeberrimus erat oraculum Delphicum. 6. In tuis litteris extremis sunt multa noviora, quam in primis. 7. Iovem propter beneficia populus Romanus optimum, propter vim maximum nominavit. 8. Unius etiam urbis omnium pulcherrimae atque ornatissimae Syracusarum direptionem commemorabo (Cic.) 9. Bis dat, qui cito dat. 10 Aliena vitia melius vident homines quam sua. 11. Minime sibi quisque notus est. 12. Accurate eleganterque dixit. 13. Laudibus haud minus, quam praemio, gaudent militum animi. 14. Sibi imperare – maximum imperium est, sibi servire – gravissima servitus. 15.Quid magis est saxo durum, quid mollius unda? Dura tamen molli saxa cavantur aqua.(Ov.) 16. Quem recitas, meus est, o Fidentine, libellus. Sed male cum recitas, incipit esse tuus (Mart.) 17. Suum cuisque rei tempus. 18. Quemcumque quaerit calamitas, facile invenit (Syr.). 19. Consuetudine quasi altera quaedam natura efficiuntur (Cic.) 20. Cuivis dolori remedium est patientia (Syr.).

C.

Disertissime Romuli nepotum,

Quot sunt quotque fuere, Marce Tulli,

Atque post aliis erunt in annis,

Gratias tibi maximas Catullus

Agit, pessimus omnium poeta,

Tanto pessimus omnium poeta,

Quanto t(u) optimus omnium patronus (Cat.)

Minister vetuli puer Falerni,

Inger mi calices amariores,

Ut lex Postumiae iubet magistrae

Ebrios(o) acin(o) ebriosioris.

At vos quo lubet hinc abite, lymphae,

Vini pernicies, et ad severos

Migrat(e): hic merus est Thyonianus! (Cat.)

Упражнение 15

Числительные

Romulus, primus rex Romanorum, regnavit septem et triginta annos, Numa Pompilius, secundus rex, tres et quadraginta, Tullus Gostilius tertius rex, duos et triginta, Ancus Marcius, quartus rex, quinque et viginti, Tarquinius Priscus, quintus rex, octo et triginta, Servius Tullius, sextus rex, quattuor et quadraginta, Tarquinius Superbus, septimus rex, quinque et viginti.

Regnaverunt in urbe Roma septem reges per ducentos quadraginta quattuor annos, ab anno septingentesimo quinquagesimo quarto ante aeram nostram usque ad annum quingentesimum decimum. Ab anno quingentesimo decimo consules a populo creati sunt.