8. Баєдарламаныѕ жїзеге асырылу жїйесi (5-8 сыныптар бойынша)

· Мектепте педагогикалыќ ќауым мен оќушылар ўйымордасы Кеѕесiнiѕ бiрлескен баєдарламаны жїзеге асыратын єылыми-јдiстемелiк орталыєы ќўрылады;

· Баєдарлама бастауыш жјне жоєарєы сыныптаєы оќушылар ўйымдарында, белгiлеген педагогикалыќ талаптар негiзiнде жїргiзiледi; Жўмыс барысында оќушылардыѕ жас ерекшелiктерi ескерiлуi тиiс;

· Баєдарламаныѕ јр баєыты бойынша тјрбие саєаттарыныѕ жоспарлары мен жинаќтары жасалады;

· Јр сынып баєдарламаныѕ 5 Негiзгi Баєыты бойынша жыл бойына жўмыс жїргiзедi;

· Жўмыс формалары iс-шаралар ўйымдастыру; тарихи-мјдени деректер жинастыру; туристiк-ґлкетану жорыќтарына шыєу; тјжiрибелер алмасу жјне басќа педагогикалыќ тјрбие технологиялары негiзiнде жїргiзiледi;

· Ўйымтоптар 4 Ордаєа “Жалын Ордасы – 5 сынып”, “Жауќазын Ордасы- 6 сынып”, “Ўшќын Ордасы- 8 сынып” жјне “Жігер Ордасы – 7 сынып” деп бґлiнедi; [15-сурет]

· Јр ўйымтоп айына 2 рет ґздерiне тапсырылєан Баєыт бойынша бїкiлмектептiк iс-шара ґткiзедi, мектеп мўражайына материалдар жинап бередi, фото-видеоматериалдар ќорын жинаќтайды;

· Оќу жылыныѕ аяєында атќарылєан жўмыстардыѕ ќорытындысы ретiнде “Менiѕ елiм - Ќазаќстан” атты танымдыќ-этнографиялыќ ойын-сайыс ґткiзiледi;

· Ўлттыќ тјлiм-тјрбие жўмыстарын ўйымдастыру барысында јр оќушыныѕ ўлттыќ тјлімді меѕгеру дјрежесін айќындайтын педагогикалыќ-психологиялыќ диагностикасы жасалады;

· Јр ай сайын сынып жетекшiлерi – сынып ўжымындаєы микротоптар лидерлерi жјне оќушылардыѕ бiлік даєдылары жґнiнде социограммалыќ баќылау жїргiзiп отырады;

· Тјрбие жўмыстарын ўйымдастыру барысында јр баланыѕ оќу їлгерiмiнiѕ динамикасы баќылауєа алынып, оны жаќсартудыѕ шаралары ќарастырылады;

· Педагогикалыќ оќу орындарында, бiлiм жетiлдiру институттарында, мектептегi ата-аналар университеттерiнде аталмыш жоба бойынша факультативтiк жјне дайындыќ дјрiс беру курстары ґткiзіледі;

“Атамекен” баєдарламасыныѕ негiзгi Баєыттары

Шыєыс Ќазаќстан облысы, Їржар ауданы,

І.Жаќсыбеков атындаєы Ќараќол орта мектебі.

18 наурыз 1985 жыл

НЕГІЗГІ БАЄЫТТАР

(негізгі нўсќа)

Реті

Баєыттары

Міндет маќсаттары

1

САЛТ –ДЈСТЇР

Халыќ тўрмысындаєы бесікке салу , тўсау кесу, ќўдаласу дјстїрлері,. Тоќым ќаєар ћјм бата-тілек. Сјлем салты ћјм кґшпенділер этикасы. Ќаза салты. Ќоєам ћјм отбасы єўрыптары. Халыќтыќ ћјм діни мейрам-жоралар. Жаѕа заман дјстїрлері .“ Ата Салты” іс-шарасы.

2

ШАЋАР

Кґне шыєыс ћјм Орта Азия ќўрлыќтарында орналасќан кґне ќалалар. Шаћарлар архитектурасы, ќўрылысы јлеуметтік маѕызы. Кґне тўрєындардыѕ географиялыќ орны жјне этнотопономикалыќ мўралары. Ќала-шаћарлардыѕ топономикалыќ атаулары. Мемлекеттер Астаналары ћјм саяси жаєдайлары. Нумузматикалыќ ћјм геральдикалыќ мўралар. “Астана” ойын-сайысы.

3

ЖІБЕК ЖОЛЫ

Жер планетасыныѕ шыєыс ћјм батыс этномјдени трансформациясыныѕ дјнекері - Ўлы Жібек жолыныѕ мыѕєасырлыќ тарихнамасы. Ежелгі сауда-керуен жолдары ћјм тарихи маѕызы бар жер-су атаулары. Этнотопономикалыќ шыєыс картографиясы. Киелі жерлер мен ата бабалар жўрттарына этножорыќ. Халыќаралыќ “Атажўрт” керуені.

4

СҐНБЕС ЖЎЛДЫЗДАР

Ўлы Дала тґсіндегі адамзат ґркениетінде айырыќша із ќалдырєан алып тўлєалардыѕ єўмырнамалары. Шыєыс єўламалары ћјм данышпан- абыздары. Баћадїрлер, Ќаєандар ћјм жыраулар дјстїрлері. Ќазаќ батырлары ћјм шешендері. Ґнер, мемлекет, ќоєам, єылым ћјм білім ќайраткерлері. “Сґнбес жўлдыздар” атты ойын-сайыс. Мўражай жўмыстары.

5

ТОЛЄАУ

Далалыќ ауызша тарихнама. Ел арасындаєы данышпандыќ, жыраулыќ ћјм салгерлік дјстїр. Ел ауызынан. Ќазаќ халќыныѕ айтыс ґнері. Ўлттыќ ќисыннама, тўспалдау ћјм зерде. Жоќтау ћјм зарнама. Батырлар жыры. Этнофольклористика ћјм елтану. “Ќорќыт-нама” іс-шарасы.

6

АСЫЛ МЎРА

Ўлттыќ болмысыздыѕ жўмбаќ дїниесімен ўштасќан этнокґріністер: мазар, мїрде, зират, ќўлыптас, таѕбалы тастар. Кґне обалар мен мїсіндер ќўпиясы. Тастаѕбалар мен жазулар. “Ќозы-Баян” этножорыєы.

7

ДОМБЫРА – ДАСТАН

Жаратылыстыѕ биотикалыќ ћјм абиотикалыќ ќўдыретін жалєастырушы дјнекер киелі домбыра ћјм ќобыз ћаќындаєы этномузыкалыќ аспаптар тарихнамасы. Јн мен кїйдіѕ ќўпия јсем дыбысы. Саз бен јуен ґлшемі ћјм таралу жиіліктерініѕ ареалы. Ќазаќ кїйініѕ јфсаналары. Јлем этностарыныѕ музыкалыќ мўралары. “Тјѕір кїбірі” этномузыкалыќ саз кеші.

8

НАУРЫЗ

Жаратылыстану тарихнамасында ерекше орны бар шыєыс халыќтарыныѕ жаѕа жылды тойлау мерекесі. Кїн мен тїнніѕ теѕелу ґрісіндегі Наурыз рјсімі. Табиєи ґліара фјлсафасы. Тасаттыќ, ќўрбандыќ шалу рјсімдері. Кґктеу, жайлау, кїздеу ћјм ќыстау дјстїрлері. Халыќтыќ мереке – думандар мен јлем этностарыныѕ мейрамдары. “Наурыз - нама” ойын – сайысы.

9

ЗЕРГЕР

Кеѕжаћан жјмиєатыныѕ ќўпия кґрінісі сјндік – ќолданбалы халыќ ґнері. Киіз їй ћјм шаѕыраќ белгілерініѕ єарышнамалыќ ќўпиясы. Жићаздар мен јшекей – бўйымдар. Кґшпенді бабаларымыздыѕ аѕ бейнелі ћјм полихромдыќ ґнерлері. Кґрмелер ўйымдастыру. “Алтын Адам” іс – шарасы.

10

ТҐРТ ТЇЛІК

Ўлы Дала перзенттерініѕ ерекше салты: тґрт тїлік малды кїтіп – баптау дјстїрлері. Мал атаулысыныѕ Пірлері: Ойсыл ќара, Зеѕгі баба, Шопан ата, Сексек ата. Тґрт тїлік малды шаќыру дјстїрлері. “Тґрт тїлік” іс – шарасы.

11

КҐКПАР

Ўлттыќ ойындардыѕ тарихнамасы. Тўрмыс-салт, танымдыќ, јскери – спорттыќ, есеп – ќисап, дене-ќозєалыс ойындары. Кґкпар, аќ сїйек, алтыбаќан, асыќ, аламан бјйге, теѕге алу, бїркіт салу, ќазаќша кїрес жјне басќа ойындар. Јлем халыќтарыныѕ ойындары. Халыќаралыќ “Алтын Саќа” ойын – сайысы.

12

ДУЛЫЄА

Ел ќорєаны болєан батырлар мен баћадїрлердіѕ аќ сауыттары ћјм ќару – жараќтары. Ўлттыќ киім – кешектер ћјм ер – тўрман јбзелдердіѕ этнотарихнамасы. “Ќырыќ батыр ћјм Манас” атты іс – шаралар.

13

ЌАСИЕТ

Жаратќан Ие ћјм киелі рухтардыѕ - єарыш жиеліктерімен ўштасќан адамзат перзенттерініѕ єажайып биоэнергетикалыќ ќуаты.

Ќазаќ жјне басќа халыќтардыѕ кґріпкелдік ћјм болжамнамалыќ ќасиеттері. Емші, тјуіп, баќсы-балгерлердіѕ ем-домдыќ дјстїрлері. Ќўмалаќ ашу, дўєа салу. Тіл-кґз ћјм ќарєыс ќасиеттері. Ўшыќтау. Чакра ћјм астралдыќ ќуат дїниесі. Ќасиет іс-шарасы. “Авиценна” ем~дом шарасы.

14

АС

Ата-бабаларымыздыѕ салтанатты ас беру рјсімі. Дастархан мјзірі ћјм этикеті. Ќонаќ кїту дјстїрі мен сґз беру. Табаќ тарату жјне оныѕ тїрлері. Сјлемдесу, кґрісу ћјм ќоштасу салты. Мал еті жјне оны мїшелеу дјстїрі. Сусын ћјм шарап. Ќазаќстанныѕ жјне јлем халыќтарыныѕ ўлттыќ таєамдары. “Ас” іс-шарасы.

15

БАБАЛАР ҐСИЕТІ

Ата-бабалар Аманаты. Ґсиет ћјм бата-тілек. Маќал-мјтелдер мен кґсем сґздер. Ырым-сырым ћјм тыйьм сґздер. Аќыл-наќыл ћјм шешендік сґздер. Сыннама ћјм єибрат. Ўлттыќ сґздік ќор. Ойлау ћјм сґйлеу мјдениеті. “Балалар Ґсиеті” Іс-шарасы.

16

ЗЕРДЕ

Адамзат ґркениеті мен мўсылман Ренессансыныѕ ґкілдері. Ўлы Дала єўламаларыныѕ єылыми дјстїрлері. Єылыми жаѕалыќтар ћјм єаќлиятты ойлар јфсаналары. Мўсылман ћјм Тўран Ренессансы. Орта єасырлардаєы арифметикалыќ, жаћаннамалыќ, медициналыќ ћјм фјлсафалыќ єылыми жаѕалыќтар. “Зерде” іс-шарасы.

17

ЌЎСБЕГІ

Ўлы Дала перзенттерініѕ тамаша дјстїрлері: аѕшылыќ, ќўсбегілік ћјм саятшылыќ ґнер тїрлері. Ќазаќ халќыныѕ жыртќыш ќўстар мен бїркітті баулу ґнері. Табиєат пен адам байланысындаєы антропогендік кґріністер. Номадтар тўрмысындаєы жїйірік ат, ќўмай тазы ћјм ќыран бїркіт їйлесімдігініѕ этокґрністері. “Бїркітші” ойын-сайысы.

18

ЌЫЗ БЕН ЖІГІТ

Ќазаќ ќызы мен жігітініѕ сегіз ќырлы бір сырлы ћјм оѕ ќолынан ґнер тамєан этноерекшеліктері. Тјккјпарлыќ пен кісілік. Ўлтжандылыќ ќасиет ћјм сенім мен намыс јфсаналары . Беріктік дјстїрі мен неке салты. Мјѕгілік махаббат фјлсафасы. Єашыќтыќ сезім ћјм жыныстыќ тјрбие. Гигиеналыќ ћјм тазалыќ дјстїрі. “Ќыз сыны” ћјм “Жігіт сўлтаны” іс-шаралары.

19

ЗАМАН-АЙ

Жалпыпланетарлыќ глобальді экология ќасіреттері. Антропогендік ыќпалдар тарихнамасы. Жертану ћјм мўхит экожїйесі.

Атмосфералыќ ћјм ноосфералыќ ќабаттар. Эндогендік, экзогендік, тектоникалыќ ћјм техногендік кїштер мен факторлар. Адамныѕ экологиялыќ мјдениеті мен психологиясы. Катастрофалар мен зўлматтар. Зооэкологиялыќ, неоэкологиялыќ, ихтиоэкологиялыќ, антропоэкологиялыќ, палеоэкологиялыќ, фитоэкологиялыќ, биоэкологиялыќ, аугэкологиялыќ, техноэкологиялыќ, гидроэкологиялыќ ћјм геоэкологиялыќ ауќымды проблемалар. Этноэкологиялыќ білім мен тјрбие негіздері. “Арал-Балќаш” экологиялыќ іс-шарасы.

20

АЛЫСТАЄЫ БАУЫРЛАР

Шет елдердегі. ќазаќ диаспоралары. Миграция, эммиграция, демография, депортация, этноцид, геноцид, резервация мјселелері. Халыќтыќ дипломатия. Дїниежїзі ќазаќтарыныѕ Ќўрылтайы. “Алыстаєы бауырлар” іс-шарасы.

21

ДОСТЫЌ

Ќазаќ-тїркі тарихнамасы ћаќында зерттеулер жїргізген араб, парсы, ќытай, орыс

ћјм европалыќ єалымдардыѕ єўмырнамасы. Ќазаќстан халыќтары жјне ТМД мемлекеттеріндегі этностар арасындаєы достыќ байланыстар. Бейбітшілік їшін кїрес. Бірлікті, татулыќты ћјм ынтымаќтастыќты кґксеуге баєытталєан іс-шаралар. Халыќтар достыєын ныєайту. Ќазаќстан халыќтарыныѕ Ассамблеясы. “Достыќ” іс-шарасы.

22

АРДАГЕР

Ежелгі дјуірден жаѕа заман тарихына дейінгі ўлт-азаттыќ соєыстарєа: грек,ќытай, рим, парсы, орыс, моѕєол, ойрат,ќалмаќ, шїршіт, таѕєўт, араб, ґзбек, тїрікпен, казачество, нґміс, француз, фашистер мем террористерге карсы соєысќан ардагер ата-бабаларымиздыѕ єўмырнамасы. Отаршылыќќа ќарсы жјне 1723, 1845, І9І2, 1916, 1932,1941, 1979 жјне 1986 жылєы Оќиєаларєа ќатысќан ардагерлер мґн ќаћармандар. “Ардагер” іс-шарасы.

23

ОЮ-ҐРНЕК

Ўлттыќ таным мўхитыныѕ ќайшылыќ ќаєидасымен ўштасќан ою-ґрнектіѕ єарыштыќ, зооморфтыќ, геометриялыќ, ихтиологиялыќ танымдыќ – фјлсафалыќ тїрлерімен танысу. Ою-ґрнектіѕ киізде, текеметте, алашада, кілемде, кґрпеде орналасу кґрністері. Кґрмелер ўйымдастыру. “Ою-Ґрнек” іс-шарасы.

24

БЕЙНЕЛЕР СЫРЫ

Тылсым дїниемен байланысќан кґне: таспа-руналыќ, мифологиялыќ, тотемдік, геральдикалыќ, петроглифтік, этноиероглифтік танбалар мен кескіндер сыры. Еліміздегі киелі жерлер: Арпаґзендегі, Тамєалыдаєы, Тјѕірќазєандаєы, Бесшатырдаєы, Таскескендегі їѕгір-ескерткіштердегі бейнелер. “Ескініѕ кґзі” атты этножорыќ.

25

АТА-АНА

Ўлттыќ таным ћјм тјлімніѕ ќайнар бастауы ата - бабаларымыздыѕ ўрпаќ тјрбиесі жґніндегі мыѕєасырлыќ тјжірибелерімен рухани – мјдени мўралары. Туыс, аєайын, отбасы, јке-шеше, бауыр-ќарындас, балдыз-бажа дјстїрлері ћјм жўрт салттары. Ата салты ћјм ана шапаєаты. Ата ќаны ћјм ана сїті ћаќындаєы јфсаналар. “Ата-ана” іс-шарасы.

26

ШАРИЄАТ-ЌЎРАН

Мыѕдаєан єасырлар бойы адамзат перзентіне Аллаћ таєаланыѕ шапаєат - нўрьн шашып келген ќасиетті Ќўран шариєаттарыныѕ тјлімдік-танымдыќ јфсанналары. Мўсылман пайєамбарлары мен єўламаларыныѕ єўмырнамасы. Діни - танымдыќ ћјм мўсылмандыќ дјстїрлер. Киелі Рухтар јлемі. Ораза, рамазан, Ќыдыр тїні, садаќа беру рјсімдері. Сенім мен парыз. Ќажылыќ фјлсафасы ћјм намаз таєлымы. “Мўсылман Јлемі” іс-шарасы.

27

ЌАЙЫРЫМДЫЛЫЌ

Ќатал таєдырдыѕ мјѕгілік ќўрбандары: мїгедек, кемтар, заєип жандарєа, ќарттар мен жетім балаларєа ќол ўшын беру. Ќолдан келгенше жаќсылыќ жасау дјстїрлерін жалєастыру. Балалар мен ќарттар їйіне сапар шегу. Бїкілќазаќстандыќ “Ќайырымдылыќ” жјне “Ауыл” операциясын ўйымдастыру .

28

САУДА

Тјуелсіз Ќазаќ Елініѕ мјдениетін ґркендетуде жаѕа инфоќўрылымдыќ жїйеге негізделген менеджмент, маркетинг, аудиторлыќ жјне ќаржы-банк мамандыќтарын игеру мјселелері. Јлемдік ћјм евроазиялыќ экономикалыќ кеѕістік пен интеграция. Жалпыадамзаттыќ экономикалыќ даму Стратегиясы. Интернет жїйесін пайдалану. Ќаэаќ ауылдарыныѕ экономикалыќ даму стратегиясы. “Сауда” іс-шарасы.

29

ЄЎМЫР ЋЈМ ЄАЛАМ

Аспаннама ћјм жаратылыстану негіздері. Планеталар ћјм жўлдыздар шеруі. Уаќыт пен кеѕістік. Адамтану эфсаналары. Нїктелер, толќындар ћјм єарыш денелері. Ќатты, сўйыќ,ыстыќ - суыќ ќўбылыстар фјлсафасы. Єылыми - зерттеу жўмыстары.

30

АНА ТІЛІ

Кґнетїркі, соєды, саќ-гўн ћјм Орхон-Енисей руналыќ жазбалары. Есік жјне Пазырыќ ќорєандарындаєы протоэтнолингвистикалыќ мўралар. Тоныкґк Мойыншор, Кїлтегін тас -.сына жазба ескерткіштері. Кґнетїркі иеороглифтері. “Ўмай Ана” іс-шарасы.

31

ТЎРАН КЇНТІЗБЕГІ

Халыќтыќ астрология. Кґне болжамгер даналар, жўлдызшылар мен кґріпкелдер. Жьл ќайыру јфсаналары. Мїшел жас ќаєидасы. Ай, апта, саєат ћјм ґлшем ќаєидалары. Сарыарќадаєы “Мўртты обалар” - Ўлы Дала обсерваториясы . Этножўлдыз жорамал. Тўран этноастрологиялыќ картасыныѕ сїлбесін жасау. “Тўран Кїнтізбегі” іс-шаралары.

32

ЖАЌСЫЛЫЌ ЋЈМ ЖАМАНДЫЌ

Ўлы Жаратылыстыѕ ќайшылыќ нысандарынан жасанды – табиєи тўрєыда реттелген болмыс ћјм болмас ўєымдары . Антропогендік кезеѕдер жиегінде ќалыптасып келген адамзат перзентініѕ ќарама – ќайшылыќ: жаќсы – жаман , мейрімдік – ќатыгез, парасатты – ќанішер, аќылсыз – аќымаќтыќ жјне басќа јрекеттерініѕ јфсаналары. Салыстырмалы зерделеу ћјм пайымдау . Адамтану негіздері .

33

ЖАС ЌЫРАН

Евразия даласын мыѕдаєан єасырлар мекендеген кґпшенді – номадатарыѕ ўрыс – соєыс ћјм ел ќорєау дјстїрлері . Ата бабаларымыздыѕ јскери ґнері. .Јскери тактика ћјм стратегия . Ўлттыќ јскери Доктрина . Јскери – жауынгерлік тјртіп, білім ћјм тјрбие негіздері . Соєыснама саясатыныѕ шежіресі . Мыѕбасы , тїменбасы жїзбасы ћјм елубасы онбасы јскери саптары мен жауынгерлік дјстїрлері . “Мыѕ бала” јскери жауынгерлік ойын – сайысы .

34

ЈЛЕМ ДІЅДЕРІ ТАРИХНАМАСЫ

Дїниежїзі адамзат пезенттерініѕ еѕ асыл рухани - мјдени мўралары Ўлы Діндер: Ислам , Христиан , Будда жјне басќа діни конфессиялар мен ќауымдастыќтардыѕ тарихнамасы . Ўлы діндердіѕ кґсемдері , данышпан – пайєамбарлары ћјм єўламалары жјне олардыѕ фјлсафалыќ – теологиялыќ, діни - гносеологиялыќ јфсаналары . Ўлы Діндер ыќпалы , тјрбиесі , мјдениет жјне ќоєамдаєы рґлі . “Ўлы Діндер тарихнамасы ” атты оќулыќ жазу , тўжырымдамалар тїзеу.

35

АТАМЕКЕН ЌОЄАМЫ ЋЈМ МЕДРЕСЕСІ

Республикалыќ «Атамекен» балалар мен жастар ўйымыныѕ ќўрылымы. Оќушылардыѕ жас ерекшеліктеріне байланысты бірлестік-топтар ќўру. Тјрбие жўмысыныѕ орталыєы «Атамекен Ордасын» ќўру. «Атамекен» Баєдарламасын балалар, оќушылар жјне жастар ўйымдарыныѕ тјрбие жўмыстарына пайдаланудыѕ жолдарын белгілеу . Аса дарынды оќушылардыѕ басын біріктіріп арнайы оќу .орны - Атамекен Медресесін ашу. Арнайы оќулыќтар жазу.

36

ТЈНІР-НАМА

Ата-бабаларымыздыѕ тарихында аса маѕызды діни-фјлсафалыќ, рухани-мјдени рґл атќарєан исламєа дейінгі дјуірде ќалыптасќан Тјѕірлік дінніѕ адамгершілік јфсаналары. Тјѕір дінінен ќалєан отпен аластау, јруаќка сыйыну, ала жіп жјне басќа діни дјстїрлер. Тјѕір мен Ислам дінініѕ ўќсас тўстары. Хан Тјѕірі шыѕына тју ету рјсімі. “Хан Тјѕірі” іс - шарасы.

37

ЌАЗАЌ ЕЛІ

Тјуелсіз Ќазаќ Елініѕ жаѕа геосаясаты ћјм менталитеті. Мемлекеттік ћјм ўлттыќ идеология жјне генофонд. Јлемдік макроэкономикалыќ кеѕістікке ену барысындаєы жаѕа Ќазаќстан келбеті. Президент Назарбаветыѕ “Ќазаќстан 2030” Стратегиялыќ Идеясы. Ата Заѕ ћјм ЌР Заѕдары, Президент Жарлыќтары мен Їкімет Ќаулылары. Ќазаќтану мјселелері. Дипломатиялыќ ќарым- ќатынас. Халыќ ћјм Ауыл Академиясы. Ќоєамдыќ ўйымдар мен саяси партиялар. Саясаттану ћјм јлеуметтану негіздері. Орыс ћјм ќытай саясаттары жјне оларды зерттеу. Ўлттыќ єарыш Агенттіктері. Ўлттыќ ќауіпсіздік, ішкі жјне сыртќы саясат. Ўлттыќ ќор. Жастар мјселесі. Сайлау жјне басќару мјдениеті. Мемлекеттану ћјм елтану негіздері. Жаћандану їрдісіндегі Ќазаќстан саясаты.

38

СЈБИ

Мектепке дейінгі балалармен, сјби-бїлдіршіндермен ќарым-ќатынас жасау. Бала баќшалармен жўмыс істеу. Республикалыќ «Балбґбек» баєдарламасын жїзеге асыру. Республикалыќ «Бґбек», Ќазаќстан балалар ќоры жјне басќа ўйымдармен жўмыс істеу. Бїкілќазаќстандыќ «Сјби» баєдарламасын жїзеге асыру.

39

ТЎРАН ЋЈМ ТЇРКІСТАН

Ата тегі, тарихы мен мјдениеті бір тїріктілдес этностардыѕ бїгінгі таєдыры ћјм болашаєы. Јлемдегі отызєа жуыќ тїркітектес халыќтар арасындаєы достыќ пен ынтымаќтастыќ. Тїркі даналары жјне олардыѕ єўмырнамасы. Ўлы Тўран империясыныѕ тарихы ћјм мјдениеті. Тарихи оќиєалар кїнтізбегі. Тїркі халыќтарыныѕ јдебиеті, ґнері, медицинасы, тјлім-тјрбиесі ћаќында оќулыќтар шыєару. Кґнетїркі руналыќ жазбаларды ќастерлеу жјне саќтау. “Тїріксой” халыќаралыќ ќорыныѕ жўмыстарына їлес ќосу. “Тўран Јлемі” атты ауќымды іс-шаралар.

40

НЕОПЕДАГОГИКА ЋЈМ НЕОПСИХОЛОГИЯ

Јлемдік жаћандану їрдісіндегі жаѕаша білімтану проблемалары. Техногенез дјуіріндегі жас ўрпаќтыѕ (хомо электроникус, постхомо, хомо информатикус т.б.) мінез-ќўлыќ ( неопсихологиялыќ) ерекшеліктері. Жаѕа дјуір талабына сай неопедагогикалыќ-неопсихологиялыќ ќаєидаларды зерделеу.

“Атамекен” баєдарламасыныѕ негiзгi Баєыттары

(Ќосымша нўсќа)

Аталмыш нўсќаныѕ ќабылдануы ЌР Президенті Н.Назарбаевтыѕ

«Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтарына патриоттыќ тјрбие берудіѕ мемлекеттік баєдарламасы»

Жарлыєы (№200,10.Х.2006) негізінде сарапталынды

Рет саны

Негізгі Баєыттар

Міндеттер мен маќсаттар

1

МЈДЕНИЕТ

ТАНУ

Халыќ тўрмысындаєы бесiкке салу, тўсау кесу, ќўдаласу дјстїрлерi. Тоќым ќаєар ћјм бата-тiлек. Сјлем салты ћјм кґшпендiлер этикасы. Ќаза салты. Ќоєам ћјм отбасы єўрыптары. Халыќтыќ ћјм дiни мейрам-жоралар. Жаѕа заман дјстїрлерi. “Ата салты” iс-шарасы.

Далалыќ ауызша тарихнама. Ел арасындаєы данышпандыќ, жыраулыќ ћјм салгерлiк дјстїрлер. Ел аузынан. Ќазаќ халќыныѕ айтыс ґнерi. Ўлттыќ ќисыннама, тўспалдау ћјм зерде. Жоќтау ћјм зарнама. Батырлар жыры. Этнофольклористика ћјм елтану. “Ќорќыт-нама” iс-шарасы.

Ата-бабаларымыздыѕ соєыс жорыќтарына арналєан ќару-жараќтары: ќылыш, садаќ, ќалќан, шоќпар, дулыєа, сауыт, найза, сїѕгi, ќалќан жјне ќазiргi заманєы сґздiк ќорда сирек ќолданылатын атаулар жґнiнде тарихи-археологиялыќ маѕызы зор деректер жинастырады;

Мектеп мўражайына тарихи-археологиялыќ маѕызы зор ќару-жараќ мўраєаттары мен жјдiгерлерiн тапсырады;

Ќазаќ халќыныѕ ежелден ќалыптасќан, ќоршаєан орта мен тўрмыстыќ ґмiр заѕдылыќтарымен байланысќан ўлттыќ киiм їлгiлерi мен тїрлерi (сјукеле, шолпы, ќамзол, бґрiк, шапан, саптама т.б) жґнiнде мол маєлўматтар жинастырады;

Жинаќтаєан материалдар негiзiнде альбомдар, фото-видеоматериалдар, компьютерлiк жобалар жасайды; арнайы тјрбие саєаттарын ґткiзедi;

“Алдаспан” атты бїкiлмектептiк оќушылардыѕ танымдыќ-этнографиялыќ ґнер сайысын ґткiзедi

2

ҐРКЕНИЕТ

ТАРИХНАМАСЫ

Кґне Шыєыс ћјм Орта Азия ќўрлыќтарында орналасќан кґне ќалалар. Шаћарлар архитектурасы, ќўрылысы жјне јлеуметтiк-экономикалыќ маѕызы. Кґне тўрєындардыѕ географиялыќ орны жјне этнотопономикалыќ мўралары. Ќала-шаћарлардыѕ топономикалыќ атаулары. Мемлекеттер Астаналары ћјм саяси жаєдайлары. Нумизматикалыќ ћјм геральдикалыќ мўралар. “Астана” ойын-сайысы.Жер планетасындаєы шыєыс ћјм батыс этномјдени трансформациясыныѕ дјнекерi - Ўлы жiбек жолыныѕ мыѕєасырлыќ тарихнамасы. Ежелгi сауда-керуен жолдары ћјм тарихи маѕызы бар жер-су атаулары. Этнотопономикалыќ шыєыс картографиясы. Киелi жерлер мен ата-бабалар жўрттарына этножорыќ. Халыќаралыќ “Атажўрт” керуенi.Ежелгi дјуiрден жаѕа заман тарихына дейiнгi ўлт-азаттыќ соєыстарєа: грек, ќытай, рим, парсы, орыс, моѕєол, ойрат, ќалмаќ, шїршiт, таѕєўт, араб, ґзбек, тїрiкпен, казачество, немiс, француз, фашистер мен террористерге ќарсы соєысќан ардагерлер єўмырнамасы. 1723, 1845, 1912, 1916, 1920, 1932, 1941, 1979,1986 жылєы оќиєаларєа ќатысќан ардагерлер шежiресi. “Ќаћарман бабалар” iс-шарасы.

3

СҐНБЕС

ЖЎЛДЫЗДАР

Ўлы Дала тґсiндегi адамзат ґркениетiнде айырыќша iз ќалдырєан алып тўлєалардыѕ єўмырнамалары. Шыєыс єўламалары ћјм данышпан-абыздары. Баћадїрлер, ќаєандар ћјм жыраулар дјстїрлерi. Ќазаќ батырлары ћјм шешендерi. Ґнер, мемлекет, ќоєам, єылым жјне бiлiм ќайраткерлерi. “Сґнбес жўлдыздар” ойын-сайысы. Мўражай жўмыстары.

4

РУХАНИЯТ

Ўлттыќ болмысымыздыѕ жўмбаќ дїниесiмен ўштасќан этнокґрiнiстер: мазар, мїрде, зират, ќўлыптас, таѕбалы тастар. Кґне обалар мен мїсiндер ќўпиясы. Тас таѕбалар мен жазба-шимайлар. “Ќозы-Баян” этножорыєы.

Тылсым дїниемен байланысќан кґне: таспа-руналыќ, мифологиялыќ, тотемдiк, геральдикалыќ, петроглифтiк, этноиероглифтiк таѕбалар мен кескiндер сыры. Елiмiздегi киелi жерлер: Арпаґзендегi, Тамєалыдаєы, Тјѕiрќазєандаєы, Бесшатырдаєы, Берелдегi, Таскескендегi їѕгiр-ескерткiштердегi бейнелер. “Ескiнiѕ кґзi” этножорыєы.

5

ЎЛТТЫЌ

ҐНЕР

Жаратылыстыѕ биотикалыќ ћјм абиотикалыќ ќўдыретiн жалєастырушы дјнекер киелi домбыра ћјм ќобыз ћаќындаєы этномузыкалыќ аспаптар тарихнамасы. Јн мен кїйдiѕ ќўпия јсем дыбысы. Саз бен јуен ґлшемi ћјм таралу жиiлiктерiнiѕ ареалдары. Ќазаќ кїйiнiѕ јфсаналары. Јлем этностарыныѕ музыкалыќ мўралары. “Тјѕiр кїбiрi” этномузыкалыќ саз кешi. Кеѕжаћан жјмиєатыныѕ ќўпия кґрiнiсi сјндiк-ќолданбалы халыќ ґнерi. Киiз їй ћјм шаѕыраќ белгiлерiнiѕ єарышнамалыќ ќўпиясы. Жићаздар мен јшекей-бўйымдар. Кґшпендi бабаларымыздыѕ аѕ бейнелi ћјм полихромдыќ ґнерлерi. Кґрмелер ўйымдастыру. “Алтын адам” iс-шарасы.Ўлттыќ таным мўхитыныѕ ќайшылыќ ќаєидасымен ўштасќан ою-ґрнектiѕ єарыштыќ, зооморфтыќ, геометриялыќ, ихтиологиялыќ, танымдыќ-фјлсафалыќ тїрлерiмен танысу. Ою-ґрнектiѕ киiзде, текеметте, алашада, кiлемде, ќўраќ-кґрпеде орналасу заѕдылыќтары. Кґрмелер ўйымдастыру. “Ою-ґрнек iс-шарасы”.

6

НАУРЫЗ

Жаратылыстану тарихнамасында ерекше орны бар шыєыс халыќтарыныѕ жаѕа жылды тойлау мерекесi. Кїн мен тїннiѕ теѕелу ґрiсiндегi Наурыз рјсiмi. Табиєи ґлiара фјлсафасы. Тасаттыќ, ќўрбандыќ шалу рјсiмдерi. Кґктеу, жайлау, кїздеу ћјм ќыстау дјстїрлерi. Халыќтыќ мереке-думандар мен јлем этностарыныѕ мейрамдары. “Наурыз-нама” ойын-сайысы.

7

АТАКЈСІП

Ўлы Дала перзенттерiнiѕ ерекше салты: тґрт тїлiк малды кїтiп-баптау дјстїрлерi. Мал атаулысыныѕ Пiрлерi: Ойсыл Ќара, Зеѕгi баба, Шопан ата. Сексек ата. Тґрт тїлiк малды шаќыру дјстїрлерi. “Тґрт тїлiк” iс-шарасы.

Ўлы Дала перзенттерiнiѕ тамаша дјстїрлерi: аѕшылыќ, ќўсбегiлiк ћјм саятшылыќ ґнер тїрлерi. Ќазаќ халќыныѕ жыртќыш ќўстар мен бїркiттi баулу ґнерi. Табиєат пен адам байланысындаєы антропогендiк кґрiнiстер. Номадтар тўрмысындаєы жїйрiк ат, ќўмай тазы ћјм ќыран бїркiт їйлесiмдiгiнiѕ этнокґрiнiстерi. “Бїркiтшi” ойын-сайысы.

8

ЎЛТТЫЌ

ОЙЫНДАР

Ўлттыќ ойындардыѕ тарихнамасы. Тўрмыс-салт, танымдыќ, јскери-спорттыќ, есеп-ќисап, дене-ќозєалыс ойындары. Кґкпар, аќ сїйек, алтыбаќан, асыќ, аламан бјйге, теѕге алу, бїркiт салу, ќазаќша кїрес жјне басќа ойын тїрлерi. Јлем халыќтарыныѕ ойындары. Халыќаралыќ “Алтын саќа” ойын-сайысы.

Ел ќорєаны болєан батырлар мен баћадїрлердiѕ аќ сауыттары ћјм ќару-жараќтары. Ўлттыќ киiм-кешектер мен ер-тўрман јбзелдерiнiѕ этнотарихнамасы. “Ќырыќ батыр ћјм Манас” атты iс-шаралар. Евразия даласын мыѕдаєан єасырлар бойы мекендеген кґшпендi-номадтардыѕ ўрыс-соєыс ґнерi мен ел ќорєау дјстїрлерi. Ата-бабаларымыздыѕ жауынгерлiк дјстїрлерi. Јскери тактика мен стратегия. Ўлттыќ јскери доктрина. Јскери жауынгерлiк тјртiп, бiлiм жјне тјрбие негiздерi. Соєыснама саясатыныѕ шежiресi. Мыѕбасы, тїменбасы, жїзбасы, елубасы жјне онбасы јскери саптары. Сарбаз Жарєысы. “Мыѕ бала” јскери-жауынгерлiк ойын-сайысы.

9

БАБАЛАР

ҐСИЕТІ

Ата-бабалар Аманаты. Ґсиет ћјм бата тiлек. Маќал-мјтелдер мен кґсем сґздер. Ырым-сырым ћјм тыйым сґздер. Аќыл-наќыл ћјм шешендiк сґздер. Сыннама ћјм єибрат. Ўлттыќ сґздiк ќор жјне оныѕ таралу аймаєы. Ойлау ћјм сґйлеу мјдениетi. “Бабалар ґсиетi” iс-шарасы.

Адамзат ґркениетi мен мўсылман Ренессансыныѕ кґрнектi ґкiлдерi. Ўлы Дала єўламаларыныѕ єылыми дјстїрлерi мен мўралары. Єылыми жаѕалыќтар ћјм єаќлиятты ойлар јфсаналары. Мўсылман ћјм Тўран Ренессансы. Орта єасырлардаєы арифметикалыќ, жаћаннамалыќ, медициналыќ ћјм фјлсафалыќ єылыми жаѕалыќтар. “Зерде” iс-шарасы.

10

ЭТНОЭТИКА

Ата-бабаларымыздыѕ салтанатты ас беру рјсiмi. Дастархан мјзiрi ћјм этикетi. Ќонаќ кїту дјстїрi мен сґз беру. Табаќ тарату жјне оныѕ тїрлерi. Сјлемдесу, кґрiсу ћјм ќоштасу салты. Мал етiн мїшелеу ґнерi. Сусын ћјм шарап. Ќазаќстанныѕ жјне јлем халыќтарыныѕ ўлттыќ таєамдары. “Ас” iс-шарасы. Ќазаќ ќызы мен жiгiтiнiѕ сегiз ќырлы бiр сырлы ћјм он саусаєынан ґнер тамєан этноерекшелiктерi. Тјккјпарлыќ пен кiсiлiк. Ўлтжандылыќ ќасиет ћјм сенiм мен намыс јфсаналары. Берiктiк дјстїрi мен неке салты. Мјѕгiлiк махаббат фјлсафасы. Єашыќтыќ сезiм ћјм жыныстыќ тјрбие. Гигиеналыќ ћјм тазалыќ дјстїрi. Гендерлiк тјрбие негiздерi. “Ќыз сыны” мен ”Жiгiт сўлтаны” iс-шаралары.

11

ЖЕР-АНА

Жалпыпланетарлыќ глобальдi экологиялыќ ќасiреттер. Антропогендiк ыќпалдар тарихнамасы. Жертану ћјм мўхит экожїйесi. Атмосфералыќ ћјм ноосфералыќ ќабаттар. Эндогендiк, экзогендiк, тектоникалыќ ћјм техногендiк кїштер мен факторлар. Адамныѕ экологиялыќ мјдениетi мен психологиясы. Катастрофалар мен зўлматтар. Неоэкологиялыќ, нооэкологиялыќ, зооэкологиялыќ, ихтиоэкологиялыќ, антропоэкологиялыќ, палеоэкологиялыќ, фитоэкологиялыќ, биоэкологиялыќ, аугэкологиялыќ, техноэкологиялыќ, гидроэкологиялыќ ћјм геоэкологиялыќ ауќымды проблемалар. Этноэкологиялыќ бiлiм мен тјрбие негiздерi. “Арал-Балќаш” экологиялыќ iс-шаралары.

12

ЭТНОСТАР

ЈЛЕМІ

Ќазаќ-тїркi тарихнамасы жайында зерттеулер жїргiзген араб, парсы, ќытай, орыс жјне европалыќ єалымдардыѕ єўмырнамалары. Ќазаќстан халыќтары жјне ТМД мемлекеттерiндегi этностар арасындаєы достыќ байланыстар. Бебiтшiлiк їшiн кїрес. Бiрлiктi, татулыќты ћјм ынтымаќтастыќты кґксеуге баєытталєан iс-шаралар. Халыќтар достыєын ныєайту. Ќазаќстан халыќтарыныѕ Ассамблеясы. “Достыќ” iс-шарасы.

Шет елдердегi ќазаќ диаспоралары. Миграция, демография, депортация, этноцид, геноцид, резервация мјселелерi. Халыќтыќ дипломатия. Дїниежїзi ќазаќтарыныѕ Ќўрылтайы. “Алыстаєы бауырлар” iс-шарасы.

13

АТА-АНА

Ўлттыќ таным ћјм тјлiмнiѕ ќайнар бастауы: ата-бабаларымыздыѕ ўрпаќ тјрбиесi жайындаєы мыѕєасырлыќ тјжiрибелерi мен рухани-мјдени мўралары. Туыс, аєайын, отбасы, јке-шеше, бауыр-ќарындас, балдыз-бажа дјстїрлерi ћјм жўрт салттары. Ата салты ћјм ана шапаєаты. Ата ќаны ћјм ана сїтi ћаќындаєы јфсаналар. “Ата-ана” iс-шарасы.

Кґнетїркi, соєды, саќ-єўн, орхон-енисей жазбалары. Есiк, Берел жјне Пазырыќ ќорєандарындаєы протоэтнолингвистикалыќ мўралар. Тоныкґк, Мойыншор, Кїлтегiн тастарындаєы жазбалар. Кґнетїркi иероглифтерi. “Ўмай Ана” iс-шарасы.

14

ЌАЙЫРЫМДЫЛЫЌ

Ќатал таєдырдыѕ мјѕгiлiк ќўрбандары: мїгедек, кемтар, заєип жандарєа, ќарттар мен жетiм жандарєа ќол ўшын беру. Ќолдан келгенше жаќсылыќ жасау дјстїрлерi. Балалар мен ќарттар їйiне сапар шегу. Бўкiлќазаќстандыќ “Ќайырымдылыќ” жјне ”Ауыл” операциясын ўйымдастыру.

Мектепке дейінгі балалар мен сјби-бїлдіршіндермен ќарым-ќатынас жасау. Балабаќшалармен жўмыс істеу. Республикалыќ “Балбґбек” баєдарламасын жїзеге асыру. Республикалыќ “Бґбек” ќоры, Ќазаќстан балалар ќоры жјне басќа ўйымдармен бірлескен іс-шаралар атќару. Мектеп оќушыларыныѕ “Сјби” бїкілќазаќстандыќ операциясын ўйымдастыру.

15

ЭТНОЭКОНОМИКА

Тјуелсiз Ќазаќ елiнiѕ мјдениетiн ґркендетуде жаѕа инфраќўрылымдыќ жїйеге негiзделген менеджмент, маркетинг, аудиторлыќ жјне ќаржыгер мамандыќтарын игеру мјселелерi. Јлемдiк жјне евроазиялыќ экономикалыќ кеѕiстiк пен интеграция. Жалпыадамзаттыќ экономикалыќ даму стратегиясы. Интернет жїйесi. Ќазаќстан ауылдарыныѕ экономикалыќ даму стратегиясы. “Сауда” iс-шарасы

16

ЭТНОАСТРОЛОГИЯ

Халыќтыќ астрология. Кґне болжамгер даналар, жўлдызшылар мен кґрiпкелдер. Жыл ќайыру јфсаналары. Мїшел жас ќаєидасы. Ай, апта, саєат ћјм уаќыт ґлшем ќаєидалары. Сарыарќадаєы мўртты обалар - Ўлы дала обсерваториясы. Этножўлдыз жорамал. Тўран этноасторологиялыќ картасы. “Тўран кїнтiзбегi” iс-шаралары.

Жаратќан Ие ћјм киелi рухтардыѕ – єарыш жиiлiктерiмен ўштасќан адамзат перзенттерiнiѕ єажайып биоэнергетикалыќ ќуаттары. Ќазаќ жјне басќа халыќтардыѕ кґрiпкелдiлiк ћјм болжамнамалыќ ќасиеттерi. Емшi, тјуiп, баќсы-балгерлердiѕ ем-домдыќ дјстїрлерi. Жауырын ќарау, ќўмалаќ ашу мен дўєа салу. Тiл-кґз жјне ќарєыс ќасиеттерi. Ўшыќтау. Чакра ћјм астралдыќ ќуат дїниесi. “Ќасиет” жјне ”Авиценна” iс-шаралары.

17

ЎЛТТЫЌ ДЇНИЕТАНЫМ

Ўлы жаратылыстыѕ ќайшылыќ нысандарынан жасанды-табиєи тўрєыда реттелген болмыс ћјм болмас ўєымдары. Антропогендiк кезеѕдер жиегiнде ќалыптасып келген адамзат перзентiнiѕ ќарама-ќайшылыќты: жаќсы-жаман, мейiрiмдi-ќатыгез, парасатты-ќанiшер, аќылсыз-аќымаќ жјне басќа мiнез-ќўлыќ пен јрекет јфсаналары. Салыстырмалы зерделеу мен пайымдау. Адамтану негiздерi.

Аспаннама ћјм жаратылыстану негiздерi. Планеталар мен жўлдыздар шеруi. Уаќыт пен кеѕiстiк. Адамтану јфсанналары. Нїктелер, толќындар жјне єарыш денелерi. Ќатты-сўйыќ, ыстыќ-суыќ ќўбылыстар. Єылыми-зерттеу жўмыстары.

18

ДІН ТАХИХЫ

Дїниежїзiндегi адамзат перзенттерiнiѕ еѕ асыл рухани-мјдени мўралары ўлы дiндер: Мўсылман, Христиан, Будда жјне басќа дiни конфессиялар мен ќауымдастыќтардыѕ тарихы. Ўлы дiндер кґсемдерi, данышпан-пайєамбарлары. Дiни єўламалардыѕ теологиялыќ-философиялыќ iлiмдерi. Дiндердiѕ мјдениетке, тiлге, ќоєамєа жјне тјлiм-тјрбиеге јсерi. “Ўлы дiндер тарихнамасы”атты баєдарламалар жазу.

Мыѕдаєан єасырлар бойы адамзат перзентiне Алла таєаланыѕ шапаєат-нўрын шашып келген Ќўран шариєаттарыныѕ тјлiмдiк-танымдыќ јфсаналары. Мўсылман пайєамбарлары мен єўламаларыныѕ єўмырнамасы. Дiни-танымдыќ ћјм мўсылмандыќ дјстїрлер. Киелi рухтар јлемi. Ораза, рамазан, Ќыдыр тїнi, садаќа беру рјсiмдерi. Сенiм мен парыз. Ќажылыќ фјлсафасы мен намаз таєылымы. “Мўсылман јлемi” iс-шарасы

Ата-бабаларымыздыѕ тарихында аса маѕызды дiни-фјлсафалыќ, рухани-мјдени рґл атќарєан исламєа дейiнгi дјуiрде ќалыптасќан Тјѕiршiлдiктiѕ адамгершiлiк јфсаналары. Тјѕiр дiнiнен ќалєан отпен аластау, јруаќќа сыйыну, ала жiптi аттамау жјне басќа дјстїрлер. Тјѕiршiлдiк iлiмнiѕ мўсылмандыќќа ўласу фјлсафалары. Хан Тјѕiрi шыѕына тју ету. “Хан тјѕiрi” iс-шарасы.

19

ЌАЗАЌ

ЕЛІ

Тјуелсiз Ќазаќстанныѕ геосаясаты мен этноменталитетi. Мемлекеттiк жјне ўлттыќ идеология. Ўлттыќ генофонд. Јлемдiк макроэкономикалыќ кеѕiстiкке ену барысындаєы жаѕа Ќазаќстанныѕ келбетi. Президент Назарбаевтыѕ “Ќазаќстан - 2030” стратегиялыќ баєдарламасы. ЌР Конституциясы мен Заѕдары. Ќазаќтану мјселелерi. Дипломатиялыќ ќарым-ќатынас. Ќазаќ халыќ академиясы. Ќоєамдыќ ўйымдар мен саяси партиялар. Саясаттану мен јлеуметтану негiздерi. Орыс пен ќытай саясаттары. Ўлттыќ єарыш Агенттегi. Ўлттыќ ќор. Ўлттыќ ќауiпсiздiк, iшкi жјне сыртќы саясат. Жастар мјселесi. Сайлау жјне мемлекеттiк басќару жїйесi. Мемлекеттану мен елтану негiздерi. Єаламдыќ жаћандану кеѕiстiгiндегi Ќазаќстан. Республикалыќ “Атамекен” балалар мен жастар ўйымыныѕ ќўрылымы. Оќушылардыѕ жас ерекшелiктерiне байланысты бiрлестiк-топтар ќўру. Тјрбие жўмысыныѕ орталыєы “Атамекен Ордасын” ќўру. Баєдарламаны балалар, оќушылар жјне жастар ўйымдарыныѕ тјрбие жўмыстарында пайдаланудыѕ жолдарын белгiлеу. Аса дарынды оќушылардыѕ басын бiрiктiрiп, арнайы оќу орны – Атамекен медресесiн ашу. Арнайы оќулыќтар жазу.

20

ХХІ ЄАСЫР

Єаламдыќ жаћандану їрдiсiндегi жаѕаша бiлiмтану проблемалары. Техногенез дјуiрiндегi жас ўрпаќтыѕ (хомоэлектроникус, постхомо, хомоинформатикус) єўмырнамалыќ ерекшелiктерi. Жаѕа дјуiр талабына сай неопедагогикалыќ-неопсихологиялыќ ќаєидаларды зерделеу.

2.3.Мектептегi тјрбие жїйесiнде “Атамекен” баєдарламасын пайдаланудыѕ јдiстемелерi

Мектептегі оќушылар ўжымында ўлттыќ тјлім-тјрбие жўмыстарын 1990 жылдан бастап, мектеп педагогтары мен оќушыларыныѕ ќолдауымен ќўрылєан бірнеше ќоєамдыќ ўйымдар ґз мойындарына алып, бїгінге дейін жемісті істер атќарып келеді. Оларєа Республикалыќ “Атамекен” балалар мен жастар ќоєамдыќ бірлестігі (1990), Ќазаќстан балалар мен пионер ўйымдарыныѕ Одаєы (1992), Республикалыќ “Болашаќ” оќушылар ўйымы (1998), Республикалыќ “Жўлдыз” балалар ќоєамдыќ бірлестіктерініѕ Одаєы (1993), Ќазаќстан скауттарыныѕ ўйымы (1998) жјне басќа ќоєамдыќ ўйымдар жатады.

Аталмыш ўйымдар ЌР “Азаматтыќ кодексі”, “ЌР ќоєамдыќ бірлестіктер”, “Мемлекеттік жастар саясаты туралы” ЌР Заѕдарына жјне ґздері ќабылдаєан ўйым Жарєысыныѕ талаптарына сјйкес јрекет жасайды.

1990 жылдыѕ басында Ќазаќстан мектептерінде оќушылар ўйымыныѕ ќўрылуы аса ќажет болєаны рас. 1991 жылы Ќазаќстан Республикасы ґз алдына дербес тјуелсіз мемлекет болып жарияланєаннан кейін оќушылардыѕ ќоєамдыќ ўйымдарыныѕ белсенділіктері арта тїсті.

Ќазаќстанныѕ тјуелсіз елге айналып, јлемдік кеѕістікте ґзініѕ дербес геосаясатын, јлеуметтік-экономикалыќ реформасын жїргізуі – жаѕадан ќўрылєан оќушылар ўйымдарыныѕ мјртебесін арттырды. Јсіресе, Ќызылорда, Ќараєанды, Атырау, Оѕтїстік Ќазаќстан облыстарында мектеп оќушыларыныѕ ерікті тїрде ќўрылєан “Атамекен” ўйымы – ќазаќ халыќ педагогикасыныѕ асыл мўралары негізінде оќушыларєа ўлттыќ тјрбие беру жўмыстарын ўйымдастыруды ќолєа алды. Атамекеншілдердіѕ бўл бастамалары республика кґлеміне кеѕ таралып, ЇІІ Республикалыќ пионерлер слетініѕ (5 ќараша 1990 жыл) шешімімен ќабылданды. 1992 жылы ґткен кезектен тыс ЇІІІ Республикалыќ пионерлер слеті – мектептегі оќушылар ўжымдарында ўлттыќ тјрбие жўмыстарын ўйымдастыруєа арналєан “Атамекен”, “Кјусар бўлаќ”, “Жўлдыз” баєдарламаларын ќабылдады.[Фотоматериалдар]

1993 жылдан басталєан Ќазаќстандаєы јлеуметтік-экономикалыќ даєдарыстар білім жїйесіне де ґзініѕ јсерін тигізді. Осыєан орай мектептегі оќушылар ўйымдары да ґздері ќабылдаєан Жарєыдаєы міндет-маќсаттарды ґз деѕгейінде толыєынан жїзеге асыруєа мїмкіндіктері шамалы болды. Їкіметтік органдар мен мемлекеттік білім басќармаларыныѕ оќушылар ўйымдарыныѕ ќайта жаѕєыруына ќажетті жаєдайда ќамќорлыќ жасауы бјсеѕдеді. Дегенмен, ќоєамда ќалыптасќан аталмыш жаєдайларєа ќарамастан мектеп жанынан ќўрылєан оќушылар ўйымдары, тјжірибелі ўстаз-тјрбиешілердіѕ кґмегімен, балалар ўйымдары арасында тјлім-тјрбие жўмыстарын ўйымдастырып, балалар ґмірі мен тўрмысыныѕ ќызыќты болуына барлыќ шыєармашылыќ-педагогикалыќ мїмкіндіктерін пайдалана отырып ќызмет атќарды. Алайда, оќушылар ўйымдарыныѕ таєдыры мен болашаєына деген салєырттыќтыѕ салдарынан – 1992 жылдан бері Республикалыќ оќушылар слетініѕ ґткізілмей келгендігін атап ґтуге тура келеді.

Демек, осыншама ќиындыќтарєа ќарамастан мектепте ќызыќты іс-шараларды ўйымдастыруды маќсат етіп, бїгінгі таѕєа дейін азды-кґпті тјжірибелер жинаќтап келген оќушылар ўйымдарыныѕ мјртебесін кґтеру – бїгінде басты мјселе болып отыр.

Оќушылар ўйымдарыныѕ жоєарыда айтылып ґткен скауттар ўйымдары сияќты мемлекет тарапынан ќамќорлыќќа алынуы – жергілікті жерлерде ќўрылєан оќушылар ўйымыныѕ басќару жїйесі – оќушылардыѕ ґзін-ґзі басќару органдарыныѕ ґміршеѕ, шыєармашыл жјне белсенді ўйым ретінде ќалыптасуына мїмкіндік туєызады. Ґзін-ґзі басќару жїйесініѕ мектеп ґмірінде ґзініѕ лайыќты орнын алып, ќоєамдыќ ќажеттілікке айналуы - јр ўйым мїшесініѕ жеке тўлєа ретінде жан-жаќты дамуына, ґзініѕ танымдыќ, шыєармашылыќ, јскери–спорттыќ жјне техникалыќ даєдылары мен ќабілеттерініѕ ашылуына зор мїмкіндік туєызатыны аныќ.

Сондыќтан, осы кезге дейін жинаќталып келген оќушылар ўйымдарыныѕ тјжірибелерін пайдалана отырып жаѕа їлгідегі “Ќазаќстан оќушылар Ассамблеясы” атты оќушылар ўйымыныѕ моделін жасау ќажет деп санаймыз. Біздіѕ ойымызша жаѕа ўйым мектептегі оќушылар ўйымында ґзін-ґзі басќару жїйесініѕ пјрменді жїргізілуін ќамтамасыз ету барысында мынадай ќаєидаларєа негізделуі керек:

· Мектептегі оќушылар ўйымдарындаєы ґзін-ґзі басќару жїйесініѕ демократиялыќ ќаєидаларєа сїйенуі;

· Оќушылар ўйымында ўлттыќ тјлім-тјрбие ќўндылыќтарын пайдалану мен жїзеге асыруда “Атамекен”, “Ґзін ґзі тану”, “Елім-ай”, “Кјусар бўлаќ”, “Жўлдыз”, “Дјстїр”, “Болашаќ”, “Атакјсіп”, “Рухани уыз”, “Балбґбек” баєдарламасына негізделе отырып жїргізу;

· Мемлекеттіѕ білім жјне тјрбие саясатына ќатысты ќаулы-ќарарлары мен заѕдарыныѕ орындалуына ўйытќы болу;

· Ќазаќстандыќ патриотизм идеясын ќалыптастыру;

· Ўлттыќ салт-дјстїрлер мен рухани-мјдени ќўндылыќтарды жас жеткіншектер бойында ќалыптастыру;

· Ќазаќстан халыќтарыныѕ достыєы мен татулыєын ныєайту;

· Јрбір жас жеткіншектіѕ санасында ґз елі мен мемлекетіне, мемлекеттік рјміздерге, тіл мен рухани ќўндылыќтарєа деген ерекше сезім ќалыптастыру;

· Оќушылардыѕ ґзін-ґзі басќару жїйесі арќылы јр ўжым мїшесініѕ маќсат-мїдделерініѕ орындалуын ќамтамасыз ету;

· Оќушылар мен мўєалім-педагогтар арасындаєы педагогикалыќ ынтымаќтастыќты саќтау мен дамыту;

· Ата-аналар жјне жўртшылыќ арасындаєы шыєармашылыќ ќарым-ќатынасты ныєайту;

· Оќушылар ўйымыныѕ беделін арттыру;

Оќушылар ўйымындаєы ґзін-ґзі басќару жїйесін мектеп жјне басќа педагогикалыќ ќауымдастыќпен бірлесе отырып ўйымдастыру жјне оныѕ тиімділігін арттыру маќсатында мынадай талаптар орындалуы керек:

· Оќушылар ўйымы (Ќазаќстан оќушылар Ассамблеясы - ЌОА) – балалар мен жасґспірімдердіѕ ґз еріктерімен ќўрылєан ќоєамдыќ бірлестігі ретінде ЌР білім жјне єылым министрлігініѕ ќўжаттары негізінде жјне оныѕ келісімімен ЌР Јділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден ґтуі тиіс;

ЌОА-ныѕ ќўрамына Ќазаќстандаєы барлыќ балалар мен жасґспірімдер ўйымдары ерікті тїрде мїше болып кіреді. Ўжымдыќ мїшелікке ќабылданєан бірлестіктіѕ іс-јрекетіне ЌОА-ныѕ жоєары органдары заѕсыз араласпайды. Ўжымдыќ мїшелер:

· ЌОА-ныѕ Жарєысында кґрсетілген барлыќ талаптарды орындайды;

· ЌР Заѕдарына жјне ЌОА Жарєысына ќайшы келмейтін јрекеттермен айналысады, ґздерініѕ арнайы баєдарламаларын иеленеді;

· ЌОА-ныѕ ќўрамынан ґз еркімен шыєу ќўќын саќтайды;

ЌОА Республикалыќ Ќўрылтайы (Слеті) – барлыќ Ќазаќстан оќушыларына ортаќ киім їлгісін, тґсбелгісін, галстугын, елтаѕбасын, Туын, ЌОА мїшелігіне салтанатты тїрде ќабылдау Антын жјне басќа да рјміздік белгілерін ќабылдап, бекітеді. ЌОА ўжымдыќ мїшелері:

· ЌОА Ќўрылтайы бекіткен салтанатты рјміздерді арнайы Ереже талаптарына сай ґткізеді;

· Жоєарыда айтылєан рјміздерден басќа ґздерініѕ тґсбелгісін иеленеді;

Жоєарыда айтылєан жјне аталмыш ўйым жўмысын одан ары жаќсарту барысында ќалыптасатын озыќ идеялар мен тјжірибелер арќылы біз – мектептегі оќушылар ўжымындаєы ґзін-ґзі басќару жїйесініѕ дўрыс жолєа ќойылуына мїмкіндік жасаймыз. Ол ойымызды Ќазаќстан оќушылар Ассамблеясыныѕ Жарєысында кґрсетілген жоба моделі арќылы кґрсетеміз[Ќосымша материалдар].

“Атамекен” баєдарламасын іске асырудыѕ бір тиімді жолы – оќушылар ўйымындаєы ґзін-ґзі басќару жўмыс жїйесі болмаќ. Оќушылар ўйымыныѕ еѕ жоєарєы органы – бїкiлмектептiк оќушылар Ќўрылтайы болып табылады. Ўйым республикалыќ оќушылар ўйымыныѕ Ќўрылтайы ќабылдаєан Жарєы талаптары негiзiнде јрекет жасайды. Республикалыќ жјне басќа жоєарєы органдар мемлекеттiк тiркеуге жатады. Олар ґздерiнiѕ киiм їлгiсiн, тґсбелгiсiн, галстугын жјне басќа рјмiздерiн иеленедi.

Ќўрылтайдыѕ негiзгi ќўзырларына мыналар жатады:

- Бїкiлмектептiк оќушылар ўйымордасыныѕ Кеѕесiн ќўру (Кеѕес мїшелерi 21 адамнан аспауы керек);

- Оќушылар ўйымыныѕ Ережесiн ќабылдау жјне оєан ґзгертулер мен толыќтырулар енгiзу;

- Ўйым жўмысын жаќсартуєа арналєан басќа да маѕызды шешiмдер ќабылдау;

- Оќушылар ўйымы Кеѕесi Тґраєасыныѕ жыл бойына атќарылєан жўмысыныѕ есебiн тыѕдау;

- Педагогикалыќ ќауымєа, ата-аналар комитетiне жјне басќа ўйымдарєа арнайы ўсыныстар бiлдiредi, талаптар ќояды;

- Оќушылар ўйымыныѕ аудандыќ, ќалалыќ т.б. жоєарєы органдарына ўсыныс бiлдiредi;

Ќўрылтай жылына бiр рет шаќырылуы тиiс. Ќўрылтай арасындаєы атќарушы орган бїкiлмектептiк оќушылар ўйымордасыныѕ Кеѕесi болып табылады. Оќушылар Кеѕесi:

- Оќушылар ўйымордасы Кеѕесiнiѕ Тґраєасын сайлайды;

- Мектептегi маѕызды iс-шараларды алдын-ала жоспарлап оны ўйымдастырудыѕ жолдарын белгiлейдi;

- Сынып ўйымтоптары Тґраєаларыныѕ есебiн тыѕдайды;

- Педагогикалыќ кеѕеске ўсыныстар енгiзедi;

- Балалардыѕ жас ерекшелiктерi негiзiнде ўйыморда бiрлестiктерiн ќўрады;

- Басќа да маѕызды шешiмдер ќабылдайды;

Ўйымныѕ негiзгi Ордасы 3-5 оќушыдан ґз ерiктерiмен бiрiккен бастауыш ўжымдыќ тобы болып табылады. Мектепте жјне мектептен тыс мекемелер жанынан ортаќ ќызыєушылыќтары негізінде ўйымтоптыѕ мїддесін ќанаєаттандыру маќсатында ќўрылєан бiрнеше ўжымдыќ топтар – бїкiлмектептiк оќушылар ўйымын ќўрайды. [Cурет 7].

Ўжымдыќ (сыныптыќ) топ:

- Оќушылар Ережесi негiзiнде јрекет жасайды;

- Топтыѕ жоєарєы органы бастауыш ўйымныѕ Жиыны болып табылады;

- Бїкiлмектептiк оќушылар Кеѕесiне ўсыныс бiлдiредi;

Оќушылар ўйымыныѕ осылайша белгiлi бiр жїйеге келтiру, бiрiншiден – оќушылардыѕ ґзiн-ґзi басќару жўмыстарыныѕ оѕтайлы жолєа тїсуiне себепшi болса, екiншiден – мектеп јкiмшiлiгi мен тјрбие жўмыстарына жауапты ўстаз-тјлiмгерлердiѕ педагогикалыќ басшылыќ жасау жўмысыныѕ жеѕiлдеуiне мїмкiндiк туєызады.

Бўл жерде кґзделетін маќсат – оќушылар ўйымында ўлттыќ тјлiм-тјрбие жўмыстарын ўйымдастыру iсiн ќолєа алу. Ол жўмыстардыѕ мазмўны “Атамекен” баєдарламасында кґрсетілген баєыттарды оќушылар ўйымында жїзеге асыру їрдiсi болмаќ. Баєдарламаныѕ iс жїзiне кешендi тўрєыда жїзеге асырылуын бїкiлмектептiк оќушылар ўжыморда Кеѕесiнiѕ жјне мектеп педагогикалыќ ќауымыныѕ маќўлдануымен ќабылданєан “Атамекен Ордасы” атты єылыми-јдiстемелiк орталыќтыѕ ќўрылуы ќамтамасыз етпек. Єылыми-јдiстемелiк орталыќќа ўстаз-тјлiмгерлер, ата-аналарды жјне педагогика саласындаєы єылыми ќызметкерлердi тартќан жґн [Сурет 17]

Аталмыш жўмыс жїйесiн їйлестiрудiѕ басты шарттары мынадай болмаќ:

1. Орталыќтыѕ жылдыќ, маусымдыќ жјне басќа ерекшелiктерiн айќындайтын жўмыс жоспары болуы шарт.

2. Єылыми-эксперименттiк жобалар туралы толыќ аќпарат жјне мектеп јкiмшiлiгiмен келiсiлген арнайы ќўжат болуы керек.

3. Оќушылар жґнiндегi педагогикалыќ-психологиялыќ диагностика кґрсеткiштерi болуы шарт.

4. Оќушылардыѕ жас ерекшелiктерiн ескеру негiзiнде жасалєан тјлiм-тјрбие жўмысыныѕ жалпы сипаттамасы.

Оќушылар ўйымында ўлттыќ тјлiм-тјрбие ќўндылыќтарын іске асыру, педагогикалыќ тјжiрибелердi жинаќтау “Атамекен” баєдарламасы бойынша жїргiзiлуі ќажет. Кґздеген маќсатќа жету їшiн мынадай екi мјселеге басты назар аудару керек :

1. Мектептегi оќушылар ўйымдарыныѕ мјртебесiн кґтеру.Оєан:

- Оќушылар ўйымдарыныѕ шыєармашылыќ жјне басќару јрекеттерiн мемлекеттiк тўрєыда ќолдау;

- Оќушылардыѕ ќоєамдыќ ўйымдарыныѕ заѕдыќ тўрєыда ќорєалуын ќамтамасыз ету;

- Оќушылар ўйымыныѕ жўмысына педагогикалыќ дўрыс баєыт-баєдар беру маќсатында, мектеп басшылары мен сынып жетекшілерініѕ кїнделікті аќыл-кеѕес беріп, белсенділік ќолдау кґрсетуі;

- Оќушылар ўйымында тјлiм-тјрбие жўмыстарыныѕ кешендi жїргiзiлуiн ќамтамасыз ететiн јдiстемелiк нўсќаулар мен оќулыќтар шыєару; єылыми еѕбектер жазып, кешендi зерттеу жўмыстарын жїргiзу;

- Оќушылар ўйымдарыныѕ оѕды іс-тјжірибесін таратуды кґздеген арнайы семинар-тренингтер ўйымдастыру;

- Оќушылар ўйымында ќалыптасќан мiнез-ќўлыќ пен ќарым-ќатынас јрекеттерiн єылыми-педагогикалыќ тўрєыда баќылау жјне психологиялыќ эксперименттер жїргiзу;

- Оќушылардыѕ танымдыќ жјне шыєармашылыќ ерекшелiктерiн болжау мен баќылау маќсатында мектептегi психологиялыќ ќызметтiѕ кешендi баєдарламасын жасау; жјне басќа ќажеттiлiктер жатады.