4. Деректер үлгілерінің классификациясы. Үлгілердің сипаттамасы.
Үлгі – бұл деректер құрылымынан тұратын және оларды өңдеу операциялары. Ол кестелер өрістерінен кұрылады да, өзгерту тәртібінде деректерді қарап шығу мүмкіндігін береді. Деректердің тармақтық үлгісі қатаң тәртіппен байланысқан элементтерден тұрады. Тармақтық үлгінің негізгі түсініктеріне деңгей (уровень), элемент (түйін-узел), байланыс (связь) жатады.
Түйін — бұл қандай да бір объектіні сипаттайтын деректер атрибуттарының жиыны. Иерархиялық үлгінің схемасында түйіндер графтардың жоғарғы нүктесі ретінде көрсетіледі. Желілік үлгіде әр элемент басқа кез келген элементпен байланыса алады.
Қасиеттері:
Әр түйін бір ғана түйінмен байланысады, жоғарғы түйінді ескермегенде;
Бір ғана төбеден тұрады, басқаларға бағынбайды;
Әр түйіннен төбеге бір ғана жол бар;
Деңгейлері қатар емес түйіндерде байланыс орнамайды;
Алғашқы деңгейдің байланысы анықталмайды.
Артықшылығы: қарапайым, жадының аз көлемін алуы.
Кемшілігі: кез келген ақпаратты енгізе алмау, деректерге қатаң навигациялық ену, деректерге тек негізгі элемент арқылы ену.
Желілік деректер қоры иерархиялық үлгі сияқты, онда тек туысқан деректерге байланыстыратын екі бағытқа да бағыттауыштар болады. Желілік үлгі иерархиялық сияқты, топтық қатынастың иесі және мүшелері бола алатын жазбалардың жиынынан тұрады. Мүшелер және иесінің жазбаларының арасындағы байланыс 1:N түрінде болады. Бұл модельдердің басты айырмашылығы, желілік модельде жазба бірден көбірек топтық қатынастың мүшесі бола алады. Кемшілігі: қиындығы, навигациялық жолмен ғана ену.
Деректердің қатынастық үлгісі. Үлгіде деректердің негізгі құрылымы қатынас болғандықтан, үлгі қатынастық (ағылш. relation — қатынас) д. ат. деректерді кесте түрінде көрсетудің жолы. Артықшылығы: қарапайымдылығы, теориялық мәнділігі, кестедегі деректерді нормалаудың қатаң әдістері бар, деректердің тәуелсіздігі; ДҚ құрылымын өзгерткенде тек қолданбалы программаны минималды өзгерту. Кемшілігі: төмен жылдамдық; байланыстыру операцияларын қажет етеді; жадыдан көп орын алуы. Анықтама. Қатынасқа кіретін доменді атрибут деп атайды. Қатынастың жолдарын кортеждер деп атайды. Қатынастағы атрибуттар саны оның дәрежесі немесе рангісі деп аталады. Инвертірленген тізімнің жүйесі бұл индекстер жүйесі. Желілік үлгінің бір түрі болып табылады. Екі деңгейден тұрады. Элементтері: негізгі файл, инвертірленген тізім (файл), байланыстар тізімі.
5. Sql-сұраныстар тілі. Тілдің негізгі өрнектерін сұраныстар құруға қолдану.
SQL (Structure Query Language) – сұранымдардың құрылымдық тілі. Осы тіл кестеде сақталынатын байланысқан ақпараттар жиыны болатын мәліметтердің реляциялық қорын құруға және жұмыс жасауға мүмкіндік береді.
Компьютерлік технологияға тәуелсіз болғандықтан және реляциялық МҚ-ң технологиясынын аумағындағы көшбасшыларының қолдауымен SQL тілі негізгі стандартты тілі болады. Сондықтан, кезкелген мәліметтер қорымен жұмыс істегісі келген адам SQL тілін білуі қажет. SQL стандарты ANSI-мен анықталынған және қазіргі уақытта ISO (стандарттау бойынша халықаралық ұйым) қабылданған.
SQL тілінің құрамы. SQL тілі реляциялық мәліметтер қорында мәліметтермен қүрделі әрекеттер орындауға, мәліметтер қорының құрылымын анықтауға және көпшілік қолданатын ортадағы мәліметтерге кіру құқығымен басқаруға арналған.
Сондықтан, SQL тіліне құрамдық бөлімі ретінде:
1) мәліметтермен күрделі әрекеттер тілі (Data Manipulation Language, DML) – мәліметтер қорында мәліметтермен күрделі әрекеттер орындауға қолданылады. Ол 4 негізгі бұйрықтардан тұрады: SELECT (таңдау), INSERT (енгізу), UPDATE (жаңарту), DELETE (жою).
2) мәліметтерді анықтау тілі (Data Definition Language, DDL). Негізгі бұйрықтары: CREAT DATABASE (мәліметтер қорын құру), CREAT TABLE (кестені құру), ALTER DATABASE (мәліметтер қорын өзгерту), ALTER TABLE (кестені өзгерту), DROP DATABASE (мәліметтер қорын жою), DROP TABLE (кестені жою),т.б.
3)мәліметтерді басқару тілі (Data Control Language, DCL) қарастырылған. Ол негізгі екі бұйрықтан тұрады: GRANT (құқық беру), REVOKE (құқықты қайтарып алу).
SQL де операциялар көбінесе WHERE кілттік сөздің өрнектерінде қолданылады. SQL операторларында операциялар белгісі шарттарды беру және бірнеше шарттарды бір бірімен байланастыру үшін қолданылады.
Операциялардың келесі типтерін қарастырамыз:
• салыстыру операциялар
• логикалық операциялар
• терістеу операция
• арифметикалық операциялар
Салыстыру операциялары Салыстыру операциялар SQL операторларында жеке мәндерді салыстыру үшін қолданылады және =, <>, < және> белгілермен көрсетіледі.
Мысал________________________________Мәні______
WHERE Kol_vo = '20000' Саны (данасы) тең 20000
Логикалық операциялар
SQL тілінде логикалық операциялық кілттік сөздермен беріледі. Төменде келесі логикалық операциялар қарастырылады.
• IS NULL
. EXISTS
• BETWEEN
• UNIQUE
• IN
• ALL және ANY
• LIKE
IS NULL
is NULL кілттік сөзі берілген мәні NULL мәніне теңдігін тексеруге қолданылады.
Мысалы, егер қай қызметкерлерде пейджер жоқ екенің білу керек болса,
EMPLOYEE_TBL кестесінде NULL мәнін PAGER бағанында іздеу керек.
1) Мысал__________________________Мағынасы_____________
WHERE SALARY is NULL Енбек ақысының мәні көрсетілмеген
2) Келесі мысалда NULL мәні табылмайды Терістеу операция арқылы шартты терістеу. Жоғарыда қарастырылған операциялардың барлық типтері үшін олардың терістеуін құруға болады, сонымен қарама қарсы шартты қарастыруға болатындай.
NOT кілттік сөзі келесі операциялармен қолданылады:
• NOT BETWEEN
• IS NOT NULL
• NOT IN
• NOT EXISTS
• NOT LIKE
• NOT UNIIQUE
Осы мүмкіндіктерді келесі бөлімдерде қарастырамыз.
NOT BETWEEN
BETWEEN терістеу операциясы келсі түрде қолданылады:
1) Мысал_____________________Мағынасы___________________
WHERE SALARY NOT BETWEEN Еңбек ақысы 20000 мен 30000 мәндердің
аралықтарында '20000' AND '30000' болмау керек
Арифметикалық операциялар
SQL тілінде арифметикалық операциялар басқа тілдеріндей қолданылады Ондай операциялар төртеу:
• + (қосу);
• * (көбейту);
• - (алу);
• / (бөлу).
ҚОСУ
Қосу "+" бнлгісімен көрсетіледі.
Мысал_____________________________Мағынасы__________________
1) SELECT SALARY + BONUS SALARY мәні мәнімен қосылады әр жолдыі
мәндері FROM EMPLOYEE_PAY_TBL; бойынша
2) SELECT SALARY FROM EMPLOYEE_PAY_TBL SALARY мен BONUS
қосындысы
WHERE SALARY + BONUS > '40000'; 40000 асатын жолдарды табу