Карскі Яўхім Фёдаравіч. Біяграфія

Карскі Яфім Фёдаравіч. Нарадзіўся 1 студзеня 1861 г. у вёскi Лаша цяпер Гродзенскага раёна ў сям’і настаўніка. Бацькам яго быў дзячок мясцовай царквы Фёдар Навіцкі, а маці - дзяўчына з причетнической сям'і Карскага. Пад яе прозвішчам і быў запісаны дзіця, так як ён нарадзіўся без афіцыйна зарэгістраванага шлюбу (Фёдар Навіцкі на той момант яшчэ не дасягнуў 18 гадоў - мінімальнага шлюбнага ўзросту ў большасці губерняў Расійскі імперыі).

Пачатковую адукацыю атрымаў у народным вучылішчы (в. Ятра Навагрудскага раёна), сярэднюю адукацыю – у Мінскім духоўным вучылішчы і Мінскай духоўнай семінарыі. У 1881–1885 – студэнт Нежынскага гістарычна-філалагічнага інстытута. Пасля сканчэння яго выкладаў рускую мову і літаратуру ў 2-й Віленскай гімназіі.

У гэты час ён пачаў збіраць этнаграфічны матэрыял, у гэтым яму дапамагалі бацькі, і друкавацца ў навуковых часопісах. У 1877 Яўхім Карскі ажаніўся з дачкой святара Соф'і Мікалаеўне Сцепуржинской. У гімназіі ён прапрацаваў да 1893, у якім яго залічылі выкладчыкам рускай мовы ў Варшаўскі універсітэт, а праз год прызначылі экстраардынарным прафесарам на кафедру рускай і царкоўнаславянскай моў.

У 1901 годзе ён быў абраны членам-карэспандэнтам Імператарскай Расійскай Акадэміі навук. У 1902 Карскі стаў дэканам гісторыка-філалагічнага факультэта. У 1903 году Карскі распачаў этнаграфічную экспедыцыю па Беларусі, падчас якой было сабрана нямала матэрыялу для даследаванняў, і па выніках якой быў выдадзены першы том галоўнага працы навукоўца - поўнамаштабнай навуковай працы "Беларусь", якая заслужыла пасля назву "энцыклапедыі беларусазнаўства".

У 1905 году Карскі стаў рэктарам Варшаўскага універсітэта. Пасаду рэктара Карскі займаў да 1910 года. Таксама з 1905 па 1917 год ён быў галоўным рэдактарам часопіса "Рускі філалагічны веснік".

У 1916 годзе яго абралі сапраўдным членам Акадэміі навук. 3 1917 ў Мінску, удзельнік беларускага нацыянальнага руху, дэлегат і ганаровы старшыня Першага ўсебеларускага з'езда. Ледзьве пазбег арышту пры разгоне з'езду, з'ехаў ў Петраград. З-за эканамічнай разрухі ў Петраградзе вярнуўся ў Мінск. Прызначаны настаўнікам на Мінскія беларускія настаўніцкія курсы (1918), якія ўзначальваліся Я. Лёсікам і потым былі ператвораны ў Мінскі беларускі педагагічны інстытут, дзе прафесарам стаў Я. Карскі. У маі 1919 Народны камісарыят асветы Літоўска-Беларускай ССР адхіліў Я. Карскага ад пасады прафесара Мінскага педінстытута, ён быў арыштаваны надзвычайнай камісіяй ЧК, але ненадоўга. Я. Карскі займаў пасаду старшыні арганізацыйнай камісіі па адкрыцці ў Мінску Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, удзельнічаў у распрацоўцы статута Інбелкульта.

З 1920 года ён рэдагаваў "Весткі Аддзялення рускай мовы і славеснасці Расійскай Акадэміі навук".

Летам 1921 назаўсёды пераехаў у Петраград, «каб ніколі больш не ўбачыць Бацькаўшчыны». Адзін з арганізатараў акадэмічнай навукі. Член праўлення і прэзідыума АН, дырэктар Музея антрапалогіі і этнаграфіі, супрацоўнік універсітэцкага Навукова-даследчага інстытута, рэдактар «Известий Отделения русского языка и словесности» Расійскай АН. У 1922 годзе стаў сапраўдным членам Інстытута беларускай культуры (цяпер Нацыянальная акадэмія навук Беларусі), а ў 1929 - членам Чэшскай Акадэміі навук. Таксама працаваў дырэктарам Музея антрапалогіі і этнаграфіі.

Удзельнічаў у Першым міжнародным кангрэсе славянскіх географаў і этнографаў (Прага, 1924). У 1926 наведаў з навуковай камандзіроўкай Польшчу, Чэхаславакію, Югаславію. Навуковая справаздача з камандзіроўкі была высока ацэнена АН СССР, але палітычны неканфармізм справаздачы стаў дадатковым повадам для далейшых палітычных наступстваў. У снежні 1926 адмовіўся прэтэндаваць на прапанаваную яму пасаду віцэ-прэзідэнта АН СССР. З 1927 стаў цэлем распачатай вострай палітычнай крытыкі, у газетах «Звязда» (Менск) і «Правда» (Масква). Яго членства ў АН СССР пастаўлена пад пытанне (13.4.1927). Спрабаваў абараніць сябе ў дркук, але не атрымаў газетнай плошчы, хоць і карыстаўся пэўнай палітычнай падтрымкай вярхоў. У верасні 1930 раптоўна зняты з пасады дырэктара Музея антрапалогіі і этнаграфіі.

Аўтар артыкулаў па гісторыі беларускай літаратуры і культуры ў беларускім перыядычным друку. Супрацоўнічаў з беларускім фалькларыстамі і этнографамі П. Шэйнам, М. Нікіфароўскім, Е. Раманавым, падтрымліваў першыя беларускія выдавецтвы, «Нашу ніву», Беларускі навукова-літаратурны гурток студэнтаў Пецярбургскага ўніверсітэта. Перапісваўся з Я. Купалам, Я. Коласам, М. Гарэцкім, С. Некрашэвічам, І. Замоціным, Я. Хлябцэвічам, М. Шчакаціхіным.

Пры савецкай уладзе Карскі не аднойчы цярпеў нягоды з-за сваіх перакананняў. Погляды навукоўца раздражнялі як бальшавікоў, так і беларускіх нацыяналістаў, так як ён не лічыў беларусаў асобнай нацыянальнасцю, а разглядаў беларускую народнасць як частка адзінага рускага народа, нароўні з вяліка Русо і мала Русо, а беларускую гаворка як прыслоўе агульнарускага мовы. Ён таксама скептычна ставіўся да гвалтоўнай беларусізацыі, якая праводзіцца савецкай уладай. Ён падвяргаўся ціску з боку партыйнага навуковай супольнасці, а ў 1929 годзе быў зняты з пасаду дырэктара Музея антрапалогіі і этнаграфіі.

Аднавіцца на ранейшых пазіцыях Карскі так і не атрымалася - 29 красавіка 1931 ён памёр у Ленінградзе. Пахаваны на Смаленскім праваслаўных могілках Ленінграда.