шпоры

1)Прадмет,задачы ГДПБ вывучае працэсы узнiкнення и развiцця дз-ы и права на тэр-i Б. у iх цеснай узаемасувязi на розных этапах жыццядзейнасцi нашага народа. Яны узаемазвязаны не толькi памiж сабой, aле i з умовамi матэрыяльнага жыцця грамадства.=> Прадмет—вывучэнне вядучай ролi экан-ых адн. ва узнiкненнi i развiццi дз-ы и права, а таксама у вызначэннi службовай ролi дз. i пр. у ахове i абароне iснуючага спосабу вытворчасцi у розных грамадска-эк-ых фармацыях.

Фактары, што пауплывалi: эканомiка, спосаб вытворчасцi, роля асобы у гiсторыi, яе уплыу на ход гiст-ых падзей, войны и рэв-цыi, нацыянальныя пачуццi.

ГДПБ – юрыд. навука—адна з фундаментальных прававых дысцыплiн. Вывучае палiт. i прававыя iнстытуты з моманту iх з’яулення i да цяпер. часу.=> яна займаецца вывучэннем права, якое дзейнiчала у мiнулым i дзейнiчае зараз, прававых галiн i iнстытутау, якiя пастаянна развiваюцца.

ГДПБ займаецца канкрэтна дз-ымi i прававымi сiстэмамi, у прыватнасцi тымi, што iснавалi i iснуюць на тэр. Б., разглядае iх асаблiвасцi i характэрныя рысы.

ГДПБ павiнна несцi праудзiвыя звесткi (матэрыял)—неабходная умова для яго практычнага выкарыствння. Н-д: гiст. аналiз заканадауства неабходны i для правiльнага разумення дзеючых нормау права, i для крытычнай ацэнкi састарэлых.

У наш час ГДПБ iмкнецца выявiць сапраудныя факты, паказаць сутнасць з’явы и зрабiць аб’ектыуныя вывады аб мiнулым. У Бел. ГДПБ развiв. вельмi супярэчлiва: з адн. боку—устанаулiваецца iсцiна, з др.—пад выглядам захавання гiст-ай прауды дапускаюцца факты фальсiфикацыi гiсторыi. Асаблiва гэта тычыцца асвятлення пыт-яу фармiр. дзяржаунасцi, нац.-вызв. руху, стану прававой культуры у грамадстве, парушэння законнасцi i г.д.

Галоуныя задачы—вывуч-не гiст-га ходу падзей у iх храналагiчнай паслядоунасцi, выяуленне асноуных заканамернасцей развiцця структуры i дзейнасцi органау дзя-ай улады i праваадн. грамадзян, вызначэнне прававога стан. класау, саслоуяу, выяуленне i вывучэнне крынiц права, даследаванне развiцця асноуных галин права( дз-га, цывiльнага, крым-га i г.д.)

Вывучэнне ГДПБ нам неабходна для таго, кааб умацаваць уласную нац-ую годнасць, вызначыць сваё месца сярод народау света.

Усе слав. народы маюць распрацаваную гiст. cваiх дз-ау. Тым не менш беларусы сталi выключ. з гэтага правiла. Афiцыйнай навукай сцвярджалася, што наш народ да 1919г. не меу сваiх дзяржаунасцi i прававой сiстэмы, заусёды жыу пад прыгнётам суседзяу.Гэта фальсiфiкацыя нашай гiсторыi быу узведзена у ранг закона и замац. у Канстыт. Бел. ССР 1978г., што рабiла немагчымым правядзенне навуковых даследаванняу гiсторыi дзяржаунасцi бел-га народа.=> прынiжалася яго роля у развiццi сусветнай гiсторыi у цэлым i прававой думкi у прыватнасцi.

3)Палит лад дзяржау-княствау 9-13стст На тэр.Бел.у XI-XIIIстст.iснавалi такiя буйныя дз.-кн.,як Полацкае, Тураускае, Менскае,Новагародскае,Смаленскае i iнш.Нягледз.на недастатковасць гiст.крынiц,можна скласцi пэунае меркаванне аб палiт.ладзе стараж-ых дз-кн.,арыентуючыся перш за усе на палiт.лад Пол.кн.(1 пол.князь—Рагвалод). Выш.уладу ажыц.князь, рада князя, веча. Функцыi органау цэнтральнага кiрав.выконвалi служб.асобы: пасаднiк, тысяцкi, падвойскi, ключнiк, цiвун i iнш.

КНЯЗЬ: стаяу на чале дз-вы i выканаучых органау,меу права вырашаць усе бягучыя справы дз-ага кiравання. Асн.абавязак:арганiзацыя абароны дз-ы ад знешн.нападу i падтрыманне унутр.парадку.

Умовы уступл.князя на пасаду афармлялiся у дагаворы-радзе,якi заключ-ся князем з вярхушкай пануюч.класа.(Н-д: кн.абавязвауся не умешв.у царкоуныя справы, не пераглядаць старых рашэнняу судоу i г.д.) Правам выдання новых з-нау кн.не меу. Таксама абмяж.i судовая дзейнасць князя.

РАДА КНЯЗЯ 1)не мела пастаяннага складу; 2) кампетэнцыя рады фактычна злiвалася з камп.князя.Практычна усе пыт., якiя вырашалiся князям, ен абмяркоувау са сваiмi дарадчыкамi.

На пасяджэннi рады не абавязкова прысутнасць усiх; толькi тыя, хто у гэты момант быу каля князя. Пры выраш.асаблiва важн.пыт-яу рада збiр.уся. У радзе князя вырашалiся пыт.бягучай выканауча-распараджальнай дзейнасцi, найбольш важн.судовыя справы, што тычылiся iнтарэсау феадалау i выш.служб.асоб дз-ага апарату. На радзе рыхтавалiся пыт., што трэба было абмерк.на вечы.

ВЕЧА—агульны сход палачан, якi збiрауся для выраш.розных праблем—пачатковая форма гарад.самакiр., у пэунай ступенi падуладнага мясцовай знацi. У п.XIIст. роля веча узрасла: выраш.пыт.вайны i мiру, запрашала на прастол князеу, нярэдка праганяла iх з горада, устанаулiвала раскладку павiннасцей i падаткау, разгляд.найбольш важн.суд.справы, вызначала лiнiю паводзiн у мiжнародных адн.

Веча абмяжоувала уладу князя, але не знiшч.яе. У Полацку, як i у iнш.княствах, у сферы сацыяльна-палiт-га жыцця iснавала двухуладдзе. Вечавы лад iснавау побач з княжацкай уладай.

У перыяды падпарадк.бел-iх княствау Кiеву адносiны памiж кiеускiм князем i мясцовымi кн.будавалiся на прынцыпах васалiтэту. Кiеускi кн.аказвау дапамогу мясцовым князям, якiя абавязвалiся быць «у яго паслушэнстве», выстаулять войска, перадаваць частку сабранай данiны.

Пра грам.-палiт.лад у Тур.кн. звестак мала. У Тураве актыуна дзейнiчала веча.

Пасаднiк абiрауся вечам або прызначауся князем у iнш.гарады, дзе з’яуляуся яго намеснiкам. Асаблiвасць грам.-палiт.ладу у Т.кн.: у с.XIIст. знаходзiлiся адначасова i князь i пасаднiк.

Гал.абавязак тысяцкага—ваеннае кiрауництва. Падвойскi сачыу за выкананнем рашэнняу веча i распараджэнняу князя. Ключнiк i цiвун займалiся гаспадарчыми справамi i некаторымi судова-адмiнiстрацыйнымi пытаннямi у дз-ве.

4)Асноуныя рысы стар права У 1-ым тыс. н.э. ва усходнiх славян фармiравалася устойлiвая сiстэма агульнапрынятых звычаяу, якая вызначала правiлы паводзiн людзей. …частка звычаяу пачала набываць рысы абавязковасцi, нярэдка суправаджалася прымусам, якi быу санкцыянiраваны родаплемяннымi органамi и абшчынамi, i … набыла якасцi звыч.права. (н-д: у кроуная помста за забойства родзiча, спосабы заключ.брака i парадак атрым.спадчыны i г.д.)

Узнiкненне стараж-ых дз-ау на тэр. Б. суправаджалася фармiр-ем стараж-га феадальнага права. Яго1-ая крынiца: старажытныя звычаi.З моманту, калi звычай санкцыянавауся дз-ай, ён станавiуся нормай звычаёвага права. Гэтыя нормы маглi iснаваць як у вуснай, так i у пiсьмовай форме.

Частка нормау звыч.права паступова замацоувалася у дз-ам пiсьмовым заканадаустве, часткова вiдазмяняуся або заканадауча забараняючыся.(Н-д: кроуная помста была забаронена ужо у XI ст.)

Т.ч., у старажытнасцi пануючым было звыч.права—сiстэма прававых нормау, якiя узнiклi непасрэдна з грамадскiх адносiн, абапiралiся на агульнапрынятасць i у даунасць ужывання i былi санкцыянаваны дз-ай.

…з умацаваннем феад.адн. стваралiся перадуiовы для атрымання льгот пануючым классам. Стваралiся нормы пiсанага права, якое спачатку не адмяняла нормау звыч.права, а толькi дапауняла iх, надавала iм агульнадз-ны хар-р. Невыпадкова, што ва усiх старажытных помнiках асноуны змест пiсанага права складалi нормы, узятыя са звыч.права.

Звыч. пр. у старажыт-цi рэгулявалiся усе праваадн. У грам-iм жыццi. На Бел. звыч.пр. было пануючым да XV ст.Паступова яно выцяснiлася пiсаным правам. Многiя нормы звыч.пр. набылi форму закона у выглядзе шматлiкiх грамат, лiстоу, прывiлеяу, соймавых пастаноу, статутау, iнш. прававых актау.

Для стар-га звыч.пр. Бел. характэрныя наступныя рысы: партыкулярызм, традыцыяналiзм i дуалiзм.

Партыкулярызм права звязаны з наяунасцю у кожнай мясцовасцi сваiх звычаяу, нормау, правiл i адсутнасцю агульнадз-ай прававой систэмы.

Традыцыяналiзм i кансерватызм прававых нормау, iх нязменнасць былi абумоулены уплывам цэрквы. У аснове стараж-ай прававой тэорыi ляжала царкоунае вучэнне аб тым, што у грамадстве i ва усiм свеце наогул пануе нязменны, раз i назаусёды устаноуленны Богам парадак.Усякiя спробы крытыкаваць цi змяняць сацыяльна-эк-ую, палiт. цi прававую сiстэму лiчылiся ерассю, выступленнем супраць царквы i Бога.=>абмяжоувала заканадаучую дзейнасць князя, бо ён не быу упаунаважаны ствараць або змяняць нормы пр. З традыц. у звыч.пр. звязана iерархiчнaсць грамадства з яго складанай сацыяльнай структурай i прававой рэгламентацыяй саслоуяу I сацыяльных груп.

Дуалiзм звыч.пр. заключауся у iдэi поунага бяспрауя рабоу i фармальнай роунасцi свабодных людзей пры фактычным стварэннi льгот i пераваг пануючаму классу.

Да найбольш стараж-ых помнiкау пiсанага пр.на Бел.аднос.граматы аб адносiнах Смаленска, Полацка i Вiцебска з Рыгай i нямецкiмi купцамi—юрыдыч.помнiк; каштоуная крынiца вывучэння стараж.права. Баки ,якiя дамаулялiся памiж сабой, знаходз.прыкладна на адным узроунi эк-га i культурнага развiцця i таму нярэдка уключалi у сумесныя пагадненнi нормы звыч.пр.сваей мясцовасцi.

6.Асноўныя канцэпцыі паходжання ВКЛ

Пытанне аб утварэнні з’яўляецц адным з самых складаных. Асноўныя канцэпцыі: - Балцкая (крыніцы Хроніка Мацея Стрыкоўскага) пачатак ВКЛ паклала этніч. раннефеадальная дзярж. праз захоп і далучэнне бел земель.гэта дзяржава перетварецца ў ВКЛ, дзе літвіны выступалі як пануючы элемент. Слабыя месцы:а) тэзіс аб канфрантацыі паміж балтамі і славянамі,б) існаванне ранефеад балцкай протадзяржавы папярэдніла ВКЛ.

- Беларуская (М. Ерма

ловіч) Летапісная Літва была размешчана у цэнтры Беларусі. Навагародак у 30-40ые гг 13 ст перахапіў палітычную ініцыятыву Полацкага княства і запрасіў на княжэнне літоўскага князя Міндоўга, становіцца цэнтрам дзярж утварэння на тэр Беларусі.

- Цэнтрысцкая ( А. Краўцэвіч) Гістарычным ядром ВКЛ з’яўляецца верхняе і сярэдняе Панямонне – міжэтнічная кантактная зона, заселенная змешанным балцка-славянскім насельніцтвам.Імпульсам дзярж. утварэння стала знашняя пагроза з боку Залатой Арды і Тэутонскага ордэна.ВКЛ была біэнічная балцка-славянская дзяржава з дамінірваннем усходне славянскага элементу.

- Канцэпцыя Віктара Вераса( крыніцы – даследванне Гумілева па праблемам этнагінезу, пасіянарнасці і камплемантарнасці этнасаў , архалагічныя, лінгвістычныя даследванні гісторыі усходнеславянскіх і балцкіх народаў. Сутнасць – летапісная літва вынік асеміляцыі усходніх славян зах. Балтамі.У сярэдзіне 11 ст утвараяцца новы этнас – ліцвіны.

7. Прадумовы утварэння ВКЛ. Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае уладкаванне 2-я пал. 13 – пач. 15 ст.

Прадумовы: эканмічныя( развіцце вытвор сіл і гандлева-эканам сіл)

Палітычная ( імкненне стварыць магутнаю дзяржаву.З пач 13 ст узмацненне Навагародскага княства.

Міжнародныя прадумовы: знешняяя пагроза з боку крыжакаў і мангола-татар( у 1236-1241 гг спалены Гомель)

Фарміраванне тэр ВКЛ.Праблема форм дзяржаўнага уладкавання.Крыніцы: Галіцка-Валынскі летапіс.

1246(8) –запрашэнне Міндойга ў Навагародак

1263-1267 гг – княжэнне Войшлака.Замацаванне назвы Літва, пашырэнне земель.

1270-1282 - Пашыр тэрыторыі за кошт Галіцка-Валынскага княства і паходы на крыжакаў.

1295 -1316 – Віцень. 1307 – Полацк далуч да ВКЛ

1316 – 1341 – далучэнне Гедымінам Менска і інш княстваў.Сталіца ВКЛ – Вільня

1345 – 1377 гг – Палітычная праграма Альгерда збіранне “рускіх зямель”

1362 г – далучэнне Кіева

1363 г – бітва на Сіняй вадзе з татарамі.Далучэнне падольскіх зямель. 1368, 1370, 1373 гг – паходы на Маскву.

1392 -1430 гг – Вітаўт завяршыў аб’яднанне княстваў, далучыўшы Смаленск і Жамойць.

Такім чынам, з 13 ст да сяр 14 ст у склад ВКЛ увайшлі ўсе бел землі.

Шляхі фарміравання тэр ВКЛ: - ваенна-палітычны, дынастычныя шлюбы, гвалтоўныя далучэнні.

ВКЛ падзялялася на 2 часткі : ДАМЕН – літоускія землі ( акрамя Жмуці)

З дамена скарб дзяржавы, войска, феад прызначэнне на вышэйшыя пасады, паны-рада.

Княства падпарадкаваліся агульнадзярж. законам.

Землі прыслухоўваюўыя былі далучаны да ВКЛ пазней у 14 – 15 стст на умовах паліт аўтаноміі Валынь, Падляшша, Смаленск, Полацкая, Віцебскае княствы. Узаема адносіны фарміраваліся на падставе абласных грамат, раней на ваен паліт дагаворах. У час княжання Вітаўта у землях прыслухоўваюўчых увялі пасаду намесніка князя, але гэта не ліквідавала паліт аўтаномію. Форма дяржаўнага ўладкавання – унітарная дзяржава з незакончан

8. Клас феадалаў і шляхецкі стан (саслоўі) Іх прававое становішча. Сістэму феад грамадскіх адносін уключ. класы феадалаў і феадальна залежных сялян.

Класы – гэта группы людзей, якія адрозніваюцца адносінамі да сродкаў вытворчасці.

Саслоўі (станы) – гэта сац группы, правы і абавязкі якой замацаваны юрыдычна. Феадалы :

Магнаты( князі, буйныя землеўладальнікі, якія займалі вышэйшыя дз пасады і паны радныя, якія мелі магчымасць вывесці войскі пад сваімі харугвамі)

Сярэднія феадалы (землеўладальнікі, палітычны статус якіх быў незначны)

Дробныя (вельмі незначныя надзелы зямлі і колькасць сялян)

Па колькасці конннікаў: дробныя 1 – 10 коннікаў,

Сярэднія 11 – 50 коннікаў,

Буйныя 50 – 100, буйнейшыя ад 100 і больш

Акрамя тэрміна “шляхта” – зямяне ( служ за землі феадалу), рыцары ( за зямельныя ўзнагароды служылі вялікаму князю)

Нобілі ( прайшлі працэдурур набілітацыі)

Пачатак юрыдычнаму афармленню правоу шляхецкага стану паклалі агульназемскія прывілеі 1387, 1413, 1432, 1447. Першапачаткова правы і прывілеі замацоўваліся толькі за шляхтай каталіцкага веравызнання 1387, 1413. У 1432 гэтыя ж правы былі нададзены праваслаўнай шляхце.Прывелей 1492 г князя Александра – агульнадзярж хартыя шляхецкіх вольнасцей. Усе прадстаўнікі шляхты, незалежна ад эканаміч і паліт становішча, мелі агульныя саслоўныя прывілеі: валодаць зямлёй на праве ўласнасці, прыцягвацца да адказнасці толькі па суду; займаць пасады і ўдзельнічаць у фарміраванні дзяржаўных і судовых органаў; права асабістай і маемаснай недатыкальнасці; вызвалены ад падаткаў і павінасцей, акрамя падатка на ваенныя патрэбы і ўдзелу ў шляхецкім апалчэнні.

5)Стар права Бел аб асноуных видах пакарання «Руская прауда»--зборнiк законау(XI-XII). Усе яе суб’екты—фiз.асобы (паняцця юр.асобы закон не ведау). Сярод вiдау злачынствау няма злач.супраць дз-вы.Грунтавалася на казуальнай сiстэме. Крынiцы:1)звыч.права(нормы i прынцыпы якога былi несумяшчальныя з абстрактным паняццем юр-ай асобы.) 2) княжацкая судовая практыка(якая уносiла суб’ектыуны элемент у вызначэнне кола асоб, на якiх перш за усе распаусюджвалiся прававыя прывилеi)

Нормы «Р.пр.» абаранялi прыват.уласнасць (рух. i нерух.), рэгламентавалi парадак яе перадачы у спадч.па абавязацельствах и дагаворах. Адн.па абавяз. узнiк.з прычыны нанясення шкоды цi у адпаведнасцi з дагаворам. За паруш-не абавяз.даужнiк адказвау маем.цi сваей свабодай. Дагавор заключ.пры сведках, на таргу цi у прысутнасцi мытнiка. Дагаворы:куплi-прод., пазыкi, крэдытавання, асабiстага найму i г.д.

Злачынства—«крыуда»-- прычыненне маральнага урону асобе або групе асоб. Крымiн-ае правапаруш. не адрозн. aд грамадзянска-прававога. Аб’екты злач.:асоба i маемасць. Аб’ектыуны яго бок распадауся на 2 стадыi:замах на злачынства i закончанае злач. Суб’ект злач.:любая фiз.асоба(акрамя халопа, за яго адказвау гаспадар). Аб узроставым цэнзе у законе не гаварылася. Суб’ектыуны бок злач.:намер i неасцярожнасць.

Крымiн.дзеяннi супраць асобы:забойствы, цялесныя пашкоджаннi, пабоi, знявага дзеяннем. Маёмасныя злач.: разбой, крадзеж(татьба), знiшчэнне чужой маёмасцi, падпал i г.д.

Сiстэма пакарання—адносна простая i мяккая. Выш.мера пакар.—«паток i разграбленне». Часам гэта азначала смерть асуджанага i разбор яго маемасцi, iншы раз—продаж у халопы. Наступная па цяжкасцi—«вира» (штраф)—толькi для забойцау. «Дзикая вира»-- калi за забойцу разлiчвалася яго «вервь» (абшчына). Астатнiя злач. каралися «продажей» (штрафам), памер якой знаходзiуся у залежн.ад цяжкасцi злач.«продажа» шла у казну, а пацярпеушаму—«урок».

Не было размежав.памiж крымiн.i грамадзянскiм працэсамi. Судовы працэс—спаборны (спрэчны) хар-р(па iнiцыятыве iстца,бакi мелi роуныя правы.) Судаводства --адкрытае i вуснае.

Сiстэма доказау складвалася са сведчання вiдавочцау злачынства,рэчавых доказау, выпрабаваннем агнем, вадой, жалезам, прысягi.

Даг. 1229г.( «Смаленская гандлевая прауда»-- мiжнароднае гандл.i палiт.пагадненне памiж Смаленскiм,Вiцебскiм i Полацкiм кн., з адн.боку, i Рыгай i Готландам—з др. – адзiн з першых дайшоушых да нас помнiкау права феад-ай Бел-i. Замацавау прававыя нормы, якiя гарантавалi i забяспечвалi развiцце мiжнародных гандлевых адн.на падставе узаемнасцi i раунапрауя.

Ва уступе: пра устанауленне дружалюбных адн.памiж краiнамi i пералiчваецца склад пасольствау, якiя прымалi удзел у яго заключэннi.Тэкст: шэраг артыкулау, у якiх выкладзены нормы крымiнальнага, працэсуальнага права i права па абавязацельствах, а таксама палажэннi, што рэгламентавалi парадак заключэння дагаворау куплi-пр., правозу таварау i iнш. Дагавор устанаулiвау гарантыi недатыкальнасцi iншаземных купцоу, узаемныя прывiлеi па тавараабмене, агаворвау умовы бесперашкоднага продажу таварау. Найважнейшыя артыкулы вызначалi свабоду гандлю як для iншаземных «гасцей» на бел.землях, так i для бел-iх купцоу у Рызе i iнш.гарадах, бесперашкодны праезд па тэрыт.гандлюючых бакоу, а таксама дакладныя пошлiны на тавары.

Т.ч.,галоунае прызначэнне д.1229г.заключ.у замац-нi прававых нормау, якiя забяспечвалi нармальныя адносiны памiж заходне- i усходнееурап.народамi на аснове узаемнасцi i раунапрауя.Прадугледжвалася замацаванне мiрных адносiн памiж народамi, вызначалiся аб’ем адказнасцi за крымiн.злач., парадак i чарговасць спагнання даугоу, парадак судаводства.

У залежнасцi ад класавай прыналежнасцi пацярпеушага i злачынцы устанаулiвалася i розная крымiн.адказнасць.

Вiды пакар.:маемасныя спагнаннi i выдача злачынцы пацярпеушаму. За асаблiва цяж.зл.закон прадугледжвау расправу i рабаванне як самаго вiнаватага, так i яго сям’i.

Галоуную ролю у доказах мелi паказаннi сведкау, прысяга (цалаванне крыжа), «суд боскi» (выпрабаванне агнем цi вадой).

12. Крэуская уния.

Вялшае княства Литоускае з першых дзён свайго инавання вымушана было прыняць на сябе удары нямецка-каталицких захопникау. У другой палове XIV ст. найбольш сур'ёзным ворагам княства стау Тэутонски ордэн, яки вёу захопницкия войны пад лозунгами хрысциянизацыи литоуцау- паганцау. Знешнепалитычнае становишча ВКЛ ускладнялася i у сувязи з узрастаннем магутнасщ Маскоускай Pyci, якая имкнулася далучыць заходняруския, беларуския i украинския земли.

У той час адносшы памиж Польшчай i ВКЛ характарызавалися не тольки сутычками, але i имкненнем да саюзу, асаблива у пытани процидзеяння тэутонскай агрэсии. Зближэнню дзвюх Kpaiн садзейничау шчасливы вьпадак. У 1380 г., пасля смерщ Kaзимipa III, карона Польшчы перайшла да Анжуйскай дынасции, якая киравала у Венгрыи. Аднак у 1381 г. кароль Людвзх Анжуйски памёр i на польски трон была прызначана яго дачка Ядзвига, якой у той час было 15 гадоу. Пакольки польския феадалы были зацикаулены ва устанауленни цесных сувязяу з ВКЛ, вяликаму князю Ягайле было прапанавана на пэуных умовах стаць мужам Ядзвиги i каралём Польшчы.

Зацикауленасць ва умацаванни адносин з Польшчай была i у Ягайлы. Саюз дазваляу умацаваць як знешния, так i унутраныя пазицыи пануючага класса ВКЛ. Па иницыятыве Польшчы 14 жшуня 1385 г. у замак Крэва — рэзидэнцыю вяликага князя — прыехали польския паслы. У вышку перамоу были выпрацаваны умовы дзяржауна-прававога саюза Польшчы i ВКЛ, што знайшло увасабленне у спецыяльным акце. У адпаведнасци з гэтым дакументам Ягайла абавязвауся даиучьщь усе земли ВКЛ да Полыпчы; адпусциць ycix палонных палякау; прыняць каталицкую веру и распаусюдзиць яе ва усим княстве; заплацциь 200 тыс, флорынау былому жаниху Ядзвиги, аустрыйскаму прынцу Вильгельму як кампенсацыю за парушэнни дамоуленасцей. Пасля гэтага Ягайла быу абвешчаны каралём Польщчы.

У лютым 1386 г. Ягайла ажаниуся з Ядзвигай пераехау у Польшчу, прызначыушы намесникам у ВКЛ свайго брата Скиргайлу (1вана). Таким чынам, Крэускае пагадненне не пашкодзила незалежнасци княства, не прывяло да яго ликвидацыи (скасавання), а тольки устанавила яго саюзныя адносины з Польшчай пад вяршэнствам Ягайлы.

Таким чынам, з заключэннем у 1385 г. Крэускай унии быу заснаваны дзяржауна-прававы саюз, з якога пачалося паступовае i устойливае зближэнне ВКЛ з Польским каралеуствам. Можна сцвярджаць, што да канца ХУШ ст. псторыя народау Беларуси, Украины, Литвы i Польшчы была звязана з гэтым саюзам. Ён унёс вяликия змены у дзяржауны лад ВКЛ i Польшчы, истотна пауплывау на развиццё сацыяльна-эканамичных, палитычных i куль­турных сувязяу гэтых народау.

13. Гарадзельски прывилей.

У гады княжання Витаута ВКЛ дамаглося найбольшай магутнасци; Поспехи палитыки Витаута у пэунай ступени з'яуляюцца выникам яго цэнтрализатарскай палитыки. Ён скасавау буйныя княствы, у Полацк i Вицебск замест князёу были накираваны намесники i г.д.

Найбольшы аутарытэт Втаут набыу пасля раз­грому Тэутонскага ордэна 15 лшеня 1410 г. пад Грунвальдам. Глыбокае задавальненне, атрыманае у вынику сумеснага процистаяння крыжакам, выкликала да жыцця новыя спробы унии i болып цеснае зближэнне Польшчы i ВКЛ. Аднак Польшча, якую падштурхоувау каталицки свет, жадала навязаць свае умовы усходняму суседу. Таму, кали па иницыятыве Ягайлы у кастрычнжу 1413 г. у Гарадзелъским замку (на Заходним Бугу) выпрацоували умовы унии. дзвюх дзяр­жау, кароль i польская шляхта пачали шукаць падтрымку у шыроких слаях литоускай i беларускай шлях­ты каталицкага веравызнання.

Асноуныя палажэнни Гарадзельскай унии юрыдыч­на замацаваны у трох граматах (прывилеях). Пер­шая выдадзена ад имя 47 польских феадалау, якия надзяляли 47 феадалау-католикау ВКЛ сваими гербами i тым самым прымали ix у свае гербавае брацтва. У другой феадалы-католики прымали гербы польских феадалау i абяцали быць з iмi у вечным сяброустве i саюзе. У выпадку смерци Витаута яны абяцали не абираць сабе князя без нарады i згоды польских феа­далау. Тыя у сваю чаргу у выпадку смерци Ягайлы таксама не павинны были выбираць новага караля без парады i згоды Витаута i феадалау ВКЛ. У трэцяй грамаце, якая увайшла у гисторыю як Гарадзельски прывшей, польски кароль Ягайла i вялжи князь Витаут абяцали прызначаць на дзяржауныя пасады феада­лау-католикау, якия прыняли польския гербы, i дазваляць iм свабодна распараджацца маёмасцю у свaix маёнтках, каб узняць ix грамадскае становшча. У прывилеи канстатавалася, што з прыняццем каталицтва ВКЛ "далучаецца, уключаецца, злучаецца, перадаецца" Польскаму каралеуству.

Канстатацыя таго факта, што караля Польшчы павинны были выбираць тольки са згоды Витаута i фе-адалау ВКЛ, сведчыла аб раунапрауным становишчы ВКЛ i Польскага каралеуства, а словы аб злции дзяржау не мели у той час новага дзяржауна-прававога значэння, бо саюз дзвюх дзяржау не змяниуся, застаушыся у форме персанальнай унии.

Сцвярджэнне, што усе некатолики, у асноуным праваслауныя, не павинны были дапускацца на дзяржауныя пасады i засядаць у панскай Радзе, мела идэалагичны, а не практычны характар, бо болишасць мясцовага кирауництва i значная частка паноу-рады

11.Мясцовыя ограны дзярж. киравання ВКЛ у 14-16 ст.

Мясцовыя органы улады и киравання на дзяржауных землях будавалися у адпаведнасци з их администрацыйна-тэрыт падзелам.

Саслоуна-прадстауничыми органами мясцовай улады были павятовыя и ваяводския соймики. У их удзельничали усе землеуласники павета ци ваяводства.

Мясцовыя органы улады мели шырокия паунамоцтвы и мала залежыли ад цэнтральных органау.

У ваяводстве прадстауником вышэйшай улады быу ваявода. Ён узначальвау администрацыйныя, гаспадарчыя, ваенныя и у значнай ступени судовыя органы. Ваявода – буйны феадал з уражэнцау ВКЛ – пажыццева прызначауся вяликим князем и радай. Ближэйшым памочникам ваяводы быу кашталян, яки узначальвау войска галоунага замка и апалчэнне.

Ключник адказвау за спагнанне падаткау и чыншу, гарадничы, быу камендантам замка, лоучы и лясничы наглядали за лясными и паляуничыми угодзями.

Кирауником администрацыи у павеце быу стараста, прызначауся вяликим князем и Радай з лику буйных феадалау. Намесникам быу падстараста. Паунамоцтвы старасты были близкия да паунамоцтвау ваяводы, у тым лику у галине правасуддзя. Памочникам старасты па ваенных справах быу павятовы маршалак, яки камандавау павятовым апалчэннем шляхты, старшынствавау на пасяджэннях павятовага соймика.

У воласци были дзяржауцы – кирауники дзяржауных и вяликакняжацких маенкау. Да 15 ст. яны называлися цивунами. Яны мели права вяршыць суд над усеми простыми людзьми, якия жыли на падначаленай им тэрыторыи. Як ваяводы и старасты, дзяржауцы несли

9. Характырыстыка прававога становішча феадальна залежных сялян на тэр Беларусі ў 14 – 16 стст.

Да канца 16 ст сялянства было запрыгонена. Першым заканадаўчым актам ВКЛ, які не только сведчыў аб наяўнасці прыгонных, але і юрыдычна пачаў афармляць прыгоннае права, з’яўляецца прывілей 1447 г, адзін з артыкулаў якога забараняў прымаць сялян-цекачоў. Працэс запрыгоньвання больш выразна ўвасобіўся ў Статутах ВКЛ 1529, 1566, а яго завяршэнне адлюстравалася у Статуце 1588 г.

Па эканамічным становішчэ і ступені феад залежнасці сяляне падзяляліся:- гаспадарскіх, жылі на дзярж землях і залежалі ад вялікакняжацкай адміністраціі

- панскіх, жылі на прыватнаўласніцкіх землях і залежалі ад асобных феадалаў,

- царкоўных

Па маёмасным і часткова прававым вылучаліся баяры – найбольш заможная вярхушка асабіста вольных сялян.Панцырныя баяры павінны былі ўдзельнічаць у ваенных паходах.Путныя баяры з’яўляліся паштовымі кур’ерамі. Баяры не выконвалі паншчыны.Заканадаўства ВКЛ усе катыгорыі баяр прызнавала асабіста свабоднымі і пры пэўных умовах яны маглі перайсці да іншага феадала.

Сяляне-даннікі, якія жылі на гаспадарскіх землях і плацілі феадальную рэнту дзяржавеПамер даніны залежаў ад колькасці ворнай зямлі ў селяніна.У 16 ст з-за праведзеннай у 1557 г аграрнай рэформы колькасць сялян-даннікаў скарацілася, а колькасць цяглых сялян павялічалася. Да феадальна-залежных сялян таксама трэба аднесці людзей цяглых, асадных і агароднікаў, меньшая колькасць зямлі. Большыя павіннасці.

Цяглыя і агароднікі – паншчына, асаднікі і цяглыя – грашовы чынш.

Амаль да канца 16 ст звычайнай прыналежнасцю панскіх двароў была чэлядзь нявольная, якая была заканадаўча замацаваным аб’ектам падаравання, але у выніку адмены усіх прычын няволі (акрамя палону) а таксама надзялення нявольная чэлядзі невялікімі зямельнымі ўучасткамі у 16 ст большасць яе пераўтварылася у прыгонных сялян агароднікаў.

Прыгонныя сяляне не мелі права ўласнасці на землю, ім забаранялася набываць маенткі, без згоды феадала мяняць месца жыхарства і род заняткаў, не маглі займаць пасады ў дзярж апараце і былі падсудныя свайму гаспадару. Гонар, жыцце, маемасць сялян абаранялася крымінальным правам у меньшай ступені, чым прадстаўнікоў прывіліяваных саслоўяў.

10. Вышэйшыя органы ўлады і агульная характырыстыка дзяржаўнага ладу ВКЛ у 14 – 16 стст.

Па форме праўлення ВКЛ феадальная манархія з элементамі шляхецкай дэмакратыі і па форме дзяржаўнага ўладкавання – унітарная з незавершаннай цэнтралізацыяй. Дзярж лад ВКЛ прайшоў эвалюцыю ад неабмежаванай манархіі да 30 гг 15 ст , абмежаваная пана-радай з 30 да 1566 г, з 1566 – саслоўна-прадстаўнічая манархія.

Прававое становішча вялікага князя вызначалася:

-Гарадзельскімі прывілеямі 1413 Князь выбіраўся паны-радай.

-1447 г. Абмежаванне вел кнзя у праве раздачы зямельнай уласнасці, пасад, узнагарод іншаземцам.Князь вызваліў шляхту ад сярэбшчыны. Улада гаспадара не была абсалютнай яна абмяжоўвалася радай і соймам.

Прававое становішча рады замацавана ў прывілеях 1492, 1506 гг. Паводле закона 1492 г гаспадар абавязаны выконваць тое, што параяць яму паны-рада. Рада – пастаянна дзеючы дзяржаўны орган, які мог вырашаць любое пытанне ўнутраннага і знешняга жыцця дзяржавы. У кампітэнцыю рады уваходзілі выбранне вялікага князя, абарона дзяржавы, вырашэнне міжнародных спраў, абмеркаванне і прыняцце заканадаўчых актаў, заслучванне справаздач некаторых службовых асоб, разгляд важнейшых судовых спраў. Галоўным прызначэннем рады з’яўлялася ахова правоў магнатаў ад замахаў з боку вялікага князя і тэррытарыяльная недатыкальнась дзяржавы.

Сойм – вышэйшы агульнадзяржаўны заканадаўчы орган, бярэ пачатак ад вечавых сходаў. У 16 ст. заканадаўчыя функцыі сойму пашыраліся. Ен перарос у прадстаўнічы орган, на пасяджэнні якога з’яўлялася па 2 дэпутаты ад кожнага павета, якія выбіраліся на павятовых сойміках. Акрамя гаспадара, паноў-рады, службовых асобо цэнтральнага і меснага куравання ў рабоце сойма ўдзельнічалі каталіцкія і праваслаўныя епіскапы, ігумены.

Саслоўна-прадстаўнічымі органамі мясцовая улады выступалі павятовыя і ваяводскія соймікі. У іх удзельнічалі ўсе землеўласнікі павета ці ваяводства

56.Рыжски дагавор 1921г.(гисторыя закл.и правая ацэнка)

16 жниуня 1920г. польския вайски заняли значную частку тэрыт. Белар. РСФСР была вымушана пайсци на перегаворы аб миры. 12 кастр. 1920г. у Рызе были падписаны папярэдния умовы памиж РСФСР и Украинай, з аднаго боку, и Польшчай,з другога. 18 сак 1921 – мирны дагавор, яки замацавау змяншэнне тэр. Белар. Да Польшчы адышла уся Зах. Бел з насельництвам больш 4 млн.чал. Вицебская и Гомельская губернии,и Смаленшчына заставалися пад юрысдыкцыяй РСФСР. Тэр. Бел. Складали тольки 6 паветау Минскай губернии з насельн. 1,6 млн.чал.

Прававы аспект перагаворау: бел. Дэлегацыю для удзелу у перагаворах, на яких выпашалися пытанни тэр.рэспублики, запрасиць не паличыли патрэбным. Гэта падкрэсливае непаунату, фармальнасць яе дзярж. Суверэнитэту на дадзеным этапе.

36. Спробы здзясн. рэф. у гал. дзярж. кiр. РП(1764-1775)У сяр. 18ст. у РП разгарн. востр. палiт барацьб. памiж прыхiльнiкамi рэф. дзярж. ладу i рэакцыйнымi коламi катал. духав. i маг¬натау. Першыя iмк. рэф. феад. дзярж. апарат i прыстас. яго да новых экан i палiт. умоу, рэакц. колы жадалi захав. у недатык. старыя феад. парадкi. Дзейнасць рэфармат. асаблiва актывiз. пасля смерцi 10.1763 г. караля Аугуста III Веццша. Так, на канвакацьшным Сейме 1764 г. было уведз. абмеж. на ужыв. права "лiберум вета". 3 гэт. часу раш. па эканам. ?? прымалiся > галас., а дэпут. дазвалялася не прытрым. наказ. соймiкау, калi тыя пярэчылi думцы >.У 1764 , а затым у 1775г. у РП уводз. абавязк. для усiх сасл., у тым лiку шлях. i дух., адзiны мытны падатак з адначас. адменай унутр. пошл. У1766 г. устал. адз. сiст. мер i ваг. на усёй тэр. РП; у 1773-1775 гг.фармiр. адукац. камiсiя, ствар. якой стала пач. рэф. у гал. асветы. У эканам. сф. пэун. стан. вынiк мелi рэф А.Тызенгауза, дзяк. якім на паун.-захадз Бел. з'яв. даволі значн кольк мануф. Бел. i пол. навук даказ, што да сяр. 18ст. у РП крыз. з'явы у экан. былі пераад., экан. стаб. i црацягвала развiвацца iу др. пал. 18ст. усе iнт. iшоу працэс расп. феад. адн. i фар. эл. новага, больш прагр. капiт.укладу.

Такiм чынам, РП, якая з 60-х гг.18 ст. пач iнтэнс. прав. рэф, дзейн пэуна здолела б пераад. не толькi эканам., але i пал, крыз.Зразум., што перш памкн. да пал. рэф. не задав рэакц. магнатау, якiя заус. iмкн. да неабмеж. ул, а улад у тагачас, абстав неслі буйным землеул на сваіх штыках суседнія Расiя i Прусiя.09.1764 г. яны пасадз. на карал. трон свайго стаулен.Станiслава-Аугуста Панятоускага i карэкц. яго палiт. лiн. у адпав. з папяр. дамоуленасцю пам сабой аб захаван сілай зброi склауш. парад. у РП.

У др. пал, 60-х гг. XVIII ст. Расiя i Прусiя выкар. "дысiдэнцкую" прабл, каб яшчэ больш акт. дыкт. сваю волю ул. РП. Перад соймам рас. бокам было пастаул.? аб ураун у правах некат. (дысiдэнтау) з кат. згодна з дагав. 1686 г. паміж Расiяй i РП. Сойм стан ? не выр. Тады пад патранажам Расii i Прусii у 1767г. у Слуцку б. створ. правасл. а у Торунi — пратэст. канфедэр. якiя став. перад сабой задачу дасяг.роун канф РП. У 1768г. сойм задавол. памкн. "дысiдэнтау", а такс. прын. зак пад назвай "Кардынальныя правы",як замац. непах. сваб. прым. вета, зах. шлях. правоу i недапушч. рэф. дзярж. ладу. Трэба таксама адзн., што у "Кардынальных правах" утрымл. нормы, як пазбаул уласн маёнтк права прыгавор зал сялян. да пакар.смер., устан. Крым адказн. шлях. да заб. прост. чал. на тэр. Польшчы..

49. Першы Усебеларускі з’езд (кангрэс) і яго рашэнні 30 лістап.1917 прадстаўнікі розных партый і рухаў, якія ўваходзілі ў ВБР, выступілі з адозвай “Да ўсяго бел.народа”, яе праграмма: • абвяшчэнне Бел-і дэмакр.рэспублікай; • федэрацыя Бел-і з Расіяй і інш. Суседнімі рэсп-мі з адпаведным размежаваннем правоў “краёвых і федэральных улад”; • перадача ўсёй улады у Бел-і Краёвай радзе. Для арганізацыі ўлады ў цэнтры і на месцах меркавалася склікаць 5 снежня 1917 у Мінску з’езд прадстаўнікоў усяго бел.народа.

Ідэю Усебел.з’езда падтрымаў Бел-кі абласны камітэт (БАК) пры Усерас-ім Савеце сялянскіх дэпутатаў у Петраградзе. Дазвол на правядзенне з’езда даў і ўрад Леніна, а нарком па сац. справах Сталін выдзеліў на гэта сродкі і паабяцаў, што рашэнні з’езду будуць прызнаны савецкай уладай.

І Усебел.з’езд праходзіў 5-17 снежня 1917 ў Мінску.

Па сац.складу дэлегаты прадстаўлялі гал.чынам сялян, рабочых, сярэднія і ніжэйшыя слаі інтэлегенцыі; па нац-аму – гал.чынам беларусаў.

Па свайму прадстаўніцтву і складу з’езд быў паўнамоцным органам у вырашэнні пытання аб стварэнні краёёвай улады. Тая частка дэлегатаў, якая прадстаўляла бел.нац-дэмакр-ны рух, выступала за самавызнач. Бел-сі па прыкладу еўрап-іх бурж-дэмакр.дзяржаў. На гэтых пазіцыях стаялі многія прыхільнікі Рады. Другая частка, што далучылася да бальшавікоў, адстойвала бел-ую нац. дзяржаўнасць у форме аўтаноміі ў рамках РСФСР. За такі шлях смавызнач-ня выступалі прадстаўнікі БАКа (пераважна эсэры). У выніку з’езд выказаўся за ўтварэнне Бел-ай рэспублікі ў складзе Рас.федэрацыі, прычым становішча і правы гэтай рэспублікі вызначаліся асобым юр.статусам.

Канчатковае вырашэнне пытання аб канстытуіраванні бел.дзяржаўнасці з’езд усклаў на на беларускі ўстаноўчы з’езд.

З прававога пункту гледжання рэзалюцыя з’езда аб стварэнні органа краёвай улады (у ходзе работы з’езда была выбрана яго рада) з’яўляецца сведчаннем таго, што дадзены форум бел.народа ставіў па-за законам Аблвыканкамзах. Гэта паслужыла падставай для правядзення Саўнаркомам Зах.вобласці рэзкай палітычнай акцыі супраць з’езда.

У ноч з 17 на 18 снежня з’езд быў распушчаны, арыштавалі многіх дэлегатаў. Такія дзеянні адпавядалі агульнаму курсу бальшавікоў на перамогу сусветнай рэвалюцыі як адзіна магчымага шляху захавання савецкай улады ў Расіі. Дззеянні бальшавікоў зах.вобласцо адобрыў ІІІ Усерасійскі з’езд Саветаў.

Аднак члены прэзідыўма Усебел.з’езда не падпарадкаваліся рашэнню СНК Зах.вобласці. 18 снежня 1917 яны правялі падпольнае пасяджэнне ў дэпо Лібава – Роменскай чыгункі, на якім выбралі выканкам рады з’езда на чале з лідарам народніцкага крыла БСГ Грыбам. Выканкам рады з’езда паставіў задачу падрыхтоўкі узброеннай барацьбы за бел.дзяржаўнасць, а таксама паслаў сваю дэлегацыю ў Брэст, дзе ішлі перагаворы паміж кайзераўскай Германіяй і Савецкай Расіяй. Але ні тым, ні другім бокам яна афіцыйна не была прынята.

Перагаворы ў Брэсце былі сарваны. 18 лют 1918 германскае камандаванне аддало загад аб наступленні. Не маючы сіл арганізаваць абарону Мінска, Аблвыканкамзах і СНК Зах.вобласці 19 лют. Эвакуіраваліся ў Смаленск. Выканкам Усебел.з’езда звярнуўся да народаў Бел-і з першай устаўной граматай, у якой яшчэ да склікання Устаноўчага сойма (з’езда) аб’явіў сябе часовай уладай на Бел-і. да адкрыцця сойма выканаўчыя функцыі ўскладаліся на створаны выканкамам Народны сакратарыят (урад), у склад якога ўвайшло 15 народных сакратароў, што прадстаўлялі БСГ, эсэраў і сацыял-сіяністаў.

У першай усташной грамаце падкрэслівалася, бел.народ павінен здзейсніць сваё права на самавызн-е; правы нацыі павінны знайсці всаё здзяйсненне шляхам склікання на дэмакрат.асновах Устанойчага сойму.

14. Люблинская уния.

Заключ дзярж yнии памиж дзвюма суседними Kpaiнaмi —ВКЛ, Pycкiм, Жамойцким i Польским каралеуствам было падзеяй, якая прадвызначыла далейшы лес народау, што насяляли гэтыя краины и инш. З'явилася новая дзяржава РП — адна з самых вяликих i магутных.

На працягу XIV — XV стст. Польшча неаднаразова paбилa спробы навязаць ВКЛ унию з мэтай яго инкарпарацыи у склад Польскага карал-ва. Аднак усе гэтыя намаганни правалилися. Заключэнне yнii з Польшчай нaблiзiлa Лiвoнcкaя вайна.

10 студзеня 1569 г. пачау работу Люблински сойм, яки працягвауся амаль шэсць месяцау. Кожны бок ставиу свае умовы унии.

Лицвинския дэлегаты патрабавали, каб выбранне уладара адбывалася на памежжы Польшчы i Литвы i з двух бакоу прысутничала роуная колькасць выбаршчыкау. Уладар перад каранацыяй павинен быу пацвярджаць правы i прывилеи як княства, так i асобных земляу. Хаця лицвинския дэлегаты i згадзилися на скасаванне цырымонии увядзення уладара на Вяликае кня­ства, але прапаноували праводзиць урачыстае пасяджэнне ycix саслоуяу, на яким вял. князь быу бы прадстаулены сваим падданым, прычым захоувауся рытуал уручэння яму каранацыйнага мяча.

Умовы польскага боку были наступныя: "Польскае каралеуства i ВКЛ злучаюцца у адну дзяржаву з адным уладаром, польским каралём, якога абираюць паляки i лицвины у Польшчы, адным соймам, адной агульнай пячаткай, адным сенатам, адным войскам, адной манетай — словам,ад ВКЛ не павинна застацца i назвы". Лицвины не прыняли польски праект унии Кали паслы ВКЛ убачыли пагрозу гвалтоунага заключэння yнии на непрымальных для ix умовах, яны 1 сакавика 1569 г. пакинули Люблин. Скарыстаушы цяжкае знешнепалитычнае становишча ВКЛ, польския феадалы дамагалися ад Жыгимонта Аугуста здрады интарэсам ВКЛ:падписаны незаконны акт аб далучэнни да Польшчы Падляшскай зямли (ваяводства) з гарадами Драпчын, Мельник I украинския земли — Валынь, Падолле i Киеушчыну. Паводле заканад. ВКЛ вял князь, уступаючы на прастол, давау прысягу i абяцау дзейничаць згодна з дзярж законами. Таму акты аб аддзяленни украинских i заходняй частки белар зямель, выдадзеныя у Люблине, належала прызнаць несапраудными, так як Яны не были замацаваныя пячаткай ВКЛ. Але вяликакняжацки урад не мог исци на ваенны канфликт з Польшчай таму што на значнай частцы княства гаспадарыла маскоускае войска i самастойна весци вайну у яго не было силы. У таким становишчы прадст ВКЛ вымушаны были вярнуцца за стол перамоу з Польшчай. Супольны сойм зноу распачау работу.

1 липеня 1569 г. быу падписаны акт Люблинскай yнii, яки "не прыходзицца прызнаваць за дагавор, дабравольна заключаны на асновах перагаворау роу-нага з роуным.Гэта хутчэй выник вымушанай згоды прациуника, яки здауся на ласку пераможцы".

Акт Люблинскай унии быу аформлены у выглядзе прывилея-дагавора.

Вышэйшым органам улады станав. агульны сойм, яки мог збирацца на тэрыторыи Польшчы. Асобных соймау як для Кароны, так i для ВКЛ не прадугледжвалася. Манарх бачыуся агульным. Тытул вял князя захоувауся.Выключна да кампетэнцыи РП адыходзила знешняя палитыка. Усе ранейшыя зако­ны i дагаворы, што были накираваны супраць интарэсау аднаго з бакоу, павинны были быць скасаваны.

15. Хар-ка и кла-цыя асн. крыниц права ВКЛ 14-16 ст.

Разгляд крыниц бел. феадальнага права мэтазгодна пачанаць з хар-ки агульназемских, абласных, валасных и гарадских грамат (прывилияу), якия у жыцци ВКЛ мели асаблива важнае значэнне.

Агульназемския прывилеи выдавалися пры уступленни новага князя на прастол або пасля яких-недудзь падзей у жыцци дзяржавы. Яны дзейничали на усей тэр-и дзяржавы и были абавязковыми для усих. У их выкладалися правы и абавязки розных класау и групп насельництва, замацоувалася прававое становишча органау улады и киравання, вызначалися прынцыпы из узаемаадносин и инш. У их змяшчалися нормы краминальнога, цывильнага, дзяржаунага права.

Абласныя прывилеи давалися, каб юрыдычна замацаваць аутаномныя правы тых ци иншых тэрыторый, абмежаваць уладу вяликага князя и яго администрацыи. Аутаномны хар-р праяуляуся у заканадаучым замацаванни нармау мясцовага звычаевага права, права на мясцовы суд и органы киравання и г.д.

Валасныя прывилеи выдывалися, як правила, па хадатайництве жыхарой па той ци иншай воласци з мэтай абароны их интарэсау ад самавольвтва администрацыи. Але трэба адзначыць, што выдаючы валасныя граматы и тым самым абмяжоуваючы уладу службовых асоб, вялики князь у першую чаргу бараниу интарэсы не насельництва, а дзяржаунага скарбу, бо СА збяднелых сялян не магчыма было б збяраць падатки. Тамму змест валасных грамат у асноуным забяспечвау юрыдачнае замацаванне павинасцей и некоторых правоу жыхароу воласци, у тым лику и права выбару старца.

Анализ абласных и валасных грамат дазваляе зрабиць вывад аб тым, што асноунай краницай права гэтах дакументау бало мясцовае звычаевае. Да спецыяльных актау, якия выдавалися тольки для гараджан, трэба аднесци прывилеи на магдэбургскае права. Ен давауся гарадам вярхоунай уладай ВКЛ або уладальникам горада. Ен выконвау ролю юрыдычнага акта аб самакираванни гарадоу,спрыяу саслоунай кансалидации гараджан, вызваляу их ад феадальнай залежнасци. Першаступеннае значэнне у граматах надавалася нормам, што устанауливали парадак утварэння и кампетэнцыю гарадских органау киравання.У прывилиях на магдэбургскае права не утрымливалася нормау крыминальнага, цывильнага, зямельнага и инш. галин права, на аснове яких складалися праваадносины и якими киравалася у сваей дзейнасци гарадския органы. Больш таго, у гэтых граматах няма нават указанняу, якими нямецкими кодэксами або зборнимами трэба крыстацца.

16. Гист.-прававая ацэнка агульназемских прывилияу 1387, 1413, 1434, 1447,1492 г.

Першым агульназемским прывилием личылися тры прывилея выдадзеныя у 1387 г. Вяликим князем Ягайлам пасля заключэння з Польшай Крэуская унии, Першы быу выдвдзены 20 лютага 1387 г. Ен пачынауся са сцвярджэння, што нибыта людзи жадаюць прыняць каталицкую веру, а тым хто яе ужо прыняу, даруюць новыя правы и вольнасци. У прыватнасци, ен замацоувау за кожным рацарам ци баярынам права свабоднага распараджэнняя нерухомай маемасцю. Прывилей ад 22 лютага фактычна дапауняу першы. Галоунае яго прызначэнне заключалася у надзяленни багатыми дарами и маенками каталицкага духавенства и касцелау. У адпаведнасци з прывилием усе духавенства, касцелы, кляштары и феадальна-залежныя ад их людзи выключалися з дзяржаунай юрысдыкцыи, гэта значыць, што яны вызвалялися ад усякага роду службы, павиннасцей на карысць дзяржаве и вял. князя. Таким чынам, галоуным прызначэннем прывилеяу ад 22 и 20 лютага 1387г. Было прымусовае насаджэнне каталицкая веры.

Агульназемски Гарадзельски прывилей 1413г. яшчэ больш пашырыу правы феадалау-католикау. Разам з ты ен служыу праграмай и заданнем на абмежеванне правоу и дыскрыминацыю усих некатоликау.

У вынику насаджэння каталицкай веры сярод феадалау узмацнилася унутрыкласавая барацьба, што зъявиласяпадставай для прыняцця прывилияу 1432 и 1434гг.., якия заканадауча замацавали роунасць у правах праваслауных феадалау з феадалами-католиками.

Асабливае месца належыць прывилею 1447г. Яго можна личыць галоуным прававым актам, яки заклау асновы юрыдычнага афармлення феадальнай залежнасци сялян. Ен забараняу ураду ВКЛ раздаваць дзяржауную маемасць и пасады иншаземцам. Апошняе было накиравана супраць праникнення польских феадалау на земли ВКЛ. Прывилием было значна пашырана кола асоб, за якими прызнавалися правы шляхты незалежна ад веравызнання и наяунасци у из гербау.

Прывилей 1492г. быу накираваны на умацаванне становишча феадалау, атрыманне шляхтай яшчэ больш важких палитычных правоу и паглыбленне яе уплыву на дзяржауныя справы.

Асаблива важнае дзяржауна –прававое значэнне мели нармы, якия юрыдычна замацоували абмежаванне улады вяликага князя и фактычна вызначали яго прававое становишча не як гасудара-вотчынника, а як вышэйшай службовай асобы у дзяржаве.Адсюль робицца зразумелым, чаму сучасники называли прывилей 1492г. «генеральным», а гэта значыць асаблива важным, галоуным.

Прывилей Аляксандра зъявиуся важным крокам у заканадаучым афармленни асноуных прынцыпау краминальнага, админ-га,цывильнага и шлюбна-сяменага права.

41. Администр-тэрыт падзел бел 18-19.- Пасля уключэння бел. зямель у склад Рас.імперыі царскі урад праводзіу тут цэнтралісцкую палітыку, маючы на мэце іх зліццё з асноунымі рускімі рэгіёнамі.

Далучэнне садзейнічала аслабленню рэліг-га і у некаторай ступені нац. прыгнёту, спыненню разбуральных канфліктау паміж буйнымі магнатамі, і у канчатковаму выніку - эканамічнаму развіццю.

У першыя гады царскі урад, улічвая цяжкі эканам.стан насельніцтва, быу вымушаны памяньшаць падаткі або на пэуны час зусім іх адмяняць. Жыхары тэрыторыі, якая адышла да Расіі па 2 падзеле, пойнасцю вызваляліся ад падаткау на 2 гады.

Памер пасяуных плошчау павялічвауся. Рост гандлю, купецтва, гарадоу. Царскі урад выкупляу гарады з прыватнага уладання феадалау.

Але разам з тым на далучаных тэрыторыях царскі урад імкнууся умацаваць феадальна-прыгонніцкія адносіны, захаваць інтарэсы памешчыкау. Урад вылучау бел.землі з прыгоннымі сялянамі ва узнагароду некаторым асобам за іх паслугі перад айчынай.

На тэрыторыі Беларусі самадзяржауе уводзіла свій адмін.-тэрыт. падзел:

2 генерал-губернатарствы: Літоускае (Віленская, Гродз., Мінская губерні) і Беларускае (Віц., Магіл., Смаленская губерні) → 5 губерняу ( з 1801 па 1917): Віц., Гродн., Віл., Магіл, Мінск. → паветы → (1837) станы → 1837-38 у паветах утвораны акругі, тэрыторыя якіх магла ахопліваць і некалькі паветау → воласці

43.Систэмат права Бел 19ст. ПраектЗводу мясцовых зак губер У канцы 18 – пач.19 ст. існавала два напрамкі ўпарадк-ня заканад-ва Беларусі: 1) упардк-не мясц. нарм.актаў, якія дзейнічалі на тэрят.Бел-і да далуч-ня да Рассіі; пераклад і перавыданне Ст.1588 і соймавых пастаноў, распрацоўка Зводу мясц-ых законаў зах.губерняў. 2) адмена мясц-ых асаблівасцей ў праве і паступовая замена правам Рас.імперыі.

У 1826 пад кіраўніцтвам Сперанскага пач-ся работа па падрыхтоўцы Звода з-аў Рас.імперыі. У гэты ж час было прынята рашэнне пачаць распрацоўку Звода мясц-ых з-аў зах.губерняў, які меркавалася ўключыць у агульны Звод з-аў Рас.імп-і. Яго падрыхт-ай кіраваў вядомы бел. юрыст Даніловіч.

Структура праекта: 3 часткі: 1) разгляд-ся прав.становішча розных катэг-ый насельн-ва (шляхты, дух-ва, сялянства, мяшч-ва). Тут найбольш ярка адлюстр. уплыў агульнарас. заканад-ва. 2) шлюбна-сямейнае і грамадз. права. У галіне сям-га права ўплыў мясц-ых нормаў права найбольш бачны ў адносінах атрымання спадчыны, парадку і ўмоў заключ-ня шлюбаў паміж асобамі катал-ай веры, а ў сферы грамадз.права – у адносінах да сервітутаў, некат-ых інстытутаў абавязац-га права. 3) (больш за ўсё ўплыў мясц-га права) суд.лад і судаводства па пэўнай катэгорыі грамадзянскіх спраў (актаратавы працэс). Суд. лад Бел-і за некат.выключ-ямі (наяўнасць меж-ых судоў, камісій с суд.правамі) быў ідэнтычны суд.ладу Рас.імп., а судав-ва значна адрозн-ся: спрошчаны правілы падсуднасці па грамадз.справах, адрозн-ся парадак іх разгяду на суд. пасяджэнні і выкан-ня і абскарджання суд.рашэнняў.

Т.ч. праект – апошняя найбольш значная сістэмат-ыя мясц-га права, у якой спалуч-ся рысы мясц. і агульнарас-га права.

Праца па падрыхт-цы ў сноўным была завершана ў 1834. аднак гэты Закон не быў уведзены ў дзеянне як асобны закон, а ў Агульнаімперскі звод з-аў былі уключаны толькі яго асобныя нормы. Прычына – паўстанне 1830-31 – царскі ўрад скасаваў апошнія рэшткі суд, адмін. і прав. аўтаноміі зах.губерняў; увёў адмін. і суд. Сістэмы, аналагічныя расійскім. Поўнасцю адянялася дзеянне Ст.1588.

44. Асаблив скасавання прыгоннага ладу Нягледзячы на прыгоннае права, паступовае развіццё эканомікі непазбежна выводзіла Баларусь на шлях капіталізму. Аднак гэтаму працівілася дваранства, якое трымалася за сасл.правы і прывілеі. Каб павялічыць даходнасць сваіх маёнткаў, памешчыкі за кошт памяншэння сял-іх надзелаў пашыралі панскую ворную зямлю і пераводзілі сялян з аброку на паншчыну. На ўзмацненне эксплуатацыі бел.нас-ва адказвала супраціўленнем і выступленнямі.

19 лют.1861 Алякс.ІІ падпісаў адобраныя Дзярж.саветам заканад.акты – Палажэнне аб сялянах, якія выйшлі з прыгоннай залежнасці, і Маніфест аб адмене прыг. права. • Памешчыкі пазбаўл. права распарадж. селянінам, які атрымл-аў асабістую волю і ўсе правы (мог звятрацца ў дзярж.ўстановы, заключ. гандлёвыя і інш.здзелкі, паступаць на службу ці ў навуч-ую ўстанову. • Уся зямля абвяшч-ся ўласнасцю памешчыкаў. Селяніну давалася ў карыст-е пэўная колькасць ворнай зямлі, аднак ён не з′яўл. яе ўласнікам, а да заключэння выкупной здзелкі знах-ся ў стане часоваабав-га і выконваў павіннасці на карысць памешчыка (паншчына або аброк). • Пазямельныя адносіны паміж памешчыкам і часоваабав-мі сялянамі рэгуляв-ся ўстаўнымі граматамі, у якіх указваліся памеры зям.надзелу і павіннасці за яго. • Сяляне набывалі землі ва ўласнасць праз выкуп. Выкуп жа асабістай свабоды ажыцц-ся шляхам завыш. цаны за зямлю. На бел-і яна была ў 2-3 разы большай, чым сярэдняя рыначная. Неабх. грошай у сялян не было. Таму сяляне плацілі 20% адпаведнай сумы, а астатнія давала дзяржава. Сяляне т.ч. рабіліся яе даўжнікамі на 49 год і павінны былі выплачваць так званыя выкупныя плацяжы з вялікімі працэнтамі за пазыку.

Умовы адмены прыг.права не былі прыняты бел.сялянствам і паслужылі штуршком да развіцця шырокага сял-га руху, кульмінацыяй якога стала паўстанне Каліноўскага. Яно было прыпынена, але ўрад вымушаны быў пайсці на ўступкі. З 1 мая 1863 абавязковыя адносіны паміж сялянамі і памешчыкамі спыняліся, выкупныя плацяжы за надзельную зямлю зніжаліся на 20%. Сяляне пераходзілі ў разрад сялян-уласнікаў і павінны былі ўносіць выкуп.плацяжы ў павят.казначэйствы.

Указам ад 9 красавіка 1863 ствараліся праверачныя камісіі, якія павінны былі правяраць дакладнасць складання ўстаўных грамат пасля 19 лютага. Няправільна складзеныя граматы ануляваліся. У выніку частцы сялян былі павялічаны зям.надзелы, зніжаны аброк і выкупныя плацяжы.

45.Адметнасці правядзення суд буржуазнай рэформы (1864 г.) на тэрыторыі Бел.

Пачала праводз. ў 1864. Асн.палажэнні – у 4 заканад-ых актах: "Заснаванне судовых устаноў", "Статут крымін-га судав-ва", "Статут грамадзянскага судав-ва", "Статут аб пакараннях, якія накладваюць мірав.суддзі". Можна сцвярджаць, што ўвядзенне гэтых статутаў было адным з гал-ых мерапр-аў па пераўтв-ні дваранскай манархіі ў буржуазную.

• адзял-е суда ад адміністрацыі, увядзенне агульнага ўсесасл.суда, роўнасць ўсіх перад судом, нязменнасць судзяў і следчых, выбарнасць мір. судзяў і прысяжных засяд-яў, галоснасць, вуснасць, непасрэднасць і спаборнасць суд. працэсу, права абвінавач-га на абарону. • заснав. адвакатуры. • з мэтай нагляду за судамі, следствамі і месцамі зняволення рэарганіз. пракуратура (орган кантролю за вытворчасцю спраў сферы кіравання→орган абвінаваўчай улады)

Ствараліся 2 судовыя сістэмы: 1) МЯСЦОВЫЯ СУДЫ:

-- Міравыя суды: са спрошч-ым судав-ам ствараліся па 3-4 у адным павеце. Т.ч. павет складаў міравую акругу, падзеленую на міравыя ўчасткі, у кожным з якіх – участковы міравы судзя. Былі і ганаровыя мір.судзі, якія маглі разгляд.справы, але не ўваходзілі ў штаты міністэрства і не атрымлівалі жалавання. Нязначныя цывільныя і крым. справы.

-- З′езд міравых судзяў: суд 2 інстанцыі, разгляд. скаргі на пастановы мір.суддзяў.

2) АГУЛЬНЫЯ СУДЫ: -- Акруговы суд (ад 1 да 3 на губерню): ўсе крымін.справы акрамя паліт-ыч і пэўных служб-ых злачынстваў. Суды 1 інстанцыі. Узначальваў старшыня, а адзяленнямі кіравалі намеснікі.

1) Цывільнае адзяленне; 2) Крымін. адзяленне: • каронны суд. Судзі прызнач-ся царом па прадстаўленні міністра юстыцыі пажыццёва; яны павінны мець выш.юр.адукацыю і стаж 3 гады. • суд прысяжных засядацеляў. – Судовыя палаты (1 на некалькі губерняў): суды 2 інстанцыі ў адносінах да акруговых судоў; 1 інстанцыі – па некат-ых крым.справах (па паліт-ых).

Выш.суд.орган – СЕНАТ – касацыйны і вярх-ны суд, уключаў 2 дэпартаменты: цывільны і крымін-ны, займаўся абнародаваннем і тлумач-ем законаў, мог выдаваць адміністр. распараджэнні.

Асаблівасці правядзення на Беларусі: • 1872 – пачатак рэформы на Беларусі; • сувязь суд.рэформы з палітыкай царызму, накіраванай на падаўленне польскага нац.-вызваленчага руху; • увядзенне судовых статутаў па частках; • адкрыццё мясц-ых і агульных судоў у розны час; • мір. і ганаровыя судзі не выбіраліся, а прызначаліся ўрадам. Яны павінны быць рус.паходжання і правасл.веравызнання;

• абмяж. удзел апалячанага дваранства і ўразаліся правы асоб іўдзейскага паходжання; • усе рашэнні міравых і акруговых судоў знаходзіліся пад кантролем губернатара.

46. Адметнасці правядзення земскай і гарадской буржуазных рэформ на тэр Бел.

Земская рэформа ў Расіі – 1 студз.1864 "Палажэнне аб губернскіх і павятовых земскіх установах" - утвараліся губ-ія і павят-я земскія сходы як распарадчыя ўстановы, губерн. і павят. управы – як выканаўчыя. Земскія ўстановы ствараліся для кіраўн-ва мясц-ай гаспад-ай, народн.асветай, мед. абслуг-ем насельн-ва і інш.

На Беларусі – пач. у 1911 г. Першыя зем.установы – 1903, яны не выбір-ся, а прызнач-ся міністрам унутр. спраў і губернатарамі. Утвар-ся губерн. і павят. камітэты і ўправы па справах земскай гаспад-кі (замест губ-іх павят. зем-іх сходаў); склад: служб. асобы губерн-га і, адпаведна, павят-га апарату кіравання і земскія галосныя, якіх прызначаў на 3 гады міністр унутр.спраў па прадстаўленню губернатара.

14 сакав.1911 – указ, які замац-аў правядзене выбараў: • сельск.грамада магла пасылаць у выбарч.сходы паветаў не больш як 1\3 усіх гласных, а ў выбарч.сходы губерняў – толькі 1 сял-га гласнага ад кожн.павета; • урэзв-ся правы апаляч-га насельн-ва Беларісі; • не мелі права удзельн. іўдзеі; • высокі маёмасны цэнз для сялян і гараджан; ► губернатары і міністр ўнутр.спраў маглі прыпыняць практычна любое рашэнне земстваў.

Гарадская рэформа: у Расіі – 1870 г.- "Гарадавое палажэнне". На Беларусі – 1875 г. Прынцып усесасл-ых выбараў органаў кіравання пры адпаведным маёмасным цэнзе. Выбарным правам карыст-ся асобы, падданыя Рас.імперыі, старше 25 год, плацельшчыкі гарадскіх падаткаў. Яны выбіралі на пэўны тэрмін членаў гарадской думы (гласных), якія фарміравалі свой выканаўчы орган – гарадскую ўправу. Старшанств-аў у думе і ўправе гарадскі галава. Дзейнасць гэтых органаў рэгул-ся губернскімі па гарадскіх справах установамі, падначаленымі губернатарам. Усе пастановы гарад.думы набывалі юр.моц пасля адабрэння губернатарам. Ён быў павінен кантраляваць адпаведнасць пастаноў дзярж. палітыцы. Ён зацвярджаў членаў гарадскіх ўпраў і дум.

Кампетэнцыя органаў земскага і гарадск.самакір-ня:

~ уладкаванне горада, павета, губерні

~ наладжванне рынкаў, забясп. харчаваннем

~ прыняцце мер супраць стыхійных бедстваў

~ мед. забеспячэнне

~ народная адукацыя і культура

~ уладк-не мясц. прамысл-ці і гандля, крыдытных устаноў.

47. Распрацоўка канцэпцыі белар дзяржаўнасці ў праграмах паліт партый і арганізацый у 1915-1917 гг.

З першых дзён Лют.рэвалюцыі на Беларусі ствар-ся новыя органы ўлады: ● Камітэт грамадскага парадку і бяспекі як орган мясцовай улады, які падпарадк-ся Часоваму ураду ў Петраградзе; ● у Мінску створаны Савет рабочых дэпутатаў, пачалі стварацца саветы і ў іншых гарадах і паветах; ● улада фактычна належала ваеннаму камандаванню (у Мінску – штаб Зах.фронту, у Маг-ве – Стаўка Вярхоўн. камандавання). Т.ч. на Беларусі ўсталявалася троеўладдзе. Яно варожа ставілася да нацыян-вызваленчага руху бел.народа. Таму для аб′яднання сіл 25-27 сак.1917 і Мінску адбыўся першы з′езд бел. нац-ых арганізацый, на якім быў выбраны Беларускі нац-ны камітэт (БНК). З′езд даручыў яму пачаць распрацоўку канстытуцыі Белар-га краёвага ўрада. З′езд выказаўся за гатоўнасць падтрымаць Час.урад і заявіў аб неабходнасці перадачы выканаўчай улады на Беларусі БНК і аб прадстаўленні аўтаноміі Бел-і ў складзе Расіі. У ліпені 1917 у Мінску адбыўся другі з′езд бел.нац. арганізацый, на якім замест БНК абрана Цэнтральная рада бел-іх арганізацый. Яна была больш дэмакратычнай, у яе былі абраны толькі дзеячы сацыяліст-га накірунку. Яна паставіла перад Час.урадам пытанні аб утварэнні ў Бел-і органоў мясц-ай улады і арганізацыі бел.нац-ых вайсковых фарміраванняў. Урад адхіліў гэтыя прапановы.

Летам 1917 на розных франтах і Балт.флоце былі створаны арганізацыі воінаў-беларусаў (выступалі за аўтаномію Бел-і), якія ў кастр-ку правялі Бел.вайсковы з′езд і выбралі свой выш-шы орган – Цэнтральную вайсковую белар. раду (ЦВБР). Для каардынацыі дзеянняў у кастр.1917 Цэнтр.рада аб′ядн-ся з ЦВБР у Вялікую бел. раду (ВБР). ВБР выступала за аўтаномію Бел-і і скліканне Усебел.з′езда для канчатковага вырашэння пытання аб бел. дзяржаўнасці.

48. Перамога Савецкай улады на Зах фронце. Аблвыкамзах

Пасля бальшавіцкага перавароту 24-25 кастр. 1917 у Петраградзе Мінскі Савет рабочых дэпутатаў абвясціў пераход улады ў рукі Савета. Аднак гал.роля па ўсталяванні савецкай улады на Бел-і належала Ваенна-рэвалюц.камітэту Зах.фронту, які ажыццяўляў на Бел. "дыктатуру пралетарыята" і валодаў неабмеж. уладай. Абвешчанае ў "Дэкларацыі правоў народаў Расіі" права народаў на самавызначэнне не выконвалася бальшав-мі і яны не спяшаліся выводзіць рас.армію з Беларусі. У лістап. ВРК Зах.фронту правёў у Мінску 3 з′езды, выбраныя на іх выканаўчыя камітэты аб′ядналіся ў Аблвыкамзах, які рашуча выступаў супраць бел.нац. дзярж. самавызнач-ня.Яго лідэры на гэтым этапе прытрымлів-ся ідэі стварэння ўнітарнай савецкай дзяржавы. У сувязі з гэтым, прызнаючы ўладу Саветаў у Расіі, ВБР не прызнавала ўладу Аблвыкамзаха на Беларусі. Бел.дзеячы разглядалі яго як франтавы орган улады, т.к. у яго прэзідыўме былі толькі прадстаўнікі фронту, сярод якіх не было ніводнага беларуса.

Да 1 студз.1919 Аблвыкамзах быў асноўным савецкім органам заканад. і выкан-ай улады ў вобласці і на Зах.фронце. Яго задачы: 1) ажыццяўленне ўсіх дэкрэтаў і пастаноў рас.цэнтр-ых органаў улады;

2) выданне мясцовых дэкрэтаў і загадаў па падтрыманні парадку і ўмацаванні савецкай улады;

3) кіраванне гаспадарча-фінанс. дзейнасцю, канфіскацыя і нацыяналізацыя зямлі, банкаў, заводаў і фабрык; 4) забеспячэнне арміі ўсім неабходным, захаванне баяздольнай абароны супраць немцаў і разам з тым правядзенне дэмабілізацыі армій;

5) недапушчэнне дзейнасці бел-іх нац

66. Кадыфикацыя грамадзян права у 60-я гады. Грамадзянскае права было накіравана на ўмацаванне дзяржаўнай уласнасці.Дагаворныя адносіны былі ўрэгуляваны пастановай Савета Міністраў ад 21 красавіка 1949 г. «Аб заключэнні гаспадарчых дагавораў». У дакументах асуджалася практыка бездагаворных паставак.Прадпрыемствы абавязваліся афармляць гаспадарчыя сувязі па пастаўках прадукцыі пераважна на аснове генеральных і лакальных дагавораў. Пачынаючы з 1950 г. гэтыя дагаворы заключаліся ў нарматыўна ўстаноўленыя тэрміны. Працягвалася ўдасканаленне прававога рэгулявання адносін з удзелам грамадзян, было пашырана кола аб’ектаў права асабістай уласнасці.Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 26 жніўня 1948 г. «Аб праве грамадзян на куплю, будаўніцтва індывідуальных жылых дамоў» грамадзянам рэспублікі была дадзена магчымасць набываць на правах асабістай уласнасці (купіць ці пабудаваць) дом у адзін ці два паверхі з колькасцю пакояў ад аднаго да пяці. У 1961 г. былі прыняты Асновы грамадзянскага заканадаўства СССР і саюзных рэспублік — першая агульнасаюзная кадыфікацыя норм савецкага грамадзянскага права. Услед за гэтым саюзныя рэспублікі пачалі распрацоўку праектаў новых ГК. У БССР новы Грамадзянскі кодэкс быў зацверджаны Вярхоўным Саветам 11 чэрвеня 1964 г. і ўведзены ў дзеянне з 1 студзеня 1965 г. Ен канкрэтызаваў рэгламентацыю грамадзянска-прававых адносін. ГК БССР складаўся з 8 раздзелаў і 43 глаў, у якіх былі выкладзены агульныя палажэнні, права ўласнасці, спадчыннае права, праваздольнасць замежных грамадзян, асоб без грамадзянства, прымяненне грамадзянскіх законаў замежных дзяржаў, міжнародных дагавораў і пагадненняў. У ГК БССР былі дакладна вызначаны змест і аб’екты кожнай з форм сацыялістычнай уласнасці, прававыя формы яе захавання. Рэгуляванне адносін асабістай уласнасці было накіравана на недапушчэнне яе перарастання ў прыватную.Пачынаючы з 1967 г. органамі ўлады і кіравання быў прыняты шэраг нарматыўных актаў, якія прадугледжвалі павелічэнне памераў няўстоек за невыкананне ці неналежнае выкананне планавых і планава-дагаворных абавязацельстваў. У 1967–1969 гг. былі прыняты пастановы па паляпшэнню планавання і арганізацыі матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння народнай гаспадаркі, распрацаваны палажэнні аб пастаўках прадукцыі вытворча-тэхнічнага прызначэння і тавараў народнага ўжытку; у 1970 г. зацверджаны новыя правілы аб дагаворах падраду на капітальнае будаўніцтва і інш. Пасля прыняцця ГК атрымала далейшае развіццё грамадзянскае заканадаўства адносна правоў і законных інта¬рэсаў грамадзян рэспублікі. У 1965 г. Савет Міністраў БССР прыняў пастанову «Аб устараненні неабгрунтаваных абмежаванняў асабістай падсобнай гаспадаркі калгаснікаў, рабочых і служачых.Адбылося абнаўленне заканадаўства, якое рэгулявала адносіны куплі-продажу тавараў у крэдыт. 1 ліпеня 1966 г. у рэспубліцы быў зацверджаны новы прыкладны ўстаў жыллёва-будаўнічага кааператыва. Вялікае значэнне мела пастанова Пленума Вярхоўнага Суда СССР ад 7 мая 1954 г. «Аб судовай практыцы па справах аб устанаўленні фактаў, ад якіх залежыць узнікненне, змяненне і спыненне асабістых або маёмасных правоў грамадзян», у якой прыводзіўся прыкладны пералік фактаў, што падлягалі ўстанаўленню ў судзе: аб наяўнасці сваяцкіх адносін; рэгістрацыі ўсынаўлення, разводу, смерці, нараджэння; знаходжання ў фактычных шлюбных адносінах, на ўтрыманні і інш. 11 чэрвеня 1964 г. Вярхоўны Савет рэспублікі прыняў Закон «Аб зацвярджэнні Грам.-працэс. кодэкса БССР». Новы ГПК складаўся з 6 раздзелаў і 32 глаў. У адрозненне ад папярэдняга ў новым Грам.-працэс. кодэксе больш дакладна размяжоўваліся правы і абавязкі асоб, якія ўдзельнічалі ў працэсе, а таксама рэгламентаваўся новы працэсуальны парадак вырашэння шэрага іншых пытанняў.Пазней у Грамадзянска-працэсуальны кодэкс уносіліся дапаўненні і змяненні. У 1966 г. быў зменены парадак разгляду спраў аб скасаванні шлюбу. Канчатковае рашэнне па гэтаму пытанню сталі выносіць раённыя (гарадскія) народныя суды, была адменена абавязковая публікацыя ў друку аб скасаванні шлюбу.

50. Абвяшчэнне БНР. Устаўныя граматы БНР, Брэст-Літоўскі мірны дагавор.

Перагаворы ў Брэсце былі сарваны. 18 лют 1918 германскае камандаванне аддало загад аб наступленні. Не маючы сіл арганізаваць абарону Мінска, Аблвыканкамзах і СНК Зах.вобласці 19 лют. Эвакуіраваліся ў Смаленск. Выканкам Усебел.з’езда звярнуўся да народаў Бел-і з першай устаўной граматай, у якой яшчэ да склікання Устаноўчага сойма (з’езда) аб’явіў сябе часовай уладай на Бел-і. да адкрыцця сойма выканаўчыя функцыі ўскладаліся на створаны выканкамам Народны сакратарыят (урад), у склад якога ўвайшло 15 народных сакратароў, што прадстаўлялі БСГ, эсэраў і сацыял-сіяністаў.

У першай устаўной грамаце падкрэслівалася, што бел.народ павінен здзейсніць сваё права на самавызн-е; правы нацыі павінны знайсці всаё здзяйсненне шляхам склікання на дэмакрат.асновах Устанойчага сойму.

9 сакавіка 1918 выканкам Усебел.з’езда пряняў другую ўстаўную грамату, у якой аб’явіў Беларусь Народнай Рэспублікай – БНР. Выканкам быў перайменаваны ў Раду БНР. Рада аб’яўлялася заканад.органам да склікання Устаноўчага з’езда, дэлегаты якога выбіраліся на аснове роўнага, тайнага і прапарцыянальнага выбарчага права. Выбіраць і быць выбранымі маглі ўсе грамадзяне незалежна ад роду заняткаў, нац.прыналежнасці і веравызнання. Выканаўчым органам аб’яўлялся Народны сакратарыят, які назначала Рада і які быў адказны перад ёй. Другой устан.граматай дэклараваліся дэмакр.правы і свабоды, адмянялася прыватная ўласнасць на зямлю з перадачай яе без выкупу тым, хто яе апрацоўваў. У межах БНР усім народам давалася права на нац.-персанальную аўтаномію, кожны народ атрымліваў права карыстацца сваёй мовай.

3 сакав 1918 паміж Савецкай Расіяй і кайзераўскай Германіяй быў заключаны Брэсцкі мірны дагавор, у артыкулах якога Беларусь выступала аб’ектам, а не суб’ектам міжнародна-праававых адносін, яна не прызнавалася самастойным нацыянальным рэгіёнам Расійскай імперыі і не мела свайго наймення.

Будучы бяссільнай змяніць умовы Брэсцкага дагавора, фракцыя БСГ, кіруючыся другой устаўной граматай, выступіла з ідэяй абвяшчэння незалежнасці БНР у этнічных межах пражывання беларусаў.

У сувязі з гэтым 25 сакавіка 1918 на сесіі Рды была прынята трэцяя ўстаўная грамата, якой абвяшчалася незалежнасць БНР і якая як бы завяршала працэс самавызнач-я і канчаткова канстутыірвала стврэнне бел.нац.дзяржаўнасці. у грамаце Рада дабівалася перагляду ўмоў Брэсцкага міру, патрабавала, каб БНР самастойна падпісала мірнае пагадненне з урадамі герамана-аўстрыйскага боку і Савецкай Расіі.

Першымі незалежнасць БНР прызналі ўрад Украінскай Нар. Рэспублікі і Літоўксая Тарыба. Але Германія не прызнала БНР: неакупіраваную Германіяй частку Беларусі Берлін разглядаў як частку Савецкай Расіі, а акупіраваную частку – як аб’ект інтарэсаў Польшчы,прызнанай Германіяй.

Т.ч. з аднаго боку, а) трэцяя устюграмата пры ўсім яе значэнні дэкларавала незалежнасць Бел-і, застаючыся на самой справе палітычнай акцыяй; б) Рада БНР і яе Народны сакратарыят стварылі пэўную палітычную структуру з зародкам дзярж-ай арганізацыі. Разам з тым у юр.сэнсе БНР дзяржавай не стала: не функцыяніравала рэальная сістэма органаў улады на пэўнай тэрыторыі, не выпрацоўваліся і не прымаліся законы, гарантуючыя правы і свабода свіх грамадзян; не выконваліся кантрольныя функцыі, пагранічных падзелаў не было, як не было і арміі, адсутнічала фінансавя сістэма. Не было і канстітуцыі.

З прычыны неспряльных для БНР знешнепаліт. І ўнутр. Абставін, а таксама адарванасці яе дзеячаў і партый ад народа, захопленага ідэяй Саветаў, набыццё ёю ўсіх прыкмет дзяржавы так і засталося няздзейснай марай. Але тым не менш прыняцце акта аб незалежнасці БНР, дзейснасць яе Рады актывізавалі рост нацыян-ай самасвядомасці, прымусілі бальшавіцкі ўрад Леніна перагледзіць палітыку ў адносінах Беларусі і пайсці на стварэнне хоць і абмежваных у правах, але ўсё ж бел-ай савецкай дзяржаўнасці.

51. Утварэнне ССРБ (БССР). I з’езд Саветаў Беларусі. Прававыя акты з’езду

У сярэдзіне 1919 амаль на ўсёй тэрыт.Бел-і аднавілася савецкая ўлада. Пры гэтым праблема бел.дзяржаўнасці яшчэ больш абвастрылася ў сувязі з развязванне грамадзянскай вайны і замежнай інтэрвенцыяй у Савецкай Расіі.

У кіруючых колах Сав.Расіі, Аблвыканкамзаха і бел.камуніст.секцыях погляды на перспектывы дзярж.будаўніцтва у Бел-і былі рознымі: адны лічылі, што Беларусь павінна ўваходзіць у склад РСФСР у якасці яе адміністрацыйна-тэрыт. гаспадарчай адзінкі; другія выступалі за тое, каб Беларусь увайшла ў склад РСФСР на правах аўтаноміі. Лідэры БНР, якія адстойвалі поўны суверэнітэт Беларусі, цяпер апынуліся ў эміграцыі і фактычна сышлі з паліт.сцэны.

24 снежня 1918 Пленум ЦК РКП(б) прыняў рашэнне аб абвяшчэнні ССРБ, ён даручыў Паўночна-Зах.абкаму разгарнуць падрыхтоўку па нац. дзярж. будаўніцтву на Беларусі.

30 снежня 1918 у Смаленску для абмеркавання пытыння аб утварэнні ССРБ і КПБ Паўночна-Заходні абласны камітэт РКП(б) склікаў VI Паўночна-Заходнюю абласную канферэнцыю РКП(б), якая прыняла рэзалюцыю аб абвяшчэнні ССРБ. У яе склад уключ. Смаленская, мінская, Гродз., Віц., Магіл. губерні. РКП(б) перайменавана ў КП(б)Б, якая і заставалася састаўной часткай РКП(б).

ЦК КП(б)Б сумесна з кіраўніцтвам бел-іх камуніст-ых секцый вызначыла персанальны склад Часовага рэвалюцыйнага рабоча-сялянскага савецкага ўрада Беларусі на чале з Жылуновічам.

1 студзеня 1919 у Смаленску быў абнародаваны маніфест Часовага рэвалюцыйнага рабоча-сялянскага савецкага ўрада, які абвясціў утварэнне ССРБ і асноўныя палажэнні дзярж.статуса рэспублікі. Уся ўлада перадавалася Саветам рабочых дэпутатаў; зямля, воды, нетры, фабрыкі абвяшчаліся ўласнасцю народа. Усе законы, пастановы як Рады так і акупацыйных улад абвяшч-ся несапраўднымі.

5 студзеня 1919 сталіцай ССРБ стаў Мінск, куды пераехаў і Часовы ўрвд.

Задачу надання легітымнасці гэтым актам павінен быў вырашыць Усебел-кі з’езд Саветаў, на якім меркавалася прыняць Канстытуцыю рэспублікі, зацвердзіць герб і сцяг, выбраць ЦВК.

Аднак у перыяд падрыхтоўкі з’езда, 16 студзеня 1919 ЦК РКП(б) прыняў рашэнне аб далучэнні да РСФСР Віц., Маг. І Смаленскай губерняў і аб’яднанні часткі ССРБ, што засталася, з Літоўскай ССР. Рашэнне было выклікана імкненнем захаваць РСФСР як дзяржаву і як правобраз будучай сусветнай Рэспублікі Саветаў. Беларусь – буферная рэспубліка і патрэбна пастолькі, паколькі мяжуе з інымі краінамі. Смал., Віц. І Маг. Губерні не мяжуюць з інш. краінамі, таму іх можна выключыць са складу Беларусі.

2-3 лют. 1919 у Мінску – Усебеларускі з’езд Саветаў – пастанова Прэзідыума УЦВК “Аб прызнанні незалежнасці ССРБ”. Тут жа было прынята рашэнне аб аб’яднанні ССРБ з Літоўскай ССР.

Акрамя таго, з’езд прыняў Канстытуцыю ССРБ, якая поўнасцю адпавядала Канстытуцыі РСФСР 1918 і зыходзячы з прынцыпу “класавай дэмакратыі” дэкларавала права працоўнага і эксплуатуемага народа, вызначала структуру органаў улады і кіравання.

Згодна з арт.6 Канстытуцыі, вышэйшым органам улады ў ССРБ аб’яўляўся Усебел.з’езд Саветаў,а ў перыяд паміж з’ездамі – Цэнтральны Выканаўчы Камітэт (ЦВК), які выбіраўся з’ездам. ЦВК з’ўляўся вышэйшым заканад., распарадчым і кантралюючым органам ССРБ. Функцыі ўрада ўскладаліся на Вялікі прэзідыум, які фарміраваўся ЦВК. У адрозненні ад Канстытуцыі РСФСР Канстытуцыя ССРБ не прадугледжвала стварэння СНК. Такая струтура была ўзята ад Зах-яй вобласці. Гэта гаворыць пра тое, што Беларусь па-ранейшаму жадалі разглядаць як адміністрацыйню адзінку РСФСР,

27 лютага 1919 адбылося аб’яднанне Літвы і Беларусі ў адзіную Літоўска-Беларускую ССР. Страшынёй ЦВК новай дзяржаўнай структуры са сталіцай у Вільні стаў Цыхоўскі, а СНК узначаліў Міцкявічус-Капсукас. Літ-Бел ССР аб’яднала Мінск., Гродз., Віленскую, Ковенскую і частку Сувалкаўскай губерні. У жніўні 1919 яе тэрыторыя поўнасцю была акупіравана польскімі войскамі.

Фармальна ЛітБел праіснавала да ліпеня 1920, калі адбылося другое абвяшчэнне ССРБ.

52.канст.ССРБ 1919г.

2-3 лютага 1919г. у минску праходзиу усебеларуски з’езд саветау у складзе 230 дэлегатау,на яким Я.М.Свядлоу зачытау пастанову прэзидыума УЦВК “Аб Прызнанни незалежнасци БССР”.Тут жа па прапанове Свярдлова было прынята рашэнне аб абяднанни БССР з Литоускай ССР.

Акрамя таго 3 лютага з’езд прыняу Канст.Бсср,якая поунасцю адпавядала канст.РСФСР 1918г., и зыходзячы з прынцыпу “класавай дэмакр.”дэкларавала правы працоунага и эксплуатуемага народа,

Вызначала структуру органау улады и киравання.У канст.было 3 раздзелы и 32арт.

1ы разд.(4-16ст.):агульныя палажэнни(абавязки грамадзян,дэмакр.правы и свабоды) Згодна з арт.6канст.выш.органам улады аб’яуляуся Усебел.з’езд саветау,а у перыяд памиж ими Цэнтр.выканаучы камитэт(ЦВК),яки выбирауся з’ездам

2и.разд.(17-30):аб зездзе саветау,аб прэзидыуме ЦВК.ЦВК-выш.зак.распарадчы и кантралючы орган БССР.Функцыи урада ускладалися на вялики прэзидыум яки фармиравауся ЦВК(27,29арт.).

3и раздзел аб гербе и сцяге(31-32арт.)Аписанне герба,гандлевага и ваенага сцяга.Канст.ССРБ юрыдычна замац.утварэнне рэспублики и яе класавую сутнасць-дыктатуру пралетыярата.Канст.не рэгламентавала структуру и кампетэнцыи месных органау улады,не было выбарчага права.У 20г.канст. была дапоунена и дзейничала да 1927 г.Беларусь разглядали яу админ.адзинку РСФСР.

53.прычыны утварэння и ликвидацыя ЛитБел.

Рашэннем аб аб’яднанни Беларуси з Литвой было прынята на Усебеларуским з’еэдэе Саветау.Аб’яднанне ССРБ и Литвы у адзиную ЛитБел ССР СА сталицей у Вильни адбылося 27 лютага 1919г.

Старшыней ЦВК стау К. Г. Цыханоуски, а СНК узначалиу В. С. Мицкявичус-Капсукас.Мэты утварэння ЛитБел:мижнародная кан’юнктура,дзе ЛитБел-буфер памиж Расияй и Польшчай.Другая мэта-утварэнне нац.рэспублик,будзе разжыгаць касцер нацыянал-шавинизма. ЛитБел ССР аб’яднала Минск., Грод, Виленскую, Ковенскую губернии.

4-6 сакавика 1919г. абдыуся аб’яднаны з’езд КПБ и КПЛ.Асноуныя задачы:забяспячэнне незал.працоуных ЛитБел,забяспячэнне недатыкальнасци мяжоу ЛитБел.У жниуни 1919 года тэр.ЛитБел была поунасцю акупиравана польскими войсками.Фармальна праиснавала да липеня 1920г.,кали адбылося другое абвяшчэнне ССРБ.Падписанне мирнага дагавору у Маскве 14 мая 1920 г.памиж бурж.Литвой и РСФСР юрыдычна спыняла иснаванне ЛитБел.

54.Другое абвяшчэнне ССРБ.Дэклар.аб абяуленни незал.ССРБ.

Падписанне мирнага дагавору у Маскве 14 мая 1920 г.памиж бурж.Литвой и РСФСР юрыдычна спыняла иснаванне ЛитБел.30 липеня1920 пасля вызвалення частки тэр Беларуси прынята дэкларацыя аб незал.ССРБ.Дэклар.сцвярджала што рэспублика будуецца на прынцыпах дыктатуры пралетарыята.Узброеныя силы Беларуси были падпарадкаваны Расии.Cельская гаспадарка-з агульна расийским планам.Выш.орган улады-ваены рэвал.камитэт..Было замацавана дзяржаунасць 4 моу.

Рэспублика з’яулялася суверэннай дзяржавай,вызначалися яе межы:заходния межы па этничнай мяжы,усходния удакладнены на сходах беларусау якия пражываюць на гэтых миежах.У перыяд свайго другога абвяшчэння рэспублика аднавилася тольки у межах Минскай губернии.Гэта прывяло да супярэчнасци бальшавикоу з бел.эсэрами,якия выступали за цэласную и незал.бел.дзяржаву.Кирауництва БПС-Р адмовилася падписаць дэклар…у прапанаваным выглядзе.Таким чынам не магло быць гаворки аб рэальным сув.у рамках этничнай тэр.

Аутаномны харктар адносин ССРБ и РСФСР выяуляуся у эк.,вайсковых и дзяр.палитычных адносинах. Рэспублика не мела сваих грошау и финансавалася з бюджэту РСФСР.Заканадауства РСФСР дзейничала на тэр Беларуси.У пастанове 3-га з’езда кампартыи Беларуси(листапад 1920)гаварылася што Беларусь-савецкая сацыял.рэспублика и адначасова састауная частка РСФСР.Уе органы киравання Беларуси павины быць падпарадкаваны камисарыятам РСФСР,але Яны павинны мець пэуную свабоду у вырашэнни пытанняу мясцовага жыцця.

55.други з’езд Саветау Беларуси.Дапауненни да канстытуцыи.

2ги з’езд Саветау рабочых, сялянских,батнацких и чырвонаармейских дэутатау,яки праходзиу у Минску 13-17 снежня 1920г, завершыу працэс вастанаулення бел. Дзяржаунасци.

1)прадоужыу канстытуцыйнае афармленне ССРБ, 2)унес значныя зяненни и дапауненни у Канст. БССР, 3)выбрау ЦВК БССР, 4)адобрыу папярэдния умовы Рыжскага дагавора.

На з’ездзе прысутничали 202 дэлегаты разных нацыян.,109- белар. Унесена 11 пытанняу для рашэння. Па кожнаму пытанню были прыняты НПА, маючыя розныя названни.. Выключнае значэнне мели дапауненни да Канст. ССРБ, у яких вызначалася систэма, структура, парадак комплектавання цэнтр. Органау Савецкай улады.

- З’езд Саветау з’яуляуся вярхоуным органам улады, а у перыяд памиж з’ездами вышэйшай уладай быу ЦВК Саветау Бел, у складзе 60 чал., выбираемых з’еэдами Саветау.

- удакладняецца парадак скликання бел. З’ездау. Не вызначалася колькасць з’ездау, па меры неабходнасци

- парадак фармиравання выш. Органау улады: 1 дэпутат ад 2тыс. выбарщ-гараджан, 1 дэпут – ад 10 тыс. сельскага насел.

- ЦВК(60 чал) выш.зак.распарадчы и кантралючы орган БССР памиж сессиями з’езда

- фармир. СНК:складаецца з 15 камисарыятау па галиннаму прынцыпу.

61.Канстытуцыя БССР 1937г.Змены ў структуры і кампетэнцыі органаў дзяржаўнай улады.

У 1936г. У сувязи з палитыка-эканамичными зменами у дзяржаве было прызнана неабходным унесци змяненни у канст.СССР 1924г.,аднак канст.камисия прыйшла да вываду аб неабходнасци

Распрацоуки новай канст.Новая канст.БССР поунасцю адпавядала канст СССР1936 г.Саюзныя законы пашыралися на тэр.рэспублики.а кожны грам.БССР з’яуляуся и грам.СССР.Суверэнитэт Беларуси быуабмежаваны.Канст.1937г.БССР складалася з 11 раздзелау.+было122 арт.У канст. Быу намечаны пераход да падзелу улады на заканадауч.,выканаучую и судовую.Выш.органам улады у рэспублицы упершыню абвяшчауся Вярхоуны савет,яки выбирай Прэзидыум и стварау урад СНК БССР.Канст.БССР упершыню змяшчала раздзелы пра бюджэт,суд и пракуратуру.Многия палажэнни Канст. Насили чыста дэкларатыуны характар,не адпавядаючы рэчаиснасци таталитарнай дзяржавы.Была зменена выбарчая систэма.Выбары ва усе Саветы дэпутатау здзяйсняюцца на аснове усеагульнага,роунага и прамога выбарчага права пры тайным галасаванни.У канст.гаворылася пра новую класавую стр-ру грамадства и кируючую ролю рабочага класса у жыцци савецкага народа.Гаспадарчае жыцце Беларуси вызначалася дзяржауным народнагаспадарчым планам.Сацыялистычная уласнасць у БССР мела дзяржауную або калгасна-кааператыуную форму.Спынила иснаванне систэма з’ездау Саветау.Зак. улада стала належыць Вярхоунаму Савету БССР.Упершыню было зроблена размежаванне памиж органами дзяржаунай улады и цэнтр.органами дзяржаунага киравання.Мясцовыя Саветы дэпутатау з’яулялися органами дзяр.улады.Выканкамы мясцовых Саветау были аднесены да органау дзярж.киравання.Пазней у канст.были унесены змяненни и дапауненни,звязаныя з новыи адм.-тэр. дзяленнем,расшырэннем правой рэспублики и инш.

57.Дзяржауна-пр.адносины БССР И РСФСР(1919-1923).

Пасля абразавання ССРБ 1студзеня 1919 неабходна было выпашыць пытанне аб рэгуляванни узаемаадносин новай Савецкай рэспуб. З РСФСР. Пастановай ад 31студз 1919г Прэзидыум УЦВК РСФСР прызнае незалежнасць ССРБ, а 2 лютага1919 на 1 Усебеларуским з’ездзе Саветау была прынята пастанова аб пачатку перагаворау з РСФСР «па умацаванню федэратыуных сувязяу».

1чэрв.1919 УЦВК РСФСР з мэтай аб’яднання намаганняу усих сав. Рэсп. Ва умовах грамадз. Вайны прыняу Дэкрэт аб стварэнни ваеннага саюза рэсп. Прызнавалася неабходным правесци цеснае абэяднанне ваеннага камандавання, саветау нар. Гаспад., чугуначн. Киравання, финансауи инш. 18 снежня 1920 на 1ай сессии ЦВК ССРБ створаны СНК, яки узначалиу старшыня ЦВК А.Р.Чарвякоу(з 1923г – Адамович). СНК прымау меры па аднауленню с/г, пераходу да новай эканом палитыки и инш. Якасна новыя узаемаадн. ССРБ и РСФСР заканадауча замац. Саюзны рабоча-сялянски дагавор ад16 студзеня 1921.У ей прызнавалися незалежнасць и суверэннасць кожнай з дагаворных бакоу, аб’яулялася аб аб’яднанни наркаматау ваенных и марских спрау,финансау, працы, пошты, знешняга гандлю. У жниуни 1922 ЦК РКП(б) стварыу спецкамисию на надрыхтоуке праектадагавора аб узаемааднос. Савец.рэсп.(пакладзены прынцып раунапруя и дабраахвотнасци). 14 снежня 1922 Усебел з’езд Саветау прыняу пастанову аб неабходнасци аб’яднання з РСФСР на аснове узаемнай роунасци. 30 снежня 1922 1ы з’езд Саветау СССР зацвердзиу праэкт Дагавора и Дэкларацыи аб утварэнни СССР. У студз 1924 5ты Усебелар. З’езд Саветау адобрыу праект Канст. СССР, якая была зацверджана 31 студ 1924 на другим Усебелар. З’ездзе Саветау. У адпаведнасци з агульнасавец. Канст. БССР перадала частку сваих паунамоцтвау СССР.

58.Агульная хар-ка развицця права БССР у 20-яг.

Развицце права у БССР у 20-я гг.развивалася па 3-х накирунках:

1) уводзилася спец пастанова РСФСР(ЦВК, Прэзидыума ЦВК): Крымин. И Крымин-працэс. Кодэксы РСФСР 1922, Грамад и грам-працэс кодэксы РСФСР 1923

2 у некат. Заканадауч. Актах РСФСР мелися агаворки, што Яны дзейничаюць и на тэр. инш рэсп.: Кодэкс законау аб працы РСФСР 1922г

3) органы улады и киравання БССР(Усебелар. з‘езд Саветау, ЦВК, СНК) прымали уласныя НПА; Зямельны кодэкс 29 сак 1923г прыняты ЦВК, яки зыходзиу з заканад. Актау РСФСР и БССР аб зямли. Згодна з им:*усе земли были дзярж уласнасцю; *сялянам давалася права карыстацца зямлей пры умове працоунага хар-ру гаспад; *было две формы гасп. – калектыуная и хутарская( не было абшцыннай формы як у РСФСР);* кодэкс не дапускау урауняльных надзелау зямли,а наркамзаху и мясц. Органам прадписвалася рэгламентаваць падзелы зямли; * дапускалася выкарыстанне наемнай працы у хутарских гаспад.(як дапамога працы). Лясны кодэкс 1 жниуня 1924 прыняты СНК. Гаварылася пра адзины лясны фонд БССР, замацавау цэнтрализаванае кираванне лясами, што мели рэспубл значэнне. Органами Наркамзахабыли выдзелены лясы мясцовага значэння, якия перадавалися зямельным таварыствам, с/г камунам; дазвалялася бестэрминовае карыстанне. Водна-милиратыуны кодэкс 1927г; Кодэкс законау аб шлюбе и сям’и 1927; Кодэкс аб працэ 1929г.

59.Распрацоука,прыняцце и асноуныя рысы канст.БССР 1927г.

Новая канст.БССР,якая складалася з 13 глау и 76 артыкулау была прынята 8 Усебеларуским з”ездам Саветау 11 красавика 1927г.У ей БССР абвяшчалася дзяржавай дыктатуры пралетыяту,уся улада у якой належала Саветам рабочых,сял. И чырвонаарм.дэпутатау(арт2).Выбары у органы улады праводзилися на аснове усеагульнага для працоуных,не зусим роунага для рабочых и сялян выбарчага права пры адкрытым галасаванни.Канст.замацавала факт уваходжання БССР у склад СССР з правам свабоднага выхаду.У новай канст.гаворылася.што усе грамадзяне БССР маюць права свабодна карыстацца роднай мовай.Таксама была замацавана роунасць бел.рус.яурэйскай и польскай моу.Вярхоунай уладай абвяшчауся Усебел.з’езд Саветау рабочых,сял. И чырвонаарм.дэпутатау,а у перыяд памиж з’ездами-ЦЭНТР.Выканаучы Камитэт(зак.,распарадчы,кантралючы орган улады,скликай з’езды,утварау Савет Нар.Камисарау Рэспублики и Прэзидум ЦВК БССР. Прэзидум ЦВК БССР выконвау асноуную арганиз.работу у перыяд памиж сесиями+быу выш.зак.,распарадчым и кантралюючым органам улады.Штодзенную выканауча-распарадчую работу выконвау Савет Народных Камисарау(арт53)Структура мясцовых органау улады адпавядала админ.тэр падзелу рэспублики.Выш. органам улады на тэр.акруги або раена быу акруговы ци раенны з”езд Саветау,а их выканаучыми органами-акруговыя або раенныя вык.камитэты.Саветы рабочых.сял.и чырвонаарм.дэпутатау утваралися у гарадах,мястэчках и селах.Усе дзяржауныя органы были падпарадкаваны партыйным установам.Адбылося злицце партыйнага и дзярж.апарату

60.Судовы лад у БССР у 20-я.гады.

Пасля заканчэння Грамадзянскай вайны судовую систэму Беларуси складали народныя суды,асобныя ударныя сессии и дзяжурныя камеры народнага суда,дзяжурная камера пры надзвычайнай камисии,Савет народных суддзяу,рэвал. И вайсковыя трыбуналы,Калегия выш.судовага кантролюНКЮ(НАР.КАМИСАРЫЯТ ЮСТЫЦЫЙ)БССР.Да падсуднасци народных судоу адносилися усе крыминальныя и грам.справы.Асобныя ударныя сессии нар.суда разглядали тыя катэгорыя Крым.спрау,якия им перадавалися Рэутрыбуналам,а дзяжурныя камеры народных судоу прымали да вядзення справы аб дробных правапарушэннях,якия не патрабавали папярэдняга даследвання.Дзяжурная камера пры надзвычайнай камисии разглядала справы,якия были у вытворчасци гэтай камисии и па яких патрэбна было хуткае судовае разбирацельства.Савет народных суддзяу з’яуляуся касацыйнай инстанцыяй для народных судоу,их дзяжурных камер и асобных ударных сессий.На Беларуси функц.и надзвычайныя судовыя органы-Рэвалюцыйны и Касацыйны трыбуналы.Рэвал.трыбунал разглядау справы аб контррэвал .злачынствах,буйных спекуляцыях,бандытызме и инш.злачынствы.Нагляд за дзейнасцю Рэвал.тр.,разгляд касацыйных скаргау и пртэстау ажыццяуляу Касацыйны трыбунал пры ЦВК БССР.Яго старшынеу з’яуляуся народны камисар юстыцыи.Такая систэма судовых органау иснавала на Беларуси да 2-ой пал.1922г.У маи 1922 г праводзицца судовая рэформа на Беларуси.У вынику были скасаваны Рэвалюцыны трыбуналБССР,Савет нар.суддзяу и створаны Выш.суд рэспублики.а замест Касацыйнага тр.утвораны Выш.касацыйны суд.З 15 красавика1923г. на Беларуси уводзицца трохступенная систэма суд.органау;народны суд,Выш. И Вярхоуны суд БССР.1 жниуня 1924г.уводзицца новае Палажэнне аб судовым ладзе БССР(новы админ.-тэр.падзел рэспублики.З 1кастр.1925г.замест Выш.суда были утвораны акруговыя суды у Минску,Вицебску,Магилеве,Бабруйску и Мазыры.Яны выконвали функцыи,якия ранней уваходзили у кампетэнцыю Выш.суда.

62. Асноўныя рысы савецкага крымінальнага права і крымінальна-працэсуальна права ў 1920-1930 гг.

24 мая 1922г быу прыняты Крыминал. Кодэкс РСФСР. 24 чэрвеня 1922 Зя сесия ЦВК БССР прыняла пастанову “распаусюдзиць дзеянне крым кодэкса РСФСР на усю тэр Бел-си з 1 липеня 1922”, а з 1924 гэты кодэкс стау афицыйна называцца “Крым кодэкс БССР” и яго дзеянне было пашырана на усе злачынствы, прымяненне закона па аналогии. Кодэкс складауся з Агульнай и Асабливай частак, з 227 арт закона, 56 прыпадала на агульную частку. У ей гаварылася пра межы дзеяння КК, агульныя асновы прымянення пакаранняу и инш. Асабливая частка складалася з 8 глау. Узрост крым адказнасци наступау з 14 гадоу. У верасни 1922 г. У КК было унесена дапауненне аб непрымяненни смяр кары да асоб, якия не дасягнули у момант учынення злачынства 18-га узросту. Забаранялася прымяненне смяр кары да цяжарных жанчын. Кпыницы крым права БССР:1)заканад акты РСФСР;2)закан акты БССР; 3)рэвалюцыйная правасвядомасць. Новы КК БССР быу уведзены у дзеянне 15 лист1928г. Парушауся прынцып 1)прыняты закон не мае адваротнай силы(на тыя злач. Якия были здзейснены, але не были разгледжаны у судовым парадку); 2)дапускали аналогию закона и права, таким чынам игнаравали прынцып “няма злач без указання на то у законе”; 3)без вины няма адказнасци (прынцып индывидуализацыи адказнасци..7 арт. Код 1928). Асабливасци КК БССР 1928г:1)паняцце пакаранне-мера сацыяльнай абароны; 2)прадугл больш строгия меры сацыяльнай абароны за злач, якое здзейснена было асобай, раней асуджанай (больш жорсткия пакаранни за крадзяжы); 3)пры вызначэнни злач групы кодэкс назнач колькасную групу( 3 и больш чал);4)не прадугл 27складау злач,якия были замацаваны у кодэксе РСФСР, таму што БССР личыла их неуласцивыми, але были 8 складау злач, якия не прадугл кодэксам РСФСР(збыт водки без дазволу;купля, збыт и захоуванне пушнины, здабытай шляхам браканьерства, непаведамленне належным установам аб небяспечным для жыцця стан инш асобе и неаказанне дапамоги, распаусюджанне илжывых чутак, або неправильнх звестак, якия могуць выклик грамадз. Панику.) У далейшым у КК БССР 1928г уносилися дапауненни и змянненни, якия сведчыли пра узмацненне рэпрэсиунага крым закона.

Важн дэмакрат прынцыпы крым працэсу, замац кодэксам, у працэсе станаулення таталитарнай дзярж парушалися усе часцей и больш истотна.

63. Асноўныя рысы беларускага грамадзянскага і грамадзянска-працэсуальнага права ў 1920-1930 гг.

Грамад и грамад-працэс права аднауленчага перыяду было накиравана на умацаванне дзярж уласнасци. Найбольш искавую абарону атрымала дзярж уласнаць, разам з тым закон клапациуся аб развицци кааператыунай уласн и дапускау у пэуных межах прыватную гаспад дзейнасцьУсим грамадзянам давалася права уласнасци на немуницыпальныя пабудовы, на прылады и сродки вытворчасци, прадпрыемствы, заключ на незабароненых законам дагаворау. Паступова пашыралися маемасныя правы грамадзян. Так, у 1926 г было адменена абмежаванне памеру маем., якая магла перходзиць у парадку адтрымання спадчыны и дарэння. Грамадзянм было дадзена права завяшчаць сваю маемасць дзярж установам и прапрыемствам, грамадским и кааперат арганизацыям. ГПК РСФСР быу уведзены у дзенне на тэт БССР з 1 вер 1923г. Закон абараняу интарэсы дзяржавы. Значныя змяненни и дапауненни были унесены у ГПК пастановай ЦВК и СПК БССР ад 2 лютага 1929г. Устанауливалася магчымасць прымянення судом аналогии права пры выраш грам-прававых спрэчак. Законам вызначалися падставы, па яких дапускалися адступленни ад прынцыпу галоснасци. У 30-я гады тэндэнцыяя прыняцця законау, якия ушчымляли правы и закон интарэсы грамадзян, праяулялася усе больш выразна, пачалися масавыя рэпрэсии.

71. Дапаўненні ў Канстытуцыю РБ паводле агульна рэспубліканскага рэферэндума 24 лістапада 1996 г.

Па выніках рэферэндума ў Канстытуцыю былі ўнесены наступныя змены і дапаўненні:

- заснаваны новы заканадаўчы орган Нацыянальны сход РБ (замет Вярхоўнага Савета)

- новы кантрольны орган Камітэт Дзяржаўнага Кантролю (замет Кантрольная палаты)

- змянілася назва і статус урада Савет Міністраў (замест Кабінета Міністараў)

- Канстытуцыйны Суд уключаны ў сістэму судовай улады

- замацавана больш шырокая кола правоў і свабод грамадзяніна (права абароны правоў і свабод кампетэнтным і незалежным судом, магчымасць грамадзян РБ звяртацца ў міжнародныя арганізацыя з мэтаю абароны сваіх правоў і свабод, калі вычарпаны усе ўнутраныя сродкі прававой абароны )

- змянілася месца і роля Прэзідэнта ў дзяржаўным механізме як главы дзяржавы, пашырана яго кампетэнцыя;

- руская мове разам збеларускай нададзены статус дзяржаўнай;

- замацаваны прынцып вяршэнства права ў сэнсе права як вышэйшай справядлівасці( раней было замацавана вяршэнства закона)