шпоры

17. Абласныя и валасныя прывилеи

Землям Беларусі, якія ўвайшлі ў склад ВКЛ і захоўвалі свае аўтаномныя правы, даваліся абласныя граматы (прывілеі). Гэта рабілася з мэтай юрыдычна замацаваць аўтаномныя правы тых ці іншых тэр, абмежаваць уладу вял князя і яго адміністрацыі. Аўтаномны характар земляў, якія атрымалі прывілеі, праяўляўся ў заканад замацаванні нормаў мясцовага звычаёвага лрава, права на мясцовы суд і органы кіравання, права на забеспячэнне аховы маёмасных і асабістых правоў насельніцтва і г.д.

Абмежаванне ўлады вял князя можна бачыць на прыкладзе Полацкага прывілея 1511 г., згодна з якім ён не меў права ўмешвацца ў справы мясцовай царквы, дараваць полацкія землі, забіраць вымарачную маёмасць у дзярж казну, без згоды жыхароў Полацк зямлі прызначаць ваяводу. Гэты прыв ставіць ваяводу — галаву вялікакняж адміністрацыі — у залежнае становішча ад вярхушкі палачан.Пры ўступленні на прыстол новага князя ці пры парушэнні ўстаноўленых граматамі нормаў выдаваліся пацвярджаючыя прывілеі тым землям, якія мелі іх раней. Гэтыя прывілеі ўтрымлівалі нормы раней выдадзеных.

Такім чынам, выдача абласных прывілеяў і іх пацвярджэные мелі дзяржаўна-прававы характар, бо сама наяўнасць гэтых прывілеяў сведчыла аб асаблівым становішчы дадзенай зямлі ў ВКЛ, яе адасобленасці і непадзельнай цэласнасці.

Валасныя прывілеі выдаваліся па хадайніцтве жыхароў той ці іншай воласці з мэтай абароньі іх інтарэсаў ад самавольства адміністрацыі. Але выдаючы валасныя граматы і тым самым абмяжоўваючы ўладу служб асоб, вял князь бараніў інтарэсы не насельніцтва, а дзяржаўнага скарбу, бо са збяднелых сялян немагчыма было б збіраць падаткі. Таму змест валасных прывілеяў забяспечваў юрыд замацаванне павіннасцей і некат правоў жыхароў воласці, у тым ліку права выбару старца - прадстаўніка сялянскай мясцовай адміністрацыі. Прыкладам валасных прыв. могуць быць прывілеі Падняпроўскім і Задзвінскім валасцям ад 2 кастр 1511 г. жыхарам Магілёўскай воласці ад 1 ліпеня 1536 г. і інш.

Вывад - асноўнай крьницай права гэтых дакументаў было мясцовае звычаёвае права.

2. Гісторыяграфія гісторыі дзяржавы і права Беларусі. Асноўныя этапы станаўлення і развіцця.

Грунтоунае i сiстэматычнае вывучэнне гiст.дз.i пр.Б.пачын.з 80гг.XIIIст. ( надрукавана навук.даследаванне Тэадора Астроускага)—у iм утрымлiвалiся каштоуныя звесткi аб праве ВКЛ.

Актыуна развiв.гiсторыка-прававыя даследаваннi феадальнай Б-i у XIXст. Выдзял.3 асн.напрам. у даследаваннi ГДПБ:1)польскi, 2)расiйскi, 3)патрыятычны.

1) Права Б.разглядаецца як частка права Польшчы.(Тадэуш Чацкi «Пра лiт-ае i польскае права, яго дух, крынiцы, сувязi i пра змест першага Статута, выдадзенага для Лiтвы у 1529г.»(1800-1801гг.); И.Лелевел, А.Галецкi, В.Камянецкi. i г.д.)

2)Аформiуся у 60-70 гг.XIXст. Рас.гiсторыкi права ВКЛ адносiлi да агульнарускага, падтрымлiвалi рас-ае самадзяржауе, лiчылi яго выразнiкам iнтарэсау i абаронцам бел-га i укр-га народау.(М.Уладзiмiрскi-Буданау, Ф.Леантовiч, М.Максiмейка i iнш.)

3)П.п.XIXст.—афармляецца патрыят.кiрунак.(И.Данiловiч, Ю.Ярашэвiч, Т.Нарбут.)Яны сабралi и высветлелi шэраг фактарау дзяржауна-прававой гiсторыi Б-i XIV-XVIIIстст.I з iх дапамогаю паказалi гiст-ную неабгрунтаванасць польскай шавiнiстычнай гiстарыяграфii; унеслi значны уклад у даследаваннi ГДПБ, станаулення бел-га гiст-га самапазнання i нацыянальнага самавызнання. (к.XIX-XXстст. – М.Доунар-Запольскi; В.Ластоускi 1910г. «Кароткая гiсторыя Б-i»).

Савецкая гiст-фiя успрыняла у асноуным славянафiльскую канцэпцыю рас-ай iмперскай гiст-фii i некалькi «мадэрнiзавала» яе, спалучыушы з класавай марксiсцка-ленiнска-сталiнскай метадалогияй i фразеалогiяй.

Савецкi перыяд—У.Пiчэта «Юрыд-ае становiшча сельскага насельнiцтва на прыватнауласнiцкiх землях на час выдання Лiт-га Статута 1529г.», «Валочная установа каралевы Боны i устава на валокi» i iнш.

Цiкавыя працы А.Бурдэйкi, У.Дружчыца, Т.Забэлы—аналiзавалi класавую i сацыяльную структуру феадальнай Б-i, прававое стан-а працоунага насельн., важнейшыя прававыя акты эпохi феад-зму.

Выдана двухтомная праца «ГДПБ-ай ССР». Падрабязна выкладаецца гiст.станаулення i развiцця органау ул. i кiравання савецкай Б-i, развiцця розных галiн права.

Новы усплеск у развиццi гiсторыка-пр-ых даследв.Б-i адбыуся пасля абвяшчэння суверэнiтэту РБ.У 90гг.XXст. i п.XXIст. з’яул.працы у галiне гiсторыi i права феадальнай Б-i (Т.Доунар, Я.Юхо), дз-ы i пр. савецкай.Б.(А.Вiшнеускага, М.Касцюка i iнш.). Падрыхтаваны вуч.дапаможнiкi А.Вiшнеускага «ГДПБ», Я.Юхо «ГДПБ» i iнш.Выдадзены Статут ВКЛ 1588г., Статут ВКЛ 1566г.

72. Асноўныя этапы белар-расийск інтэграцыі (1995-2002).

Iнтэнсiуна у 90 гг.XXст. развiв.эк-ае i палiт-ае супрацоунiцтва РБ з РФ. У 1992-93гг. памiж iмi заключ.42 пагадненнi (31 пагадненне рэгулявалi эк-ыя адн.)

15 красав.1994г. РБ<-> РФ –Пагадненне аб утварэннi зоны свабоднага гандлю, якое недастаткова рэгулявала пытанне устанаулення мытных пошлiн.  6 студз.1995г. –Пагадненне аб Мытным саюзе, адной з умоу якога было устанауленне у адносiнах з трэцiмi краiнамi аднолькавага гандлевага рэжыму, агульных мытных тарыфау i мер нетарыфнага рэгулявання.

Падпiсаннем Дагавора аб Супольнiцтве Б-i и Р-ii ад 2 красавiка 1996г.—зацверджана iмкненне бел-га и рас-га бакоу не толькi да эк-ай , але i да палiт-ай iнтэграцыi.

Згодна з артык.2 Дагавора, Супольнiцтва засноувалася на прынцыпах суверэннасцi i раунапрауя бакоу. : створаны Выш.Савет (=кiраунiкi дзяржау i урадау, кiраунiкi парламентау); Парламенцкi сход (фармiравауся на парытэтнай аснове); Выканаучы камiтэт, а таксама галiновыя органы кiравання.Да функцый агульных органау былi аднесены правядзенне агульнай эк-ай i сацыяльнай палiтыкi, фармiраванне адзiнай нарматыунай прававой базы, стварэнне умоу для увядзенне адзiнай валюты, сумесная арганiзацыя мытнай справы i iнш. Аднак не было размежавана кампетэнцыя гэтых органау.

Парламенцкi сход Супольнiцтва, згодна Даг., прымае мадэльныя законы и уносiць прапановы у органы Супольнiцтва и нацыянальныя органы (=рэкамендацыйны хар-р).

2 крас.1997г. Супольнiцтва пераутворана у Саюз Б-i i Р-ii. Органы Суп-ва пераутвораны у органы Саюза. Акты Парламента Саюза мелi статус заканадаучых рэкамендацый. Т.ч., рэалiзацыя рашэнняу саюзных органау станавiлася магчымай толькi пасля прыняцця адпаведных законау нацыянальнымi заканадаучымi органамi. У 1997-98гг. сфармiраваны бюджэт Саюза, утвораны Мытны камiтэт, Памежны камiтэт, Камiтэт па пытаннях бяспекi.

8 снежня 1999г. Дагавор аб утварэннi Саюзнай дз-вы. –замацоувау прынцыпы суверэннай роунасцi дз-ау., замац.норму аб добраахвотнай перадачы часткi паунамоцтвау дз-ау-удзельнiц Саюзнай дз-ве. Кампетэнцыя Саюз.дз-вы: стварэнне адзiнай эк-ай прасторы, адзiнай грашова-крэдытнай, валютнай, падатковай i цэнавай палiтыкi, аб’яднанне транспартнай i энергетычнай сiстэм i некаторыя iншыя.

Унесены некаторыя змены у арганизацыйную структуру С.дз-вы. Створаны Выш.Дз-ны Савет (кампетэнцыя яго дэтальна вызначана). Зменена структура Парламента:2 палаты:Палата Саюза i Палата прадстаунiкоу. Утвораны Савет Мiнiстрау, Суд, Падлiковая палата Саюзнай дз-вы. Сфармiраваны Пастаянны Камiтэт, палажэнне аб якiм зацверджана 27 чэрвеня 2000г. Ён прызваны забяспечыць дзейнасць Выш.Дз-ага Савета i Савета Мiнiстрау Саюзнай дз-вы.

65.ВЫШ ОРГАНЫ ДЗЯРЖ УЛАДЫ І КІРАВАННЯ БССР У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ

25 чэрвеня 1941 г., калі нямецкія войскі набліжаліся да Мінска, Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР пераехаў у Магілёў, затым у Гомель, пасля акупацыі ўсёй тэрыторыі Беларусі эвакуіраваўся ў г. Арол, а затым — у Маскву. Але і ва ўмовах эвакуацыі ён працягваў выконваць функцыі дзярж улады рэспублікі, выдаваў указы аб аб’яднанні наркаматаў, назначэнні, перамяшчэнні народных камісараў і членаў урада БССР, прадаўжэнні паўнамоцтваў органаў улады і г. д. У чэрвені 1942 г. тэрмін паўнамоцтваў Вярхоўнага Савета БССР першага склікання скончыўся, але з улікам ваеннага становішча ён штогод адтэрміноўваў выбары і прадаўжаў свае паўнамоцтвы да 1945 г. Пасля вызвалення Гомеля Прэзідыум Вярх Савета БССР пераехаў з Масквы ў гэты абласны цэнтр, а 14 лютага 1944 г. быў выдадзены ўказ аб скліканні шостай сесіі Вярх Савета БССР, першай за час вайны. На сесіі быў абмеркаваны і зацверджаны дзярж бюджэт рэспублікі на 1944г., а таксама справаздача аб выкананні бюджэту за 1940–1941 гг., прынята рашэнне аб утварэнні двух наркаматаў БССР — замежных спраў і абароны. Былі таксама зацверджаны указы Прэзідыума Вярх Савета, прынятыя паміж 5 і 6 сесіямі. Дзейнасць Прэзідыума Вярх Савета БССР пасля сесіі актывізавалася. Акрамя вырашэння пытанняў аб зменах у сістэме выш органаў дзярж кіравання рэспублікі, назначэння і вызвалення наркамаў Прэзідыум разглядаў і іншыя пытанні, у прыватнасці, 21 крас 1944 г. ён разгледзеў пытанне аб памілаванні грамадзян, асуджаных суд органамі БССР. Аднаўленне мясцовых органаў дзярж улады і кіравання мела некаторыя асаблівасці. Справа ў тым, што ўмовы ваеннага часу, прызыў большасці дэпутатаў у армію не дазвалялі склікаць сесіі абласных Саветаў. Па гэтай прычыне склад выканаўчых камітэтаў абласных Саветаў зацвярджаўся Прэзідыумам Вярхоўнага Савета БССР. Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР прымаў у гэты час шэраг НПА па арганізацыі дзейнасці органаў улады і кіравання ва ўмовах пераходу да міру. Дзейнасць Саўнаркама рэспублікі ў пачатку вайны вызначалася арганізацыйна-гаспадарчымі задачамі, звязанымі з перабудовай работы прамысловасці і транспарту на ваенны лад, эвакуацыяй насельніцтва і матэрыяльных сродкаў у глыбокі савецкі тыл. Дзейнасць белар ўрада не спынялася і ва ўмовах эвакуацыі. 3 мэтай наладжвання і ўмацавання сувязі з грамадзянамі БССР, якія знаходзіліся ў тыле, і паляпшэння работы сярод іх урад у красавіку 1942 г. арганізаваў аддзел па рабоце сярод эвакуіраванага з Беларусі насельніцтва. Пасля ўваходжання часцей Чырв Арміі на тэрыторыю Бел-сі СНК БССР разгарнуў работу па арганізацыі дзейнасці органаў кіравання і аднаўленню разбуранай гаспадаркі ў вызваленых раёнах рэспублікі. На працягу 1943–1945 гг. урад Беларусі разгледзеў шырокае кола пытанняў аб узнаўленні дзейнасці органаў дзярж кіравання, гаспадарчых і культурных устаноў, ліквідацыі вынікаў акупацыі і г. д.Акрамя таго, урад накіроўваў і пастаянна кантраляваў дзейнасць наркаматаў і выканкамаў мясцовых Саветаў, у сувязі з чым да 1944 г. на вызваленай ад акупантаў тэрыторыі пачалі дзейнічаць амаль усе цэнтр органы дзярж кіравання і гаспадарчыя органы, выканаўчыя камітэты мясцовых Саветаў. У лістападзе 1943 г. упершыню за ваенныя гады пачалася работа па складанню народнагаспадарчага плана і дзярж бюджэту рэспублікі на 1944 г. У жніўні 1945 г. ЦК КП(б)Б і СНК разгледзелі першы пасляваенны пяцігадовы план аднаўлення і развіцця народнай гаспадаркі БССР.

42. Органы кіравання і суда на тэрыторыі Беларусі ў першай палове XIX стагоддзя.

ГЕНЕРАЛ-ГУБЕРНАТАРСТВА:

• Генерал-губернатар: узначальвау мясцовую адміністрацыю падпарадк-ых яму губерняу; з′яул. даверанай асобай цара і таму надзяляуся фактычна неабмеж. паунамоцтвамі.

• Пры ген.-губернатары мелася канцылярыя (з невялікім штатам чыноунікау і правіцелям канцылярыі на чале) для вядзення справаводства.

ГУБЕРНЯ: • Губернатар: прызначауся вярх-най уладай з ліку давераных асоб цара; адмін., паліц., гаспад.функцыі; у яго падпарадкаванні – калег.органы і усе службовя асобы.

• Віцэ-губернатар: часова выконвау абавязкі губернатара пад час яго адсутнасці; узачальвау казённую палату.

• Губернскае прауленне: дарадчы і выканаучы орган.

-- "общее присутствие" (ген.-губерн-р, губерн-р, віцэ-губерн-р, саветнікі, асэсары).Пасяджэнні мелі фармальны характар.

-- канцылярыя: найбольш важныя справы. 56 асоб (віцэ-губерн-р, 2 саветнікі, пракурор, 4 сакратары, 2 каморнікі і г.д.) + шмат чыноўнікаў, спецыялістаў (губерн-кі урач, архітэктар і г.д.). 4 адзяленні: 1 – распаўсюджв.законы, сачыла за выкан-ем распарадж-яў ген.-губерн-ра, губерн-ра, губ-га праўлення; праз 2 губ-ар кіраваў паліцыяй; праз 3 – сачыў за судамі; 4 – ажыццяў-ла сувязь з фінанс.-гаспад-мі органамі (каз.палатай).

ПАВЕТ: • Ніжні земскі суд: адмін-паліц.функцыі. Сачыў за падтрыманнем грамадск.парадку, зборам падаткаў, выкананнем павіннасцей.

-- Земскі спраўнік: прызнач-ся Сенатам са згоды міністра унутр.спраў пра прадстаўленні губерн-ра. Адказваў перад губерн-ам аб справах, выконвау даручэнні вышэстоячых чыноўнікаў. Гал. Задача – прадухіленне народных хваляванняў.

-- 2-3 засядацелі, прызначаліся з ліку мясц-ых дваран

• Павятовы маршалак (выбіраўся на сходзе шляхты) і яго памочнік – павятовы харужы.

• Службовыя асобы галіновага кіравання: лекар, казначэй (скарбнік) і інш.

СТАН: • Станавы прыстаў: прызнач.губернат-ам, выконваў паліц.абавязкі, падпарадк-ся земскаму спраўніку. З′яўл. Дваранінам, як правіла, адстаўным афіцэрам. АКРУГА: • Акружны начальнік з памочнікамі

ВОЛАСЦЬ: • Валасное праўленне: валасны галава і 2 засядацелі (выбар-ся кожныя 3 гады)

• Валасны пісар

ГОРАД: • "Управа благочиния": засядалі гараднічы [прызнач-ся Сенатам па прадстаўл-ні ген-губерн-ра або губерн-ра з адстаўных ваенных чыноў; гал.абавязак – сачыць за захав-ем цішыні і дабрабыту у горадзе], прыставы крымін. і цывільных спраў, 2 ратманы, а таксама:

-- Гарадскі магістрат: 2 бургамістры, 4 ратманы, лаўнікі (прысяжныя засядацелі). Дзейнасць адмін, фінанс, судова-паліц.характару, разгляд.шырокага колу гаспад-ых пытанняў. Знах. пад моцным кантролем губерн-аў і інш чыноўнікаў, таму пазбаўлены самастойнасці выраш-ня гарад.спра

• Галоўны суд: выш.суд ў зах.губернях; 2 дэпартаменты: крымін. і цывільных спраў, якія ўзнач-лі старшыні, а членамі былі 2 саветнікі і засядацелі [толькі дваране, якія выбір-ся на павят-ых сходах на 3 і 1 год адпаведна]. Разглядалі: па 1ай інстанцыі – цяжкія крымін.справы, па 2ой – скаргі на пастановы мясц.судоў. Апеляцыі на яго рашэнні падав-ся ў Сенат.

• Маршалкаўскі суд: (апеляцыйны) разляд скаргі на прыгаворы падкам.суда па зямельных спрэчках. Склад: павят.маршалк, выбарныя члены суда.

• Земскі павятовы суд: саслоўны дваранскі суд 1ай інстанцыі. Склад: суддзя, 2 падсудкі, пісар (выбір-ся дваранамі на 3 гады). Працаваў 3 разы ў год па 2-3 тыдні. Крымін. і некат.грамадз.справы.

• Падкаморскі суд: справы аб зямельных спрэчках. Справы разгл. адзін судзя-падкаморый непасрдна на спрэчным ўчастку, У дапамогу – каморнік (землямер).

• Межывыя суды: спрэчныя справы аб межах дзярж., царк, і прыватна-уласн.зямель

• Гродскія суды: прац. у зах.губернях.Склад: гродскі судзя, падсудак, пісар, якія зацвярдж-ся ген-губерн-ам або губерн-ам. Разгл. у асноўным крым.справы, выконваў шэраг адмін.функцый.

У 1831 г. замест Гал.суда→палаты крымін. і цывільн.судоў, земскія і гродскія→павятовыя, усё судаводства→на рус.мову.

67. Кадыфикацыя крымин права у 1960 гадах У развіцці крым права на Бел вялікая роля належала агульнасаюзным законам. Усе змяненні і дапаўненні крым заканадаўства Беларускай ССР грунтаваліся на агульнасаюзных актах. У разглядаемы перыяд крымінальнае заканадаўства развівалася па двух асноўных напрамках: значнае ўзмацненне барацьбы з найбольш цяжкімі і распаўсюджанымі злачынствамі, павышэнне крымінальнай адказнасці за іх учыненне і ў той жа час некаторае звужэнне сферы крымінальных рэпрэсій за ўчыненне дзеянняў, якія на дадзеным этапе не патрабавалі прымянення пакарання. 26 мая 1947 г. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР была адменена смяротная кара, а ў якасці вышэйшай меры пакарання прадугледжвалася зняволенне ў папраўча-працоўны лагер тэрмінам на 25 гадоў. Аднак 12 студзеня 1950 г. смяротная кара была адноўлена ў адносінах да здраднікаў Радзімы, шпіёнаў і дыверсантаў,У 50-я гг. пачаўся працэс звужэння сферы крымінальнай адказнасці.У 1955 г. была адменена крымінальная адказнасць за самавольны праезд у таварных цягніках, за продаж, абмен і водпуск на бок кіраўнікамі прадпрыемстваў і арганізацый абсталявання і матэрыялаў; у 1956 г. адмяняецца крымінальная адказнасць рабочых і служачых за самавольнае пакіданне рабочага месца, за прагул без уваж¬лівай прычыны і інш. 25 снежня 1958 г. Вярхоўным Саветам СССР прыняты Асновы крымінальнага заканадаўства СССР і саюзных рэспублік.Новы Крымінальны кодэкс рэспублікі быў прыняты Вярхоўным Саветам БССР 29 снежня 1960 г. (уведзены ў дзеянне з 1 красавіка 1961 г.).Гуманизацыя крым.зак-ва.Адмайуленн ад аналогии у законе. У выглядзе часовай выключнай меры пакарання рэгламентавалася прымяненне смяротнай кары. 3 25 да 15 гадоў скарачаўся тэрмін пазбаўлення волі і з 10 да 5 гадоў — максімальны тэрмін ссылкі. Памер утрымання з заработку пры назначэнні папраўчых работ памяншаўся з 25 да 20 %. Крымінальным кодэксам быў канкрэтызаваны інстытут ўмоўнага асуджэння з выпрабавальным тэрмінам у 5 гадоў (замест 10 паводле КК БССР 1928 г.). Упершыню давалася паняцце асабліва небяспечнага рэцыдывіста і агаворвалася, што да яго не маглі быць прыменены ўмоўна-датэр¬мі¬новае вызваленне, амністыя і інш. Пазней у КК БССР 1960 г. былі ўнесены істотныя змяненні і дапаўненні. У 1965 г. у КК быў уведзены артыкул, які прадугледжваў адказнасць за ўгон аўтатранспартных сродкаў без мэты іх выкрадання. Большая частка дапаўненняў была звязана з устанаўленнем крымінальнай адказнасці за дзеянні, што раней не ўтваралі складу злачынства: учыненае ўпершыню самагонаварэнне; загадзя не абяцанае ўкрывальніцтва; атрыманне хабару пры абцяжваючых акалічнасцях; нядбайнае выкарыстанне сельскагаспадарчай тэхнікі; супраціўленне работніку міліцыі ці народнаму дружынніку, не спалучанае з насіллем ці пагрозай яго прымянення; скормліванне жывёле і птушцы хлебапрадуктаў;уцягненне непаўналетніх у п’янства і г. д. У 1973–1975 гг. была ўстаноўлена крымінальная адказнасць: за давядзенне непаўналетняга да стану ап’янення; за дзеянні, якія садзейнічалі наркаманіі. Новы Крымінальна-працэсуальны кодэкс БССР. быў зацверджаны Вярхоўным Саветам БССР 29 снежня 1960 г. і ўступіў у дзеянне з 1 красавіка 1961 г. Кодэксам рэгламентаваўся адзіны працэсуальны парадак вядзення крымінальных спраў, выключалася спрошчанасць пры іх расследаванні, разглядзе і вырашэнні, удзя¬лялася ўвага прыцягненню грамадскасці да работы па барацьбе са злачыннасцю. Пазней КПК БССР быў дапоўнены новымі палажэннямі. Павялічылася колькасць артыкулаў, з’явіліся новыя главы і два раздзелы. КПК замацаваў і такія важныя прынцыпы, як ажыццяўленне правасуддзя на аснове роўнасці грамадзян перад законам і судом;незалежнасць суддзяў і падпарадкаванне іх толькі закону; забеспячэнне абвінавачанаму права на абарону і інш.У 1970 г. КПК быў дапоўнены артыкуламі аб парадку ўтрымання пад вартай як меры стрымання, У наступныя гады ўносіліся новыя папраўкі ў КПК. 3 моманту прыняцця КПК па 1992 г. колькасць артыкулаў у ім павялічылася з 399 да 411.

68. КАНСТЫТУЦЫЯ БССР 1978 г.

7 кастрычніка 1977 г. Вярх Саветам СССР была прынята апошняя агульнасаюзная Канстытуцыя. У сувязі з гэтым пачалася распрацоўка праектаў адпаведных рэспубліканскіх дакументаў. 14 красавіка 1978 г. на нечарговай сесіі Вярх Савета БССР дзевятага склікання была прынята Канстытуцыя Беларускай ССР, якая была пабудавана ў поўнай адпаведнасці з Канст СССР. Канстытуцыя БССР 1978 г. складалася з 10 раздзелаў і 19 глаў. Першы раздзел, прысвечаны асновам грамадскага ладу і палітыкі БССР, уключаў палажэнні аб паліт і эканам сістэме, у прыватнасці аб кіруючай і накіроўваючай ролі КПСС, аб сацыяліст уласнасці на сродкі вытворчасці ў дзяржаўнай (агульнанароднай) і калгасна-кааператыўнай форме, аб асабістай уласнасці грамадзян, аснову якой павінны былі складаць працоўныя даходы, а таксама аб сацыяльным развіцці і культуры, знешнепалітычнай дзейнасці БССР і абароне сацыялістыч¬най Айчыны. Другі раздзел «Дзяржава і асоба» прысвячаўся грамадзянству БССР, пытанням забеспячэння раўнапраўя грамадзян, іх асноўным правам, свабодам і абавязкам. Абвяшчаліся роўныя правы грамадзян на жыллё, ахову здароўя, карыстанне дасягненнямі культуры, удзел у кіраванні дзяржі справамі, аб’яднанне ў грамадскія арганізацыі і інш. Трэці раздзел утрымліваў палажэнні аб нац-дзярж і адміністра-цыйна-тэрытар будове БССР – уваходжанні рэспублікі ў склад СССР і аб паўнамоцтвах БССР. У чацвёртым раздзеле «Саветы народных дэпутатаў і парадак іх выбрання» замацоўваліся сістэма і прынцыпы дзейнасці Саветаў народных дэпутатаў, выбарчая сістэма. Раздзел пяты змяшчаў нормы, якія вызначалі сістэму вышэйшых органаў дзярж улады і кіравання БССР, – месца і ролю Вярх Савета як вышэйш органа дзярж улады рэспублікі, парадак фарміравання і дзейнасці Прэзідыума Вярх Савета,склад і кампетэнцыю ўрада — Савета Міністраў БССР. У шостым раздзеле прыводзілася сістэма мясцовых органаў дзярж улады і кіравання ў БССР – парадак фарміравання і дзейнасці мясцовых Саветаў і іх выканкамаў. Сёмы раздзел Канстытуцыі прысвячаўся дзярж плану эканам і сацыяльнага развіцця і дзярж бюджэту БССР. У восьмым раздзеле «Правасуддзе, арбітраж і пракурорскі нагляд» усталёўваўся парадак фарміравання судовых органаў рэспублікі, ажыццяўлення правасуддзя толькі судом, вядзення судаводства на белар ці рускай мове або на мове большасці насельніцтва дадзенай мясцовасці, пракурорскага нагляду і падпарадкавання органаў пракуратуры Генеральнаму пракурору СССР. Дзевяты раздзел прысвячаўся гербу, сцягу, гімну і сталіцы БССР. У Канстытуцыі гаварылася, што БССР з’яўляецца суверэннай сацыялістычнай дзяржавай, якая самастойна ажыццяўляе дзярж ўладу на сваёй тэрыт (арт. 68), але СССР ажыццяўляе кантроль за выкананнем агульнасаюзнай Канстытуцыі. Канстытуцыю СССР 1977 г. Яе адрознівала ад папярэдніх агульнасаюзных канстытуцый тое, што ў ёй адсутнічаў вычарпальны пералік пытанняў, якія знаходзяцца ў веданні СССР, што давала магчымасць саюзным органам пры неабходнасці дапаўняць яго. у Канст БССР 1978 г. былі ўнесены істотныя змяненні. Яе дзеянне спынілася 15 сакавіка 1994 г. пасля прыняцця на 13-й сесіі Вярх Савета рэспублікі 12-га склікання Канстытуцыі РБ.

39.гіст-прав. ацэнка 3ох падзелау РП.

У выніку 1га падзелу РП 1772г. на уключ у склад Рас. тэр. былі створ. Пскоуская і Магіл. губерні. Устан., што “суд і расправа” у гэтых землях, па асаб. справах павінны разгляд. па статуце 1588г. Крын. права былі: Саборнае улаж.1649г., артыкул воінскі і інш. акты Маск. дзяржавы. Ствар.губернскія і правінц. суды. Суддзі выбір. шляхтай,якая мела не менш 10 сялян мужч. полу, а выбр. маглі быць тыя, хто меу 20. яны пав. былі разгл.справы з ліст. па сакав. Забар. прадаваць бел. сялян без зямлі. Гал. суд- Трыбунал. павінен прав. сесіі толькі у Вільні і Гародні. Суды Менск. і Берасц. ваяводства разгл справы з 1 кастр. па 31 студз. Пасля падз. РП і далуч. бел. зямель гар. Бел. страцілі свой высокі статус, які быу у іх паводле магдэбургскага права. Саслоуныя выбарныя органы – гарад. магістраты- знах. пад моцным кантролем губернатарау і інш. чыноунікау. Аднак у кір. гарадоу зах. губерняу станоучыя адрозненні ад кір. гар. Расіі абумоулівалася моцным уплывам былога самакір.

69. Абвяшчэнне дзярж суверэнитэта бел ССР.

У канцы 1980-х гг. адзначаецца ажыўленне і хуткае нарастанне руху народаў за выхад з СССР і набыццё рэспублікамі сапраўднага дзярж суверэнітэту. У сакавіку 1990г. Вярх Савет Літвы першым з рэспублік СССР абвясціў аб аднаўленні поўнага дзяржаўнага суверэнітэту Літвы, якога яна была пазбаўлена ў 1940 г. у сувязі з далучэннем да СССР.Аб сваім суверэнітэце абвясцілі таксама Латвія і Эстонія. На Беларусі рух за нацыян адраджэнне і незалежнасць ад Цэнтра таксама ўзмацніўся, але ён прадугледжваў карэннае ператварэнне СССР у сапраўды дэмакрат прававую дзяржаву, заснаваную на добраахвотным аб’яднанні раўнапраўных суверэнных рэспублік. 27 ліпеня 1990 г. Вярх Савет БССР прыняў Дэкларацыю аб дзярж суверэнітэце, якая адзначала, што Беларусь выбрала ўласны шлях развіцця, хоць і не выключала магчымасці аб’яднання разам з іншымі рэспублікамі ў новы Саюз. У сакавіку 1991 г. на рэферэндуме большасць насельніцтва рэспублікі выказалася за ўваходжанне ў абноўлены Саюз. У сакавіку 1991 г. Вярх Савет БССР прыняў Пастанову «Аб канцэпцыі новага Саюзнага дагавора», прадугледжвалася прызнаць мэтазгодным уваходжанне БССР у склад СССР з улікам ператварэння яго ў сапраўды дэмакратычную прававую дзяржаву, заснаваную на добраахвотным аб’яднанні раўнапраўных суверэнных рэспублік. У гэтым жа дакуменце падкрэслівалася неабходнасць удзелу БССР у падрыхтоўцы Саюзнага дагавора. Адначасова быў прыняты Закон «Аб асноўных прынцыпах народаўладдзя ў БССР », арт1- ўся ўлада ў БССР належыць народу, Выключнае права выступаць ад імя ўсяго народа рэсп належыць Вярх Савету БССР. 20 лютага 1991 г. Вярх Савет прыняў Закон «Аб мясцовым самакіраванні і мясцовай гаспадарцы ў БССР». Аднак надзеі забяспечыць суверэнітэт рэспублікі і ў той жа час захаваць Саюз аказаліся нязбытнымі. 3 мэтай не дапусціць набыцця рэспублікамі незалежнасці група вышэйшых дзярж і партыйных дзеячаў СССР, арганізавалі жнівеньскі загавор. Узнікла пагроза прыпынення працэсу дэмакратызацыі і вяртання да аднапартыйнай сістэмы і камандна-адміністр метадаў кіравання. Падаўленне загавору адчыніла шлях да хуткага набыцця рэспублікамі поўнай незалежнасці. Менавіта спроба дзярж перавароту ў Маскве выклікала неабходнасць увядзення ў жыццё Закона ад 25 жніўня 1991 г. «Аб наданні статуса канстытуцыйнага закона Дэкларацыі Вярх Савета БССР аб дзяржаўным суверэнітэце БССР». Для практычнага замацавання суверэнітэту рэсп значэнне мела абарона эканамі суверэнітэту Бел. Гэта пытанне было вырашана 26 жніўня 1991 г., калі сесія Вярх Савета прыняла Закон «Аб забеспячэнні паліт і эканам самастойнасці БССР». Усе прадпрыемствы, арганізацыі і ўстановы саюзнага падпарадкавання, якія размяшчаліся на тэр рэспублікі, перадаваліся ва ўласнасць БССР Утвараюцца Мініст абароны, Дзярж мытны камітэт, Галоўнае ўпраўленне памежных войскаў пры Савеце Міністраў і інш. Быў прыняты шэраг законаў, якія сталі прававой базай функцыяніравання ўласных узброеных сіл рэсп, рэгламентавалі ваенную дактрыну, якая зыходзіць з неабходнасці станаўлення бяз’ядзернай нейтральнай дзяржавы («Аб усеагульным воінскім абавязку і ваеннай службе», «Аб абароне»,). 19 верасня 1991 г. Вярх Савет прыняў Закон аб назве БССР, у адпаведнасці з якім яна пачала называцца «РБ».Новым Дзяржсцягам РБ з’явілася палотнішча з бела-чырвона-белай палосамі, а Дзярж гербам — герб «Пагоня». 18 кастрычніка 1991 г. быў прыняты Закон «Аб грамадзянстве РБ», «Аб мовах»(бел). Пасля рэферэндуму 14 мая 1995 г. рускай мове нададзены роўны статус з беларускай, а герб «Пагоня» і бела-чырвона-белы сцяг заменены цяперашнімі гербам Рэспублікі. Заключным этапам у набыцці РБ дзярж суверэнітэту з’явілася прыняцце 8 снежня 1991 г. пагаднення, якое падпісалі кіраўнікі РБ, РФ і Украіны, аб стварэнні СНД. У ім абвяшчалася, што СССР як суб’ект міжнароднага права і палітычная рэальнасць спыніў сваё існаванне. Тры дзяржавы аб’ядналіся ў СНД і прапанавалі ўступіць у Садружнасць і іншым краінам былога СССР. 10 снежня 1991 г. Вярх Савет РБ ратыфікаваў пагадненне аб утварэнні СНД і прыняў рашэнне аб дэнансацыі Саюзнага дагавора 1922 г., а 21 снежня 1991 г. на сустрэчы ў Алматы быў падпісаны пратакол да Белавежскага пагаднення аб утварэнні СНД, у адпаведнасці з якім на раўнапраўнай аснове ўтваралася Садружнасць 11 незалежных дзяржаў. Статус дзярж незалежнасці РБ прызнаны міжнародным супольніцтвам. Яна паўнапраўны ўдзельнік нарады па бяспецы і супрацоўніцтву ў Еўропе, член Міжнарод валютнага фонду, Сусветнага банка і іншых міжнародных фінансавых інстытутаў. У сваёй знешнепалітычнай дзейнасці Беларусь прытрымліваецца нейтралітэту і бяз’ядзернасці, праводзіць курс на ўмацаванне эканам ўзаемадзеяння краін СНД, хутчэйшае фарміраванне ўсходне-еўрап рынку, удзяляе ўвагу развіццю двухбаковых эканамі адносін з еўрап дзяржавамі.

29 Судовая рэформа 1529-1588гг.

Прычыны1)Імкненне шляхты да ўдзелу ў палітычнай сіс-тэме, у тым ліку і судовай; 2) Палітыка-прававая думка (беларускія дзеячы выступалі за рэфармаванне судовай сістэме па буржуазных прынцыпах). Больш за усіх высту-паў Літвін.Звярнуў увагу на стварэнне незалежных ад ад-міністрацыі выбарных судоў. Ставіў задачу аб стварэнні апеляцыйных судовых інстанцый,прынцып роўнасці су-доў.Праблема рэфармавання судовага працэсу. Спабор-насць і галоснасць судовага працэсу.Выступае рэзка суп-раць панскіх судоў. Ставіць пытанні аб судовых падат-ках.У 1550 выйшаў яго зварот да Жыгімонта Аўгуста. Ас-ноўныя этапы судовай рэформы. 1 этап. 1529г.(1 ста-тут ВКЛ). Першы нарматыўны акт, дзе былі замацаваны судовыя змены: 1)Змены ў фарміраванні замкавых (грод-скіх) судоў(раздзел 6 артыкул 2); 2)норма працэсуаль-ная:ўвядзенне інстытута абароны, удзел аддваката (пра-куратара); 3) судовае рашэнне можна выносіць толькі па-водле закона дзяржавы.2этап.Прывілей Жыгімонта Аў-густа 1555г.Аб стварэнні судоў для шляхты:земскія,павя-товыя, шляхецкія суды. З дазвалення паноў-рады Жыгі-монт перадае вядзенне судовых спраў абранай шляхце, суддзе і пісару. Суддзі прызначаліся князем( Троцкі, Сло-німскі паветы). 3 этап. Прывілей Бельскі 1564г. Уводзіла-ся абавязковая падпарадкаванасць усёй шляхты земскім павятовым судам. Земскія павятовыя суды выводзіліся з адміністрацыйнага падпарадкавання.Кіраўнікі адміністра-цыі адмаўляліся ад даходаў на карысць земскіх судоў. 4 этап. Статут 1566г. 1) Ввёў парадак абрання суддзі, пад-судка і пісара. Акрэсліў іх прававое становішча. Вывіў па-мер судовых пошлін – артыкулы 1-3, 27-28. 2) Уводзілася пасада вознага, судовага прыстава – арт.4-6. 3) Уводзі-лася забарона абірацца на судовыя пасады служачым дзяржаўнага апарату і духоўным асобам – арт.8.4) Пара-дак рэгламентавання дзейнасці адваката, адказнасць ад-ваката і г.д.–арт 34-37.5)Вызначаецца падсуднасць спраў земскім павятовым судом.Вырашае усе грама-дзянскія і крымінальныя справы, належныя да шляхты. 6) Выключаў з агульнай падсуднасці шляхты земскіх па-вятовых судоў выводзіць главы мясцовай адміністрацыі. 7)Уводзіліся падкаморскія суды(суды спецыяльнай юрысдыкцыі, шляхецкія). Вызначаўся парадак фарміра-вання гэтых судоў. Выбарны суд.арт 63-65.8)Вызначаўся парадак разгляду спраў на апеляцыі на рашэнні і прысу-ды мясцовых. Выпадкі немагчымасці падання скаргаў у апеляцыйны суд:-Калі справа вырашалася судом на пад-ставе пісьмовага абавязку,які не аспрэчваецца; - Калі ад-казчык у судзе дабравольна прызнаў іск. арт.65. 9)Заба-ранялася звяртанне да звычаёвага права. арт.30. 5 этап. Статут 1588г. 1) Падцвярджаліся усе нормы па утварэнні новай судовай сістэмы да гэтага часу і замацоўваліся но-выя: уводзіўся вышэйшы суд, які базіраваўся на буржу-азных прынцыпах – Літоўскі трыбунал(Галоўны суд). 1581 г. – пастанова Варшаўскага сойма “Спосаб правоў трыбунальскіх”. 2)Абавязковая прысяга для судовых па-сад.Прысутнасць адваката пры .Пры немагчымасці за-плаціць за адваката – бесплатна(удовы,сіраты,убогія лю-дзі). А калі адвакат адмаўляўся ад бясплатнай працы – пазбаўленне адвакатскай пасады.

37.заканад. акты, прын. 4х гадовым соймам 1788-1792гг: гіст-прав. хар-ка. Узначал. Каз. Сапега з боку Літвы, Станіслау Канарскі- Польшчы.з-ны, прын.4х гад. соймам:

студзень1971-кардвынальныя правы; сак. 1791-з-н аб сойміках; крас.1791-з-н аб месцах нашых каралеускіх, аьб гарадах; 3 мая 1791- Канстытуцыя; кастр. 1791- узаемнае даручэнне абодвух народау=>завярш. паліт. рэф. РП. Каард правы 1791 адмян. каар. правы 1768 у частцы зам. гарантыі у недат дзярж ладу. Мэты прын.: замац. сувер і незал. краіны; падц. унію, яе недатык.; адмова ад зам. гарант. існ. краіны і яе паліт. ладу; падцв. прав. шляхты. Супяр. каард правоу: абвяшч. сваб. веравызн., аде пан. роля кат., каралём і карал. м.б. толькі кат.; абв. сваб. слова, друку, правоу, але уводз. катал. цэнзура на творы, прысв. ? прав. веры. Закон аб сейміках. Асн. мэты:прып. дзейн. груп, якія зрыв. сейм. паседж. усе пасы пав. б. адказ. за свае раш.Уводз. пэуны маём. і узр. цэнз на права абір. т быць абр.(шляхта 24 гад, меушая нерух. маём. у тым павеце, ад якога яна абір.)Гэта была гар. таго, што сой-ыя паслы б. сваб. у сваіх раш. З-н аб гарадах. Дапаун. права асаб. недат. і недат. маём. мяшчан(м. наб.зямлю з сял.); права займ. дзярж. пасады, абір. суддзямі, прац. адвак.,мяшч.абір. сваіх прадст. у сойм.

40.адмет. рысы у сац. ладзе у к.18-пер пал.19.

У вын. падзел. РП спын. сваё існ. адна з сам. буйн. дзярж. Еуропы. Каля 3 млн чал, якія праж. на тэр. Бел, апын. у складзе Рас. Імпер. Гэт. падз., безум. адбілася на экан, грам.-пал. і культ. разв. бел. народа. У сваёй сасл. паліт. урад імкн. перш за усё задобр. шляхту. Яе прав. стан. пач. вызн. “Жалованной грамотой дворянству” 1785г. Гэта азначала, што за шляхтай, пры умове прын. прысяг. на вернасць Расіі, у поунай меры зах. усе правы і прывілеі двар. сасл., у тым ліку і гал. з іх- права ул. на зямлю і прыг. сялян.

Паводле расп. Мікал.1 на далуч. да Рас. белар. землях пач. разгляд правоу шляхты на двар. годнасць. У 1831 быу выдадз. указ “о разборе шляхты”. У ім вызн. , што, каб зах. усе прыв., то шлях. павінен дакум. даказ. сваё шлях. На Белар. прав. палітыка насадж. расійскага землеул. Прыв. маёмасцю рас. стала больш 200 тыс. мужчынскіх душ.Вынікам так. паліт. стала рэзкае скарач. дзярж. сялян на Белар.у 3 разы. Прыгонніцтва на Бел. узмац. і пашыр. На Бел. скас. магдэбург. права, а на гар., якія яго мелі, і мястэчкі, пашыр. прынцыпы рас. гар. кіравання паводле “Жалованной грамоты городам” 1785г.

Мяшчане бел. гарадоу пасля далуч. да Расіі пазбауляліся часткі сваіх правоу і пав. б. плаціць падушн. падаткі, выконваць рэкруцкую і інш. павіннасці. > частку гар. нас склад. рамес-майстры, падмайстры і іх вучні. якія аб’ядн. у цэхі. Прыв. жых. у гар. былі купцы першай і другой гільдый і фабрыканты. Жых. шэрага мяст. не атр. правоу гараджан. Яны прыраун. да сялян і нават і нават разд. прыват. уладальнікам. Па ініц. ген.-губ. Чарнышова і згодна з указам Кац.2 ад 23.12.1791 яурэі , якія жылі у Бел., распіс. па кагалах. і уключ. у сасл. мяшчан. Гэта быу юрыд. пачатак афарм. рысы аседласці, якая б. лікв. толькі пасля Лют. рэв. Дух.на Бел. было падпар. выш. царк. установам. Пасля уключ. Бел. у склад Рас. пач. дыскр. уніяцкай царквы. Мік.1 лікв. уніяц. царкву, а усі вернікі б. далуч да прав.

70 Канст РБ 1994г (прыч распрацоўкі, гістор абмеркавання і прыняцця. Агульная хар-ка).

У 1990 была створана група па падрыхтоуке Канст. (з липеня 1990г уваходзили дэпутаты, вучоныя0 Тэкст Канст. Быу прыняты 30 крас 1994 г. Аснова – палажэнни дэкларацыи, плюрализм, идэалогии, прынцып эканам плюрализму(плюрал уласнасци), роунасць памиж дзяржавай и грамадзянинам, прыярытэт агульнапрызнаных прынцыпахмижнароднага права, прынцып падзелу улады. 50% арт. – правы и свабоды чалавека и грамадзянина. Арт 7замацоувае прынцып вяршынства закона( г. зн., абсалютны прыярытэт мае канстыт и законы, якия адпавядаюць канст.) Аб’яулена дзяржаунасць бел мовы. Вышэйшы орган улады-Вярхоуны Савет, ствараецца Канстытуц. суд

32 Копны суд

Копны суд дзейнічаў на падставе нормаў звычаёвага права. Ён разглядаў галоўным чынам справы простых людзей:сялян,вольных пасяленцаў,мяшчан гарадоў, якія не карысталіся магдэбургскім правам. Збіраўся суд у пэўных месцах, якія называліся капавішчамі. Судаводст-ва мела 2 формы:звычайную і гвалтоўную.Звычайная ка-па збіралася па ініцыятыве зацікаўленых асоб у загадзя вызначаныя тэрміны. У асноўным на ёй разглядаліся цы-вільныя справы, а таксам межавыя спрэчкі, дробныя кра-дзяжы, сваркі, факты прычынення шкоды, чараўніцтва і інш.Суддзямі маглі быць усе жыхары мясцовасці,але часцей за ўсё на капу збіраліся 10-20 копных мужоў і старцаў, а таксама прадстаўнікі дзяржаўнай або панскай адміністрацыі,якія сачылі за правільнасцю выканання нормаў копнага права. Пастанова суда была канчатко-вай і абскарджанню не падлягала. Гвалтоўная капа збі-ралася для разгляду забойстваў,падпалаў,нападаў. Пэў-нага месцу збору яна не мела.Пакрыўджаны чалавек “па-дымаў гвалт”, і ўсе дарослыя, хто чуў, павінны былі бег-чы на месца здарэння,дзе і адбываўся суд.Калі злачынцу ўдавалася ўцячы ці схавацца, то ўся капа ішла па “гара-чым следзе” і ў выпадку затрымання ў межах воласці (го-рада) выносіла прыгавор, нават смяротны. Калі злачы-нец уцякаў у суседнюю воласць, капа спынялася на мя-жы і перадавала “гарачы след” суседзям. Дзейнасць коп-нага суда на Беларусі пачала згортвацца ў 17ст., але ў некаторых месцах ён працягваў існаваць і ў першай палове 18ст.

33 Дзяржаўны лад ВКЛ у складзе РП

Па Люблінскай уніі 1 ліпеня 1569г.ВКЛ павінна было зліц-ца з Польшчай і страціць сваю самастойнасць, але згод-на з артыкуламі Статута 1588г.ВКЛ здолела захаваць свой суверэнітэт Можна сцвярджаць,што ў выніку Люб-лінскай уніі у Еўропе ўтварылася новая канфедэратыў-ная шматнацыянальная дзяржава–РП.Заканадаўчая ўлада ў краіне належала Вальнаму сойму. Соймы падзя-ляліся на звычайныя, што склікаліся каралём, і надзвы-чайныя. Надзвычайныя соймы мог склікаць кіраўнік ката-ліцкай царквы ў РП прымас(арцыбіскуп Гнезненскі) у вы-падку смерці караля або яго адмаўлення ад трона. Вальны сойм быў двухпалатны і складаўся з Сената і Пасоль-скай ізбы.Сенат з’яўляўся вышэйшай палатай сойма.Сю-ды ўваходзілі вышэйшыя службовыя асобы дзяржаўнага апарату, вярхі каталіцкага духавенства, ваяводы і кашта-ляны. Першае месца ў Сенаце займаў Гнезненскі арцы-біскуп. За ім сядзелі звычайныя біскупы і толькі потым – свецкія службовыя асобы(кашталяны,ваяводы і інш.).Пасольская ізба была ніжэйшай палатай сойма. У яе ўва-ходзілі прадстаўнікі ад шляхты асобных паветаў ці зем-ляў канфедэратыўнай дзяржавы,невялікая колькасць дэ-путатаў ад мяшчан найбольш важных у палітычных і эканамічных адносінах гарадоў. пасольская ізба з цягам ча-су стала галоўнай часткай сойма.Да сярэдзіны 17 ст. дзейнічаў заснаваны ў ВКЛ новы орган -Генеральны соймик, які праходзіў у Ваўкавыску або ў Слоніме.На Генеральным соймике выпрацоўвалася інструкцыя паслам, якой яны павінны былі прытрымлівацца на вальным сой-ме пры рашэнні пытанняў. З сярэдзіны 17 ст. Генеральны соймик спыніў склікацца, а замест яго быў заснаваны Генеральны літоўскі з'езд, выконваючы тыя жа функцыі. Вальны сойм склікаўся каралём праз кожныя 2 гады ў Варшаве,а з 1673 г. было прынята рашэнне кожны трэці сойм збіраць у Гародні.Сойм меў права вырашаць прак-тычна любыя пытанні дзяржаўнага кіравання і закана-даўства,напрыклад выбранне караля, скліканне апалчэн-ня,аб’яўленне вайны і заключэнне міру,устанаўленне па-даткаў для шляхты на выпадак вядзення вайны.Для пры-няцця пастановы патрабавалася аднагалоснае яе ўхва-ленне.Даволі было аднаму дэпутату не згадзіцца з ёй, як гэта пастанова адхілялася. Аднак у некаторых выпадках, каб пазбегнуць зрыву сойма накладваннем вета, дэпута-ты аб’яўлялі свой сойм канфедэрацыяй і тады рашэнні прымаліся простай большасцю галасоў. Рашэнні соймаў РП падзяляліся на 3 группы:1) што тычыліся ўсёй канфе-дэрацыі(аб вышэйшых органах улады, падатках і іншых агульных справах); 2) што мелі дачыненне да Польшчы; 3)што мелі сілу ў ВКЛ.Як правіла, апошнія складалі асоб-ныя соймавыя канстытуцыі. Напрыклад, для кантролю за паступленнем і расходваннем грашовых сродкаў ВКЛ быў створаны адасоблены ад Польшчы фінансавы тры-бунал, які камплектаваўся з прадстаўнікоў ВКЛ. На грані-цы з Польшчай дзейнічалі мытныя канторы і спаганялася пошліна пры ўвозе і вывазе тавараў.пасля Вальнага сой-ма дэпутаты склікалі па паветах так званыя рэляцыйныя соймікі, на якіх рабілі справаздачы перад сваімі выбар-шчыкамі аб рабоце сойма і сваёй дзейнасці на яго сесі-ях. Часам рэляцыйныя соймікі фактычна пераглядалі пы-танні,вызначаныя Вальным соймам.Мясцовыя соймікі са-мастойна вырашалі фінансавыя і ваенныя пытанні, за-цвярджалі падаткі, выбіралі кандыдатаў на адміністра-цыйныя і судовыя пасады. Можна зрабіць вывад, што ў палітычным рэгуляванні РП пераважалі працэсы дэцэн-тралізацыі.ВКЛ мела свой асобны адміністрацыйны і судовы апарат,сваю прававую сістэму.Вялікае распаў-сюджванне атрымалі канфедэрацыі(своеасаблівы з'езд аднадумцаў шляхты). Яны ствараліся альбо ў падтрымку якая праводзіцца каралём РП палітыкі,альбо супраць ка-раля з мэтай прымусіць яго выдатна вырашыць пытанні. Канфедэрацыя стваралася першапачаткова ў адным ва-яводстве,а іншыя ваяводствы далучаліся да яе.Калі большасць ваяводстваў ВКЛ далучалася да канфедэра-цыі, яна атрымоўвала назву Генеральнай канфедэрацыі. Члены канфедэрацыі прыносілі прысягу, а акт канфедэ-рацыі,у якім выкладаліся патрабаванні канфедэратаў,за-насіўся ў судовыя кнігі.У кожным з двух дзяржаў ствара-лася свая Генеральная канфедэрацыя, якая мела ўлас-ныя органы, дзеючыя паралельна з дзяржаўнымі.

31 мясцовыя судовыя органы ў 16ст

Сярод мясцовых судоў найбольш старадаўнім быў зам-кавы суд. Ён з’яўляўся агульнасаслоўным. Яму былі пад-судны крымінальныя справы аб найбольш цяжкіх зла-чынствах толькі тых асоб, якія былі затрыманы на мес-цы злачынства ці злоўлены на працягу 24 гадзін з мо-манту яго здзяйснення.Ён мог дзейнічаць у 2 саставах: вышэйшым(як 1 і 2 інстанцыі)і ніжэйшыя(толькі у якасці 1 інстанцыі). У склад вышэйшага замкавага суда ўваходзілі ваявода ці стараста, прадстаўнікі мясцовых феадалаў, а ў Полацку – і мяшчан. Ніжэйшы замкавы суд складаўся з памешчыкаў, ваяводы або старасты, суддзі і пісара. Суд пачаў аддзяляцца ад адміністрацыі. Калі вышэйшы зам-кавы суд атрымліваў скаргу на пастанову вышэйшага су-да, ён павінен быў разгледзець яе не пазней чым праз 4 тыдні. Апеляцыя на рашэнні вышэйшага замкавага суда падаваліся ў Галоўны суд. Справаводства вёў пісар; да-стаўка і выкананне рашэнняў суда ажыццяўляліся павя-товымі вознымі і судовым прыставам.Пры судзе нёс слу-жбу кат, была турма. Важнай функцыяй суда было выка-нанне прыгавораў і рашэнняў іншых судоў. У кампетэн-цыю суда ўваходзілі і некаторыя адміністрацыйныя функ-цыі. выконваў і фіксаваў у актавых кнігах некаторыя на-тарыяльныя дзеянні: рабіў копіі дакументаў, афармляў завяшчанні і інш. Найбольш тыповым, аддзеленым ад адміністрацыі саслоўным судом для шляхты быў земскі павятовы суд. У асноўным ён разглядаў грамадзянскія іс-кі і крымінальныя справы па абвінавачанні шляхты.Ён выконваў таксама функцыі натарыята, запісваў скаргі на незаконныя дзеянні службовых асоб павета.У састаў земскага суда ўваходзілі суддзя,падсудак і пісар, якія вы-біраліся на з’ездзе з павятовай шляхты.Суддзі прызнача-ліся пажыццёва і ніхто, нават вялікі князь, не мог вызва-ліць іх ад абавязкаў.Ім таксама забаранялася сумяшчаць сваю працу з іншай службай. Кожны,хто быў на судзе,мог сказаць тое,што ведаў па разглядаемай справе,выказаць свой погляд на яе.Другім судом, што быў аддзелены ад органаў дзяржаўнага кіравання, стаў падкаморскі суд, створаны ў 1566г. Ён разглядаў зямельныя і межавыя спрэчкі феадалаў, што раней уваходзілі ў кампетэнцыю гаспадарскага суда. справы ў падкаморскім судзе выра-шаў суддзя-падкаморый з удзелам зацікаўленых бакоў. Разгляд справы адбываўся на месцы спрэчных межаў. Рашэнне суда падлягала неадкладнаму выкананню, але магло быць абскарджана ў вялікакняжацкі суд ці трыбу-нал ВКЛ. Іскі аб праве землеўладання разглядаліся зем-скім ці камісарскім судом. На новых прынцыпах выбар-насці і ўдзелу прадстаўнікоў гарадскога насельніцтва ствараліся войтаўска-лаўніцкія і бурмісцерскія суды, якія дзейнічалі ў гарадах,што мелі магдэбургскае права.Ім былі падсудныя крымінальныя і грамадзянскія справы гараджан. Войтаўска-лаўніцкі суд складаўся з войта, які старшынстваваў на пасяджэннях, яго намесніка (ланд-войта) і лаўнікаў(засядацеляў), якія выбіраліся мяшча-намі. Незначныя правапарушэнні і спрэчкі мяшчан раз-глядалі гарадскія бурмістры, якія прызначаліся войтам ці выбіраліся мяшчанамі. Каптуровы суд, які дзейнічаў у пе-рыяд бескаралеўя, быў надзвычайным, часовым судом, які разглядаў справы феадалаў. У склад суда уваходзілі ваявода ці павятовы стараста або іх намеснік,суддзя і пі-сар замкавага суда,падкаморый,а таксама суддзя, падсу-дак і пісар земскага суда. Каптуровы суд разглядаў кры-мінальныя справы аб забойствах, разбоях, падпалах, на-падах на маёнткі, фальсіфікацыі маёмасных правоў, цы-вільныя справы магнатаў, шляхты манастыроў. Пастано-вы каптуровага суда апеляцыі не падлягалі. Ён разгля-даў галоўным чынам справы простых людзей:сялян, вольных пасяленцаў, мяшчан гарадоў, якія не карыста-ліся магдэбургскім правам. Збіраўся суд у пэўных мес-цах, якія называліся капавішчамі. Судаводства мела 2 формы: звычайную і гвалтоўную. Звычайная капа збіра-лася па ініцыятыве зацікаўленых асоб. У асноўным на ёй разглядаліся цывільныя справы,а таксам межавыя спрэ-чкі, дробныя крадзяжы, сваркі і інш. Суддзямі маглі быць усе жыхары мясцовасці.Пастанова суда абскарджанню не падлягала.Гвалтоўная капа збіралася для разгляду забойстваў, падпалаў, нападаў. Пакрыўджаны чалавек “падымаў гвалт”, і ўсе дарослыя, хто чуў, павінны былі бегчы на месца здарэння, дзе і адбываўся суд. Калі зла-чынцу ўдавалася ўцячы,то ўся капа ішла па “гарачым следзе” і ў выпадку затрымання ў межах воласці(горада) выносіла прыгавор Калі злачынец уцякаў у суседнюю во-ласць, капа спынялася на мяжы і перадавала “гарачы след” суседзям. Дзейнасць судоў не распаўсюджвалася на феадальна-залежных сялян,іх звычайна судзілі ўла-дальнікі.

30 Сістэма агульнадзяржаўных судовых органаў ВКЛ у 14-16стст

Да канца 15 - пачатку 16 ст. у ВКЛ дзейнічаў тыповы для раннефеадальнага права прынцып, згодна з якім органы дзяржаўнай улады адначасова выконвалі і судовыя фун-кцыі. Але на працягу 16 ст. назіраецца адыход ад такога парадку вядзення спраў і ў выніку складваецца дзве сіс-тэмы судовых органаў: агульнасаслоўныя, што былі за-снаваныя на звычаёвым праве і законе(гаспадарскі, га-лоўны, замкавы), і саслоўныя (для духавенства, шляхты, мяшчан, сялян і інш.)(земскі, падкаморскі, каптуровы) су-ды. Саслоўныя суды для шляхты былі аддзелены ад ад-міністрацыі і дзейнічалі на падставе закону ў адпавед-насці з тэорыяй аб падзеле ўлад. Астатнія саслоўныя су-ды дзейнічалі на аснове Бібліі,Карана, спецыяльных нар-матыўных актаў ці старажытнага копнага права. Таксама суды падзяляліся: 1) па дзейнасці судоў на тэрыторыі – агульнадзяржаўныя; земскія(мясцовыя). 2) У залежнасці ад парадку разгляду спраў – суды першай інстанцыі; су-ды другой апеляцыйнай інстанцыі(Гаспадарскі, Трыбу-нал). 3)У залежнасці ад прынцыпаў, на якіх будаваўся і дзейнічаў суд: на падставе феадальных прынцыпаў (замкавы, вялікакняжацкі); па прынцыпу буржуазных су-доў(земскі, павятовы, падкаморскі). Вышэйшы агульна-саслоўны суд - вялікакняжацкі (гаспадарскі) суд, існавалі таксама суд паноў-рады і камісарскі суд, якія з’яуляліся разнавіднасцю гаспадарскага суда. У якасці суда першай інстанцыі ён разглядаў справы аб дзяржаўных злачынст-вах, “споры, затрагивающие интересы государственной казны”,аб прыналежнасці да саслоўя шляхты,аб палітыч-ных злачынствах і інш.Выключна да падсуднасці гаспа-дарскага суда адносіліся справы аб злачынствах суп-раць паноў-рады,ваявод,кашталянаў, старастаў, суддзяў у час выканання імі сваіх службовых абавязкаў. У якасці суда другой інстанцыі ён разглядаў любыя справы, якія прыходзілі ў парадку апеляцыі на рашэнні з мясцовых судоў. Разгляд спраў вёўся пры ўдзеле вялікага князя і радных паноў. Рашэнні гаспадарскага суда абскарджан-ню не падлягалі.Суд паноў-рады мог разглядаць па да-ручэнні вялікага князя справы,якія паступалі на імя гас-падара. Яго рашэнні мелі сілу незалежна ад колькасці членаў Рады, якія прысутнічалі на судовым пасяджэнні. камісарскі ўтвараўся для рашэння спраў, якія паступалі на імя вялікага князя і тычыліся толькі зямельных спрэ-чак феадалаў, што закраналі інтарэсы вялікакняжацкіх уладанняў.Спецыяльна прызначаныя камісары выязджа-лі на месца і там разглядалі спрэчку па сутнасці справы і прымалі па ёй рашэнне. У ВКЛ існаваў і Соймавы суд. Ён першапачаткова праводзіўся вялікім князем і панамі-ра-дай у час склікання соймаў.Адной з разнавіднасцей гас-падарскага суда быў маршалкаўскі суд. Яго мог узна-чальваць 1 ці 2 маршалкі. Гэты суд разглядаў справы па даручэнні гаспадара. Месцам правядзення яго пасяджэн-няў звычайна быў гаспадарскі двор,але мог пераязджаць і ў іншыя месцы. З мэтай разгрузіць гаспадарскі суд, гра-матай караля Стэфана Баторыя ад 1 сакавіка 1581г. быў утвораны Галоўны суд(трыбунал) – найвышэйшы суд ВКЛ. З яго ўтварэннем судовая ўлада вялікага князя і па-ноў-рады абмяжоўвалася. Трыбунал ВКЛ ствараўся для апеляцыйнага перагляду спраў, але асобныя справы мог разглядаць у парадке першай інстанцыі.Яго пастановы мелі сілу пастаноў сойма. складаўся з 46 суддзяў-дэпу-татаў, якія выбіраліся на сойміках з мясцовай шляхты, па 2 ад кожнага павета, тэрмінам на 1 год. Галоўны суд раз-глядаў апеляцыі на рашэнні земскіх,замкавых і падка-морскіх судоў, скаргі на рашэнні павятовай адміністра-цыі, панскіх судоў у адносінах служылых шляхціцаў, пры-гавораных да пакарання смерцю, турэмнага зняволення ці буйных грашовых штрафаў. У якасці першай інстанцыі Галоўны суд разглядаў справы,якія раней былі у кампе-тэнцыі вялікакняжацкага суда. Асобныя катэгорыі спраў складалі скаргі на незаконныя дзеянні і злоўжыванні мяс-цовых службовых асоб і суддзяў. Пад юрысдыкцыю тры-бунала падпадалі справы духоўных асоб. Не прымалі ўдзелу ў разглядзе справы члены суда з таго павета, што і бакі ў спрэчцы. Рашэнні Галоўнага суда мелі сілу соймавых пастаноў, таму яны не маглі быць абскарджа-ны і адменены нават вялікім князем. Выкананне рашэн-няў праводзілася павятовымі судамі або павятовымі ста-растамі.Месцам работы сесій былі Вільня(штогод),Менск і Навагародак(па чарзе праз год). Галоўны суд выконваў і натарыяльныя абавязкі:завяраў завяшчанні,дагаворы пазыкі, куплі-продажу маёнткаў і інш.

24 Вещное право в Статутах было разработано довольно

обстоятельно. Уже в Статуте 1529 г. законодатель рас­сматривает вещь главную и второстепенную, недвижимую и движимую. К недвижимым вещам отнесены замки, име­ния, скот, орудия производства, челядь (p.VI, арт. IV ибо это «не есть речь рухомая, але при имнении лежачое».К главной вещи относились земли, имения, пущи, ловы и вещи. а к второстепенным - челядь, скот, оружие и др.

Только феодалы (шляхта,духовенство) имели право собственности на землю, но и они были в некоторой сте­пени ограничены до принятия Статута 1588 г.

В Статутах много внимания уделено такому институ­ту гражданского права как обязательства, которые де­лятся на обязательства из правонарушения (потрава по­севов и т. д.) и из договоров. При этом уже в Статуте 1529 г. четко предусмотрен порядок заключения доге воров (купли-продажи, залога, займа). Так, договор займа до 10 коп грошей мог заключаться в устной форме свыше этой суммы - только в письменной. И если займ свыше 10 коп грошей совершен в устной форме,тo в случае рассмотрения иска в суде истец «што будет вышей десяти коп грошей позычоно без листу, маеть тратити" (разд. X, арт. 3).

35.пош. шлях. умац. дзярж. вкл. Ур. прав. вкл і кар. польскай 1667. Літ. пастанова 1700г. На прац. гіст. існ. РП у той ці іншай форме праяул. сепар.літ-бел. шляхты, асаб. яе вярх.- магнатэрыі. Прадст. маг. магн. родау з мэтай аслаб. сув. паміж каронай і княст. вык. любую паліт. кан’юктуру, напр. выбары караля, вайну, суп. паміж суседнімі з РП дзярж. У 17ст. вярш. у паліт. сіс-ме Княства перах. ад Радзівілау да Пацау, ад Пацау да Сапег. У к. 17ст. апошн. захапілі усе гал. пасады у паліт. іерархіі Княства. Казімір Сапега быу Вялікім Гетманам, яго брат Бенідзікт- падскарбіем. Гэта дазваляла ім кантр. фінансы, войска, эканоміку. Сапегі жадалі “упр. сябе літ. каронаю”. Дыктатарскія памкненні Сапегау выклікалі рашучае супр. шыр. шлях. мас. Яно адл. у прынятым літ.соймам 19.06.1697г.акце “Ураун. правоу ВКл і Кароны”. Сутнасць яго зводзіл. да пашыр. шлях. свабод і абмеж. магнацкага свавольства. Так, права збору падат. перах. ад падскарбія да да абр. шляхт. на сойме зборшчыкау. Гетман губляу права недат. і мог быць прыц. да суда за свае супрацьпраун. учынкі. Адмян. звычай, згодна з якім рашэнне трыбунала уступала у сілу толькі пасля таго, як было замацавана пяч. вялікага канцлера. Такім чынам, істотна абмяж. прэрагатывы органау улады ВКЛ, якія знах. у руках магнатау. Разам з тым уніфікацыя нек. правоу Княства і Кароны мелі і адмоуны бок, бо абмяж. аутаномію Княства у складзе РП.

Небяспека страты дзяржаунасці, а таксама незад. паліт. крызісам у РП, вык. шлях. анархіяй і дэцэнтр. улады, сталі прыч. прын. на сойме у вільні 24.11.1700 “Літ. пастановы” . Сутнасць гэтага нарм. акта закл. у разрыве уніі з Польшчай, устал. у ВКЛ. неаб. манархіі. Прычынай заняпаду Княства абв. саюз з Польшчай і, каб спыніць развал дзярж.. дэп. патраб. выйсці з уніі, пазбав. крвй ад анархіі, навяз. Польшчай, і вярнуцца да неабм. улады вял. князя, якая была пры Гедзіміне, Альгердзе і Вітауце. Абсал. манарх. бачылася залогам пераад. магнацкага дэспатызму і экан. росквіту княства. Але адсутнасць еднасці у шлях. асяроддзі ВкЛ, а такс. склад. міжнар. андосіны(пн. вайна Расіі са Швецыяй, у якую было уцяг. княства) не далі магч. для рэал. як перш, так і др. праграмы рэф. дзярж. Ідэі гэтых 2ух актау шырока абмяр. у 70-90гг 18ст. і знайшлі пэунае адл. у прын. соймам законах, вяд. пад назвай Канст. 3 мая 1791г.

38.Канст. 3 мая 1791. Узаемнае заруч. абод. нар. РП- 3яя у свеце канст. дзярж. Канст.абв. РП првав. дзярж. таму што былі замац. пр-пы: нар. сувер у 5 раздз.(але “народам” згодна з трад. з’яул. толькі шляхта); прын. верх. права у 2р.; прын. падз. улад. у 2 раздз. 4 раздз. замац. закан. уладу за соймам. Сойм 2ух палатны: склад. з сената, узнач каралем і пасольскай ізбы. Абмерк. спач. прав. у пасол. ізбе, пасля пер. у сенат і зацв. на аг. сходзе.Калі сенат не згодзен, то законапр.пера. на дарац. у наст. сесію, зноу разгл. у ізбе і ужо сенат не мог адхіліць. Прын. прах. больш. гал.Г. зн. у працы сойма зам. прын. дэм. Вык улада нал каралю, пасада спадч., уводзіцца парадак падр. ен павінен прыс на паседж.+”Варта закона” (сав мін.): кароль, прымус кат царквы-архібіскуп, 5 міністрау. Быу прынцып контрасігнатуры: кароль прым. указ, але ен уступ. у дзеянне, толькі калі яго падп. адпав. міністр. Калі мін. не падп. яго- то кароль пав. быу адмовіцца ад яго. Быу зам. прын. прав. чал.У 2 раздз. абвяшч. правы шляхты як непаруш.Правы мяшчан рэг. цэлы разд. канст.-“закон аб народах”. Правы сял. рэг. таксама цэлы раздзел, але канст. не адм. прыг. зал, але гэтае права дае феад. Стан. сял. палепш, таму што яны не м.б. судзімыя сваявольна панскімі судамі.М. паск. на феад., падаць апел. у дзярж суд на раш. панскага суда. Быу замац прын. ажыц. правасуддзя толькі судом. 8 раздзел. прысв. суд. уладзе. Існавалі мясц. і выш. суды. Былі лікв. княж., гар. суды. Літ. трыбунал захоувауся. Высокі сойм. суд разгл. справы аб паліт. злач. Утвар. рэферэндарскі суд для дзярж. і сваб. сялян. Уся суд. сіс-ма поунасцю аддзелена ад адміністрацыі. Узаем. заручэнне. Канст. прым. раш. аб ствар. адзинай улады, гэта дае падставу вызн. дзярж. лад як федэрацыю, але гэта не б. замац. у канст. У гэтым акце устал, што усе дзярж. месцы пав. камплект. на парэтэтных асновах.Замац. пэуная адасоб. ВКЛ: захтрыбунал, суд. сіс-ма скарбная кам. прац. дзейнасць. Была аформ. дзярж. РП і прав. статус ВКЛ у ей.

22.Статут 1588

Аутар;Леу Сапега.Ен меў 14 раздзелаў і 488 артыкулаў¹. У раздзе-лах I - - IV змяшчаліся нормы дзяржаўнага права і судовага ладу, у V — X і часткова ў XIII — шлюбна-сямейнага, зямельнага і цывільнага права, у XI -XII, XIV і часткова ў ХШ — крымінальнага права. Трэба заўважыць, Ідто нормы дзяржаўнага права былі амаль поўнасцю перанесены са Статута 1566 г. з некаторымі ўдакладненнямі і дапаўненнямі. Яны юрыдычна замацоўвалі адносіны, якія склаліся паміж ВКЛ і Польшчай пасля 1569 г.

Сістэматызацыя права, пакладзеная ў аснову Статута 1588 г., была пабудавана на новых прынцьшах, уласцівых для пераходнага перыяду ад сярэдневякоўя да новага часу і зараджэння буржуазньіх адносін. Гэта перш за ўсё выяўлялася ў абмежаванні ўлады гаспада-ра і імкненні да падзелу ўлад; абвянгчэнні неабходнасці црытрымлівацца дзяржаўнага суверэнітэту насуперак сярэдневяковаму касмапалітызму і ў юрыдычным замацаванні адзінства права для ўсёй дзяржавы і ўсіх паўнапраўных людзей. Заканадаўчая ўлада замацоў-валася за соймам, выканаўчая — за вялікім князем і Радай, судовая — за вялікакняжацкім і галоўным, а таксама за мясцовымі судамі.

Адначасова з канчатковым запрыгоньваннем ся-лян Статут прадугледжваў крымінальнуто адказнасць за забойства простага чалавека, абвяшчаў ідэю верацярпімасці, забараняў перадачу вольнага чала-века за даўгі або злачынства ў няволю, устанаўліваў наступленне крымінальнай адказнасці з 16 гадоў.

Адзначым, што Статут прызнаваў ільготы і прывілеі для пануючых саслоўяў. Гэтым падрываўся агульны прьшцьш адзінства права.

34.Генрыкаўскія артыкулы. Пакт канвента

Што тычыцца сістэмы выканаўчай улады ў РП, то ў адпа-веднасці з законам краіны яе ўзначальваў кароль,які з канца 16ст. быў выбіраемы. Прававое становішча караля рэгулявалася агульнадзяржаўнымі актамі “Пакта канвен-та” і “Генрыкавы артыкулы”,а яго дзеянні на тэрыторыі Беларусі і Літвы вызначаліся яшчэ і Статутам 1588г. Згодна з “Пакта канвента” Генрык Валуа, які стаў у 1573г. каралём РП, абавязваўся заключыць вечны саюз з Фран-цыяй,пашырыць гандаль з ёй РП, пацвердзіць усе правы і прывілеі шляхты і г.д. У “Генрыкавых артыкулах” змяш-чаліся асноўныя прынцыпы, што вызначалі паўнамоцтвы каралеўскай улады і сойма. У адрозненне ад “Пакта кан-вента”, які складаўся для кожнага прэтэндэнта на кара-леўскі трон і заключаўся з ім, “Генрыкавы артыкулы насі-лі нязменны характар і кожны абраны кароль абавязаны быў іх пацвердзіць. У сувязі з тым, што Генрык Валуа не зрабіў гэтага, яны набылі сілу закона толкі пры каранацыі Стэфана Баторыя 30 мая 1576г. і затым пацвярджаліся ўсімі каралямі РП. У “Артыкулах” абвяшчаліся свабоднае абранне караля, абавязак склікаць сойм раз у два гады тэрмінам на 6 тыдняў,не склікаць агульнае апалчэнне (паспалітае рушэнне) без згоды сойма. Каралю без зго-ды сойма забаранялася ўстанаўліваць новыя падаткі,по-шліны і інш. Прадугледжвалася, што калі кароль дзейні-чаў насуперак праву і сваім абавязкам, то шляхта магла адмовіцца ад падпарадкавання яму і выступіць супраць пасля трохразовага папярэджвання з боку прымаса, по-тым сойміка і, нарэшце, сойма. Адмова ад падпарадка-вання абвяшчалася ў выглядзе ўзброеных канфедэра-цый. Такім чынам, ні кароль, ні сойм не мелі права на-меціць яго наступніка.. У сувязі з гэтым сістэматычна пасля смерці кожнага караля пачыналася безуладдзе, якое цянулася ад некалькі месяцаў да некалькіх гадоў. На гэты перыяд уводзілася пасада інтэррэкса, якую звы-чайна займаў Гнезненскі арцыбіскуп, прымас Польшчы. па законе кароль меў права склікаць Вальны сойм і пры-значаць тэрмін яго пасяджэння;ад яго імя тварылася правасуддзе; ён прызначаў службовых асоб на ўрадавыя пасады;падтрымліваў зносіны з замежнымі краінамі; па-сылаў і прымаў паслоў і інш. За сваю дзейнасць кароль адказваў перад Вальным Соймам. Фактычна ўсё яго жыццё,нават такія прыватныя факты,як жаніцьба,развод, замежныя паездкі, было пад кантролем сойма. Такім чы-нам, з аднаго боку РП можна вызначыць як абмежава-ную манархію,а з другога–кароль РП быў выбраны,а та-му больш нагадваў пажыццёвага прэзідэнта, чым манар-ха.Можна зрабіць вывад,што РП па форме хутчэй падоб-ная на рэспубліку(РП у перакладзе значыць “рэспублі-ка”).

49. Першы Усебеларускі з’езд (кангрэс) і яго рашэнні.

30 лістап.1917 прадстаўнікі розных партый і рухаў, якія ўваходзілі ў ВБР, выступілі з адозвай “Да ўсяго бел.народа”, яе праграмма: • абвяшчэнне Бел-і дэмакр.рэспублікай; • федэрацыя Бел-і з Расіяй і інш. Суседнімі рэсп-мі з адпаведным размежаваннем правоў “краёвых і федэральных улад”; • перадача ўсёй улады у Бел-і Краёвай радзе. Для арганізацыі ўлады ў цэнтры і на месцах меркавалася склікаць 5 снежня 1917 у Мінску з’езд прадстаўнікоў усяго бел.народа.

Ідэю Усебел.з’езда падтрымаў Бел-кі абласны камітэт (БАК) пры Усерас-ім Савеце сялянскіх дэпутатаў у Петраградзе. Дазвол на правядзенне з’езда даў і ўрад Леніна, а нарком па сац. справах Сталін выдзеліў на гэта сродкі і паабяцаў, што рашэнні з’езду будуць прызнаны савецкай уладай.

І Усебел.з’езд праходзіў 5-17 снежня 1917 ў Мінску.

Па сац.складу дэлегаты прадстаўлялі гал.чынам сялян, рабочых, сярэднія і ніжэйшыя слаі інтэлегенцыі; па нац-аму – гал.чынам беларусаў.

Па свайму прадстаўніцтву і складу з’езд быў паўнамоцным органам у вырашэнні пытання аб стварэнні краёёвай улады. Тая частка дэлегатаў, якая прадстаўляла бел.нац-дэмакр-ны рух, выступала за самавызнач. Бел-сі па прыкладу еўрап-іх бурж-дэмакр.дзяржаў. На гэтых пазіцыях стаялі многія прыхільнікі Рады. Другая частка, што далучылася да бальшавікоў, адстойвала бел-ую нац. дзяржаўнасць у форме аўтаноміі ў рамках РСФСР. За такі шлях смавызнач-ня выступалі прадстаўнікі БАКа (пераважна эсэры). У выніку з’езд выказаўся за ўтварэнне Бел-ай рэспублікі ў складзе Рас.федэрацыі, прычым становішча і правы гэтай рэспублікі вызначаліся асобым юр.статусам.

Канчатковае вырашэнне пытання аб канстытуіраванні бел.дзяржаўнасці з’езд усклаў на на беларускі ўстаноўчы з’езд.

З прававога пункту гледжання рэзалюцыя з’езда аб стварэнні органа краёвай улады (у ходзе работы з’езда была выбрана яго рада) з’яўляецца сведчаннем таго, што дадзены форум бел.народа ставіў па-за законам Аблвыканкамзах. Гэта паслужыла падставай для правядзення Саўнаркомам Зах.вобласці рэзкай палітычнай акцыі супраць з’езда.

У ноч з 17 на 18 снежня з’езд быў распушчаны, арыштавалі многіх дэлегатаў. Такія дзеянні адпавядалі агульнаму курсу бальшавікоў на перамогу сусветнай рэвалюцыі як адзіна магчымага шляху захавання савецкай улады ў Расіі. Дззеянні бальшавікоў зах.вобласцо адобрыў ІІІ Усерасійскі з’езд Саветаў.

Аднак члены прэзідыўма Усебел.з’езда не падпарадкаваліся рашэнню СНК Зах.вобласці. 18 снежня 1917 яны правялі падпольнае пасяджэнне ў дэпо Лібава – Роменскай чыгункі, на якім выбралі выканкам рады з’езда на чале з лідарам народніцкага крыла БСГ Грыбам. Выканкам рады з’езда паставіў задачу падрыхтоўкі узброеннай барацьбы за бел.дзяржаўнасць, а таксама паслаў сваю дэлегацыю ў Брэст, дзе ішлі перагаворы паміж кайзераўскай Германіяй і Савецкай Расіяй. Але ні тым, ні другім бокам яна афіцыйна не была прынята.

Перагаворы ў Брэсце былі сарваны. 18 лют 1918 германскае камандаванне аддало загад аб наступленні. Не маючы сіл арганізаваць абарону Мінска, Аблвыканкамзах і СНК Зах.вобласці 19 лют. Эвакуіраваліся ў Смаленск. Выканкам Усебел.з’езда звярнуўся да народаў Бел-і з першай устаўной граматай, у якой яшчэ да склікання Устаноўчага сойма (з’езда) аб’явіў сябе часовай уладай на Бел-і. да адкрыцця сойма выканаўчыя функцыі ўскладаліся на створаны выканкамам Народны сакратарыят (урад), у склад якога ўвайшло 15 народных сакратароў, што прадстаўлялі БСГ, эсэраў і сацыял-сіяністаў.

У першай усташной грамаце падкрэслівалася, бел.народ павінен здзейсніць сваё права на самавызн-е; правы нацыі павінны знайсці всаё здзяйсненне шляхам склікання на дэмакрат.асновах Устанойчага сойму.

18. Гарадскія прывілеі (граматы)Магдэ бургскае права і яго характарыстыка.

Главное назначение волостных грамот - ограничить произвол местной администрации (воевод, державцев и т.д.), смягчить социальную напряженность и избежать социаль¬ного конфликта.Выдача городских привилеев в XVI в. резко возросла. Они выдавались по разным причинам:1) по просьбе жителей предоставить им магдебургское право; 2) в связи с тяжёлым положением мещан, вызванным стихийными бедствиями (наводнением, пожаром) и военными дей¬ствиями, происходившими на территории города; 3) в связи с произволом администрации; 4) по просьбе администрации города с целью развития города и привлечения в город новых жителей.Содержаніе привилеев было различным. В них предусматривалось создание город. органов самоуправления, повинности и подати мещан, всевозможные льготы в области торговли, формирование местного бюджета и др. вопросы. Первый привилей на магдебур. Право-Вильно 22 марта 1387, брест 1390. Магдебур право предпологало отмену подсудности мещан великокняж. администрации. В городе создавался магистрат: войт(глава города)т, лейтвойт(помошник войта), городская радда, бурмистры(казна,бурмисторско-радецкий суд), городской сойм(сход жителей города). Два суда: войтовско-лавничий(уголовные преступления, апеляции), бурмисторско-радецкий(повседневные справы).

25. Спадчыннае права ў ХУ1 ст.

Было вылучана у статутах як самастойны інстытут цывільнага права. Закон замацоўваў агульнае палаженне, дзе дзеці станавіліся спадкаймцамі маёмасці сваіх бацькоў. Занчна пашыралася права перазачы маёмасці па завяшчанні, замацоўваўлася кола асоб,якія не маглі завяшчаць ці правы якіх былі абмежаваны. Галоўную увагу закон засяроджваў на маёмасных адносінах у сямі і на пытаннях права на спадчыну.

20.Кадыфикация права . статут ВКЛ 1529.

Аутары:Фр.СКарына и Альбрэхт Гаштольд(канцлер ВКЛ)Прававыя крыницы статутау:агульназемския прывилеи,суд.Казимира,звычаевае права,суд.админ.практыка,часткова рымскае эк.права.Статут складаўся з 13 раздзелаў і 244 артыкулаў. Пазней, у сувязі з дапаўненнямі, колькасць артыку-лаў павялічылася да 283. У I — III раздзелах былі змешчаны асноўныя нормы дзяржаўнага і прынцы-повыя палажэнні іншых галін права, у IV і V -Ішпобна-сямейнага і спадчыннага, у VI — працэсу-льнага, VII — крымінальнага, VIII — зямельнага, IX — ляснога і паляўнічага, X — цывільнага і ў XI— ХШ — крымінальнага і крымінальна-працэсуальна-га права¹.

У Статуце былі юрыдычна замацаваны асновы грамадскага і дзяржаўнага ладу, прававое становішча класаў, станаў (саслоўяў) і сацыяльных груп насельніцтва, парадак утварэння, склад і паўнамоц-твы некаторых органаў дзяржаўнага кіравання і суда. Абвяшчалася правіла, паводле якога ўсе асобы, "як убогія, так і багатыя", павінны былі судзіцца ў адпаведнасці з нормамі, якія былі выкладзены ў Ста-туце. Вялікі князь (гасудар) абавязваўся захоўваць гэрытарыяльную цэласнасць краіны, не дапускаць чужаземцаў на дзяржаўныя пасады, не даваць ім маёнткаў, не адбіраць у мясцовых феадалаў пасады і маёмасць без суда, прытрымлівацца ўсіх старых за-конаў і звычаяў.

Асаблівая ўвага ў Статуце надавалася судова-пра-цэсуальнаму праву. Суд быў важным органам, які забяспечваў ахову правапарадку і дзейнасць якога была накіравана на поўнае абмежаванне самаволь-ства феадалаў, наданне праву аўтарытэту. Асаблівая ўвага ўдзялялася парадку ажыццяўлення правасуд-дзя. Абвяшчаліся прынцыпы яго публічнасці, фар-мальнай роўнасці бакоў у працэсе, права абвінавачванага на абарону з удзелам адваката.

19. Судзебнік Казіміра 1468 года (крыніцы, гісторыя распрацоўкі і яго прымання, агульная характар

ыстыка).

Крвніцы:првывілеі,звычайнае права, администратый

ная и судовая практыка. Гэта першая спроба кадыфікацыі норм крымінальньнага, адміністрацыйнага, і працэсуальнага права. зацверджаны на сойме 29 лютага 1468. Написан на страбеларускай мове. Название в тексте-лист. Судебник условно поделили на 25 статей. Асноўныя палажэнні:1) адіныя пакаранні за злачынствы супраць феадальнай маёмасці; 2) пакаранне выносілася у судовым парадку,у адпаведнасці з нормамі права, у залежнаці ад характару злачынства; 3) вызваленне дяцей 7-гадовага узросту ад крымінальнай адказнасці; 4) прынцып асабістай адказнасці і вызвалення ад пакарання 5) спроба замацавання прыкмет злачынства 6) разгорутая сістэма пакарання; 7) мэта пакарання-застрашванне 8) прынцып няухільнасці пакарання 9) адказнасць без наяўнасці віны 10) замацаванне прыгону; 11) злачынства-супрацьпрайнае деянне; 12) адмова ад выкупу смяротнага пакарання; 13) прынцып анологіі закона(утойванне прыраўнівалася да крадзежу). Пакаранні насілі публічны характар.

26. Шлюбна-сямейнае права ў ХУ1 ст.

Асноўнай часткай шлюбнага пагаднення станавіўся маёмасны дагавор. Шлюбнае пагадненне мела некалькі этакаў: сватанне,агледзіны, заручыны, вянчанне і вяселле. Муж-закнны прадстаўнік сямі ва ўсіх установах. Шлюб спыняўся толькі пасля смерці мужа альбо жонкі, з XVIст. Шлюб маглі спыніць як са згоды царквы так ібез яе.

Статут 1529: 1)Падцвержана свабода волявыяўлення на шлю незалежна ад стану асобы; 2) ўскосна прызнаецца 4 віда ўлюбу; 3)шлюбны узрост: 15-жанчыны, 18-мужчыны 4) шлюб з нявольнікам паніжаў стан і дзеці прызнаваліся нявольнікамі.

Статут 1566: 1) прадугледжваліся судовыя санкцыі за прымусда шлюбу 2) свабода волявыяўлення на ўлюб жанчыны абмяжоўвалася волей бацькоў 3) шлюбны узрост 15 гадоў для ўсіх

Статут 1588: 1) вызначаліся умовы сапраўднага шлюбу: -шлюбны узрост –адсутнасль кроўнай роднасці да 4 калена і сваяцтва да 3 калена –свабода ад пэўнага становішча 2) згода бацькоў патрабавалася але налагаліся маёмасныя свнкцыі

Дзяўчыны маглі звяртацца у органы, калі ім забаранялася ўступаць у шлюб па ма1масным прычынам.

21.Статут ВКЛ 1566: агульная хар-ка

Аутары:Влович(падканцлер ВКЛ)Радзивил Чорны(канцлер ВКЛ И узначаливай камисию),виленския юрысты Ватонтус.Раизи прапанавали писаць статут на латыни,а Валаткович на старабел.Па сваей структуры Статут складаўся з 14 раздзе-лаў і 367 артыкулаў. Раздзелы I — III ахоплівалі нормы дзяржаўнага, ваеннага і адміністряцыйнага права, IV — судовага ладу і судовага працэсу, V — VI - сямейнага і апякунскага права, VII, VIII і IX — цывільнага, X — ляснога і паляўнічага, XI — XIV — крымінальнага права. Найболып істотныя змены былі ўнесены ў нормы дзяржаўнага, судова-працэсу-альнага і цывільнага права.

У Статуце былі замацаваны асноўныя прынцыпы права: яго адзінства для ўсіх грамадзян (хоць яно не было роўным для ўсіх); дзяржаўны суверэнітэт (на-суперак царкоўнаму касмапалітызму); абмежаванне ўлады вялікага князя (гаспадара); прыярытэт пісанага права. Упершыню намячалася аддзяленне суда ад органаў улады і кіравання. Для гэтага ствараліся земскія і падкаморскія суды. Больш поў-на рэгламентавалася кампетэнцыя органаў дзяржаў-най улады і кіравання, якія былі заснаваны на агуль-ных прынцыпах феадальнага права: стварэнні льгот і пераваг для класа феадалаў і саслоўя шляхты, не-дапунгаэнні простых людзей у органы кіравання, за-мацаванні прававой няроўнасці розных сацыяльных груп насельніцтва.

Напрыклад, ён не мог без рашэння сойма пачынаць вайну або ўстанаўліваць падаткі на ваенныя патрэ-бы, выдаваць новыя законы. Статут забараняў да-У Статуце 1566 г. акрэслены пераход ад феадаль-нага да буржуазнага права ўласнасці. Усе ф^еадальі маглі вольна распараджацца сваімі маёнткамі. Тут значна паўней, чым у папярэднім Статуце, выкла-дзены нормы спадчыннага права, істотнью змены ўне-сены ў крымінальнае права. Так, суб'ектам злачын-ства прызнаваўся толькі сталы чалавек, непаўналетнія ж маглі быць пакараны толькі пасля дасягнення імі 14-гадовага ўзросту; абвяшчалася прэ-зумпцыя невінаватасці; крымінальнае пакаранне павінна было ажыццяўляцца толькі па суду; асоба, якая абвінаваціла каго-небудзь у злачынстве і не да-казала яго віны, несла такое ж пакаранне, якім мог быць пакараны абвінавачаны ёю.

23. Пытанні дзяржаўнага права ў Статутах ВКЛ 1529, 1566 і 1588 гадоў.

Прынцыпы дзярдаўнага права: 1) абмежаванне улады гаспадара; 2) прынцып дзяржаўнага суверэнітэту(чужаземцам нельга было займаць пасады і набываць землі) 3) прынцып прававога суверэнітэту 4) прынцып справядлівасці ва усіх праваадносінах 5) прынцып рэлігійнай тэлерантнасці Выснова: гэтае права было даволі супярэчлівым, што праяўлялася у дэклараванні ўсеагульнасці закона з аднаго боку і пераваг для шляхты з другога. Былі нормы,

23. Пытанні дзяржаўнага права ў Статутах ВКЛ ў 1529, 1566 і 1588 гадоў.

Прынцыпы: 1)абмежаванне улады гаспадара і імкненне да падзелу улады(чужаземцам забаранялася набываць землі і займаць пасады); 2) прынцып дзяржаўнага суверэнітэту; 3) прынцып прававога суверюнітэту(адзінства права на ўсей тэрыторыі, князь мае правы толькі у той меры у якойдазваляе закон, падпарадкаванне закону ўсіх); 4) прынцып справядлівасці ва усіх праваадносінах(прынцып роўнасці грамадзян, правы: на уласнасць, на абарону гонару і маёмасці на выезд за межыкраіны, права (у гараджан) на фарміраванне органаў мясцовага кіравання і суда); 5) прынцып рэлігійнай тэлерантнасці(кожны мае права на свабоду веравызнання і манарх павінен гэта ахоўваць). Выснова: гэтае права было даволі супярэчлівым, што праяулялася удэклараванасці ўсеагульнасці закону з аднаго боку і стварэнне льгот для шляхты з другога.Некаторыя палажэнні разыходзіліся з Люблінскай уніяй

27. Крымінальнае права ў ХУ1 ст.

Прынцыпы: 1)роўнасць усіх перад законам 2)асабістая адказнасць перад законам за дзейснае злачынства 3)ідывідуалізацыя пакарання(зачужое злачынства нельга пакараць) 4) выкарыстанне толькі прадугледжанай законам меры пакарання і адпавелнасць пакарання злачыннаму дзеянню 5) прэзумпцыя невінаватасці. Вызначалася пакаранне у залежнасці ад ступені удзелу у злачынтве. Адрознівалася простае судзельніцва(усе выканаўцы) і складанае(падбухторшчыкі выканаўцы і памагатыя). Слуга не лічыўся удельнікам злачынства. Укрыцце- самастойны від злачынства. Злачынствы падзяляліся на: -дзяржаўныя, супраць парадку кіравання і правасуддзя,ваенныя,царквы, маралі,жыцця, здароўя і гонару людзей, замах на меёмасць, злачынтвы слуг і федальназалежных людзей супраць феадалаў. Субектам злачынства прызнаваўся толькі чалавек у поўнай памяці. Абект- пэўныя даброты і інтарэсы асобы. Парушенне закону-парушэнне волі босскай. Пакаранне-збавенне ад грахоў. Пакаранні асноўныя: штраф на карысць дзяржавы іпацярпелага, турэмнае зняволенне, цялесныя пакаранні, смяротная кара. Дадатковыя: штрафы, вываланне, пазбаўленне правоў, пакаянне, выгнанне з гарадоў. Ацяжарваючыя абставіны: -на праезжай дарогі, пры лвары гаспаларскім, на месцы судовым, у рушэнні, вечарам або ноччу.