Ортағас.Мұсылман филос.

Ортағас.мұсылман филос-да ғылым салалары(медицина, астрономия,психология,оптика,алгебра т.б.) едәуір қарқынмен дамыды. Ең алғашқы мұылман философы:Әл-Кинди.Еңбегі: « Аристотель кітаптарының саны жөнінде және филос-ны меңгерудің шарты». Құдай мәселесі, ақыл-ой мәселесі мен филос-ның мәнін анықтау, ғылымдарды классификациялауды қараст. Әл-Бируни жердің айналуы жайында айтқан. Әл-Араби «жетілген адам» мәселесін қараст. Шығыс перепатетиктері(Аристотель ілімін жалғаст.):Әл-Кинди, Ибн-Сина, Ибн Рушд т.б. Ибн-Сина Бат.Европаға Авиценна д. атпен белгілі. Ибн-Сина Әл-Фарабидің кейбір идеяларын жалғаст.:эманация(құдайдың әлемге әрдайым әсер етуі), ақыл-ой туралы.Филос-я–ақыл-ой, дәлелге негізделген шындық, ал теологиялық білім сенімге сүйенеді. Еңбегі: «Сауығу кітабы», «Медицина каноны». Ибн Рушд Испанияда өмір сүрген. Ол Бат.Европаға Аверроэс д. атпен белгілі. Еңбегі: «Жоққа шығаруды жоққа шығару».

Түркі дүниетанымы.5-15ғ.Ғ.

Түркі дүниетанымы Ортағас.мұсылман филос-ң жалғасы болып таб. А.Яссауи, Ж.Баласағұн, М.Қашқари, Әл-Фараби, Қорқыт т.б. А.Яссауи суфизмнің негізін салушы. Суфизм–(гр.т. жүннен тоқылған шекпен) немесе адам жанының құдаймен бірігуі. Еңбегі: «Даналық кітабы». Ж.Баласағұн. Еңбегі: «Құтты білік» еңбегінде моральдық этикалық мәселені қоғамдағы саяси дағдарысты қараст. «Әл-Фараби Аристотельден кейінгі 2-ші ұстаз. Еңбегі: «Қайырымды қала тұрғындары», «Бақытқа жол сілтеу», «Музыканың үлкен кітабы» т.б. Әл-Фараби филос-ясы пантеистік(Құдай мен табиғаттың қатар қарастырылуы) негізде қараст. Қорқыт мәңгілік өмірді рухани өмірден іздеді.(яғни, мәңгілік күйлері, асыл ойлары).

Қайта Өрлеу Дәуірі филос.15-17ғ.Ғ.

Қ.Ө.Д. филос-на 3 сипат тән. 1.Антропоцентризм – адам ең жоғарғы құндылық. 2.Гуманизм–адамгершілік. 3.Өнер. Гуманизмнің негізін салған: Ф.Петрарка, Пикоделла Мирандолла. Н.Коперник гелиоцентристік(жердің күнді айналуы) теорияның негізін салушы. Дж.Бруно Табиғаттан тыс, одан жоғары тұрған Құдай жоқ деп есепт. Г.Галилей күн бетіндегі дақты ашты, инерция заңын ашты. Н.Кузанский натурфилос-қ, пантеистік бағыттың негізін салды.Ол дүниенің шексіздігін уағыздады. Таным алдымен сезімнен баст., одан ойлаумен толықт. Бұл 2 процесс ұдайы бірлікте., сана бәрінен жоғ. тұрады. Еңбегі: «Шындықты алдын ала болжау» атты еңбегінде әлемнің қйшылықта тұратынын айтқан.

Н.Макиавелли қоғамдағы әлеуметтік мәселені зерт. Еңбегі; «Тақсыр».

Т.Мор,Т.Кампанелла утопист(арман,қиял) ойшылдар. Т.Мор Еңбегі: «Белгісіз утопия қаласына жасаған саяхаты туралы». Т.Кампанелла Еңбегі: «Күн қаласы».

Жаңа дәуір филос.15-18ғ.Ғ.

Жаңа дәуір филос-да 2 бағыт п.б. Эмпиризм (тәжірибе) және рационализм (ақыл, сана). Ф.Бэкон–материалист, эксперименттік ғылымның негізін салушы. Эмперизм, индукция әдістерінің негізін салды. «Білім- күш, күш-білімде». Дүниені дұрыс танып, жалған пікірден азат болу үшін, 4 түрлі елестен құтылу қажет. 1.Адамның жеке басына тән елес. 2.Үңгір елесі. 3.театр 4.базар. «Жаңа Органон». Еңбегінде табиғатты негізгі зерттеу нысаны етіп алады. Р.Декарт рационалист. Дедуктивтік әдістің негізін салды. «Мен ойлай аламын, олай болса өмір сүремін». Еңбегі: «Әдіс туралы ойлау». Декарт дүниені 2 субстанциядан тұрады.1.материалдық.2.идеалдық. Декарт «білім туа п.б.» деген. Т.Гоббс қоғам мен адам мәселесі туралы тың ойлар көтерді. Еңбегі: «Левиафан»-саяси-әлеу-к шығарма. Бұл еңбегінде қоғамды 2 дәуірге бөліп қараст.1.табиғи дәуірде «адам - адамға қасқыр» деп айтты.2.азаматтық дәуірде «қоғамдық келісім» теориясының негізін салды. Спиноза еңбектері: «Этика», «Құдай». Спиноза субстанцияны-табиғатты біреу деп уағыздады. Оның принципі монистік. Бұл принцип бойынша табиғат жалғыз-біртұтас зат. Дж.Локк еңбегі-«Адам ақыл-ойының тәжірибесі туралы». Локк Декарттың «білім туа п.б.» деген идясын сынға алып, сезімде жоқ нәрсе ақылда болуы мүмкін емес дейді. «Адам санасы-таза тақта». Беркли ол субъективті идеалист, материяны мойындаған жоқ. Еңбегі: «Адамдық біліктің бастамасы жайлы трактат». Юм агностик. Ол дүниені танып білуге болмайды дейді. Еңбегі: «Адам табиғаты жайлы трактат». Лейбництің басты еңбектері: «Адам зердесінің жаңа тәжірибелері», « Монадология». Монада- қарапайым, дара. Лейбництің таным теориясындағы негізгі мәселенің бірі-дамушы сана туралы. Сана әрдайым даму үстінде. Барлық затқа дем беретін, оларды қозғайтын рухани күш-монада. Әрбір жеке монада, яғни рухани атом.Сана–монаданың сыртқы көрінісі.