2.13Суреті

Температуралық кернеулердің s_t шамалары әлдеқайда үлкен болуы мүмкін. Сондықтан, температуралық кернеулерді төмендету үшін конструкцияларда арнайы температуралық зазор (тігіс) қалдырылады.

Егер конструкция элементтерін дайындаған кезінде элементтерінің біреуі жобаға сәйкес орындалмаса,жүйені жинағанда ол элементтер деформацияланады,немесе сол элементтерде қосымша ішкі күштері пайда болады деп айталамыз. Конструкция элементтерін жобаға сәйкес келмеуі D монтажды фактор деп аталады ,осы жағдайда пайда болған ішкі күштері мен кернеулері монтажды күштері мен монтажды кернеулері деп аталады. D шамасын өзгертіп отырып, конструкция элементтеріндегі ішкі күштері мен кернеулерін можно искусственно регулировать усилия и напряжения в элементах конструкций.

§ 2.8. Созылу және сығылу кезіндегі материалдар кедергісінің негізгі есептеу өрнектері

№ п/п	Шаманың немесе шарттың атауы	Белгілеуі	Өрнегі
1.	Бойлық күші	N	Кесілген бөлшектің тепе-теңдігінің теңдеуі
2.	Тік кернеуі	s	s = N/A
3.	Абсолюттік ұзаруы	Dl	Dl = l¢ - l
4.	Салыстырмалы бойлық деформациясы	e	e =
5.	Гук заңы		s = e Е Dl =
6.	Бойлық және көлденең деформациялар араларындағы тәуелдік		e¢ = - n e
7.	Беріктік шарты		s = N/A £ sadm
8.	Көлденең қималардың орын ауыстыруы	w
9.	Қатаңдық шарты		emax £ eadm D lmax £ D ladm
10.	Деформацияның потенциалдық энергиясы	U

Бақылау сұрақтары:

1. Ауданның статикалық моменті дегеніміз не? Өлшемі қандай?

2. Орталық өстерге қатысты ауданның статикалық моменті қандай?

3. Салмақ центрінің координаттары арқылы ауданның статикалық моменті қалай есептеледі?

4. Өстік,полярлық,центрдентепкіш инерция моменті дегеніміз не?Өлшемі қандай? Таңбалары қандай?

5. Координат өстерін параллель көшіргенде инерция моменттері қалай өзгереді?

6. Координат өстері бұрылғанда инерция моменттері қалай өзгереді?

7. Қай өстер бас инерция өстері деп аталады? Олардың орналасуы қалай анықталады?

8. Қандай моменттер инерция бас моменттері деп аталады? Олар қалай есептеледі?

9.Тіктөртбұрыштың,дөңгелектің,сақинаның,үшбұрыштың инерция моменттері қалай есептеледі?

10. Инерция радиусы дегеніміз не?

11. Күрделі фигуралардың,таптау кескіндердің инерция моменттері қалай есептеледі?

3 Тарау. Жазық қималардың геометриялық сипаттамалары

§ 3.1. Негізгі түсініктер

1М. Бір ұшы қатаң бекітілген тіктөртбұрыш қималы сырықтың бос ұшында қадалған F күші әсер етеді. 3.1 а – б суреттерінде қиманың күштің әсер ету сызығына қатысты орналасуы және сырықтың деформацияланған өсі көрсетілген.

Келтірілген мысал, сырық өлшемі және әсер етуші күш өзгерілмей,тек қиманың F әсер ету сызығына қатысты орналасуы өзгерсе, сырықтың деформациясы өзгергенін, көрсетеді.

Жазық фигураның координат өстерге қатысты орналасуына тәуелді геометриялық сипаттамаларын енгізейік (3.2суреті):

А ауданының х және у координат өстеріне қатысты статикалық моменттері деп келесі өрнектермен анықталатын шамалар аталады:

(3.1)

Ауданның статикалық моменттерінің өлшемі-см³, мм³, м³.

Егер жазық фигураның салмақ центрі белгілі болса,онда статикалық моменттер S_x, S_y салмақ центрінің координаттары х_с, у_с және фигура ауданы А арқылы есептеледі

S_x = Ау_с, S_y = Ах_с. (3.2)

Егер жазық фигураның салмақ центрі С арқылы х₀, у₀,координат өстерін (орталық өстері) өткізсек,онда орталық өстерге қатысты А ауданының статикалық моменттері нөлге тең.

А ауданының х және у координат өстеріне қатысты инерция моменттері деп келесі өрнектермен анықталатын шамалар аталады:

Жазық фигураның полярлық инерция моменті деп келесі шама аталады

(3.4)

J_x + J_y = J_r. 3.3 суретінен көрінеді.

Жазық фигураның центрдентепкіш инерция моменті деп келесі өрнекпен анықталатын шама аталады

(3.5)

Барлық инерция моменттерінің өлшемі – м⁴, см⁴, мм⁴. Келтірілген анықтамалар бойынша J_r, J_x, J_y тек оң таңбалы, ал S_x, S_y,J_xy оң,теріс және нөлге тең болуы мүмкін.