1.2 Шет мемлекеттердің салық жүйелерінің ерекшеліктері

Ресей Федерадиясының салық салу ерекшеліктері  Жеке тұлғалардың табысына салық салу объектісі болып оның алған табысы табылады. Табыс төлеудің кең тараған тұрі- ақшалай және натуралды төлем түрлері. Сонымен қатар салық салу мақсаты үшін материалды түрде алынған табыстар да есептеледі. Алғаш рет материалды пайда түрінде табыс жеке тұлғалардың жиынтық салық салу табысы құрамына 1997 жылдан бастап есептелді. Материалды пайда түріндегі табыстың ерекшелігі оның анықталуының есепті сипаты, яғни табысты алуда ақшалай және материалды төлеу түрлерінің болмауы. 1996-2004 жылдар аралығында материалды пайда табыс салығын салу мақсатымен келесі негіз бойынша есептелді:  1) жеке тұлғаға банктегі салымдары негізінде төленетін пайыздар рубльдік салымдар бойынша рефинанстық ставкадан асса, ал шетел валютасымен салымдар бойынша-жылдық 15%. Материалды пайда-бұл банктік салым келісімінің шартымен сәйкес салымдар бойынша есептелген табыс соммасы мен рефинанстық ставкадан шығатын соммалар арасындағы оң айырма ретінде қарастырылады. Табыс салығы 15%-дық мөлшермен есептеледі  2) егер еркін сақтандыру келісімі бойынша сақтандыру төлемдері сақтану шығымен салынған сақтандыру соммасынан асса. Мұндай жағдайда материалдық пайда 15%-дық мөлшермен есептеледі.  3) егер жеке кәсіпкерлер ұйымынан алынған заңдық құралды жеңілдік шартымен алынса.  Жеңілдіктің қолдану мәні-бұл тұлғалардың Ресей Банкі белгілеген ставканың 213 бабын зайымдық құралдарды қолдану үшін төлемі. 2005 жылдың қаңтарынан , яғни Ресей Федерадияның салық кодексінің 2 бөлімі күшіне енген кезде, сонымен қатар салық кодексінің «Жеке тұлғалар табысына салық салу» атты 23 бөлімі әрекет еткен түста материалдық пайда түрінде жеке тұлғаның алған табысы салық салу объектісі болып саналады.  Бұрыңғы Ресей Федерадияның «Жеке тұлғалар табысына салық»атты заңының қазіргі әрекет етуші салық кодексінінен айырмашылығы -онда материалдық пайданы салық салу мақсатына негізделуі. Жалпы материалдық пайда түріңде алынған салық төлеушілердің табысына мыналар жатады:  1) салық төлеушінің ұйым немесе жеке кәсіпкерден алған зайымдық құралдарын қолдануға төлейтін пайыздарын үнемдеуден алатын материалдық пайда.  2) салық төлеуші қатынасында өзара тәуелді болып табылатын жеке тұлға, ұйым немесе жеке кәсіпкерлерден азаматтық-құқықтық келісім бойынша тауарларды алудан түскен материалдық пайда.  3) бағалы қағаздарды иемденіп алудан түскен материалдық пайда. Материалдық пайда түріндегі салық төлеушінің табысын алуда салық базасы былай есептеледі:  а) Ресей Федерадиясының ұлттық Банкі белгілеген әрекет етуші рефинанстық ставканың рубльде есептелген зайымдық құралдары қолдануда төленетін пайыз соммасының келісім шарт негізіндегі есептелген пайыз соммасына асуы ретінде.  б) жылдық 9 пайызынан шетел валютада есептелген зайымдық құралдарды қолдануда төленетін пайыз соммасының келісімшарт негізіндегі есептелген пайыз соммасынан асуы ретіндегі анықталады.  Салық төлеушімен материалдық пайда түрінде анықталған табысты алу барысында салық базасы салық төлеуші қатынасында өзара тәуелді болып табылатын тұлғаларға (жалпы жағдайда салық төлеуші қатынасында өзара тәуелді болып табылмайтын тұлға ) өткізілетін бір түрі бойынша тауар баға сының салық төлеушіге өткізілген бір түрі бойынша тауарлар бағасынан асуы ретіңде анықталады [9].  Материалдық пайда дегеніміз-салық төлеушінің ұйымдар мен жеке кәсіпкерлерден алынған зайымдық құралдарды қолдану үшін пайыздарды үнемдеуден алынатын материалдық пайда Ресей Федерадиясының азаматтық кодексінде несиелеудің негізгі заңды түрлері негізіне мыналар алынады: зайым, несие, тауарлы және коммерциялық несие.  Материалды пайданы анықтау міндеті зайым мөлшері мен оның алыну мөлшеріне байланыссыз себебі ол белгілі құралдарды қолданғаны үшін қойылатын пайыз көлеміне негізделеді. Егер салық төлеуші зайымдық құралдарды қолданғаны үшін Ресей Банкі бекіткен ставканың 3/4 бөлігінен рубльде кем емес мөлшерін төлесе,онда материалдық пайда салық салу мақсаты үшін анықталады, ол егер зайым шетел валютада алынса,онда жылдық 9%-дан кем емес мөлшерде төлейді.  Материалдық пайда Ресей Банкі бекіткен ставканың 3/4нен есептелген пайыз соммасы мен зайымның келісімшартынан есептелген пайыз соммасы соммасы арасындағы айырма ретінде анықталады. Материалдық пайда анықтаудың ұсыныстары:  1) егер зайымдық құралдар рубльден алынса: Мв= Зс*І/к (3/4 Ср-Пр) мұндағы Мв-материалдық пайда, Зс-зайымдық құралдар, Ср-Ресей Банкімен белгіленген рефинанстық ставка, Пр-зайым келісімшартымен сәйкес зайымдық құралдарды қолданғаны үшін төленетін пайыздарды-зайымдық құралдары қолданыста болған күндер саны, К-есепті жылдағы күндер саны ( 365 немесе 366);  2) егер зайымдық құралдар шетел валютасында алынса: Мв= Зс*1/к(9%-Пр). Егер пайызсыз зайым келісімі негізінде зайымдық құралдар алынса, онда жоғарыдағы есептеулерден пайыз көрсеткіші (Пр) есептен шығарылады. Зайымдық құралдарды қолданғаны қойылатын пайыздарды үнемдеуден материалдық пайданы алуда салықтық базаны анықтау салық төлеушімен дербес жүргізіледі. Салық кодексіне сай материалдық пайда соммасына Ресей

Федерадиясының резидентгері үшін 35% -дық ставкамен, ал Ресейлік салық резиденттері болып табылмайтын тұлғаларға 30%-дық ставкамен салық салынады. Мысал: ұйым жұмыскері 6 айлық мерзімге жылдық 12%-н 2005 жылы 20.000 рубль соммасындағы құраддар алды. Келісім бойынша зайым соммасын қайтару мен пайыздарды төлеу 6 айлық мерзім бімкеннен кейін жүзеге асады. Келісім жүзеге асырылған мерзімге Ресей Банкінің рефинанстық ставкасы 25 %-ды құрады. Салық кодексінің 3 бабына сай салық салу мақсатыңдағы материалдық пайда былай анықталады: 20.000*183/365*(18,75%-12%)= 676,85 рубль. Есептелген материалдық пайдадан 237 мөлшеріндегі ( 676,85*35%) 35% ставка бойынша жеке тұлғалар табысына салық шегеріледі.  Жеке тұлғалардан, ұйымдар мен жеке кәсіпкерлерден тауарларды (қызмет, жұмыс) бойынша азаматгық-құқықтық келісім негізінде салық төлеушілер мен алынған материалдық пайда салық кодексімен қарастырылған жаңалықтардың бірі. Мұнда материаддық пайда тауар өткізілетін баға мен салық төлеушіге тауарларды өткізу бағасы арасындағы айырма ретінде анықталады.

Материалдық пайда түріндегі табысты алудың нақты мерзімі болып тауарды алу немесе иемдену мерзімі табылады. Егер салық төлеуші Ресей Федерадияның салық резиденті болып табылса, ал егер салық төлеуші Ресей Федерадияның салық резиденті болып табылмаса, оңда материалды пайда 30%-бен салынады. Егер салық төлеуші салық агенті болып табылмайтын жеке тұлғадан тауар алса, онда материалды пайдадан салықты салық төлеуші дербес есептейді және салық кезеңі біткеннен кейін тіркелген жері бойынша салық органына салық декларациясын табыс етеді. Мысал: жићаз сатумен рефи айналысатын кәсіпорын өз жұмыскеріне жићазын 15.000 рубльге сатты, ал шет адамдарға бұл жићаз 29.000 рубль құнымен сатылады.

Жұмысшы немесе кәсіпорын сот шешімі бойынша өзара байланысты және өзара тәуелді болды. Кәсіпорын мұндай жағдайда салық агенті ретінде өз жұмыскерімен алынған материалды пайданы, одан жеке тұлғаға салынатын салықты анықтап, оны бюджетке аударуы тиіс. Материадды пайда 14.000-ға тең  ( 29.000-15.000), ал 13%-бен есептелген салық соммасы 820 рубльге тең  ( 14.000*13%) [10]. Мысал: 2005 жылдың 3 қаңтарында жұмыскер ұйымнан 30.000 рубльге тең жылдық 11%-бен мерзімі 2 жылға тең зайымдық құралдар алды.  Зайым келісімі бойынша зайым соммасын қайтару, одан қолданғаны үшін пайызын төлеу 2 жыл мерзімі өткеннен кейін жүзеге асырылады. 2005 жылы зайымдық құралдарды қолданғаны үшін пайыздар төлеу жүзеге асырылмасада салық төлеуші 2005 жылдың 31 желтоқсанында 2306,4 рубль соммасыңдағы, яғни (30.000*362/365*(18,75%-11%) материалды пайданы анықтап алуы тиіс.  Бағалы қағаздарды иемденіп алудан алынған материалды пайда: мұндай пайданың анықталуы кодекстің 212 бабнда қарастырылған. Салық төлеуші мен мұндай табыстың алынуы кезіңдегі салық базасы бағалы қағаздың нарықтық соммасы мен бағалы қағаздарды алумен байланысты шығындардың нақты соммасы арасындағы айырма. Федералды заңмен кодексте енгізілген толықтырулар мен өзгертулері нәтижесінде бағалы қағаздар иемденіп алудан материалды пайданы анықтауда нарықтық баға бағалы қағаздардың нарықтық бағасы толқуының шекті шекарасын есепке алумен белгіленеді. Бағалы қағаздардың нарықтық бағасын анықтыудың тертібін бекіту және бағалы қағаздардың нарық бағасы толқуының шекті шекарасьш анықтау бағалы қағаздар нарығын реттеуді жұзеге асыратын федералды органға жұктеледі. 06.12.98 жылдан бері эммисиялық бағалы қағаздарды өткізудегі қаржы нәтижесін анықтау үшін бағалы қағаздардың нарық бағасы толқуының шекті шекарасы 19,5%-мөлшеріңде анықталады.  Сауданы ұйымдастырушы арқылы айналымға жіберілген эммисиялық бағалы қағаздардың нарық бағасы былай анықталады:  1) егер сауда құның ағымында сауданы ұйымдастырушымен 9 және одан да көп келісім жасалса, онда бір бағалы қағаздардың орташа тартылған бағасы ретінде анықталады.  2) егер сауды құның ағымында 10 келісімнен кем келісім жасалса, онда сауда құнының соңғы 10 құнынде 10 келісім бойынша тартылған бағасы негізіңде анықталады. Егер салық төлеуші Ресей Федерадияның резиденті болып табылса, онда бағалы қағазды иемденіп алудағы намыстық став-материалды пайда түрінде алынған жеке тұлғаның табысына 13% ставкамен, ал егер салық төлеуші резидент болып табылмаса, онда табысқа 30%-бен салық салынады.  Салықты есептеу, ұстап қалу және бюджетке аудару салық агентімен жүзеге асады. Егер салықты ұстап қалу мүмкін болмаса (салықты ұстап қалуы мүмкін кезең 12 айдан асады), онда салық агенті бұл жағдай туралы тіркелген жері бойынша салық органын жазбаша хабар етеді. Мысалы: акционер нарықтық бағасынан 30% төмен акцияны сатып алу құқығын пайдалана отырып құны 70 рубльге тең 10 акция иемденіп алды. Бағалы қағазды иемденіп алудан түскен материалды пайда 300 рубльді ((100-70)* 10) құрады. Бұл пайдаға салық агентімен алынған салық мөлшері 39 рубльді құрады (300*13%).