Сын есiмдердiң екi тобы

Nom.sing тектiк жалғауларына қарай сын есiмдер латын тiлiнде екi топқа бөлiнедi. Қай топқа жататындығына қарай жiктеулерi анықталады.

I топқа бiрiншi және екiншi жiктеу түрлерiндегi сын есiмдер жатады. Олардың жалғаулары атау септiгiнде – us (er),-a,- um болып келедi.

Ал II топқа үшiншi жiктеу түрлерiндегi сын есiмдер жатады.

Олардыњ жалѓаулары атау септігінде - is, e болады.

Nom. Sing. жалғаулары

Сөздік формасы

us, a, um,

er, a, um,

ІІ – топ

er, is, e,

is,e,

s, x

І – топ

longus, longa, longum, liber,

libera, liberum, dexter,

dextra, dextrum

saluber, saluberis, salubre,

frontalis, frontalis, frontale,

simplex, simplex, simplex,

Сын есiмдердiң жiктелуi

1. I топтағы сын есiмдер I – II жiктеулерде жiктеледi m - тегi – us, f тегi – a, n- тегi um

Мысалы: m m │ n n │ f f

Nom. Longus, dexter, │ longum, dextrum, │ longa, dextra

Gen. longi, dextri, longi, dextri, longae,dextrae

2-топтағы сын есiмдер 3-жiктеуде жiктеледi.

Gen sing 3-текте бiрдей болады.

m f n

Nom frontalis, simplex; frontalis, simplex; frontale,simplex;

Gen frontalis,simplicis; frontalis simplicis; frontalis simplicis;

Сын есiм жалғауларымен танысқаннан кейiн олардың зат есiмдерiмен қалай байланысатынын бiлу үшiн мынандай ереженi есте сақтау керек.

1.

сөздік формасын анықтау керек

2.

зат есім тегін анықтау керек

3.

сын есім зат есіммен сәйкес тегін алу керек

4.

Nom. sing.

ќою керек

  

5.

зат есім жіктеуін анықтау қажет

6.

сын есім жіктеуін анықтау керек

7.

терминді ќажет

формаға қою

Мысалы: көлденең байлам.

1. Алғашқы формасын анықтаймыз: кiм? Не? жек. түрi -Nom.sing.

2. Зат есiм сөздiк формасы: processus, us, um.

3. Тегiн анықтаймыз: m.

4. Сын есiм сөздiк формасы: transversus, a, m.

5. Қажет сын есiмдi аламыз: transversus.

6. Байланыстырамыз: processus transversus.

IV. Сөздiк формасын аяқтаңдар.

Transversus, spinosus, cervicalis, osseus, spinalis, ethmoidalis, latus, obliquus, costalis, vertebralis, zygomaticus, orbitalis.

Longus, costarius, palatinus, sphenoidalis, frontalis, articularis, nutricius, ovalis, pelvinus, cerebralis.

Medianus, thoracicus, spongiosus, pterygoideus, mastoideus. Jugularis, temporalis, parietalis, basilaris, occipitalis.

V. Аударып, әр сөздiң сөздiк формасын анықтап, схемасын сызыңдар.

Substantia compacta et substantia spongiosa, os temporale, columna vertebralis, foramen vertebrale, facies articularis, processus articularis, processus transversus, foramen tranversarium, cornu sarcale, crista sacralis, foramen sacrale pelvinum, os sacrum, linea transversa, porus acusticus externus, sutura squamosa, palātum durum, palātum molle, protuberantia occipitalis externa, vena cava.

VI.Gen.Sing – iлiк септiгiне қойып, сөздердi аударыңдар.

Spinosus (m), spinosa (f), spinosum (n), spinalis (m), spinalis (f), spinale (n), costarius (m), costaria (f), costarium (n), costalis (m), costalis (f), costale (n), transversus (m), transversa (f), transversum (n), transversalis (m), transversalis (f), transversale (n), osseus (m), ossea (f), osseum (n), ethmoidalis (m), ethmoidalis (f), ethmoidale (n), pterygoideus (m), pterygoidea (f), pterogoideum (n), sphenoidalis (m), sphenoidalis (f), sphenoidale (n).