1. Зат есiмнiң сөздiк формасы

1. Латын тiлiнде зат есiмдердiң сөздiк формасы, яғни сөздiкте жазылу түрі 3 бөлiктен тұрады: 1) атау септiгiндегi формасы толық жазылады. 2) iлiк септiгiнiң жалғауы көрсетiледi. 3) тегiнiң белгiсi (яғни m,n,f ) берiлдi.

Мысалы: Атау Iлiк Тегi Мағынасы

Costa ae f қабырға

Musculus i m бұлшық ет

sternum i n кеуде

2. Зат есiмнiң жiктелуiн анықтау

Жiктеулер белгiсi – бұл жекеше түрдегi iлiк септiгiнiњ жалғаулары. (Gen. sing).

Iлiк сеп. Жiк.

аe I

i II

is III

us IV

es V

Мысалы: costa , ae f I sulcus, i m II , septum i n II скл., canalis , is m III , duсtus,us m, cornu, us n , facies, ei V

3. Зат есiмнiң негiзiн анықтау

Сөз негiзi – бұл сөздiң жалғаусыз бөлiгi. Зат есiмнiң негiзiн анықтау, оны түрде, септiкте дұрыс өзгерту үшiн және одан басқа сөздер түзу үшiн керек.

Зат есiмнiң негiзiн анықтау үшiн, оның жалғауын алып тастау керек.Мысалы:

Сөз Негiзi

Arteria arteri

Musculus muscul

Facies faci

Бiрақ кейбiр зат есiмдердiң жалғауларын алып тастау арқылы негiзiн анықтау мүмкiн емес. Себебi 3 жiктеудегi зат есiмдер негiзiнiң бiр бөлiгi iлiк септiгiнiң жалғауымен берiледi. Сондықтан ол зат есiмдердi iлiк септiгiне қойып, iлiк септiгiнiң жалғауын алып тастап, негiзiн анықтайды.

Мысалы: Атау Iлiк Негiзi

corpus corporis corpor

foramen foraminis foramin

4. Зат есiмнiң тегiн анықтау (род m, f, n)

Зат есiм тектерiнiң белгiсi - атау септiгiнiң жалғаулары.

А) Егер сөз атау септiгiнде us, er жалғаумен аяқталса, m - тегiне жатады.

Б) Егер um, on, u жалғаумен аяқталса, n - тегiне жатады.

В) Егер a, es жалғаумен аяқталса, f - тегiне жатады.

Бiрақ III жiктеудегi зат есiмдердiң жалғаулары әртүрлi болып келедi. Бұл зат есiмдердi бiз III жiктеудi өткен кезде жеке қарастырамыз.

I. Сөздердiң жалғауларына қарап қай жiктеу түрiне жататынын анықтаңдер.

A. Septum; encephălon; nasus, i ; arcus, us; mandibula; cranium; incisura; skelěton; cornu por; palātum; lympha; concha; ductus, us; tuberculum; ramus, i; ganglion; vertebra; sinus, us; lamina; olecranon; maxilla; cerebrum; huměrus, i; meatus, us; clavicula; dorsum; processus, us; lingua; acromion; scapula; oculus, i; substantia.

B. Eminentia; brachium; tegmen; membrāna; recessus, us; digitus, i; fossa; aqu(a) e ductus, us; genu; porus, i; pecten; collum; vena; angulus, i; vestibulum.

C. Cementum; enamēlum; lingula; gallus, i; glandula; dentinum; bucca; frenulum; labyrinthus, i; malleolus, i ; papilla.

II. Сөйлемдердi аударып, әр сөздiң сөздiк формасын атаңдер.

A. Spina scapulae, skelěton membri, ossa cranii; crista tuberculi, caput fibulae, angulus mandibulae, basis cranii, tuber maxillae, sulcus sinus, facies (articularis) acromii, linea nuchae, corpus tibiae, septum nasi, processus (styloideus) radii, vena portae, fossa grandulae (lacrimalis), raphe palāti.

B. Chorda tympāni, os digiti, tuberositas ulnae, aqu(a)eductus vestibuli, caput radii, ossa trunci, trochlea humeri, incisura acetabuli, canalis nervi, sulcus promontorii, bulbus oculi, membrāna sterni, ligamentum patellae, angulus sterni.

C. Substantia fundamentalis dentini, cornu pulpae, sulcus papillae, crista galli, corpus linguae, musculus uvulae palantinae, dorsum nasi, agger nasi.