Сан есiм, үстеу, есiмдiк, шылау, жалғаулық Тақырыптың оқытылу мақсаты:

Болашақ мамандар осы тақырыптарды оқып түсiну арқылы рецептегi дәрiлердiң мөлшерiн, санын, берiлуiн қатесiз өз тәжiрибесiнде қолдана алуын; оның топқа бөлiнуiн, есiмдiктердiң рецепте қолдануын, үстеу мен жалғаулық шылауларды қатесiз оқып, жазуды үшiн бiлуi керек.

Сан есiм – Nomina numeralia

Латын сан есiмдері 4 топқа бөлiнедi.

1. Сандық түрi қанша? деген сұраққа жауап бередi.

2. Реттiк түрi нешiншi? деген сұраққа жауап бередi.

3. Бөлшек түрi қаншадан? деген сұраққа жауап бередi.

4. Үстеу түрi қанша рет? деген сұраққа жауап бередi.

Сандық сан есім:

1. unus, una, unu – бiр-1

2. duo, duo e, duru – екi-2

ІІІ. tres, tria – үш-3

IV. quattuor – төрт-4

V. quinque – бес-5

VI. sex –алты-6

VII. septem – жетi-7

VIII. octo – сегiз-8

IX. novem – тоғыз-9

10. decem – он-10

11. undecim – он бiр-11

12. duodecim – он екi-12

13. tredecim – он үш-13

14. quattuordecim – он төрт-14

15. quindecim – он бес-15

16. sexdecim – он алты-16

17. septendecim – он жетi-17

18. quoseviginti – он сегiз-18

19. undeviginti – он тоғыз-19

20. viginti –жиырма-20

21. unus et viginti – жиырма бiр-21

XXX – triginta – отыз-30

XL – quadraginta – қырық- 40

L – quinquaginta – елу-50

LX – sexaginta –алпыс-60

LXX – septuaginta – жетпiс-70

LXXX – octoginta – сексен-80

XC – nonaginta – тоқсан-90

C – ceptum – жүз-100

CC – duocenti – екi жүз-200

CCC – trecenti – үш жүз-300

CD – quadringenti – төрт жүз-400

D – quingenti - бес жүз-500

DC – sescenti – алты жүз-600

DCC – septingenti – жетi жүз-700

DCCC – octingenti – сегiз жүз-800

CM – nongenti – тоғыз жүз-900

M – mille – мың-1000

MM – duomille – екi мың-2000

Реттік сан есім

Primus, a, um – бiрiншi

Secundos,a,um- екiншi

Tertius,a,um- үшiншi

Quartus,a,um- төртiншi

Quintus,a,um- бесiншi

Sextus,a,um- алтыншы

septimus,a,um- жетiншi

Octavus,a,um- сегiзiншi

Nonus,a,um- тоғызыншы

Decimus,a,um- оныншы

Бөлектік сан:

1. singuli, ae, a – бiрден

2. bini, ae, a – екiден

3. terni, ae, a – үштен

4. quaterni, ae, a – төрттен

5. quini, ae, a – бестен

6. seni, ae, a – алтыдан

7. septeni, ae, a – жетiден

8. octoni, ae, a – сегiзден

9. noveni, ae, a – тоғыздан

10. deni, ae, a – оннан

Үстеу сан есімі:

1. semel – 1 рет

2. bis – 2 рет

3. ter – 3 рет

4. quater – 4 рет

5. quinguies – 5 рет

6. sexies – 6 рет

7. septies – 7 рет

8. octies – 8 рет

9. nivies – 9 рет

10. decies – 10 рет

Есiмдiк – Promonium

Өздік есімдік

І. жақ – ego - мен nos- біз

ІІ.жақ –tu - сен vos - сендер

ІІІ.жақ латын тілінде жоқ, оның орнына сол сөзі үш текте қолданылады.

Медицина терминалогиясында жиі қолданылатын есімдіктер:

1. pro me – өзiме (егер дәрiгер рецептi өзiне жазса)

pro auctore – авторға жазса

2. per se – таза түрiнде (дәрiгер дәрiгерлердiң физикалық - химиялық қасиеттерiн бiлгендiктен, оларға дәрiханадан дәрi таза түрiнде берiлуге болады.)

"per se"- сөзi рецептке жазылса, қолға беруге болады.

Iodum per se – йод таза түрiнде

Sulfur per –se – күкiрт таза түрiнде

3. Da tales doses – осы мөлшерде берiлсiн.

Мысалдар: Da tales doses 20- осы мөлшерде берiлсiн 20 дана.

Үстеу – Adverbium

Латын тiлiнде үстеу 2-ге бөлiнедi:

1. Өздік үстеу

2. сын есiмнен құралады. Үстеу қай уақытта, қай жерде, ненiң , қалай ғ болғандығын хабарлайды.

Бастапќы түрi :

ana - тең

ut – қалай

statim – тез, дәл уақытында

saepe – жиi

cito – тез, жедел

citissime – өте жылдам

quantum satis – қанша қажет болса

bis – екi есе

Құралған түрi:

Үстеу сын есiмнен құралады, I-II жiктеуде сөз негiзiнде "е" не "о" жалғау арқылы жасалады. Мысалы:

Rectus – recti, reсt, recte – тiке.

Citus - citi, cit, cito - тез.

III – жiктеуде сөз негiзiне "iter" не "er" жалғанады.

Simplex – жай.

Simpleciter - жайырақ.

Recens – recentis, recenter – жаңа дайындалған.