Грек – латын префикстерi

I. Латын: -ad, -ab Мыс: ad-ductio-әкелу, ab – oralis – ауыздан алыстату

Грек: аро as-sistens – ассистент (жанында тұрған).

Префикс	Мағынасы	Префикс	Мағынасы
Ad (ac,af,al,an,ap,as, At)	Бiрнәрсеге Жақындау,қосылу, Байланысу	Ad (abs, a) Ap (ap,apli)	Бiрнәрседен алыстау,басқа жаққа жылжу.

II. Латын: intra,intro; -extra,extero. Мыс: intra - abdominalis - құрсақ iшi.

Грек: endo,ento; -ecto,exo. Extra - uternus - жатыр сырты.

Intra, intro Endo, ento

Бiрнәрсенiң iшiнде, iшкi жағында.

Extra, extero, ecto, exo

Бiрнәрсенiң сыртында, сырт жағында

ІІІ. Латын: intra , sud ; -supra, super.

Грек: hupo; hyper, epi.

Intra, sub, Hypo, hyp

Бiрнәрсе астында төмен жақты

Supra, super, Hyper, epi.

Бiрнәрсе үстiнде, жоғары, жоғары жақта

Мысалы: infra-scapularis – жауырын асты.

supra-scapularis – жауырын үстi.

sub-acromialis – акромион астында.

hypo gastrium - құрсақ асты.

epi gastrium - құрсақ үстi.

IV. Латын: ante, prae, pro-post

Грек: pro -meta.

Ante prae Pro

Бiрнәрсе алдында, алдынғы жақта

Post Meta (met)

Бiрнәрсе артында, артқы жақта

Мысалы: antebrachium – иық алды Post-natalis – туғаннан кейiн

Prae-senilis – кәрілiк алды Met encephalon – артқы ми

V. Латын – inter.

Грек – messo, dia

Inter Messo, mes, dia, di

Бiр нәрсе арасында, ортасында, Ортаңғы аралық

Мысалы: inter-muscularis – бұлшық ет аралық.

Meso-derma – ортаңғы қабат.

di-encephalon – аралық ми.

NB – көңiл бөлiњдер.

Сөз құраушы негiзге жалғанған meso – префиксi iшкi мүшенi бiлдiрген кезде, сол мүшенiң шажырқайы атауын бередi. Мысалы: meso-colon – тоқ iшек шажырқайы; meso-gastrium – асқазан шажырқайы.

VI. Латын – cireum

Грек – peri: para.

Cireum, peri, Para, par

Бiр нәрсенiң айналасында, жан-жағында, бiр нәрсенiң қасында.

Мысалы: cireum-analis – артқы тесiк айналасы,

peri-arterialis – артерия айналысы,

para-metrium – жатыр айналысы клетчаткасы.

NB – көнiл бөлiњдер.

Peri- префиксi мүше атауымен қолданған кезде "сыртқы қабығы" деген мағына бередi. Мысалы: peri-metrium – жатырдың сероздың қабығы. Para- префиксi iшкi мүше атауымен қолданған кезде, мүшенiң сыртқы және айналасындағы жасушаны бiлдiредi. Мысалы: para-nephritis – бүйрек айналысы жасушаның қабынуы.

Para- префиксiнiң екiншi мағынасы - "ауытқу". Мысалы: para-acusis дұрыс естiмеу.

VII. Латын: trans.per.

Грек: dia.

Trans Per, dia

Бiрнәрсе арқылы Бiрнәрсенiң артқы жаѓы

Мысалы: trans-thoracalis – кеуде клеткасы арқылы өту.

trans-fusio – қан құю.

Pertubatio – жатыр түтігін үру

Dia-rrhoea – iштiң өтуi.

VII. Латын: retro, re

Retro- Re-

Бiр нәрсенiң артқы жағында орналысу. Кейiн қарай бағытталу. қалпына келу, қайталану қарымта қайтару, қарсы әрекет жасау

Мысалы: retro-nasalis – мұрын арты.

Retro-versio – артқа бұрылу.

Re-animatio - қайта өмiрге келу.

IX. Латын: con

Грек: sуn

Con-(com,cor,col,co). Syn-(sym, sy).

Бiрнәрсемен бiрге байланасу Бiрге әрекет ету

Мысалы: con-junctiva – көздiң байланыстырушы қабығы.

Cor-reсtio – түзету.

Sуn-apsis – екi нейронның бiрiккен жерi.

Sуm-biosis – екi организмнiң бiрге өмiр сүруi.

X. Латын: contra-

Грек: anti-

Contra, anti, ant-

Ќарама-қарсы жағдай, қимыл.

Мысалы: contra-lateralis – қарама-қарсы жақта орналысу.

Anti-tragus - құлақ қалқаншасына қарама-қарсы.

ХІ. Грек: ana-cata.

Ana

Iс әрекетiң төменнен Жоғары бағытталуы

Cata

Iс әрекеттiң жоғарыдан төмен қарай бағытталуы.

Мысалы: ana crota – пульстiң төмен жоғары көтерiлуi.

Cata-crota – пульстiң жоғарыдан төмен түсуi.

ХІІ. Латын: in -ex

Грек: en -ee

In, im (i,i, ir,en,em)

Бiрнәрседе орналасу соған бағытталу iшiнде

Ex, e (ef) ee, ex

Бiрнәрседен сыртқа бағытталу сыртта

Мысалы: impressio- қысым

en-cephalon – ми (бастың iшiнде)

XIII. Болмау, жоқ деген мағынаны беретiн префикстер:

Латын: in.

Грек: a, an.

In (im, il, in, a, an)

Сөз қ±рушы негiздiң белгiсiнiң жоқ болуы немесе болдырмау.

Мысалы: im-potentia – белсiз.

Ir-regularis – тиянақсыз.

An-algesia – аурудың болмауы.

XIV. Грек: dys-eu

Dys

Бұзылу, қиындау, Ќызметенiң бұзылуы нормада сапалық және сандық ауытқуы

Eu

қызметiнiң қалыпты болуы: дұрыс; жақсы жағдайды

Мысалы: dys-tonia – тонустың бузылуы.

Eu-pnoe – тонустың дұрыс болуы.

XV. Латын: dis

Грек:

Dis (dif, di) dia

Бөлiну, ажырау, бөлшектену

Мысалы: dis-seminatio – ыдырау, тарау.

Dya-lysis – бөлiну

XVI. Латын: de, des, se.

De, des, se

Ажырау, алшақтау, жою. Сөз құраушы негiзге қатысты

Мысалы: de-pilatio – шашты алып тастау.

Des-infectio – заласыздандыру.

Se-paratio – бөлу.

I. Сөздердi аударып, префикстердiң мағынасын түсiндiрiңдер.

а)Infraorbitalis, supraclavicularis, infratrochlearis, supratrochlearis, interclavicularis, interosseus, intralobularis, intramuscularis, parasternalis, episternalis, suprasternalis, subcorticalis, subpleuralis, subduralis (ми ќабыѓы туралы), epitympanicus, endocervicalis, antenatalis, (лат.natus µмірге келу,туу), postnatalis, intranatalis, interalveolaris, intertarsea, subcutaneus, extrapulmonalis, extrapyramidalis, paravesicalis, submandibularis, retrobuccalis, premolares, adducens, (лат.duco ќуу, айдау), abducens, abductio, praeglaucoma, praecancerosus, perivascularis.

б) Adaptatio (лат. aptus ыњѓайлы), readaptatio, aggravatio, (gravis ауыр), applicatio(applico ќою), exhumatio (лат.humus жер), µлікті ќазап алу, decompensatio, desactivatio, absorptio (лат. sorbeo ж±ту, сіњіру), adsortio, praemorbidus (лат.morbus ауру), exenteratio, seu eventratio іш ќ±ралысын ашып алу, exarticulatio буындарды ажырату, exstirpatio (лат.stirps баѓананыњ түбірімен тµменгі бµлігі) мүшені толыќ алып тастау: synphalangia, dementia (лат.mens, mentis аќыл ой) –аќылсыз; diastole жүрек ќуысыныњ ырѓаќты кењейтуі, systole жүректіњ ырѓаќты тарылуы, diathermia терењ ±лпаларды ќыздыру, invasio (vado баѓытталу), disseminatio (semino егу), endemia (греч.demos аймаќ, ел, халыќ) белгілі жерде адамдар арасында белгілі аурумен ауру.

в) Empyema (греч. pyon іріњ)табиѓи ќуыстарда іріњніњ жиналуы; praesenilis, praeventivus - саќтаушы (греч. prodromos алѓа ±мтылу) алдын ала болжау , progrediens (gradior бару, шыѓу) µсуші, prolongatus созылуы, pronephros бүйрек алды, metaplasia (греч. plasis ќ±рылу) ±лпаныњ басќа ±лпаѓа айналуы.

г) Metathalamus, hypothalamus, epithalamus, epitympanum, epiphysis, (греч.phyo µсу), diaphysis, metaphysis, apophysis, decapitatio, decompressio (compressio ќысу), eutopia, (греч.topos орын), dystopia, revaccinatio, revaccinatio, reinfectio, regeneratio, degeneratio, antagonismus (греч. agon күрес),invalidus (validus күшті), conjunctiva, collectivus.

II. Сын есiмдердi аударыңдар.

Төменгi жақ асты, шүйде асты, тiл асты (жүйке), тiл асты (ағын), буын аралық, қабырға аралық, бұлшықет аралық, кеуде арты, үрт арты, құрсақ сырты, бұлшықет iшi, жиек үстi, кеуде үстi, кеуде асты, самай асты, омыртқа аралық, құрсақ арты, көмей арты, капсула iшi, кеуде iшi.

17 - сабақ

Тақырыбы: Ұлпалардың, мүшелердiң және жыныс мүшелерi атауларын бiлдiретiн грек-латын дублеттерi

Грек ТЭ	Латын сөзi	Мағынасы
Haemo, haemato, aeimia Histo, histio Myo, mysium Cyto, cytis Chondro Cele Neuro, neuri Adeno Angio Blasto, blastus Phlebo Teno Dermo, dermato, derma Uro, uresis, uria Chole, cholia Chylo, chylia Pyo Hidro Hydro Toxo, toxico, toxi Litho, lithiasis Onco Carcino Myelo, myelia Masto Oto,otia Ophtalmo, ophtalmia Sphygmo,sphygmia Gyno, gynaeco Andro, andria Paedia, paedo Geri, gero, geronto Topo Pharmaco Tricho, trichia Onycho, onychia Dacryo Sialo, sialia Corpo Galasto Lipo Op, opi, optico, opio Opsia Phaco,phakia Blepharo Kerato Phono,phonia	Sanguis, inis m Textus, us m Musculus, i m Cellula, ae f Cartilago, inis f Hernia, ae Nervus, i 1. Glandula, ae f 2. Nodus lymphatiaus Vas, vasis n Vasiculum, i n Germen, inis n Vena, ae f Tendo, inis m Cutis, is Urina,ae f Fel, fellis bilis Lympha, ae f Pus, puris n Sudor, oris m Aqua, ae f Venenum, i, n Calculus, i, m Tumor, oris m Cancer, cri m Medulla spinalis Mamma, ae s Auris, is f Oculus, i m Pulsus, us m Femina, ae f Mas, maris m Infans, ntis f Senex, icis m Locus, i m Medicamentum I n Capitus, i m Unguis, i m Lacrima, ae f Salvia, ae f Faeces, i m Stercus, oris n Lac, lactis, f Adeps, ipis f Visus,us m Lens,lentis Palpebra,ae f Cornea,ae f Vox,vocis f	Қан ұлпа (тiн) бұлшық ет, бұлшық еттiк клетка, жасуша шемiршек ісік, iсiну жүйке, жүйке жүйесi 1. Без, 2. Лимфа түйiнi 2. Аденоиттар тамыр (қан тамыры) іштегi ұрық көк қан тамыры сiңiр терi несеп, зәр, несептiк өт, өттiк лимфаға қатысты iрiң тер су, 2) сұйықтық у, улы тастың болуы iсiк рак, рактi iсiк жұлын немесе сүйектi ми әйел кеудесi, сүт безi құлақ көз пульс әйел еркек бала, балалық қарт, қарттық орын дәрi-дәрмек шаш тырнақ көз жас сiлекей, сiлiкейлi нәжiс сүт, сүттiк май, майлы көз, көздiк көз бұршақ қабақ көздiң мөлдiр қабығы дыбыс дауыс

 

 Функциональды және патологиялық жағдайларды, процесстердi