Күрделi сөздердi қысқарту

Егер бiр немесе бiрнеше сөздiң негiзi сөз негiзi құрамына түгел емес, қысқартылған түрде енген болса, ондай сөздердi қысқарған сөздер деп атайды. Егер күрделi сөздiң бiрiншi компонентi сын есiмнен тұрса, онда оның құрамындағы (о) id, ai/ar, os, ic жұрнақтары қысқартылады.

Tyroideus сын есiмiн tropus сөзiне жалғасақ , tyreotropus - қалқанша безге әсер етушi деген күрделi сөз жасалады, thyreotomia - қалқанша бездi кесу.

Мүшелер мен тiндер атаулары бiлдiретiн грек-латын терминдерi:

Splancho (splanchapl) Gastro, gastria (gastor, gastros) entero (enteron, entera pl)   laparo (lapare-шат.) procto (proctos) pneumo, pneumono (pneumon) nephro (nephros) spleno (splen) pyelo (pyelos) cysto (kystis-көпiршiк) cholecysto (chole-өт, +kystis-көпiрiшiк) choledocho (chole-өт, +doche-ыдыс) metro, metra, metrium hystero (hystera) omphalo (omphalos) typhlo (typhlon) cholangio (agreion) dacroyocysio (dakryon) colpo (kolpos) oophoro (oophoron) oo (oon) salpingo (salpinx, salpingos) trachelo (trachelos) orchi, orchidi, orchidia orchia (orchis)

Viscera pl Ventriculus, i, m Intestinum, i, n Intestina pl Intenstinum tenue Abdomen, iris r Anus, i m Rectum, in Pulmo, onis m Ren, renis m Lien, enis m Pelvis renalis Vesica, aef Vesica urinaria Vesica felea Ductus choledochus Uterus, im Umbilicus, i m Funiculus umbilicalis C(a)ecum, i n Ductus biliteri Saccus lacrimalis Vagina, ae f Ovarium, i n Ovum, i n Tuba uierina Tuba auditiva Cervix, icis f Testis, is m

iш құрылыс мүшелерi асқазан iшек iшектер жiңiшке iшек iш, құрсақ артқы қуыс тiк iшек өкпе бүйрек көк бауыр бүйрек астауы көпiршiк , қапшық қуық өт жалпы өттiк түтiк жатыр кiндiк кіндікше соқыр iшек өттiк түтiктер көз жас қапшығы қынап аналық без түқым жатыр түтiгi есту түтiгi жатыр мойны аталық жыныс безi, ен

I. Сөздердi аударып, жұрнақтар мағынасын түсiндiрiңдер.

1. Acidosis (acidum ќышќыл), coniosis (греч. konia шањ), pneumoconosis, ascaridosis, mycosis (греч. mykos сањырауќ±лаќ), fibrosis (байланыстырушы ±лпалар талшыќтарыныњ µсуі), osteofibrosis, enterogenus, tuberculosis, lymphologia, lymphocytus, lymphocytusis, lymphocytoma, lymphoma, morphinismus, mercurialismus (сынаќпен улану), prostatismus (синдром), arthrosis (буынныњ созылмалы ауруы), arthritis, ovocytus, nephrosis, nephritis, hepatosis (дисторофикалыќ µзгеру), hepatitis, cholangitis, spondylosis (дисторофикалыќ µзгеру), spondylitis, thrombosytosis, cretinismus (фр. cretin аќымаќ), amoebiasis, pyelitis, helminthosis, silicosis (silicium кремний), myocardium, myocardiosclerosis, myocardiofibrosis, oncologia, myositis, myoma, adenocarcinoma, ventriculitis, thrombosis, rhinitis, fibrosarcoma, thrombocytus, thrombocytosis, sarcomatosis (sacroma, atis n), myosarcoma, zoonosis, anthroponoses, haematogenus.

2. Omphalitis, typhiitis, oophoritis, dacryocysititis, trachelitis s. cervicites, salpingitis, orchitis, gonarthrosis, diverticulosis, (diverticulum дивертикул – ќуыс мүшелері ќабырѓаларыcыныњ шыѓыњќысы),diverticulitis, mastoiditis, thyreotoxicosis, sigmoiditis, thyreocytes, thyreoiditis, gigantismus, ureteritis, thymoma, adenocarcinoma.

3. Cheilosis,cheilitis, gingivitis s. ulitis, parodonitis, pulpitis, meoloschisis, meloplastica, uranoplastica, geniohyoideus, fluorosis, denioglossus, adontoma, glossoptosis, papillitis, cheilognathouranoschisis, sinusitis maxillaris s. highmoritis.

II. Терминоэлементтер мағынасын түсiндiрiңдер

1. Splanchnologia, gastroenterologia, intestinoplastica, ileocoloplastica, colpoperineotomia, laparotomia, laparothoracotomia, gastrectasia, bronchoectasis, vagotomia, spondylotomia, enteroptosis, proctospasmus, hydrotherapia, pneumonopexia, stenocardia, ileosigmostomia, pylorostenosis, choledochoplastica, phthisiatria, (греч. phthisis чахотка, туберкулез), choledochostomia, colostoma, colostomia, acroparalysis, choledoochogastrotomia, splenoptosis, hysteroscopia, tomographia, nephrotomographia, nephrotomia, splenitis, hepaticoduodenostomia, splenorrhaphia, osteomalacia, chondromalacia, splanchnoptosis, metroplastica, pancreatotomia, pancreatocholangiorentgenographia,thoracolaparotomia, thoracogastroschisis.

2. Salpingolysis, patellodesis, renoprivus, thyreoprivus, ovarioprivus, dacryocystographia, colporrhaphia, metreurynter, rhachischisis, salpingestomia, trachelotomia, rhachiotmia, thoracocentesis, cranioschisis, dacryocystostenosis, laparocentesis, arthrodesis, cardiorrhexis, spondylodesis, cholangioma, spondylographia, urethritis, hysterocervicotomia, ureterographia, ureterotomia, orchipexia, orchiectomia, diverticulectomia, salpingostomia, cholangitis, colpopexia, splenoportographia, osteolysis.

 

III. Аударыңдар

Ганренозды пневмония, беткейлiк шат грыжасы (iсiгi) залалды iсiк, альвеолярлы рак, терiлiк рак, кiлегей қабығы рагы, альвеолярлы саркома, гериорагикалық саркома, жедел аппендецит, серозды гепатит, бөкселiк грыжа (iсiк).

IV. Берiлген мағынамен терминдер жасаңдар

а). Омыртқа ауруы, бүйректi бекiту, бүйректiң төмен түсуi, жатырды алып тастау, бүйректiң сырт жағынан тесiк жасау, бүйректi кесу, тоқ iшектi бекiту, тоқ iшектi кесу, тоқ iшекке жасанды тесiк жасау, тiс iсiгi, тоқ iшектiң таралуы, көк бауырды бекiту, тiк iшек аймағының ауруы, шемiршектiң, мидың;

б) Қабыну: қынаптың, сигма тәрiздi iшектiң, қойнаудың; қынапқа пластикалық операция жасау, кiндiктi кесу, көз жас қапшығының қабынуы, көз жас қапшығының кеңейту, жатыр түтiгiнiң рентгенографиясы, жатыр түтiгiнiң қабынуы түтiгiне жасанды тесiк жасау, қынапты кеңейту, сүйектi талқандау, тiк iшектi кеңейтуге арналған құрал, омыртқаны талқандау.

16 - cабақ

Тақырыбы: Префиксация

Префиксация дегенiмiз - сөз түбiрiне префикстi жалғап, жаңа сөз жасау. Бұл кезде сөз мағынасы өзгермейдi, қайта оған қосымша ретiнде қайда орналасқанын, бағытын, өткен уақытын және болмауын, жоқ екендiгiн бiлдiретiн мағыналар бередi.

Кейбiр префикстердiң тiкелей мағынасынан басқа, екiншi мағыналары болады. Мыс: грек префиксi para – "айналасында, жанында" деген мағына бередi, екiншi мағынасы – "бiр нәрседен ауытқу, шегiну" болып табылады: para-nasalis мұрын айналасы, ал para-mnesia ақыл-естiң ауытқуын көрсетедi.

Морфологиялық пәндерде префикстер тiкелей мағынасында қолданылады. Ал мүшелердiң қызметiнiң бұзылуы, аурулардың патологиялық жағдайлары туралы сөздерге префикстер 2-мағынада қолданылады. Мыс: анат. Hypogastrium - құрсақ асты; пат физиол hypotonia бұлшық ет тонусының түсуi деген мағына бередi.

Медицина терминологиясының әртүрлi саласында және биологияда, грек-латын терминоэлементтерi префикстерi кең түрде қолданылады. Анатомиялық терминдерде – латын префикстерi, ал пат.анатомия, физиология, клиникалық пәндерде – грек префикстерi жиi қолданылады.