Жаңа сөздер

abscessus, us - aбцесс – iрiң infantilis, e – балалық

acutus, a, um - жедел infectio, onis f - инфекция

benignus, a, um- залалды infectiosus a,um – инфекциялық

cancer, cri m – рак inflammatio, onis f - қабыну

cancerosus, a, um - ракты juvenialis, e – жастық, жас

caries, ei f – тiс кариес (жегісі) malignus, a, um - залалды

chronicus, a, um - созылмалы morbus, i m - ауру

colica, ae f – колика (түйілу) paralysis, is f – паралич, сал болу

coma, atis n – естен тану, айрылу paralyticus, a, um – салдық

comatosus, a, um – ес, түссiздік paresis, is f - порез

cysta, ae f - киста pneumonia, ae f - пневмония

cystosus, um- кисталық senilis, e – кәрiлiк

diabetes, ae m - диабет spasmus, i m – спазм (тарылу)

diabeticus, a, um- диабеттiк spasticus, a, um – спазмалық

diffusus, a, um – дифузиялыќ trauma, atis n – жарақат

eczema, atis n – экзема (жара) traumaticus, a, um – жарақаттық

fractura, ae f – сынық ulcus, eris n – жара (язва)

gangraenosus, a, um – гангренозды ulcerosus, a,um – жаралық

glaucoma, atis n - глаукома varix, icis m/f – варикозды вена

hernia, ae f - iсiк varicosus, a, um -варикоз

hernialis, e - iсiктiк ileus, i m – iшектiң түйiлуi

icterus, i m - сары ауру

14 - cабақ

Тақырыбы: Сөз құрау. Ерiктi және ерiксiз термино элементтер. Сөз құраудың кейбiр ерекшелектерi. Клиникалық терминология.

Егер сөз құраушы негiз екi немесе одан көп болса, құралған сөз – күрделi сөз деп аталады. Сөз құрау грек-латын терминдерiн жасауда өте тиiмдi тәсiл. Күрделi сөздер екi тәсiлмен құралады: таза құрау немесе жұрнақ арқылы құрау. Таза құралған кезде соңында тұрған сөз өз алдында мағына бере алады, грамматиқалық тұрғыдан талдауға түседi. Мысалы: glossophryngeus: 1 сөз құраушы – glosso; 2- шi сөз құраушы pharyngeus (1 топ сын есiмi).

Таза сөз құрау сын есiмдерге тән. Мысалы: talo-calcaneo-navicularis топай - өкше - қайық тәрiздi сүйек.

Ерiктi және ерiксiз термино элементтер

Көптеген күрделi терминдер грек-латын тiлдерiнде өз алдына сөз бола алады. Тек мына сөздер ғана қазiргi терминологияда өз алдына сөз болу қабiлетiнен айырылған: iatria емдеу, paideia - тәрбиелеу, оқыту; kardia - жүрек; penia - кедейлiк; philia - сүю, ынтығу; lalia - сөйлеу. Бұл сөздер қазiргi терминдердi басқа морфемалармен бiрiгiп қана қолданылады. Мысалы: психиатрия, ортопедия, тромбопения, спазмофилия.

Медицина терминдерiнiң көп бөлiгi жұрнақтар арқылы берiлген негiздерден құралады. Бұл кезде көп қолданылатын грек жұрнағы –ia; Мысалы: haemorrhagia бұл сөз екi негiзден құралған; haemo қан + hagia- қанау, ia- жұрнағымен берiлген көптеген ТЭ-тер - өз алдында сөз бола алмайды. Олар әр уақытта басқа сөздермен бiрiгiп қана қолданылады. Тек кейбiр сөздер ғана бұл ережеге бағынбайды. Мысалы: phobia және ectomia.

Сөз құраудың кейбiр ерекшелiктерi

Медицина терминологиясында 2 немесе одан да көп негiздердi бiр сөзге бiрiктiру үшiн, байланыстырушы дауысты дыбыс немесе интерфикс қолданылады. Ең көп қолданылатын дауысты дыбыс – o, ал i – сирек қолданылады.

Грек тiлiндегi сөздерде – о, ал латын тiлiнде i - қолданылады. Мысалы: aur i – scalpium (auris - құлақ + scalpo - тазалау, кесу) - құлақ тазалағыш; viv-i ficatio (vivis – тірі, facio - жасау) – тiрiлту. Бiрақ жасанды түрде жасалған сөздерде бұл заңдылықтар сақталмайды. Латын сөздерiнде – о байланыстырушы дауысты дыбысы, ал грек тiлiнде –i - дауысты қолданыла бередi.

Құралған сөздердiң бiрiншi бөлiгi сөздiкте немесе анықтамада байланыстырушы дауысты дыбыспен берiледi: thoraco - spondylo. Ал байланыстырушы дауысты дыбыс, егер 1-шi бөлiк дауысты дыбыспен аяқталса немесе 2-шi бөлiктегi дауысты дыбыспен басталса қолданылмайды. Мысалы: brady (грек. bradys – жәй); bradicardia: rhin (грек. rhis,rhinos – мұрын), rhin – encephalon.