Зат есiмнiң 3-жiктеуi

1. 3-жiктеудегi зат есiмдерге iлiк септiгiнде is жалғауымен аяқталған зат есiмдер жатады.

2. Атау септiгiнде олардың жалғаулары әр түрлi, мысалы: cortex, radix, pulmo, pes, crus, canalis.т.б.

3. 3-жiктеудегi көптеген зат есiмдердiң атау септiгiндегi негiзi iлiк септiгiмен сәйкес келмейдi. Мысалы:

Атау. Cortex. Radix. Crus.

Iлiк. Cortic-is. Radic-is. Crur-is.

Себебi бұл сөздердiң сөздiк формасында iлiк септiгiнiң жалғауы is негiздiң бiр бөлiгiмен берiледi. Мысалы: apex, icis, ( негiзгi apiс); tempus, oris n (негiзгi tempor) cartilago, inis f (негiзгi cartilagin). Сондықтан iлiк септiгiндегi негiзiн бiлмей, мұндай сөздердi септеуге және жiктеуге болмайды.

Ал бiр буыннан тұратын сөздер iлiк септiгiнде толық жазылады: pes, pedis m; dens, dentis m; pars, partis f.

4. III жiктеудегi зат есiмдердiң, атау және iлiк септiктерiндегi буын сандарына қарай тең және тең емес болып екiге бөлiнедi:

Буын саны тең: Буын саны тең емес:

Атау Iлiк Атау Iлiк

Rete retis opex apicis

Canalis canalis dens dentis

Pubes pubis pars partis

Буын сандарының тең және тең еместiгiн бiлу зат есiмнiң тегiн анықтаған кезде қажет болады.

5. III жiктеудегi зат есiмдер негiзiн анықтау үшiн iлiк септiгiнiң is жалғауын алып тастаймыз, сосын осы негiзге басқа септiктердiң жекеше және көпше түрдегi жалғаулары жалғанады.

III жiктеудегi зат есiмнiң тегiн анықтау туралы жалпы мәлiмет

1. 3-жiктеудегi зат есiмдерге барлық тектегi сөздер жатады, жалғаулары әр түрлi болады.

2. 3-тектегi кейбiр зат есiмдердiң жалғаулары әр текте бiрдей болып келедi. Мысалы: III жiктеуде us жалғауымен аяқталатын зат есiмдер бар. Олар n және f тегiне жатады. Осындай зат есiмдердi ажырату үшiн ілік септігінің қалай аяқталғанын қарау керек. Егер ілік септігі oris, eris, uris болып аяқталса,-n тегiне жатады, ал ut-is немесе ud-is болып аяқталса, -f тегiне жатады.

=or=is corpus, oris n

=er=is n viscus, eris n

=ur=is crus, uris n

us

=ut=is senectus, utis f

f

=ud=is incus, udis f

3. III жiктеуде es жалғаумен аяқталатын зат есiмдердiң (V-жiктеудегi es жалғаумен шатастырмау керек) тегiн анықтаған кезде, сол зат есiмдердiң буын саны тең және тең еместiгiн анықтау керек. Егер зат есiм es жалғауымен аяқталса, буын саны атау және iлiк септiктерiнде тең болса - f тегiне жатады, ал тең болмаса -m тегiне жатады.

Буын саны тең f pubes, is f

Es

Буын саны тең емес m paries, etis n

4. III жiктеуде зат есiмдердiң iшiнде ережеге бағынбайтын кейбiр сөздер бар. Мысалы: is жалғаумен аяқталған сөз f-тегiндегi зат есiмге жату керек, бiрақ canalis, is m - өзек , sangulis, inis m - қан, сөздерi m тегiне жатады. Ал os жалғауымен аяқталған есiмдер m-тегiне жату керек, бiрақ os, ossis n – сүйек, os, oris n – ауыз, n-тегiне жатады.

Мұндай ережеге бағынбайтын сөздердi еске сақтау керек.

 

III- жiктеуде m- тегiндегi зат есiмдер

 

Masculinum

 

Атау септiгi os o or es ex er

Iлiк септiгi or+is o/i+nis or+is t/d+is ic+is r/er+is

жалғауы

(негiз бөлiгiмен)

Ережеге бағынбайтын сөздер: os, ossis n – сүйек; os,oris n – ауыз; cor, cordis n – жүрек; tuber, enis n – төбе; gaster, trіs f – асқазан; mater, tris f – ана, ми қабығы.

1. III жiктеуде m-тегiндегi зат есiмдердiң атау септiгiн жалғаулары – os, or, o, er, ex, es.

2. Iлiк септiгi жалғауы зат есiм негiзiнiң бiр бөлiгiмен берiледi.

3. III жiктеудегi ережеге бағынбайтын зат есiмдердi еске сақтау керек.