Мемлекет тарихы
.pdfБулгакова Диляра Асхатқызы Истаев Арман Жұмабайұлы
Мемлекет жəне құқықтың жалпы тарихы
Оқу-əдістемелік құрал
ЖШС «Заң əдебиеті» бас директоры Жансеитов Н. Н.
Басылымға жауапты қызметкерлер: Сляднева А. А., Омаркожаева Г. Қ.
Аударған Баянбаева А. Р. Сарашысы Оспанова Д. К. Беттеуші Сляднева А. А. Оператор Жансеитов А. Н.
Басуға 05.05.2004 қол қойылды. Офсеттiк басылыс.
Пiшiмi 70×108/32. Қағазы офсеттiк. Қарiп түрi «Таймс». Шартты баспа табағы 14,25. Есептiк баспа табағы 10,63.
Таралымы 1 000. Тапсырыс № 75.
«Заң əдебиетi» баспасы
480008 Алматы қ.,
Абай д-лы, 52 үй, 325 оф.
Тел./факс: (3272) 420-344. E-mail: law_literature@nursat.kz
ЖШС «Заң əдебиетi» баспаханасында басылған.
211
Ортағасырлық Англияның мемлекеті жəне құқығы.
1кезең – ертефеодалдық ағылшын-саксондық монархия (10-11ғ.ғ.); 2 кезең – ағылшындық феодализмнің қалыптасуы (11-13 ғ.ғ.);
3кезең – сословиелік-өкілдік монархия (13-14 ғ.ғ.);
4кезең – абсолюттік (шексіз) монархия (15 ғ. – 17ғ. бірінші жартысы).
Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым. |
|
Құқықтық жүйе |
|
|
|
1 кезең Патша
2 кезең Патша 3 кезең Патша жəне жаңа өкілдік орган – Парламент.
4 кезең Патша
1 кезең. Витанагемот – Кеменгерлер кеңесі.
2 кезең Патша Куриясы жəне Шахматтық тақта палатасы. 3 кезең Парламент қауымдар
палатасы мен лордтар палатасына бөлінген.
4 кезең Парламент жəне Құпия кеңес.
1 кезең Олдерменның басшылығындағы графтық, жүздіктер жүз басыларымен, ауылдық қауым. 2 кезең Бұрынғы жүйе, бірақ графтық басында олдермендермен қатар шерифтер бар.
3кезең Бұрынғы жүйе, бірақ графтық жиналысының ролі төмендеген.
4кезең Төменгі бірлік болып приход табылды.
1кезең Эрлдар – ақсүйектер, керлдар – шаруаларқауым мүшелері, жартылай еркін лэттар, құлдар
2кезең Феодалдар (лордтар)жəне оларға тəуелді шаруалар
3кезең Лордтар, рыцарьлар жəне феодалдық-тəуелді шаруалар
4Д
1кезең Патша соты (жоғарғы интстанция)
2кезең Патша Куриясы жанындағы Патша тағының соты.
3кезең Патша тағының соты, лорд-канцлердің соты, Қазыналық сот, Жалпы тартыс соты
4кезең Ескі соттармен қатар Жұлдызды палатаның
(саяси трибунал) құрылуы
1 кезең Жергілікті феодалдарда сот өкілеттіктерінің болуы.
2 кезең Əрқайсысында жүріп-тұратын 3 судьясы бар 6 округ.
3 кезең Ассиздер соты, халықтық сот.
1 кезең Əскер патша дружинасы мен шаруалар қолынан құралды..
3 кезең Рыцарьлар қолы қосылды.
4 кезең Тұрақты əскер құрылды.
Құқықтың негізгі қайнар көзі – əдет-ғұрып. Вестминстер соттарының тəжірибесі “жалпы құқықты” туындатты.
Меншік құқығымен байланысты қатынастар “жалпы құқықпен” реттелді. Неке қатынастары канондық құқықпен, ерлі-зайыптылардың мүліктік қатынастары “жалпы құқықпен” реттелді.
Міндеттемелердің қайнар көзі болып шарттар мен деликтілер табылды. ХІІ-ХІІІ ғ.ғ. жаңа құқықтық институт – траст (меншікті сенімгерлікпен басқару) пайда болды.)
Қылмыстық құқық құқықбұзушылықтарды 3 түрге бөлді: тризна (Отанға сатқындық), фелония – ауыр қылмыс, мисдиминор – теріс қылық.
Араб Халифатының мемлекеті жəне құқығы
Араб Халифатының мемлекеті мен құқығының тарихи кезеңдері
1кезең – Мұхаммед пайғамбардың (630 - 632 ж.ж.) жəне алғашқы 4 халифтің (Əбу Бəкір (632-634 ж.ж.), Омар (634-644 ж.ж.), Осман (644-656 ж.ж.), Əли (656-661 ж.ж.) билік құру уақыты.
2кезең – Омейядтар династиясының билігі (661 – 750 ж.ж.).
3период – Абассидтер династиясының билігі (750 – 1258 ж.ж.).
Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым |
|
Құқықтық жүйе |
|
|
|
Халиф – мемлекет басшысы жəне оның |
|
|
Ірі феодалдар – əмірлер жəне |
|||
|
жоғарғы діни тұлғасы |
|
|
шейхтер, бағындырылған елдердің |
||
|
|
|
|
|
|
феодалдары, көшпенді бедуиндер, |
|
|
|
|
|
|
аздаған мөлшердегі құлдар, жаулап |
|
|
|
|
|
|
алған елдердің тəуелді халқы. |
|
|
|
|
|
||
Уəзір – мемлекеттегі екінші |
|
|
|
Орталықтағы жəне жергілікті |
||
тұлға, 3 диванды (ведомстволар) |
|
|
|
жерлердегі шариғат соттары, |
||
басқарған: диван-ал-джунд |
|
|
|
олардың басында кəсіби судьялар |
||
(əскери), диван-ал-харадж |
|
|
|
- кадилер тұрған. |
||
(қаржылық-фискалдық), диван- |
|
|
|
|
||
ал-барид (жол жəне пошта |
|
|
|
|
||
б й |
б й |
) |
|
|
|
|
|
|
|||||
Мемлекет провинцияларға |
|
Араб тайпаларының бірігуі. Кейінірек |
||||
бөлінген, олардың басында сот |
|
|
қалалардың араб халқынан құралған |
|||
істері бойынша жəне қаржы істері |
|
|
|
əскерден жинақталған əскери |
||
бойынша екі орынбасары бар |
|
|
|
округтар құрылған. |
||
əмірлер тұрған. |
|
|
|
|
|
|
Құқықтың негізгі қайнар көздері болып мыналар табылған:
Қасиетті Құран, Сүннет, иджма, фетва. Егер мəселені шешу үшін жоғарыда аталған қайнар көздер жеткіліксіз болса, əдет құқығы қолданылатын.
Меншік құқығы екі элементінің болуымен ерекшеленген: мүлікті пайдалану жəне оған билік ету құқығы.
Халифаттың жерінде бірнеше құқықтық режимдер болған: савафи
–халифтің жерлері, мүлік – мұсылмандардың жеке жерлері, хиджаз – Мұхаммед пайғамбар өмір сүрген жерлер, вакуф – діни ұйымдардың жерлері, икта – жерді жеке тұлғаларға беру.
Отбасы-неке құқығы күйеу мен əкенің билігіне негізделген, 4 əйел алуға рұқсат етілген. Мұрагерлік заң бойынша жəне өсиет бойынша жүзеге асырылатын.
Қылмыстық құқық қылмыстарды 3 топқа бөлген: 1) дінге, мемлекетке, отбасына, меншікке қарсы; 2) жекелеген тұлғаларға қарсы; 3) мұсылмандардың мүдделеріне қарсы. Судья өзі жалғыз барлық істерді шешетін. Прокурор мен адвокат, қатаң іс жүргізушілік ережелер болмаған.
Ежелгі Афиныдың мемлекеті мен құқығы
Афины мемлекетінің қалыптасуы б.э.д 7 ғасырда аяқталды. Мемлекет басында тұрған базилевс Тесейдің реформаларымен синойкизм, деп аталған 4 тайпаның бірлестігі құрылды,халықты эвпатридтерге (ақсүйектер), геоморларға (жер өңдеушілер), демиургтарға (қолөнершілер), феттарға (кедейлер) сословиелік бөлу енгізілді.
Мемлекеттік құрылым.
Халық жиналысы – биліктің жоғарғы органы 20 жасқа толған толыққұқылы азаматтардан құралды.
окілетті шешімдер 6000 адамдық жиналыста қабылданып, жылына 40 рет шақырылатын.
Басқарудың жоғарғы |
|
|
Жоғарғы сот органы |
||
органы Бесжүздік |
|
|
|
– гелиэя, 6000 |
|
кеңесі əр филдан 30 |
|
|
азаматтан құралды. |
||
жасқа толған 50 |
|
Қасақана адам өлтіру |
|||
азаматтан тұрды; 1 |
|
|
|
мен мемлекеттік |
|
жылға сайланатын. |
|
|
қылмыстар туралы |
||
|
|
|
|
і |
і |
|
|
|
|
|
|
Эфеттер соты – |
|
|
|
Он бірлік алқасы – |
|
қасақана адам өлтіру |
|
|
|
ұрлық туралы |
|
туралы істерді |
|
|
|
істерді |
|
қарастырды. |
|
|
|
қарастырды. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Диэтеттер соты - |
|
Қырықтар алқасы – ұсақ |
|||
мүліктік дауларды |
|
||||
қарастырды |
|
|
істерді қарастырды. |
||
|
|
|
|
|
|
Əскер 18 бен 50 жас аралығындағы ер адамдардан құралды, жəне атты əскерден, ауыр жəне жеңіл қаруланған жаяу əскерден тұрды. Бейбіт кезде 18 бен 20 жас аралығындағы барлық жасөспірімдер əскери дайындықтан өтетін.
Құқықтық жүйе.
Құқықтың негізгі қайнар көзі болып əдет-ғұрып табылды. Заңдар б.э.д 621 жылы пайда болды, ол «Драконт заңдары» деп аталды жəне айрықша қатаңдықпен ерекшеленді.
Жеке меншік институты аса дамымады, меншік мемлекет беретін игілік ретінде қарастырылды.
Азаматтық айналымда сату-сатып алу, жалға алу, тапсырма, комиссия, серіктестік сияқты шарттар қолданылды.
Неке-отбасылық құқық əйелді əрекетқабілетсіз деп таныды, неке азаматтардың міндеті ретінде қарастырылды жəне оның негізгі мақсаты болып бала туу табылды.
Қылмыстық құқық еркін адамдар мен құлдарды жазалау мəселесінде нақты ажыратылды.
Құлдар дене жазаларымен жазаланатын. Еркін адамдар өлтірілетін, мемлекет аумағынан қуылатын, азаматтық құқықтарынан айырылатын жəне т.б.
Сот процесі екі тəртіп бойынша бөлінді:1) істер жəбірленушілердің ынта білдіруі бойынша қозғалатын; 2) кезкелген азаматтың ынтасы бойынша қозғалатын. Іс бойынша шешім құпия дауыс беру арқылы шығарылатын, дауыстар тең болған жағдайда сотталушы ақталды деп
Болгарияның мемлекеті жəне құқығы
Болгарияның мемлекет жəне құқығы тарихының деректері
1кезең – «Жеті тайпа одағы» (7ғ.)
2кезең – Бірінші Болгар патшалығы (667-1018ж.ж.)
3кезең – Екінші Болгар патшалығы (1187-1396ж.ж.)
Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым |
|
Құқықтық жүйе |
|
|
|
Монарх (алғашында хан деп аталып, сонан соң князь деп, соңында кесарь деп аталған) мемлекет басшысы. Билік Боялық кеңеспен шектеліп отырған.
Ұлы бояр, патриархтың құрамындағы Боярлық кеңес.
Ел Дуктардың басшылығына беріліп облыстарға бөлінді.
Ірі феодалдар – боярлар (болярлар), орта жəне шағын феодалдар, технатарии – қолөнершілер, шаруалар, қауым мүшелері. Олар париктер, отроктар жəне құлдарға бөлінген.
Мемлкеттік жəне шіркеу соттары. Жергілікті жерлерде олардың құрылымдық бөлімшелері.
Феодалдық жасақтар – Ұлы қолбасшының басшылығымен жəне соғыс жағдайына арналған шаруалар жасақтары. Кейінгі кезеңде ішінара жалданушылар пайдаланылатын.
Құқықтың негізгі қайнар көзі – əдет-ғұрыптар. Византиялық Номоканондар, Эклога жəне Жер туралы заң қолданылған. Анағұрлым маңызды қайнар көз ретінде 32 тарауға бөлінген қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу жəне ішінара азаматтық құқық нормаларынан тұратын
А і б
Жерге меншік құқығының баштина – мұрагерлік жолмен жер иелену, прониялар – əскери қызметі үшін шартты түрде жер иелену.
Мұрагерлік құқық Эклогамен реттелді.
Мемлекетке жəне жеке тұлғаға қарсы қылмыстар Эклогамен, меншікке қарсы қылмыстар адамдардың ақыреттік заңымен, азаматтыққұқықтық құқықбұзушылықтар Жер туралы заңмен реттелді. Жауапкершілік деңгейі мен жазаның ауырлығы кінəлінің сословиесіне қарай ажыратылатын.
Ежелгі Вавилонның мемлекеті жəне құқығы
Ежелгі Вавилон тарихының кезеңдері
1 кезең. – Ежелгі Вавилон мемлекетінің Хаммурапи патшаның билік етуімен байланысты гүлденуі
(б.э.д. 792-1750 ж.ж.)
2 кезең. – Жаңа вавилондық патшалық ( б.э.д. 17 ғ. соңы – б.э.д. 539 ж.).
Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым |
|
Құқықтық жүйе |
|
|
|
|
Патша – мемлекет басшысы жəне |
|
|
Ақсүйектер мемлекеттің жоғарғы |
||
|
жоғарғы сот, басқарудың сарайлық |
|
|
лауазымды тұлғаларынан тұрды. Еркін |
||
|
жүйесі. |
|
|
азаматтар: авилум жəне мушкенум. |
||
|
|
|
|
|
Құлдар. |
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Нубанда – патша сарайын |
|
|
|
Патша – жоғарғы сот инстанциясы. |
|
|
басқарушы, өзендерді басқарушы. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
Патша өкілдері басқарған облыстар, |
|
|
|
Облыстағы патша өкілдері жəне |
|
|
|
рабианумдар басқарған селолық |
|
|
|
рабианумдар – жергілікті |
|
|
қауымдар. |
|
|
|
жерлердегі сот билігі. |
|
|
|
|
|
|
|
|
Патша күзеті. Соғыс болған жағдайда шаруалар қолы.
Құқықтың негізгі қайнар көзі – Хаммурапи патшаның 282 баптан құралған заңдары.
Меншік құқығы жерге, малға, құлдарға, үй мүлкіне жəне басқа да заттарға таралды.
Шарттардың келесі түрлері болды: займ, сату-сатып алу, сақтау, жерді жалға алу, жеке жалға алу.
Неке-отбасы құқығы патриархалдық сипатта болды.
Қылмыстық құқық жеке меншікке қарсы жəне жеке тұлғаға қарсы қылмыстарды нақты ажыратты.
Сот процесі жеке сипатта болды, яғни, барлық істер тарптармен қозғалып, жүргізілетін.
Жаңа дəуірдегі Ұлыбритания
Ұлыбританияның тарихын мемлекеттік режимдерге сəйкес кезеңдерге бөлу
1 кезең – ХVғ. басы – 1649 ж. Шексіз монархия
2кезең – 1649 – 1659 ж.ж. Индепенденттік республика.
3кезең – 1659 – 1689 ж.ж. Стюарттардың реставрациясы.
4кезең – 1689ж. – қазіргі кезге дейін. Конституциялық монархия.
1 |
кезең Патша |
|
Феодалдар: лордтар, дін қызметкерлері, |
2 |
кезең Лорд-протектор |
|
жаңа дворяндар - «джентри», шаруалар, |
3 |
кезең Патша |
|
қалалықтар, буржуазия, қолөнершілер, |
4 |
кезең Патша. |
|
саудагерлер. |
|
|
|
|
1 кезең Екіпалаталы парламент |
|
1 |
кезең Шенеуніктік аппарат |
|
1 |
кезең Ескі соттармен қатар Жұлдызды палата жəне |
2 кезең Бірпалаталы парламент |
|
2 |
кезең Мемлекеттік кеңес |
|
Жоғарғы комиссия (саяси трибуналдар) əрекет еткен, |
|
3 кезең Екіпалаталы парламент |
|
3 |
кезең Ескі шенеуніктік аппарат |
|
бірақ, бұлар кейін таратылған. |
|
4 кезең Екіпалаталы парламент |
|
4 |
кезең Министрлер кабинеті |
|
2 |
кезең Əділдік соттары жəне жалпы құқық соттары. |
|
|
|
|
|
3 |
кезең Англияның жоғары соттары құрамы Жоғары сот |
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
пен Апелляциялық соттан тұратын Жоғарғы сотқа бірікті. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Аумақ графтықтарға, |
|
1 |
кезең Тұрақты патша əскері. |
|
|
|
графтықтар округтарға бөлінді. |
|
2 |
кезең «Жаңа үлгідегі» əскер. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Жаңа дəуірдегі Ұлыбританияның құқығы
Құқықтың негізгі қайнар көздері
Ұлыбританияның құқығы ескілігмен жəне жүйеленбеген түрімен ерекшеленеді: бір жүйеге жинақталмаған сот прецеденттері, жалпы құқық жəне əділдік құқығы, заңдар. Құқық жеке жəне жариялық деп бөлінбеген.
Конституциялық құқық: 1215 ж. Ұлы еркіндік хартиясы, 1679 ж. Хабеас корпус акт, 1701 ж. Құрылым туралы акт, 1911 ж. Парламент туралы акт.
Азаматтық құқық: заңды тұлғалар |
|
|
жəне құқықтың басқа да |
|
|
субъектілері траст институтын |
|
|
(сенімгерлік меншік) кең |
|
|
пайдаланды. Заттық құқық аса кең |
|
|
түсінікке ие болды. Заттар шынайы |
|
|
жəне материалдық деп бөлінді. |
|
Отбасы құқығы: 1836 |
Кейбір абсолюттік құқықтар |
|
жылға дейін шіркеулік неке |
(авторлық құқық жəне т.б.) та |
|
сақталды. Алғашқыда |
заттық құқыққа жатты. Жерге |
|
отбасында ер адам басты |
меншіктің өз ерекшеліктері болды: |
|
тұлға болып саналды, |
барлық жер патшаның меншігі деп |
|
кейінірек əйелдер ерлермен |
танылды, қалған тұлғалар жерді |
|
теңестірілді. |
иеленушілер деп танылды. |
|
|
|
|
|
Міндеттемелік құқық: міндеттемелердің жалпы түсінігі жоқ. Азаматтық құқықтың жекелеген салалықтары болып шарттық құқық пен деликтілерден туындайтын міндеттемелер табылады. Жерді жалға алу шарты ерекше орынды иеленді.
Қылмыстық құқық жəне іс жүргізу: қылмыстық құқық ерекше консервативтік сипатты иеленді, дене жазалары ұзақ уақыт бойы сақталып келді.
18 ғасырда қылмыстық құқықты заңгер Блэкстон бір жүйеге келтірді. Қылмыстық іс жүргізудің ерекшелігі болып айыптаушылық жəне жарыспалылық процестердің үйлесуі табылды.
Мұрагерлік құқық: оның басты ерекшелігі болып өсиеттің толық бостандығы табылды. Мұрагерлік құқық мирасқорлықтың өзіндік ерекшеліктері болды: мұра қалдырушының құқықтары алдымен сот өкіліне, одан кейін сот тағайындаған «жеке өкілге», содан кейін ғана мұра алушыға өтеді.
Жаңа кезеңдегі Ұлыбритания
Мемлекеттік құрылым
Монарх – мемлекеттің жəне дəстүрлердің рəмізі
Парламент (лордтар |
|
|
|
Басында Премьер- |
|
||
палатасы, қауымдар па- |
|
|
министрі |
|
|||
латасы) |
|
|
|
(парламенттегі |
|
||
|
|
|
|
|
|
партиялық көпшіліктің |
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
лидері) бар министрлер |
|
|
|
|
|
|
|
кабинеті |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ел графтықтарға, |
|
|
|
|
|
|
|
графтықтар |
|
|
|
|
|
|
|
округтарға, |
|
|
|
|
|
|
|
округтар |
|
|
|
|
Лордтар палатасы – жоғарғы сот |
||
қауымдарға |
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
инстанциясы ретінде |
||
бөлінген. Барлық |
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
жерлерде |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
жергілікті |
|
|
Жоғарғы сот, құрамы: Апелляциялық сот, |
||||
шенеуніктерді |
|
|
|
Корона соты (1971 жылдан бастап), |
|||
(мэр жəне т.б.) |
|
|
|
|
|
Жоғары сот. |
|
тағайындайтын |
|
|
|
|
|
|
|
кеңестер |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Апелляциялық сот |
||
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
||||
|
|
|
Жоғары сот, 3 бөлімі: Патша орындығы |
||||
|
|
|
|
соты, Канцлер соты (əділдік соты), |
|||
|
|
|
|
|
Отбасы істері бойынша бөлім |
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Графтық соты |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Магистрат соты
Византияның мемлекеті жəне құқығы
Византияның мемлекеті жəне құқығының тарихын кезеңдерге бөлу
1 кезең құлиеленушілік мемлекеттің ыдырауы жəне феодалдық мемлекеттің қалыптасуы (Vғ. –VІІ ғ. ортасы) 2 кезең феодалдық мемлекеттің дамуы (V ғ. ортасы –ІХ ғ. бірінші жартысы)
3 кезең орталықтанған феодалдық монархияның құрылуы (ІХ ғ. екінші жартысы – ХІІІ ғ. басы) 4 кезең феодалдық ыдыраушылық процесінің күшеюі (1204 – 1453 ж.ж.)
Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым
Император, мемлекеттегі екінші тұлға – Ақсүйектер меншігіндегі жерінің мөлшеріне қарай Константинополь патриархы. бөлінді: 1. Сенаторлар. 2. Динаттар. 3. Куриалдар.
Одан кейін Колондар (шаруалар), плебейлік сословие (қалалардың еркін халқы), құлдар.
Сенат пен Мемлекеттік кеңес императордың жанындағы кеңесуші органдар ретінде
14 диоцезге бөлінген 2 Префектура (преторий префекті басшылық ететін).
50 провинциядан құралған диоцез. Төменгі əкімшілікаумақтық бірлік – село қауымы.
Императорлық сот, Мемлекеттік кеңес, Секреттер, Протовестиарий, Константинополь эпархы, Константинопольдық патриархат соты жоғарғы шіркеулік сот
ретінде
Параталласит, Квесторлар Қауым жиналысы жалпы деңгейдегі сот ретінде.
Əскердің екі магистрі (атты əскер мен жаяу əскердің командирлары)
V ғ. – VІІғ құқықтың негізгі қайнар көздері болып Феодосий кодексі мен Юстиниан заңдары табылды. Кейіннен: Эклога (726ж.), Жер туралы заң, Əскери заң, Номоканондар, Прохирон (879ж.), Базиликтер (888ж.), Хрисовулдар, Эпарх кітабы, Алтыкітаптық (1345ж.) – Византияның азаматтық жəне қылмыстық құқығының жинағы.
Меншік құқығында прония институты дамыды, ол – жерді шартты түрде өмір бойға пайдалануға беру. Міндеттемелік құқық шарттар мен деликтілерден туындады.
Неке құқығы православиелік шіркеулік құқықпен реттелді. Мұрагерлік заң бойынша жəне өсиет бойынша жүзеге асырылды.
Қылмыстық құқықта қылмыстар құрамы бойынша бөлінді, жəне жазалау жүйесі жақсы дамыды. Сот процесі
либеллярлық сипатта болды, яғни, барлық кезеңдер жазбаша түрде рəсімделді.