4. Τι γνωρίζετε για τη μεταφορική χρήση της γλώσσας

Η μεταφορά ονομάζεται έτσι γιατί μεταφέρει τη σημασία μιας λέξης σε κάτι παράλληλο, παρόμοιο, αλλά πιο απομακρυσμένο, αφηρημένο και θεωρητικό. Παρακάτω δίνονται παραδείγματα μεταφορικής χρήσης ξεκινώντας από την πιο παγιωμένη και καταλήγοντας στην πιο αυτοσχέδια:

α) Η διαχρονική αλλαγή της σημασίας μιας λέξης από κυριολεκτική σε μεταφορική, δε γίνεται πια αντιληπτή από τους χρήστες της γλώσσας, π.χ. τράπεζα < ΑΕ τραπέζι όπου άλλαζαν τα νομίσματα. Η σημασία μεταφέρθηκε στη σημερινή Τράπεζα (= πιστωτικό ίδρυμα). Άλλα παραδείγματα: Το πόδι του τραπεζιού, τα αυγά – μάτια, τα μπράτσα της πολυθρόνας.

β) Η μεταφορά στους ιδιωτισμούς: θα σου κάνω το τραπέζι / Θα βγω να πάρω λίγο αέρα/ κάναμε μαύρα μάτια να σε δούμε / άνοιξε η γη και τον κατάπιε / μου έβγαλε το λάδι / έμεινε στα κρύα του λουτρού /

γ) Η μεταφορά για να δώσουμε έμφαση στα συναισθήματα: Η ψυχή μου είναι άδεια / μαύρη.

δ) Η μεταφορά στις στερεότυπες εκφράσεις που εκφράζουν συναισθήματα: μάτια μου / καρδιά μου / ψυχούλα μου/ μωρό μου / γλυκιά μου.

στ) Η μεταφορά στη λογοτεχνία. Περισσότερο χρησιμοποιείται στην ποίηση και ειδικά στο σουρεαλισμό (υπερρεαλισμό). Εδώ υπάρχει ελευθερία στη χρήση, φαντασία και αυτοσχεδιασμός.

5. Να αναφέρετε τα συστατικά μιας περίστασης επικοινωνίας

1. Μήνυμα. Θέμα του μηνύματος (topic).

2. Πομπός (ομιλητής/τρια, συγγραφέας). Επικοινωνιακός σκοπός ( γιατί γράφει / μιλάει, ποιο αποτέλεσμα επιδιώκει).

3. Δέκτης: σε ποιον απευθύνεται ο πομπός. Σχέση του ομιλητή με το συνομιλητή (δέκτη):

προϊστάμενος / υφιστάμενος, γιατρός / ασθενής, οικειότητα, επισημότητα, εκτίμηση, συμπάθεια, αντιπάθεια.

4. Σε ποιο πλαίσιο, χώρο (setting) λαμβάνει χώρα η επικοινωνία.

Πεδίο ή πλαίσιο επικοινωνίας: διάλογος στο σπίτι, στο μάθημα, σε συνέδριο.

5. Κανάλι επικοινωνίας: προφορικός / γραπτός λόγος.

6. Ποιές είναι οι λειτουργίες της γλώσσας σύμφωνα με Jacobson. Να τις αντιστοιχίσετε με τα συστατικά της επικοινωνιακής περίστασης.(не из распечаток!)

Αναλυτικότερη είναι η διάκριση που προτείνει ο Jacobson, που διακρίνει έξι λειτουργίες. Πριν αναφερθούν στις λειτουργίες αυτές, θα πρέπει να τονιστεί ότι ο Jacobson θεωρεί σε κάθε λειτουργία "παρόντες" τους εξής συστατικούς παράγοντες:

πομπός, δέκτης, μήνυμα, πλαίσιο αναφοράς (context) και επαφή με το δέκτη (φυσικός δίαυλος και ίσως ψυχολογική σύνδεση !' contact).

Οι λειτουργίες είναι οι ακόλουθες:

• αναφορική ή δηλωτική, όταν η επικοινωνία αφορά βασικά το πλαίσιο αναφοράς (μετάδοση πληροφοριών).

• συγκινησιακή, όταν αποκαλύπτεται άμεσα η διάθεση του πομπού σχετικά με όσα λέει, άρα το κέντρο βάρους της επικοινωνίας είναι ο πομπός.

• βουλητική, οπότε η επικοινωνία αποσκοπεί στο δέκτη, για να επιδράσει σε αυτόν με επίκληση, παράκληση, ικεσία, προσταγή κτλ. Η καθαρότερη γραμματική έκφραση της λειτουργίας αυτής βρίσκεται στην προστακτική, στην κλητική αλλά και στην υποτακτική (η απόχρωση στην έκφραση της λειτουργίας, αν δηλαδή εκφράζει προσταγή ή ικεσία κ.ο.κ. καθορίζεται από τη σχέση πομπού και δέκτη στη συγκεκριμένη περίσταση).

• φατική, εφόσον η επικοινωνία ελέγχει αν το κανάλι λειτουργεί, ελέγχει δηλαδή τη συμμετοχή του συνομιλητή, επιβεβαιώνει τη συνεχή προσοχή του κ.ο.κ.

• μεταγλωσσική, όταν ελέγχεται ο ίδιος ο κώδικας, δηλαδή η γλώσσα, όχι μόνο σε επίπεδο επιστημονικού λόγου αλλά και σε επίπεδο καθημερινής επικοινωνία.

• ποιητική, όταν η εστίαση γίνεται στο μήνυμα και στη μορφή του χάριν του ίδιου του μηνύματος. όπως θα συζητηθεί και πιο κάτω, δεν πρέπει να περιορίσουμε την ποιητική λειτουργία στην ποίηση, όπου φυσικά αποτελεί την κυρίαρχη λειτουργία.

Μπορούμε να πούμε ότι, γενικά, έχουμε το α' ρηματικό πρόσωπο για τον πομπό, άρα για τη συγκινησιακή λειτουργία, το β' πρόσωπο για το δέκτη, άρα για τη βουλητική λειτουργία, το γ' πρόσωπο για αυτό που γίνεται λόγος, άρα για την αναφορική λειτουργία της γλώσσας.

Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι σε κάθε περίσταση επικοινωνίας δεν υπάρχει μία μόνο "καθαρή" λειτουργία της γλώσσας. υπάρχει συχνά μείξη λειτουργιών. Βέβαια, μία λειτουργία είναι εντονότερη, κυρίαρχη σε κάθε περίσταση.