урһхинь үзүлтн» иткүлтн. Би таниг багш күн болһҗа- лав, та мини коллег бәәҗлмт. Йир сән. Боднцгтн сәәнәр урһх болтха,— гиҗ келәд, хәр залу һарч одв.

VIII бөлг

Андрейин зүркиг Долдан туск седкл эзлчкәд, тәвл уга эргәд бәәһәд бәәв. Па-ркд хамдан сууҗаһад, сале­на хөөн, эн күүкнә туск кесг зүсн тоолвр Андрейин тол- һаһар орҗ һарв. Нам зәрм тоолврнь кесг саамлҗ ухал- гдв. Энүнә уханд орцхасн тоолврмуд кедү олн зүснболв чигн, седклднь одак күүкнә тускар мел орҗ ирәд бәәнә. Олн зүсн тоолврмудас зәрмдән Андрейд иигҗ сангдна: «Намаг тер эс оньглжахла, мини туст невчкн болв чигн, седкл терүнд тас уга болхла, паркд олн улс дунд нанла тиим удан тер суух уга билә, ташр деернь дотран бәәх седклән, тоолвран, ухаһан кевтнь һарһад, нанд келәд бәәх уга билә...»

Иигәд, олн уха дотран гүүлгәд, биилдәнә площадк тал һарсн Андрейин көлнь зәрмдән чаңһрсн чигн, зәрм- дән салдэсн чигн болҗ медгднә. Ицлнь зәрмдән батрен чигн, зәрмдән геедрсн чигн болҗ медгднә.

Нарн суух талан өөрдҗ йовна. Дёед-ар үзгәс һарч йовх бор үүлн, нег живрән нарна наад бийәр деләд, өв- цүһәрн тус деер өкәһәд, дорд-өмн үзг тал төвшүн дүсҗ нүүҗәнә, жөөлн салькн чикнд арһул сержнннә.

Баһчуд шинкн цуглрҗах биилдәнә площадк тал Ан­дрей өөрдж йовна, эн цагла скрипк домбр хойр негдәд, хальмг бииһин айс эклв. Зөвәр уучксн дүрстә өвгн би­ил дәнә площадк тал хәләҗәнә. Арднь йовсн эмгнь хәә- кржәнә.

— Зогсад керг уга! Хәрий һоодан.

— Ай, энчн би ода мел бииләдоркдгдеерәнбәәнәв,— гиҗ келәд, дор ормдан эн өвгн биилв. Зөвәр сәәнәр бии-

.101

һән эклнә, болв уучкснь энүнд ацан болжана, тегәд эн бүдрәд, унад, хәрү босад бәәнә. Бүдрх болһндан эн хөкрлнә:—Акад юмб. Әрк уусн кевтә яһад унад бәәяә- вә? Намаг үзҗәх улс йир согту гиҗ санцхахмн. Акад юмб...

Өвгиг үзҗәх, энүнә келҗәх хөкринь сонсжах улс инәлдәд бәәцхәнә. Зуг һанцхн Андрей инәлһн угаһар хаҗуһарнь һарад, биилдәнә площадкур орв. Цөөкн пар күүкд, көвүд хурдар тошад тавшлдҗ йовцхана, тедя заагт йовсн Долда Андрейин нүднд хамгин түрүнд узг- дв. Эргәд биилҗ йовх бор бүшмүдтә, бичкн эвтәкн овр- та эн күүкн Андрейд өөрдҗ болшго ора, теркә болен болҗ чигн медгднә. Өөрән суулһад, таалад бәәв чигн хөрглшго, икрхг уга номһн болҗ чигн мегднә...

Миңь эн цагла хур генткн эклв. Ашта салькн уга номһн, болв зөвәр нигт хур орв. Биилдәнә площадк деер бәәцхәсн улс цуг үзг тал тарвалдҗ гүүлдцхәв, кесгнь клубур сурһульчнрин эклн гиҗәх концертд одцхав. зәр- мнь клубин коридортнь, үүднә сег дорнь түдҗ хорһд- цхав. Үүднә сег дор үлдсн улс дунд Долда бәәнә, өөрнь Андрей зогсҗана.

Хурин шууган заагур, биилдәнә площадк талас бичкн күүкдин уульсн дун соңсгдв. Болһаһад хәләхлә, шинкн көлд орсн болдг өңгтә бичкн, төгрг бальчхр чирәтә кө- вүн, нег һартан кепкән бәрчксн, нег һарарн нүдн деерән керсг кеҗ, хурас чирәһән халхлх саната. Хааран чигн йовхн эн эс медҗәх бәәдлтә уульҗ йовна, нимгн кееһә костюмнь норад, бийднь наалдҗ.

— Хәлә, тер нег бичкн көвүн уульҗ йовна! — гиж До­лда келәд, өөрк улсан хәләв.

Цуһар оньһцхав.

— Ха! Ха!.. гилдҗ зәрмнь инәлдв.

«Юн гидг инәдмб?» —гиҗ зервк санад, Долда адһсн хурдар гүүж одад, тер көвүг шүүрч авад теврв. Көвүн хойр бичкн һарарн Долдаг чаңһур күзүдчкв. Долда авч ирчкәд, чиигтә чирәһинь эврәннь бичкн альчурарн арчн 102

бәәж, кснәпч? —гнҗ сурв. Уульжах көвуи ксияһаи Кел* жәхш. Эвлә баәтл, көвүи нсвчк тогтнв. Ксна кевумч?— гиһәд эвләд, бас чигн сура бәәтл эи келв:

— Мамин, папин.

Иигҗ келжәх күүнлә цааранднь шальшлһн керг угань медгдв. Болв Долда иеринь медж үзхәр седв.

— Нернчнь кемб? Альков келчклчн.

Көвүн зөвәр ухалсн болжаһад, нерән келв:

— Ануса...

Эн нернь күүнд медгдҗәхш. Долда дәки давтж не- ринь сурна, болв саакл кевтән «Ануса» гисн болна,

Эн бичкн көвүнлә оралдҗах, энүг ээлтәһәр эңкрлжәх Долда нег агчмин дотр тас оңдарж одсн болж, эн- бичк- нә өөр бийнь сүркә өкәр болҗ одсн болж Андрейд мед­гдв. Эн бичкн көвүнә өмн өвдгәрн уйдад, чирәһинь хә- ләҗ, таалмҗин үг келжәх Долдан нүднь, халхнь, чирәнь кевтән аһу ик хүвәр герлтжәх болҗ Андрейд медгднә.

Тиигҗәтл, биилдәнә площадк эргәд, нег баахн бер сарсаҗ гүүж, йовхнь үзгдв. Дарунь энүнә дун чигн сон- сгдв:

— Андрюша! Андрюша!..

«Энд нег көвүн бәәнә»,— гиҗ Долдаг келх хоорнд, эн бер клубин үүднд бәәх улс үзәд:

— Нег бичкн көвү үзвт? — гиж. хәәкрв.

— Энд нег көвүн бәәнә! — гиж келәд, эн кевүг һар- тан авад, Долда тер сарсаһад гүүж. аашх бер тал көвүг хәләлһв. Гүүхәрн өөрдҗ йовх экән көвүнь таняд, өмнә- снь хәәкрв:

— Мама! Мама!..

— Сәәхн иным, Андрюша!..— гиҗ келн йовж, экнь •көвүһән шүүрч авад, элкндән шахад үмсв.— Генткн хур орхла, көвүһән хәәвв. Олдхш, хамаран одень медгдхш... Йир икәр әәчкүв...— гиһәд, үүмәцәд сахньн бәәж, экнь көвүһән дәкн-дәкн үмсәд бәәв.

Экән олси, экиннь һарт одҗ төвкнсн көвүн, хәрү

ЮЗ

Долда тал болһаж. хәләһәд, маасхлзҗ инәҗәнә. Энүгинь оньһжах экнь:

— Ханжанав танд! — гиҗ Долдад келж гекв.

— Көвүнәнтң нернь Андрюша, Андрей гинт?—гиж Долда сурв.

— Э, энтн Андрей гидг күн болҗана,— гиж экнь кө- вүнәннь чирә хәләв.

— Бийнь нерән келв, зуг медгдҗ өгсн уга,—гиҗ Долда келв.

— Бийнь келҗ чадхш: Ануса гидмн,— гиҗ экнь цәо- лһв.

— А, хәрнь «Ануса» гисн болад бәәләл,— гюк Долда инән, Андрей тал хәләв.— Та бичкндән бийиннь нер яһҗ келдг биләт? Бас «Ануса» гидг бәәсн болвзгот? — гнҗ Долда шоглв.

— Уга биз. Йир медҗәхшив,— гиҗ Андрей инәмсв.

Бичкн көвүһән экнь теврҗ авад йовҗ одхла, «би тер көвүнә уульсн ду соңсхин өмн байрлжалав?» — гвж. сан- чкад, «э» гиҗ Долда тодлв: «Сурврар маднд илгәгдсн мет эн хур мана боднцгт айта туста... йнр айта!..» Бод- нцгт эн хур ямаран ик нилчтә болхин тускар ухалҗах Долдан седкл, өткн үс уусн, эсклә цаһан тос идсн мет девтлң болҗ бийднь медгднә, тегәд энүнә дотрк байрнь һазаран делврсн болад бәәнә.

Иим седкләр бийнь дүүрсн Долда, сурһульчнрин кон­церт хәләхәр, клубин залд ирв. Хамдан орий гнсн докъя Андрейд эн өгсн уга, болв Андрей ардаснь дахлдн, клу­бин залд бас орҗ ирв. Дахҗйовсн Андрейдэврәнньтоол- вр бәәсмн: «если в данном случае я не обязан идти вме^ сте с ней, то существует требование вежливости и при­личия»... гиж. эн санад, яһдг болв чигн, адг ядхдан эндр өдр өңгртл энүнә өөр йовх кергтә гиҗ шнидсмн. Ташр деернь тер бичкн көвүнә нерн энүнә нернлә әдл болсар Долдан келен бичкн болв чигн, шогин үгнь Андрейин өңгәлтд бас чигн нөкцл болх йовдл болж, энүнэ учрт авгдв.

104

Клубин залд суух орм олдсмн уга, әмтн мел дүүрц. Тегәд кесг улс залын хойр хәврһднь зогсцхаҗ. Залын ар захин скамейксин арднь бас чигн кесг улс, хойр-һурв эрәдләд’ зогсцхаҗ. Эднә ташр арднь Долда, Андрей ах- та улс зогсцхав. Сценин көшг татгдад уга. Сценин хойр талнь, потолокд күргҗ өөдлүлгдцхәсн портретмүдәс Маркс болн Ленин эн шуугҗах олн улсин өмнәс мандл- гсн дүрстә бәәцхәнә. Көшг татгдсн цагт сцен деер бәәх улсин чирәнь чигн бийдән үзгдшгоһинь Долда медв. Те- гәд, яһса гиҗ санад, энд-тендән хәләхләнь, залын ардк нег шуһуднь бичкн яршг деер зогсҗасн нег сурһульч күүкн, Долдаг таньсн болҗ оньһад, тер яршган авч ирәд, Долдан өөрнь оркв.

— Энүн деер зогстн,— гнчкәд,— би Шардан үр-иньгв. Би сцен тал һархв,— гиҗ цәәлһв.

— Ханҗанав, гиҗ келәд, Долда тер яршг деер зогсв. Тер бийнь чигн өмнән зогсҗах улсас, ардан зог- сҗах Андрейәс эн өндр болен уга, болв сцен деерк улсиг ода белкүсцәһинь үзҗ болхмн.

Көшг секгдв. Сцен дүүрн сурһульчнр, көвүд чигн, күүкд чигн зогсцхаҗ. Тедн дунд бәәх мел алтн шар үстә дүүһән Долда үзв.

— Мана сурһульчнрин концерт эклҗәнәвдн,—гиҗ баахн багш күүкд күн зарлчкад,— Ленинә туск дун һурвн кёләр — орс, хальмг, парнцс келәр дуулгдхмн,— гиҗ соңсхв.

— Парнцс келәр бас...— гиҗ шимндлһн тагчгрсн залын энд-тенднь соңсгдна.

Школд немш кел дасҗ йовсн Долда «немшәр дуул- хнь, медх биләв»,— гиж. санв, болв парнцс келәр эдн яһж дуулдиҗ, парнцс келнд эн дун яһҗ соңсгдиҗ гиҗ Долда соньмсв.

Ленинә туск дун орсар экләд, парнцс келнд җиңнв. Дууна айснь ямараң чигн келнд йилһл уга күчтә кевтән улднә, парнцс келң эс медгдв чигн, Ленин гисн үг цуһа-

105

рад тодрха соңсгдна. Парнцс келәр, төрүц түдвр уга- һар, хамц дуулждх баһчудын бахмҗта өңгәр герлтц- хәсн чирәсинь болһаҗ хәләҗәх. Долдан зүркн дотран күгдлсн болад бәәв. Ленина туск дун һазр деерк цуг келн улст бәәдгнь йирин. медгднә, болв Ленина ту- скар кедү дун бәәдг болх? Ленина туск дуудыг цуг ке- ләр соңсхнь, ямаран соньн болх? — гиҗ Долда дотран санв.

Дууна товчлгч дүүрән чикнд соңсгда бәәтл, хаһрсн болҗ шуугата альх' ташлдан ниргв.

— Биис!..

— Парнцс келәр...

— Бас чигн нег...

— Биис!..

Башрдлһнь хойр халхднь герлтҗ медгдсн баахн кү- үкн багш «яһий?» — гиҗ сурҗах өңгтәһәр эврәхс талан хәләв. Теднь толһасарн әрвҗлугаһар геклдҗ «давтый»,— гисн докъя өгцхәв. Тегәд Ленина туск дун дәкнәс күң- кнв...

Цааранднь сурһульчнр неҗәдәр чигн, хошадар чигн, оларн чигн олн зүсн дууһан болн бииһән һарһцхав. Яма­ран чигн келн улсин ду дуулхларн, эсклә би үзүлхләрн, теднә хувцинь чигн эдн өмсҗ һарцхана. Хувцан сольсн күүкд һарч ирх болһнд, нег үлү Шардаг һарч ирхлә, Долда соньмсад, көләснь авн толһа күртлнь үзхәр сед- нә, тегәд яршг деерән көлиннь үзүрәр зогсҗ, күзүһән суңһҗ цоңнаһад, өмнк улсин ээмс деегүр хәләнә. Өөрнь бәәх Андрей концертин тускар аштаһар ухалҗахш. Оньган сцен тал шилтәҗ, ормдан тогтнл уга бәәх Дол­дан ээмнь көндрх болһнднь Андрей хаҗудан хәләнә, ну- рһнь баһдҗ дүүллҗәх күүкнд санань зовна, тегәд эн иигж. санна: Пуф, йир, мини дотрк седкл меддг болх- нчн... Нанд ицәд, нанд бийән кевтнь даалһсн болхнчн... Хойр альхан хойр сүүдчнь арһул тәвәд, эвтәкн эн цог* цичнь, наадһа метәр өргәд, ээм деерән суулһад, эн улсин толһрс деегәр, эн концерт төгстл, сцен үзүлх биләв.., 106

Инм ссдклпинь үлмәд цогц-махмуднь чингдәд, дотр биннь уутьрад ирхлә, Андрей дор ормдан нәәхлҗ сана- лдчкад, әмсхлән әрәхн гиҗ бәрәд, арһул күүкнәс сурна:

— Танд үзгднү?

— Гем уга,— гиҗ Долда, харңһуд түүрчҗәх Андрей- ин чирәг зервк хәләчкәд, хәрү чирәһән эргүләд, саак ке- вәрн сцен тал шилтнә.

«Гем уга гиснь юн гидг үгви? — гиҗ санад, Долдан төвкнүн, болв халун бәәдлтә халхинь хаҗуһаснь Андрей хәләнә.— Мини тускар зовад керг уга гиҗәхмби? Аль эс үзгдҗәв чигн, чи яһҗ тус болхмчи гиҗәхмби? — гиҗ эн ухална, юңгад гихлә, Долда яһҗ өскәһән өргв чигн, эвтәкн бичкн цогцан яһҗ суңһҗ чирмәв чигн, сцен мууһар үзҗ зовҗахинь эн медҗәнә. «Гем уга» гиҗ Дол­дан келснь — айстан келчксн, ташр цааһан киитн үндстә үг болҗ Андрейд тоолгдад, ицлинь шантраҗ, алмацулҗ, салдалһна...

— «Бор, бор богшурһас», хальмг улсин дун. Дуул- хнь арвдгч классин сурһульч Ольдан Шарда,— гиҗ зар- лгдв.

Долдан дотр бийәснь генткн падрсн халун, чирәднь хурдар күрч шатасн болв, юңгад гихлә, Шарда һанцарн һарад уга билә.

Эрвәкә эрәтә цаһан бүшмүдтә, уургтсн чирәтә, алтрг- сн үстә күүкн зөвәр зөргтәһәр сцен деер ирҗ әрвҗл уга- һар гекчкәд, сәәхн хойр һаран өмнән бүтүлҗ зогсв.

— Хальмг мений? — гиҗ зәрмснь алмацҗ шимндснь Долдад соңсгдад, зүүһәр хатхсн мет бийинь чочав.

— Мен боллго, Натра Ольдан баһ күүкнлхн^—гиж таньдгудас зәрмнь келснь чигн Долдад соңсгдад, бийинь невчк төвкнүлв.

«Би бийән ямаран чигн келн күн гиҗ келв чигн, тө- рүц төртән авшговү,— гиҗ Долда сандмн, үг харһад ирсн цагт энүгән Шардад чигн келдмн. Келхләрн, иим уг бийиннь тускар тер соңссн цагтан, ацг бичә кетхэ,

' 107

пжлдж автха гиж тоолад келдмн. Тиим болдг болв чигн, һашута туужла, наснь күцлдәд уга, генн баахн күүкн, бийиннъ тускар әмтнә шимндлһ олн хурсн һазрт сонсхларн, ю санхинь, ю ухалхинь яһҗ медхви? —гиҗ ухалжах Долдан, «хальмг мений?» гилһн наку уга йов- дл болҗ, седклднь харлҗ төөнрв.

Пианино дахулж дуулҗах дүүһән хәлән бәәҗ, одак келсн үгиг эн соңсв, аль угай гиҗ Долда шинжлв. Те- гәд «хүв болҗ, эс соңсҗ кевтә» гиҗ эн байрлв. Шардан чирәд хүврлт болен темдг үзгдсн уга. Шуугата удан альх ташлһ дууллһарн эн дурдв. Клубиг догдлулжах шууган дотр Долда иигҗ ухалв: «Эрт эн күүкн нас кү- цҗ, эврән бийән меддг ухата болҗ төлҗхнь болх билэл... Тер цагт дәәдән тоолдгар, энүнә бийиннь тууҗинь, һашу- та болдг болв чигн, цугтнь цәәлһәд, медүләд өгчкҗболх биләлхн... Ухань күцлдсн цагтан, бийән эн ямаран чигн келнд тоолв чигн, маднд йилһц уга, эңкр кевтән үлдх...»

Долдан тускар даңгин ухалҗах, эн күүкнә туск сед- кл зүркнднь улм гүүнәр ширшҗ бийинь эзлҗэх Андрейд концерт төгсх цаг өөрдәд ирхлә, көвүдин үүдәсн «фило- софск» нег келвр сангдв. Терүнәннь утхнь иим: Күүкн, көвүн хойр, нег-негндән әвртә дурта болв чигн, кемр нег- негндән седклән илдкҗ эс келхлә, нег-негнәннь седклэс медсн учрар, ханьцл уга үлдцхәдг мөн. Зуг хөөннь, кесг жил болчкад, кень болв чигн гертә-бүлтә улс болчкад, урднь баһ цагтан нег-негнәннь туст ямаран седклтәйов- сан медлцхләрн: «Ю яһлав, юңгад эс келләчи?» — гиж икл гидгәр оратж, тедн һундл төрцхәдмн...

Энүгәрн бийдән һардвр кеһәд, «эврәннь седклин ту­скар шор-мөр гижәһәд, эн күүкнд илднь келәд хуурхла яһдви?» — гиж Андрей шииджэһәд, «уга, невчк эртвр болх... Бәс гижәһәд, бас чигн үзлцж, күүндҗэһәд, келх кергтә»,— гиж тоолад, бийән һартан авб.

Эврәннь кех үүлдврән күцәчксн Шарда, сценас һа- заран ардк бичкн үүдәрн һарад, ик үүдәр заалд орад, эгч талан гүүж ирәд, теврж эңкрлв,

108

__ Бп сцеп деерәс, чамаг зервк үзлОв,—гиҗ кёлн, Шарда хажудан хәләһәд, Андрейиг оньһад, дууһан ай- даж, эгчиниь өөр зогсв.

Долдан дү күүкн гиҗ Шардаг эс медҗәх Андрей энүг төртән эс авчах бәәдлтә бәәв.

— Программтн төгсҗәнү? Нань юн бәәнә? — гиҗ Долда дүүһәсн сурв.

Ода негл номер үлдсн болх гиҗ келәд концерт удл уга чилн гиҗәхиг Шарда медүлснә дарунь, концерт төгсв.

Андрейин туст Шардан седкл ямаранинь медчксн Долда көвүнәс эрт заагрх эв ухалн йовҗ, һазаран һарв. Энүнә седкл һундашго санатаһар, эртәснь таалт үг Долда белдв.

— Спасибо за приятную компанию. Бидн һаһа та- лан однавдн,— гиҗ келэд, Долда һаран Андрейд егв.

— Менд харһий,— гиҗ келен Андрей заагрҗ һарн, сөөһин харңһуд олн улс заагт геедрв.

IX бөлг

Школан төгсәҗәх отхн күүкндән Шардад эцкнь ода- хн велосипед хулдҗ авад оркчкв. Эн велосипед Долдад йир айта көлгн болад бәәв. Түрүләд хойр өдр Альмт эр- гндк аглһд бичкн хаалһсар гүүлгәд, Долда велосипед йовулдг дасчкв. Хойр-һурв дәкж. эн кииссинь күн үзсн уга. Зуг күүтә һазрар велосипедәр йовҗ болшго гиҗ эн һундв, юңгад гихлә, «көлнь невчк ахрдҗана» гиһәд, зә- рмснь наадлцхах чигн мөн. Болв зуурнь күн берк хар- һдг, хоир өндрин хоорнд, аглһд бәәх боднцгин һазрт одад бәәхд, Долдад эн цань уга эвтә көлгн болҗав.

Долан хонгт хойрт, эсклә һурв дәкҗ Долда боднцг

109

’галан эркҗән уга бдж, хәлйдмм. Велосипедәрц гүүлгәд, өндрин ора деер һарад ирхлэнь, емннь боднцг тэрсн ут нәрхн һазрнь, эки авгтан, делгэтэ шар маралҗна өңгтә болҗ үзгддмн. «Көк кевсин өңгтәһәр кезә чи үзгдхмч» гиҗ, эргәс уругшан гүүлгн йовҗ Долда сандмн. Болв захднь күрч хәләл уга эн хәрдмн биш. Ирәд болһаһад хәләхлә, майин нег шинд орсн хурт норад, хәрү хакссн һазрин нимгн көрсиг буулад, шинкн һарч аашх таҗрха болн үүрмг ноһан зәрм һазрарнь үзгднә. «Буг өвсн бод- нцгас түрүлҗ һархар булалдҗ йовна... Ик саната элмр- мүдв. Тиигҗл бәәтн. Таслулҗ хайгдх болзган күлә- җәтн...» гиҗ Долда сандмн.

Хәрҗ' ирәд, хойр-һурвн хонг өңгрәд одхла, һазрин* нимгн көрсиг хаһлад, эсклә өргәд, боднцгин нилх бүчр- булталдад, нарни герл үзҗ, киилҗ бәәх болҗ Долдад медгднә, у шароваран өмсчкәд, велосипедәрн гүүлгәд, тиигәрән йовх дуринь күргәд бәәдмн. Зәрмдән боднцган ирҗ хәләчкәд, боднцг ямаран -бәәдлтә бәәхинь үүрмүд- тән келҗ өгхәр, ферм орад һардмн. «Көлнь ахрдҗана» гиһәд күн наадлад орквзго гиҗ Долда саглдг билә. Те- гәд эн үүрмүдиннь негнәннь бәәдг захин герт ирҗ буу- һад, тендән велосипедән оркчкад, наадк улс талан йовһар одҗ күүнддмН. Боднцгин тускар үүрмүдтән кел- хләрң, теднәннь урмд өөдлүлдг болдгар, боднцг лавта урһх бәәдлтә гиҗ иткүлдмн. Бригадын күүкд улс бийәснь- бишңкнь цуһар совхозд цаг-зуурин көдләчнр. Нурһлҗ эдн эдл-уушар түрү уга, онц бийдән олз үзхдән дала ик сүзг уга, зуг комсомольцнрин седвәр тевчцхәдг улс билә. Урднь юн чигн эс тәргдҗәсн эмнг һазрт тәргдсн боднцг урһхд алмацдгнь чигн эдн дунд бәәдгинь Долда меднә. Улан Алгаевичин селвгәр Муслин Макар, механизатор комсомольцнрар бийдән нөкд авад, Ноһатин боодгин көвәһәс авн боднцгин участок күртл тракторар плуг чи- рәд, җолв татв. Дарунь чигр келһән эдн эклв. Чигр ги- дгнь ямаран юминь Долдала әдл баһчуд хамаһас медх билә, зүгәр терүнә дөңгәр өөдмд ус өргәд, җолвар гүү*

110

I

лгҗ болдгннь эдн Улан Алгаевнчин цәәлһсәр аңхрла. Эн чигрин болн җолвин тускар Долда үүрмүдтән келҗ өгснь теднд соньн болен деерән цуһаран урмдынь батлв.

Нег дәкҗ иигәд, фермд ирчкәд, Долдаг хәрн гиҗәх- ләнь, фермдин пошт зөөдг өвгн энүг үзчкәд, байрлсн ду- уһар дуудв.

— Эй! Ольдан күүкн! Наар! Чамд нег әвртә ик бичг бәәнә.

Юн әвртә ик бичг нанд бәәх билә йир. Эн өвгн шогл- җадг эс болхий. Заочн дасҗах институтас ирсн пакет бәәдг болх,— гиҗ санад, эн өвгн эс дуудсн болв чигн энүн тал орад, газетмүд авхар седҗәсн Долда күрч ирв. Өвгн түрүләд пачкта газет бәрүлчкәд:

— Эн әвртә бичг,— гиһәд, кесг марк наагдсн ик шар пакет үзүләд,— һаран тәв,— гиһәд һаринь тәвүлчкәд, Долдад терүгән өгв.

Әвртә ик бичг гиҗ эн өвгнә келхнь учрта бәәҗ,— гиж дотран санн йовҗ, Долда эн пакет һартан авад, аль- дас ирсинь хәләв.

— «Иркутская область, Братская ГЭС... Аюш Аду- чиев>— гиҗ арһул умшчкад,— а, Аюш! Адучин Аюш! — гиҗ тас талдан дууһар, чаңһур келҗ, байрлсн чирәһәрн өвгн тал хәләҗ, цаһан шүдән илдкҗ инәв.

— Күргнәс ирсн бичгий? — гиҗ өвгн хөкрлгч нүдәр өмнәснь хәләв.

— Уга, уга,— гиҗ Долда адһҗ келв.— Уга, нанла хамдан школд йовсн көвүн.

— Не медгдв, медгдҗл бәәнә,— гиҗ өвгн, өмнк пош- тан диглн бәәҗ келв. Өвгн иткҗәхмб, аль угай, Долдад медгдсн уга.

Үнәр келҗәнәв,— гиҗ Долда келчкәд, эн бичгән гертән күрчкәд умшхар, велосипед деерән сууҗ авад, фермәс гүүлгәд һарв.

Школан төгсәчкәд, Жигули балһснд одсн, тендәсн Волжск ГЭС тосхлһнд орҗ гиҗ Долдад зугл соңсгдсн

111

Аюш гснткн бнчг плгәҗ, илгәкләрн ЙИМ ИК бичг ИЛГәЖ. Школд бәәхдән, олн үгтә эс болв чигн, үүрмүдтән инәдтә йовдл үзүлдг, эврәннь өвәрц занта болҗтоолгдҗасн эн ода ямаран дүрстә гилт? Нанд генткн бичг бичх санан яһж терүнд орсн болхмби? Иим ик бичгтнь юн бәәдг болхмбн? — гих\ ухалж, шулуһар күрч, эн бичгән умш- хар адһҗ йовх Долдад велосипеднь йир хашңгар гүүси болҗ медгднә, зуг өндрәс уругшан орлһнд невчк хур- дар йовснь чикнд дуулсн салькна шуугаһар энүнд мед- гднә.

Гертән һанцарн бәәсн экнь күүкән ирхлә, дарунь сууҗ хотан эдл гихләнь, айдҗа,— гиж, келчкәд, Долда, хорадан орад, шуд шаровартаһан сууһад, Аюшас ирсн ик пакетиг секв. Сурһульчин тетрадин зөвәр олн листд бичгдсн бичг заагас һульдрад һурвн зург унв. Долда шүүрч авад, эдниг хәләҗәнә. Нег зургтны өмн нүүртнь, һолын амнд, саксхр ацта, йир бүдүн иштә,. тегәд әвр- тә күдр дүрстә модн дор һурвн күн зогсҗана: негнь Аюш, негнь арвһр үстә, нәрхн белкүстә күүкн, һурвдг- чнь баахн көвүн. «Эн күүкнь кенәнь болхмб?» —гиҗ Долда зервк санв. Эднәс цааранднь болһаһад хәләхлә, нигт модн һолын көвәһәр ууҗад, холд күринә. Хойрдгч зургтнь комбинизон өмссн улс көдлмш кеҗәцхәнә, негнь Аюш. Наадк һурвдгч зургтнь пристнәс көндрдәд һарн ги- җәх керм бәәнә. Терүнә нернь «Ангара», палуб деернь кесг күүкд болн көвүд үзгднә, үүрмгәр һарцхасн зургт Аюш әрәхн гиҗ Долдад тйньгдна. Серглң эн баһчудын шууган Долдан чикнд соңсгдсн болад одв, тегәд эн са* налдв.

Мууха дала юм бичсмби? — гиҗ санн бәәҗ, Долда йирин таньгддг Аюшин тарһн үзгүдәр, авторучкар бичсн бичгиг экләд умшв.

«Школын эңкр иньг, Долда, мендЬ —гиҗ умшчкад» Долда инәмсв. «Хәлә-хәлә! «Эңкр» гиҗ күүкид келдгиг дасчкҗ...»— гиҗ санчкад, цааранднь умшв.— Эн бичгән яһҗ эклхән, юуһар төгсәхән медҗәхшив, болв бичжә* ¹¹²