MD hám PQJ / M.Nızanov povestlerinde qaharman obrazı hám dáwir problemasınıń ashıp beriliwi

61

bolǵanın kóremiz. Bunı túsiniw ushın qoyımshılıq obrazın eske alıw-aq jeterli.

Bul degenimiz syujettiń aqırına jetkeni, konflikttiń sheshilgeni boladı. Biraq bul sırttan ústirtin, formal qaraǵanda solay kórinedi. Al shın mánisinde povesttiń tamamlanbaǵan ashıq finalǵa iye ekenin kóremiz. Bul povesttiń syujetlikkompoziciyalıq dúzilisiniń ózgesheligi esaplanıp, ol jazıwshınıń óz shıǵarmasınıń mezgil-mákan (mákan hám zaman) óz-ara qatnasların tártiplestirgende onıń finalına jańasha tús beriwge umtılǵanınıń gúwası bolamız. Bul povesttiń eń aqırǵı abzacında kórinedi: «Perzentleri suwıq demin aldı. Olardıń usı jerden baslap kókiregi qata basladı. Ómir ashshı shayqas ekenin túsinip ketkendey boldı. Bul dúnyadan alasısı da, beresisi de kóp ekenin ańǵarıp bilgendey edi olar.

Aldında aydın keleshek tur! Ózleri árman etken keleshek tur! Anası kóriwdi arzıw etken úlken úmitler jatır bul jolda!» (94-bet)

Bunday ashıq final principi, álbette, jańa dáwir ádebiyatı dástúrine tán qubılıs. Bunı, kórip turǵanımızday, M.Nızanov júdá tabıslı iske asırǵan. Bas qaharmannıń ólimi menen povesttiń syujetlik waqtı birotala jabıq bolıp qalmaydı, al kerisinshe, ol keleshekke barınsha ashıq. Bul jazıwshınıń estetikalıq principleriniń biri desek boladı. Sonıń ushın da M.Nızanov mákan hám zaman kompoziciyalıq usılın júdá utımlı kórkem usıl sıpatında qollanadı. Ol mákanlardı, zamanlardı bir-biri menen erkin jaqınlastıradı, aralastıradı, orınlarınan jılıstıradı, bir-birine qoyadı.

Bundaǵı gózlengen maqset-mákan hám zamannıń hár qıylı formaların salıstırıw tásirin ashıp beriw menen bir qatarda, olardıń shıǵarmanıń ideyalıqestetikalıq mánisin ańlawǵa jol ashatuǵın eń áhmiyeti, eń mánili, eń tásirli belgilerin ashıp beriw bolıp tabıladı. Sonıń ushın da povesttiń betlerinde, biz gúwası bolǵanımızday «burın»,

«bayaǵı da», «búgin», «házir», «oyaqta», «buyaqta», «awılda», «qalada» hám taǵı da basqa usıllarǵa qusaǵan bir-birine qarsı uǵım-túsinikler jiyi ushırasadı hám olar mákan hám zaman qatnaslarınıń xarakterin belgileydi.

62

Onnan qala berse povesttegi mákan hám zamannıń konkret belgilerinen basqa olardıń ulıwma, universal nızamlıqlarıda jazıwshınıń dıqqatınan shette qalmaydı. Bul pútkil álemdi hám onıń jasaw formaları bolǵan mákan hám zamandı ayırmay bir tutas pútkil halatında qabıl etiwge hám túsiniwge iytermeleydi. Usı filosofiyalıq-estetikalıq ideyanı jazıwshı Aqshagúldiń oyı arqalı tómendegishe beredi. «Aqshagúl keshegi qalǵan unnan qamır iylep otırıp usınday azap kórip, jaǵı sınıp qalǵan kúyewiniń bayaǵı ór minezlikti kútiwdiń endi paydası joq ekenin taǵı bir márte abayladı. Átteń, qoldan keler shara joq. Waqıt izge qayıtpaydı» (65-bet); Lekin, Aqshagúldiń júzine mayda-mayda tarınıń qabıǵınday sepkil túse basladı. (90-bet).

Solay etip, biz joqarıdaǵı analizlerden, oy-pikirlerden kelip shıqqan halda

«Aqshagúl» povestindegi mákan hám zaman haqqında tómendegilerdi aytıwımız múmkin. Bunda mákan hám zaman tereń konceptual mazmunǵa iye hám olar búgingi kúnniń problemaları menen tıǵız baylanısqan. Sonlıqtan da biz mákan hám zamannıń povestiń syujetinde kompoziciyasında, obrazlar sistemasın da personajlardıń xarakterlerinde turmıs tárizlerinde tereń iz qaldırǵanlıǵınıń gúwası bolamız. Óz gezeginde de povestiń qaharmanları da mákan hám zamannıń intasız baqlawshıları bolıp qalmawǵa tırısadı, olardıń qarsılıqların jeńip olar menen teń qádem taslawǵa umtıldı. Sonıń ushında poveste personajlar mákan hám zaman bir pútinlikti quraydı. Bul povesttiń haqıyqıy zamanagóyliginiń dálili.

XX ásirdegi qaraqalpaq ádebiyatında prozada satira janrınıń rawajlanıwında O.Abdiraxmanovtıń, S.Jumaǵulovtıń, M.Nızanovtıń 70-

90 jıllardaǵı gúrrińleriniń áhmiyeti ayrıqsha boldı. Solardıń ishinde, ásirese, M.Nızanov óziniń bir neshe toplamlarına kirgizilgen hám radiotelevidenie, teatr saxnaları arqalı aktѐrlarımız, kórkem háweskerlerimiz tárpinen atqarılǵan oǵada kóp sanlı realistlik prozalıq dóretpelerinde jámiyetlik turmısımızdıń áhmiyetli máselelerin satiralıq hám yumorlıq usıllar menen ortaǵı tasladı. Óz sheberligi hám belsendiligi menen kózge

63

tústi. M.Nızanovtıń gúrrińleri menen povestleri óziniń haqıyqachıllıǵı, geyde jeńil yumor, geyde oǵada ótkir, nishterli kúlkisi–ironiyası menen oqıwshılar itibarın

ózine tartadı. Jazıwshınıń satiralıq gúrrińlerinde jámiyetlik turmıstıń konkret belgili bir máwritlerindegi ashshı turmıs shınlıǵın orınsız uzaq waqıyalarǵa sozıp otırmastan, qaharmanlardıń kóbinese awızeki gúrrińleri, jazǵan xatları, eske túsiriwleri hám kóz aldına elestiriwleri, geyde qısqa-kısqa dialoglar arqalı da sol obrazlardıń ishki minez-kulıq, ádep-ikramlıq sıpatları ashıp beriledi. Muratbay Nızanov dóretken hár bir shıǵarmada dáwirdiń qıylı kórinisleri hám qıyınshılıqları anıq súwretlenedi. Dáwirimizdiń hám jámiyettiń ashshı haqıyqatları M.Nızanovtıń barlıq shıǵarmalarında ózgeshe sáwleleniwin tapqan.

M.Nızanov qálemine tiyisl «Para», «Jat jurttaǵı taǵı jeti kún», «Eki qanxor», «Adam kúldirgeni ushın», «Ólim aldındaǵı iyt», «Aqshagúl» povestleri oqıwshılar tárepinen joqarı bahalanadı. Ásirese, «Aqshagúl» povesti realistlik prozadaǵı jetiskenliklerinen biri boldı. Bul ózbek tiline awdarılıwı hám oǵan belgili ózbek

ádebiyachılarınıń joqarı baha beriwi ádebiyattanıw iliminde unamlı qubılıslardan biri boldı.

Kórkem ádebiyatta ómirdiń anıq kórinisin, adamlar, waqıyalar, insanıylıq qatnasıqlar, pikir-sezimlerdi turmıstaǵıday tereń, birigip ketken halda sáwlelendiriw ushın hár qıylı kórkemlew qurallarınan támiynleytuǵın bólimi onıń syujeti.

Syujet – francuzsha «syujet» - «nárse», «tema», «mazmun» - degen mánilerdi ańlatadı. Kórkem shıǵarmada qaxarmanlardıń xarakteriniń rawajlanıw tariyxın kórsetetuǵın waqıyalar sisteması. Syujettiń tiykarǵı negizi bolıp, sol jazıwshı súwretlep atırǵan jámiyettiń qarama-qarsılıqları onıń hár qıylı konfliktleri jatadı. Mine, usınday turmıslıq konfliktlerdi sáwlelendiriwde kórkem shıǵarma syujeti: ekspozicis, waqıyanıń baslanıwı, waqıyanıń rawajlanıwı, kulminaciya, waqıyanıń sheshiliwi sıyaqlı shártli túrdegi bir neshe basqıshlarǵa bólinedi.

64

Álbette, syujetlik rawajlanıwdıń bunday kórinisleri jazıwshı tárepinen bir qálipte qollanılmastan, hár bir shıǵarma, hár bir janrǵa baylanıslı túrlishe tús alıwı múmkin.

Syujet - kórkem shıǵarmanıń mazmunın ashıp, mazmundı formaǵa kóshiriwdiń negizgi jolı.

«Aqıret uyqısı» M.Nızanovtıń qálemine tiyisli keń kólemli povest. Bul dóretpe 2008-jılı jazılǵan bolıp, 2009-jılda bolsa «Qaraqalpaqstan» baspasınan óz aldına kitap bolıp shıqtı.

Bul povestte turmıs shınlıǵı dáwirdiń ashshı haqıyqatları, insannıń ruwxıy xalatları ashıq hám keń kólemde súwretlep beriledi. Hár qanday dáwirdegi jámiyet adamları arasında túrli kelispewshilikler, qaramaqarsılıqlar bolıwı múmkin. Usınday adam ruwxıyatına tásir etiwshi unamsız jaǵdaylardan shıǵıp ketiw, qıyınshılıqlardı jeńiw ushın bekkem shıdam bolıw kerek. Bul povesti psixologimzge qurılǵapn shıǵarma desek boladı. Bul povestte bas qaharman

Ótemurattıń ruwxıy halatı keń túrde ashıp beriledi, yaǵnıy bul povestte insannıń ruwxıy halatı birinshi orında turadı.

Klassikalıqt ádebiyatta kórkem shıǵarma syujetin bayanlaw yaki túrli jol menen ámelge asırıladı.

Bul povestte waqıyalardıń bayanlanıwı boyınsha syujettiń klassikalıq emes túrine kiredi, bunda tiykarǵı syujet eske túsiriwler formasında waqıyalar aqırınan baslanıp súwretlenedi.

Povestte sál kem bir ásirlik ómir tariyxına iye Ótemurat ǵarrı eń sońǵı aqıret uyqısında jatıp ótken pútkil ómirin, basınan keshirgenlerin eske túsiredi. Qaharmannıń ruwxıy tolǵanısları, óz ómiriniń jaǵımlı hám jaǵımsız máwritlerinen tınısızlanıwları kórkem psixologizmniń jańasha formada beriliwi bolıp esaplanadı.

Povestte tiykarǵı syujet Ótemurat ǵarrınıń Nawrızbay Kulenov degen alımnıń jetpis bes jıllıq merekesinen kiyatırıp úyiniń dárwazasınıń aldında miyi aylanıp shıǵılıwı hám qaharmannıń e ki

65

dúnyanıń ortasına túsip qalıwı sıyaqlı ruwxıy jaǵdayın súwretlewden baslanadı. Miyine qan quyılıp, aqıret uyqısında jatırǵan qaharmannıń bir neshe kún

ishindegi pútkil ruwxıy jaǵdayı avtor tárepinen bas qaharmannıń birese keń aspan

álemine, birese ushı-qayırı joq muzlıqlar mákanına, birese jas toǵaylıqlar mákanına, birese jer astındaǵı ápsanawiy motorlı qayıqqa túsip qalıwları sıyaqlı alım sol waqıttaǵı ruwxıy ózgerisleri, tolǵanısları arqalı ashıp beriledi.

Qaharman eń dáslep aspan álemine ushıp barǵanında ol jerde álle qashan

ólip ketken Bazar apasın, tirisinde ózine kóp azap bergen qońsısı Embergen qotırdı kóredi. Embergen qotır hám onıń ákesi Ótemurat hám onıń anası Anjimniń bulardan kórgen azapların, ásirese japakesh hayal Anjimniń awır ruwxıy jaǵdayı tereń psixologiyalıq súwretlewlerde ashılıp beriledi.

Sonday-aq, povestte bas qaharman Ótemurattıń muzlıqlar mákanında onı bala gezinde jazlar emlewxanasına aparıp taslaǵan Bekniyaz doktordı ushıratıp qalıwı onıń balalıq dáwirine tiyisli ayırım epizodlardı eske túsiriwine imkan jaratadı. Ótemurattıń jas toǵaylıqlar mákanına túsip qalıwı sıyaqlı ruwxıy jaǵdayı arqalı qaharmannıń urıs dáwirindegi bastan keshirgen waqıyaları eske túsiriledi. Usı súwretlewler avtor jáne kompoziciyalıq izbe-izlikti saqlap, Embergen qotırdıń urıs dáwirindegi isháreketleri, qılmısların súwretleydi.

Povest syujetinde bas qaharmannıń jer astı tunnelinde dozaqtıń ishinde qıpqızıl shoqta janıp atırǵan awılındaǵı Bekniyaz doktordı kóriwi, onıń xirurg balası Nurniyazdıń islegen awır qılmısı ushın, balamnıń janı qıynalmasın dep hár kúni dozaq otında ózin kúydirip atırǵanlıǵı Ótemuratqa ruwxıy jaqtan kúshli tásir etedi. Usı waqıya sebepli Ótemurat ta endi óziniń islegen gúnáları, qıyaneti haqqında oylanadı, ruwxıy tolǵanadı.

66

Al, bas qaharmannıń ashıq teńizdegi motorlı qayıqtıń ishine túsip qalıwı bolsa, onıń ilimge baǵıshlanǵan pútkil alpıs jıllıq ómirin eske túsiriwi menen ushlasadı. Usı bólimde avtor bas qaharman Ótemurattıń studentlik jıllarınan baslap

úlken ilimpaz bolǵan dáwirine shekem súwretlep beredi.

Jazıwshı shıǵarmada bir neshe dáwir kórinislerin, waqıyaların ótkir dramalıq súwretlewler arqalı jeke insan táǵdirin hár tárepleme ashıp beredi.

Povestte jazıwshı hayal-qızlar obrazın jaratıwda da bir qansha tabıslarǵa erisken. Mısalı, tumıstıń túrli sınawlarında taplanǵan shıdamlı, sonday-aq qaysar Anjim obrazı oqıwshınıń itibarına ılayıq. Shıǵarmadaǵı Ráwshan obrazı da haqıyqıy opalı yar, mehriban ana obrazı sıpatında ósiriledi.

«Aqıret uyqısı» povestinde tiykarǵı syujet bas qaharman Ótemurat ǵarrınıń basınan ótkergen toqsan jılǵa shamalas ómirin eske túsiriwleri hám kóz aldına elestiriwlerine qurılǵan. Bunda qaharmannıń ótken ómirine baylanıslı eske túsiriwleri hám usıǵan baylanıslı ruwxıy tolǵanısları onıń ómiriniń aqırındaǵı sanawlı kúnlerinde júz bergen waqıyalar tiykarında ashıp beriledi.

Konflikt jekke minezler (personajlar), sociallıq toparlar, klaslar ortasında payda bolıwı múmkin hám ol avtordıń maqsetine, waqıyalardıń rawajlanıwına qaray háwij alıwı múmkin. Personajlardıń arasındaǵı qatnasıqlar ábden shiyenlenisip, waqıyalardıń rawajlanıwı birotala shegine (kulminaciyaǵa) jetken soń konflikt óz sheshimin tabadı. Bul qubılıstı ádebiyattanıw iliminde final yamasa waqıyanıń sheshimi dep ataydı. Konflikt biraz jaǵdaylarda kolleziya degen menen de júrgiziledi.1

Jazıwshı A.Tolstoy aytqanınday, «Syujet – sociallıq qaramaqarsılıqlardı ashatuǵın gilti».2

1Ахметов С, Есенов Ж, Жәримбетов Қ. Әдебияттаныў атамаларының орышса-қарақалпақша түсиндирме сӛзлиги, Нӛкис, «Билим», 1994-ж 104-б.

2Бобоев Т. «Адабиѐтшунослик асослари» Тошкент, 2002. 115-бет

67

Konflikt – lirikalıq shıǵarmalarda da boladı. Onda konflikt lirikalıq qaharman menen sırtqı ortalıq, yaǵnıy obektiv dúnya ortasında ótedi. Lirikalıq konflikt lirikalıq qaharmannıń ishki keshirmelerin, oy-sezimlerin, ruwxıy halatların beriw arqalı súwretlenedi.

Konflikt – syujetti háreketke salıwshı kúsh. Onıń tásirsheńligin, qızıqlılıǵın, kólemin belgilewshi áhmiyetke iye. Onıń formaları ushırasadı.

1.Psixologiyalıq (ruwxıy konflikt-qaharman qálbindegi sezimler túsinikli

gúresi.

2.Jámiyetlik konflikt - shıǵarma qaharmanları menen olar jasap

atırǵan sharayatlar arasındaǵı gúres.

3. Jeke intim konflikt – bir-birine qarama-qarsı háreketler, toparlar arasındaǵı gúres.1

Syujet – barlıq waqıtta, bir formada, bir baǵdarda rawajlana bermeydi. Ol mudamı ózgeriwde boladı. Klassikalıq ádebiyatlardaǵı syujetlerdi waqıyalar menen personajlardı bir tártipte, izbe-iz, basqıshpa-basqısh rawajlanadı. Olarda waqıt penen waqıyalardıń izbe-izligi saqlanıp baradı.2

Waqıyanı bayanlaw klassikalıq hám klassikalıq emes bolıp bólinedi. Joqarıda klassikalıq bayanlawǵa berilgen anıqlama edi. Al, kórkem shıǵarmada klassikalıq emes bayanlaw onıń kerisi boladı. Bunda waqıya izbe-izlikte, basqıshpa-basqısh bayanlanbaydı. Xronologiyalıq tártip buzılıp, waqıya ortasınan, basınan yaki aqırınan baslanadı. Bunday bayanlawda shıǵarmaǵa bolǵan oqıwshınıń qızıǵıwshılıǵın arttıradı.

«Aqıret uyqısı» M.Nızanovtıń qálemine tiyisli keń kólemli povest. Bul dóretpe 2008-jıldıń 6-oktyabrinen 13-dekabr aralıǵında jazıp pitkerilgen. 2009-jılı

«Qaraqalpaqstan» baspasınan óz aldına kitap bolıp shıqtı.

1Умаров Н. Адабиѐтшунослик маърузаси. Тошкент, 2004. 123-124-б.

2Жәримбетов Қ. Әдебият теориясы пәнинен лекция текстлери. Нӛкис, ҚМУ, 12-б.

68

Bul povest turmıs shınlıǵınıń, dáwirdiń ashshı haqıyqatların, insannıń ruwxıy halatlar ashıq hám keń kólemde súwretlep beredi. Hár qanday dáwirdengi jámiyet adamlar arasında túrli kelispewshilikler, qaramaqarsılıqlar kelip shıǵıwı múmkin. Usınday adam ruwxıyatına tásir etiwshi unamsız jaǵdaylardan shıǵıp ketiw, qıyınshılıqlardı jeńiw ushın temirdey bekkem shıdam bolıwı kerek. Bul povestte insannıń yaǵnıy Ótemurat degen qaharmannıń ruwxıy halatı keń túrde ashıp beriledi. Yaǵnıy bul povesti naǵız psixologizmge qurılǵan shıǵarma bolıp esaplanadı. Bul haqqında filologiya ilimleri doktorı, professor Q.Orazımbetov usı

«Aqıret uyqısı» kitabınıń alǵı sózinde («Tınıshsız ruwıx tolǵanısları») dep atalǵan alǵı mınaday pikirlerdi keltirip ótedi:

«Maǵan M.Nızanovtıń «Aqıret uyqısı» povestiniń birinshi oqıwshısı bolıw nesip etti. Durısın aytıw kerek, jazıwshınıń kóp sanlı yumorlıq gúrrińleri menen tanıs edim. «Aqshagúl» povestin oqıp onıń kúndelikli turmıstı ádewir tereńnen úyrenip júrgenine isengenim menen, naǵız psixologizmge qurılǵan shıǵarma jazıwın kútpegen edim. Qaraqalpaq ádebiyatında sońǵı qáharmannıń tınıshsız ruwxıy tolǵanısların sáwlelendiriw arqalı insan ruwxıyatına kúshli tásir jasaytuǵın bunday shıǵarma oqımadım. Joqarıda atap ótkenimizdey, (detektiv, hádiyseler, natural súwretlengen ıshqıy háreketler h.t.b.) tolı bola bersin, onda insannıń ruwxıy keshirmeleri, psixologizmi qatnaspasa oqıwshınıń kewil dúnyasına tásir jasay almaydı. Óytkeni, insan óziniń aqıl dúnyasın ilim arqalı da, pedagogika arqalı da bayıtıwı múmkin, biraq kewil dúnyasın bayıtatuǵın tiykar – bul iskusstvo, sonıń ishinde ádebiyat.

Demek, qaharman psixologizmin jaratıw, oqıwshı ruwxıy dúnyasına jol izlewdiń bir ádisi degen sóz».1

Shınında da bul povestte insannıń ruwxıy halatı birinshi orında turadı. Buǵan qosa waqıyalar pútkil qaharmanıń ótken ómirin eske túsiriwlerine qurılǵan.

1 Нызанов М. Ақырет уйқысы. Нӛкис, «Қарақалпақстан», 2009. 3-бет.

69

Ádebiyatta hár qanday kórkem shıǵarmanı bayanlaw eki túrli jol menen (klassikalıq hám klassikalıq emes) ámelge asırıladı.

Bul povest wazıypalarınıń baylanıwı boyınsha klassikalıq emes túrine kiredi. Yaǵnıy bunda waqıya eske túsiriwler menen, yaǵnıy waqıya (syujet) aqırınan baslanıp súwretlenedi hám bas qaharmannıń bul arqalı Ótemurattıń ruwxıy halatı ashıp beriledi. Bunda syujetten kóre qaharmannıń ruwxıy halatı birinshi orında turadı. Bas qaharman Ótemurat ǵarrı ruwxıy halatında eki dúnya aralıǵına túsip,

ótken ómirin esleydi. Bunda bir neshe dáwir kórinisleri hám qıyınshılıqları ashıp beriledi. Usınday táreplerin itibarǵa alǵan halda, bul povest roman janrına uqsap ketedi.

Povestte tiykarǵı syujet Ótemurat ǵarrınıń Nawrızbay Qulenov degen alımnıń jetpis bes jıllıq merekesinen kiyatırıp úyiniń dárwazasınıń aldında miyi aylanıp jıǵılıwı hám qaharmannıń eki dúnyanıń ortasına túsip qalıwı sıyaqlı ruwxıy jaǵdayın súwretlewlerden baslanadı. Shıǵarmadaǵı usı súwretleniwlerge baylanıslı barlıq waqıyalar bir nápeste oqıp shıǵıladı. Sebebi miyne qan quyılıp, aqıret uyqısında jatırǵan qaharmannıń bir neshe kún ishindegi pútkil ruwxıy jaǵdayı avtor tárepinen bas qaharmannıń birese keń aspan álemine, birese ushı-qıyırı joq muzlıqlar mákanına, birese jas toǵaylıqlar mákanına, birese jer astındaǵı ápsanawiy tuńǵujıq túnlerge, birese ashıq teńizdegi matorlı qayıqqa túsip qalıwları sıyaqlı onıń sol waqıttaǵı ruwxıy ózgerisleri, tolǵanısları arqalı ashıp beriledi.

Qaharman eń dáslep aspan álemine túsip barǵanında ol jerde álle qashan ólip ketken Bazar apasın, túsine ózine kóp azar bergen qońsısı Embergen qotırdı ushıratadı. Embergen qotır bul jerde oǵan jamanlıq islemekshi boladı. Áne, usı waqıya sebep bolıp Ótemurat óziniń Embergen qotır menen baylanıslı ómirin eske túsiredi. Bir waqıtları Genjegúl kempir hám ákesi Mırzamurat barda

Ótemuratlardıń úyi «úlken úy» atanıp, usı shańaraqtıń úlken-kishisiniń aldınan hesh kim kesip óte

70

almaytuǵın adamlar, atap aytqanda qońsısı Rambergen kóse, onıń balası Embergen qotırdan tartıp kolxozdıń brigadiri, «nálikshileri»ne deyin aylandırǵanı usı shańaraq bolıp qaldı. Ásirese, Ótemuratqa, onıń anası Ánjimge kóp azar bergen olardıń qońsısı Rambergen kóse hám onıń balası Embergen qotırlar boldı. Máselen,

Ótemuratlardıń shańaraǵına tiyisli jerdi Rambergen kóseniń iyelep alıp «óziniń móldegindey jótkirinip aylanshıqlap» júriwi, ol jerdiń tereklerin shawıp alıp, óziniń atızınday ornına biyday egip jiberiwi, sol sebepli Ánjim menen balasınıń ekken eginine suw baratuǵın saǵanı baylap taslap, olardıń qıs azıǵısız qalıwları oqıwshıda hám ayanıshlı, hám ǵázepli sezimlerdi oyatadı. Ásirese, bul waqıttaǵı japakesh hayal Ánjimniń awır ruwxıy jaǵdayı tereń psixologiyalıq súwretlewlerde ashıp beriledi.

«- Wa, zaman degen-á! – dedi soń kóyleginiń jeńi menen mańlayınıń terin súrtip. - Dáwran kimniń dáwranı, jesir qatınnıń dáwranı! Endi bir kólata jer, usınsha tal, usınsha ma qaraman Ánjimge buyırar eken-dá! Him! Ot beremen-aw ot!

Ánjimniń e rinleri dir-dir qaltıradı, qollarınıń sawsaqları da ashıldı, gá jumıldı.

M.Nızanovtıń «Aqıret uyqısı» povesti menen belgili qaraqalpaq jazıwshısı Sh.Seytovtıń «Shırashılar» romanınıń ideya-tematikalıq hám kórkem formalıq

tárepleri júdá uqsas. Mısalı, «Aqıret uyqsı» povestinde Ótemurat ǵarrınıń toqsan

waqıyalarǵa sıyǵızıp súwretlengen. Bul eki shıǵarmada da bas qaharmanlar óziniń

ótken kóp jıllıq ómiri dawamında hám onnan ulıwma insanıylıq áhmiyetke iye bolǵan juwmaqlar shıǵaradı.