Giao-Trinh-Than-Kinh

Tổn thương trung ương:

Ở vỏ não: liệt nửa người và liệt dây XII bên đối diện.

Các tổn thương rễ thần kinh lưỡi và các đường bó tháp liệt nửa người giao bên (hội chứng Jackson: Liệt dây XII cùng bên tổn thương và liệt nửa người đối bên) do tổn thương hành tuỷ. Liệt môi lưỡi hầu trong liệt hành tuỷ tiến triển, xơ cứng cột bên teo cơ...

Hội chứng giả hành tuỷ: do nhiều ổ tổn thương nhỏ, rải rác hai bên bán cầu, bệnh nhân đi lại khó khăn, liệt các dây thần kinh sọ IX, X, XI và XII. Lâm sàng biểu hiện giống như tổn thương hành tuỷ, do đó có tên "giả hành tuỷ".

XI. Bảng tóm tắt chẩn đoán vị trí tổn thƣơng và nguyên nhân gây liệt

các dây thần kinh sọ não 1. Ngoài thân não và não

Bảng 1.4. Ðịnh khu tổn thƣơng các dây sọ ngoài thân não và não

38

39

2. Trong thân não

Cuống não

Bảng 1.5. Ðịnh khu tổn thƣơng các dây sọ vùng cuống não

40

42

CÂU HỎI TỰ LƢỢNG GIÁ

1.Trình bày cách khám, nêu triệu chứng, nguyên nhân gây tổn thương các dây thần kinh sọ não thường gặp.

2.Mô tả một số hội chứng do tổn thương phối hợp các dây thần kinh sọ tại thân não và ngoài thân não.

Bài 3

43

HỘI CHỨNG MÀNG NÃO

MỤC TIÊU HỌC TẬP

1.Trình bày được hội chứng kích thích màng não.

2.Nêu được sự thay đổi dịch não tuỷ theo nguyên nhân.

I. ÐẠI CƢƠNG

Hội chứng màng não do nhiều nguyên nhân gây nên, dù nguyên nhân gì trên lâm sàng đều có một số triệu chứng gộp thành ba nhóm đó là hội chứng kích thích màng não, hội chứng về dịch não tủy và những dấu chứng tổn thương não. Ðể quyết định chẩn đoán là dựa vào sự thay đổi về dịch não tủy, còn nếu có hội chứng kích thích màng não nhưng dịch não tủy bình thường thì không phải là hội chứng màng não, đó là phản ứng màng não.

II.TRIỆU CHỨNG HỌC

1.Hội chứng kích màng não

Gồm triệu chứng cơ năng và thực thể

1.1. Triệu chứng cơ năng

Còn gọi là tam chứng màng não gồm ba dấu chứng sau:

Ðau đầu: thường gặp, đau dữ dội, lan tỏa hoặc khu trú, liên tục nhưng cũng có khi có cơn, tăng lên khi có tiếng động, ánh sáng hay khi cử động đột ngột, nên bệnh nhân thường nằm yên quay đầu vào chỗ tối. Dùng thuốc giảm đau ít đỡ, nhưng rút bớt dịch não tủy thì đỡ nhanh.

Nôn vọt: nôn thành vòi nhất là khi thay đổi tư thế, nôn xong đở đau đầu.

Táo bón: không kèm chướng bụng, dùng thuốc nhuận tràng không đỡ.

Lưu ý: người già có khi không có đau đầu và nôn nhưng thay vào đó là bất an, mất ngủ rồi đi dần vào hôn mê và ít hội chứng kích thích chung; trẻ em có khi lại tiêu chảy.

44

1.2. Triệu chứng thực thể ( triệu chứng kích thích chung )

Co cứng cơ:

Tư thế cò súng: đầu ngửa ra sau, chân co vào bụng quay vào chỗ tối; nếu có là điển hình.

Dấu cứng gáy: bệnh nhân nằm ngửa, đầu không gối. Thầy thuốc để tay dưới đầu nâng nhẹ lên, bình thường cằm chạm đầu ngực. Nếu có dấu gáy cứng là gáy duỗi cứng, cằm không gập vào ngực. Có khi nâng cả ngực lên theo. Hoặc đặt hai ngón tay dưới cổ và nhấc lên, bình thường đầu ngửa ra sau; nếu dương tính là đầu không ưỡn ra sau, tuy nhiên phải loại trừ bệnh nhân gồng nên phải làm đi làm lại nhiều lần. Phân biệt với đau cột sống cổ, chấn thương, thấp đốt sống cổ.

Hình 1.16. Cách khám dấu gáy cứng

Dấu Kernig: nằm ngửa đầu không gối, chân duỗi thẳng, thầy thuốc luồn tay dưới gót chân và từ từ nâng chân lên. Bình thường nâng lên đến trên 700 hai chân vẫn duỗi thẳng. Nếu khi nâng lên dưới 700 mà hai chân co lại là Kernig

(+).

Dấu Brudzinski: trên và dưới

Brudzinski trên: bệnh nhân nằm ngửa hai chân duỗi thẳng, năng đầu bệnh nhân lên bình thường hai chân vẫn duỗi thẳng. Nếu hai chân co lại khi nâng đầu lên là dương tính.

Brudzinski dưới: nằm ngửa đầu không gối, gấp chân vào bụng (từng bên một), bình thường chân bên kia vẫn duỗi thẳng. Nếu chân bên đối diện co lại là dương tính.

45

Hình 1.17: Dấu Kernig (+)

Hình 1.18. Cách khám dấu Brudzinski trên (Brudzinski trên dƣơng tính)

Hình 1.19. Cách khám dấu Brudzinski dƣới (Brudzinski dƣới +)

Tăng cảm giác đau toàn thân nên có khi sờ vào, bóp nhẹ đã kêu đau. Sợ ánh sáng là do tăng cảm giác đau khi nhìn ra ánh sáng.

46

Tăng phản xạ gân xương.

Rối loạn giao cảm:

-Mặt khi đỏ khi tái.

-Vạch màng não (+) khi vạch ở da bụng vạch đỏ thẩm hơn, lan rộng nơi vạch và giữ lâu, thường trên 1 - 3 phút.

2. Những dấu chứng tổn thƣơng não

Không bắt buộc, có thể có một hay nhiều các dấu chứng sau:

2.1. Rối loạn tinh thần

Lơ mơ đến hôn mê, hoặc mê sảng.

2.2.Rối loạn cơ tròn

Bí hay đại tiểu tiện không tự chủ.

2.3.Rối loạn vận động

Liệt hoặc tổn thương các dây sọ não.

Ðộng kinh nhất là đối với viêm màng não ở trẻ em.

3. Hội chứng về dịch não tủy

Hội chứng này rất quan trọng để chẩn đoán xác định và chẩn đoán nguyên nhân.

3.1. Áp lực

Thường tăng từ 25cm H20 trở lên khi chọc dò thắt lưng ở tư thế nằm (bình thường

7 - 20 cm H20 ).

3.2. Màu sắc

Bình thường trong. Trong hội chứng màng não có thể gặp các màu sắc sau:

Màu đỏ: đỏ từ đầu đến cuối là do xuất huyết màng não, não màng não do chấn thương sọ não, tăng huyết áp, vỡ dị dạng mạch, bệnh máu, viêm màng não tối cấp. Cần loại trừ chọc nhầm mạch máu trong trường hợp này lúc đầu đỏ sau đó nhạt dần, để lại sẽ động.

Màu vàng: do xuất huyết lâu ngày mới chọc (sau 4 - 5 ngày) nhưng khi soi kính hiển vi vẫn còn thấy hồng cầu; hay do lao màng não.

Màu đục: do viêm màng não mủ (não mô cầu, phế cầu, tụ cầu...)

Màu trong: có thể do lao, siêu vi... nên phải chờ kết quả xét nghiệm.

47