5. Prognozlashning modellashtirish usullari
Prognozlash modellar tizimini yaratish uch bosqichdan o‘tadi:
|
bosqichda - uslubiy lokal |
|
|
Ikkinchi bosqichda - ilmiy-texnik |
||||
|
|
|
|
uslubiy lokal |
||||
prognozlashni ishlab chiqishda alohida |
|
|
prognozlashni ishlab chiqishda |
|||||
|
va prognozlash modelining |
|
|
|||||
|
|
|
prognozlashning o‘zaro aloqa qiluvchi |
|||||
|
ishlab chiqiladi. Ishlab |
|
|
|||||
|
|
|
tizimi yaratiladi, modellarning |
|||||
|
modellar muayyan talablarga |
|
|
|||||
1) |
|
|
|
|
|
tizimchalari aniqlashtiriladi va |
||
muvofiq holda alohida modellarning |
|
|
kelishtiriladi, alohida modellardan |
|||||
o‘zaro aloqasini ta’minlab beruvchi |
|
|
||||||
|
|
foydalanish hamda olinadigan |
||||||
prognozlash maqsadlari uchun bir-biri |
|
|
||||||
|
|
majmuaviy prognozlarni baholash va |
||||||
bilan o‘zaro bog‘langan bo‘lishi va |
|
|
||||||
|
|
tekshirish usullarining ketma-ketligi |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||
yagona |
tizimni |
tashkil etishi lozim. |
|
|
aniqlanadi. |
|||
|
|
|
|
|
|
|
||
|
2) |
|
|
|
|
|
|
|
|
bosqich - prognozlash |
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
tizimini yaratish bosqichi |
|
|||
|
|
|
|
texnik taraqqiyotni majmuaviy |
|
|||
|
|
|
|
|
|
maqsadlar uchun alohida |
|
|
|
|
|
|
lokal tizim va uslubiyatlarini ulardan |
|
|||
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
amaliyotda foydalanish chog‘ida |
|
|||
|
3) |
|
|
aniqlashtirish va rivojlantirish bilan |
|
|||
|
|
|
bog‘liq. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5. Prognozlashning modellashtirish usullari
Корреляцион боғланиш
Тури бўйича |
|
Шакли бўйича |
|
|
|
Тўғри |
|
Тескари |
|
Тўғри чизиқли |
|
Эгри чизиқли |
|
|
|
|
|
|
|
Боғланиш зичлиги бўйича |
|
Омилларни қамраб олиш бўйича |
|
|
|
Суст |
|
Ўртача |
|
юқори |
|
Кўпликда |
|
Жуфт |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.1-chizma. Korrelyasion bog‘lanish tasnifi
5. Prognozlashning modellashtirish usullari
Ikki o‘zgaruvchi o‘rtasidagi korrelyasiya oddiy korrelyasiya deyiladi. Oddiy korrelyasiya yo‘li bilan tahlil qilishdan maqsad, ikki hodisa o‘rtasidagi bog‘lanishning mavjudligi va zichligini aniqlashdan iboratdir. Ikki o‘zgaruvchi o‘rtasidagi bog‘lanish zichligining umumlashtirilgan bahosi korrelyasiya indeksi hisoblanadi va u quyidagi formula orqali hisoblanadi:
|
2 |
|
|
|
|
2 |
|
|
|
y |
|
|
|
|
|
|
|
R |
|
y x |
|
|
1 |
y x |
|
|
|
y2 |
y2 |
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
||
bu erda, y2 - natija ko‘rsatkich dispersiyasi;
|
2 |
|
|
amaliy qiymat natijalari ko‘rsatkichidan regressiya tenglamasi asosida |
|
- |
y x |
|
nazariy hisoblangan ko‘rsatkichdan chetlanish o‘rtacha kvadrati.
Korrelyasiya indeksi0 R 1 oralig‘ida bo‘ladi. AgarR 1 bo‘lsa, omillar o‘rtasida funksional bog‘lanish mavjud bo‘ladi. AgarR 0 bo‘lsa, u holda o‘rganilayotgan omillar o‘zaro bog‘lanmagan bo‘ladi.
5. Prognozlashning modellashtirish usullari
Korrelyasiya koeffitsienti R
0 < г <= 0,2
0,2 < г <= 0,5
0,5 < г <= 0,7
0,7 < г <= 0,9
0,9 < г <= 1
Bog‘liqlik darajasi
Juda kuchsiz Kuchsiz
O’rta darajadagi Kuchli
Juda kuchli
5. Prognozlashning modellashtirish usullari
Mazkur tasniflash shartli hisoblanadi. Korrelyasiya indeksi juft bog‘lanish har qanday shaklining bog‘lanish zichligini baholash uchun to‘g‘ri keladi. Agar bog‘lanish chiziqli bo‘lsa, u holda bog‘lanish zichligini baholashda korrelyasiya koeffitsientidan foydalanish mumkin:
rx y x y
x y
|
|
n |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
n |
|
|
|
|
xi x 2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
yi y 2 |
|
|
x |
i 1 |
|
y |
i 1 |
|
||
n |
|
||||||
|
n |
|
|||||
|
|
|
|
|
|
||