TAHLIL VA
PROGNOZLASHTIRIS
H
9-Mavzu: Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni prognozlash usullari
Ma`ruzachi: Q.Q.Mambetjanov
10-Mavzu: Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni prognozlash usullari
Reja:
•1. Ijtimoiy-iqtisodiy prognozlash usullarining tasnifi
•2. Prognozlashning ekspert (logiko-evristik) usullari
•3. Prognoz ssenariylarini tuzish
•4. Prognozlashning ekstrapolyasiya usuli
•5. Prognozlashning modellashtirish usullari
1. Iqtisodiy prognozlash usullarining tasnifi
Prognozlash usulining eng muhim tasnifiy belgilari:
1)prognostik usullarni to‘liq qamrab oladigan rasmiylilik darajasi hisoblanadi.
2)tasnifiy belgilari sifatida progozlash usuli amal qilishining umumiy tamoyili
3)prognoz axborotini olish uslubi hisoblanadi
4)asosiy belgisi esa prognoz ob’yektlarini o‘ziga xos xususiyatlaridir.
1. Iqtisodiy prognozlash usullarining tasnifi
9.1.1-rasm. Prognozlash usullarning tasnifi
1. Iqtisodiy prognozlash usullarining tasnifi
Rasmiylilik darajasi bo‘yicha iqtisodiy prognozlashning usullarini quyidagi usullarga bo‘lish mumkin:
Intuitiv usullar
Prognozlashning intuitiv usullardan prognozlash ob’ektining juda murakkab bo‘lganligi tufayli ko‘plab omillarning ta’sir etishini hisobga olish imkoniyati bo‘lmaydigan hamda prognoz ob’ekti bo‘yicha etarli axborot bo‘lmagan holatlarda foydalaniladi.
Rasmiylashgan usullar
Ekstrapolyasiya: bu guruhga quyidagi usullar kiradi: eng kichik kvadratlar, eksponensial tekislash, o‘rtacha ko‘rsatkichlarni tekislash.
Modellashtirish: bu guruhga tarmoqli va matritsali modellashtirish kiradi.
1. Iqtisodiy prognozlash usullarining tasnifi
Prognozlashning ekspertli usullar sinflariga evristik (evristika - unumli, ijodkor fikr yuritishni o‘rganuvchi fan)prognozlash usuli kiradi. Ushbu usulda yuqori malakali mutaxassislarni tizimlashgan holda so‘rov olib borish yo‘li bilan olingan prognozli ekspert baholash natijalari qayta ishlanadi.
U rivojlantirish tahlilini to‘liq yoki qisman rasmiylashtirishga imkon bo‘lmaydigan ilmiy-texnik muammo va ob’ektlarni prognozlashni ishlab chiqish uchun qo‘llaniladi.
1. Iqtisodiy prognozlash usullarining tasnifi
sintez graf- ob’ektning modeli;
olingan prognozlar |
ekspert brigadalarni |
shakllantirish va |
|
variatsiya uslubi, |
ekspertlarning |
prognoz modellarini |
vakolatliligini |
sintez qilish. |
baholash; |
Evrestik prognozlash usulining tarkibi:
ekspert baholash |
masalalarni |
|
shakllantirish va |
||
jadvallarini qayta |
||
ekspert baholash |
||
ishlash algoritmlari; |
||
jadvalini tuzish; |
||
|
ekspretlar ishini tahlil qilish;
2. Prognozlashning ekspert (logiko-evristik) usullari
Jamoa ekspert baholash usulining mazmuni quyidagilardan iborat:
•ekspert baholashni olib borishni tashkil etish uchun ishchi guruh tuzilib, ularning vazifalari so‘rovnova o‘tkazish, materiallarni qayta ishlash va
1)jamoa ekspert baholash natijalarini tahlil qilishdan iborat bo`ladi.
•ekspertlarni so‘rovdan o‘tkazish paytida alohida savollarning bir martadayoq tushunish hamda ekspertlarning fikr yuritish erkinligini
2)ta’minlashi lozim.
•ekspertlarni so‘rovdan o‘tkazish paytida alohida savollarning bir martadayoq tushunish hamda ekspertlarning fikr yuritish erkinligini
3)ta’minlashi lozim.
•ekspertlarning umumiy fikrlari va shaxsiy baholashning muvofiqlik darajasini tavsiflab beruvchi jamoa ekspert baholash materiallarni qayta
4)ishlash ishlari olib boriladi.
2. Prognozlashning ekspert (logiko-evristik) usullari
9.2.1 jadval. Ekspert baholash natijalari matritsasi
Tadqiqot |
Ekspertlar |
1 |
2 |
... |
... |
|
yo‘nalishlari |
... |
|||||
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
S11 |
S21 |
... |
S1...S1 |
|
2 |
|
S12 |
S22 |
... |
S2...S2 |
|
. |
|
. |
. |
. |
. ... . |
|
. |
|
. |
. |
. |
. ... . |
|
. |
|
. |
. |
. |
. ... . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
S1 |
S2 |
... |
S...S |
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
. |
. |
. |
. ... . |
|
. |
|
. |
. |
. |
. ... . |
|
. |
|
. |
. |
. |
. ... . |
|
|
|
|
|
|
|
|
N |
|
S1n |
S2n |
... |
Sn...Sn |
2. Prognozlashning ekspert (logiko-evristik) usullari
“aqliy hujum” ishtirokchisining muammoli yozma xatini tuzish. U muammoli holatini tahlil qiladigan guruh tomonidan tuziladi va DUB usulini va muammoli holatini izohlashni o‘z ichiga oladi.
Birinchi
Ikkinchi
“aqliy hujum”ning ishtirokchi guruhlarini shakllantirish (son va tarkibi bo‘yicha). Ishtirokchi guruhlarning optimal soni emperik yo‘li bilan aniqlanadi: eng samarali 10-15 kishidan iborat bo‘lgan guruhlar hisoblanadi.
g‘oyalarni to‘plash bosqichida ularni tizimlashtirish. Muam- moli holat bo‘yicha guruhning g‘oyalarini tizimlashtirish quyadagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi
tanqidiy gaplarni baholash va amaliyotdatatbiq etish mumkmin bo‘lgan g‘oyalar ro‘yxatini tuzish. Ushbu bosqichni muammoli holatini tahlil qiladigan guruh amalga oshiradi
Uchinchi
To`rtinchi Beshinchi Oltinchi
g‘oyalarni to‘plash. Bu jarayon shundan boshlanadiki, boshlovchi yozma xatining mohiyatini ochib beradi. Boshlovchi DUB usulini izohlashni bashoratlab, ishtirokchilarni “aqliy hujum”ni olib borish qoidalarga e’tibor qaratishga chorlaydi
tizimlashtirilgan g‘oyalarni barbod qilish, tanqid qilish (aqliy hujum jarayonida g‘oyalarni amaliyotda tadbiq etilishi mumkinligini baholash bo‘yicha maxsus choralar, unda har bir g‘oya aqliy hujumning ishtirokchilari tomonidan har tomonlama tanqidga uchraydi).
DUB usulida ishni bajarish bosqichlari