57. Веча ў грамадскім жыцці на тэрыторыі Беларусі (9 – 13 ст.)

У Полацкай і Тураўскай княствах на працягу ХП – ХШ стагоддзяў, ў перыяд раннега сярэднявечча, ўлада князя хаця і была значнай, але не была неабмежаванай. Дзейнічалі дзве галіны ўлады – улада князя і ўлада Веча.

Веча – народны сход, арган дзяржаўнай улады (разам з князем) у асобных княствах на тэрыторыі Беларусі – у Полацку, Друцку, Менску, Тураве, Віцебску і інш. княствах. Правам удзелу Вечы карысталіся ўсе вольныя мужчыны, рашэнне прымалася шляхам адабрэння крыкам, але вядучая роля ў Вечы належала заможным гараджанам, баярам. Па звестках летапісаў у некаторых вечах абіралі вузкі па свайму складу выканаўчы орган, які ад імя Веча вырашаў бягучыя справы. Так было у Полацку, дзе абіралі 30 мужоў, старцаў. Веча збіралі па меры неабходнасці, а тасама па ініцыятыве князя, пасадніка ці гарадскога насельніцтва. Веча мела даволі значныя функцыі, яго роля узрастала асабліва падчас аслаблення княжецкай улады ў перыяд феадальнай раздробленасці.

Веча істотна абмяжоўвала княжацкую уладу. На Вечы вырашаліся важнейшыя пытанні – вайны і міру, заключэння знешніх дагавораў, заканадаўства, ажыццяўляўся вышэйшый суд за палітычныя і іншыя злачынствы. Веча мела права выбіраць некаторых службовых асоб, магло запрашаць на княжэнне князѐў ці наадварот, выганяць іх. Калі Веча не падрымлівала князя, ѐн вымушан быў пакінуць горад. Так здарылася ў 1127 годзе з полацкім князем Давыдам, які не здолел выйграць адзін з ваенных паходаў. Полацкі князь Рагвалод Барысавіч у 1161 годзе пасля паражэння ад менскага князя Валадара Глебавіча не рызыкнул вярнуцца ў Полацк, бо, вераготна, баяўся адказнасці перад Веча за гібель многіх палачан з свайго войску. Пры абранні князя паміж ім і Веча заключаўся дагавор, які павінен быў выконвацца абодвымі бакамі, у тым ліку на князем.

Па меры узмацнення ролі царквы падзней, высокае грамадскае палажэнне займаў епіскап. Ён з‘яўляўся не толькі вышэйшай духоўным кураўніком, але і вельмі ўпловай асобаў ў Вечы. Ад яго імя пісаліся дагаворы, якія заключаліся полацкім вечам, выдаваліся граматамі. Полацкія біскупы разам з князямі адносіліся да вузкага кола асоб, што мелі віслыя пячаткі, якія прымацоўваліся да дакументаў. Такім чынам , княствы, дзе існавалі выбарныя органы у выглядзе Веча, можна лічыць княствамі з абмежаванай княжэцкай уладаў, якое было на шляху да пераўтварэння ў сярэднявечную рэспубліку. Але з наступленнем перыяда феадальнай раздробленасці, узмацненнем ўлады удзельных князѐу Веча там, дзе яно існвала, паступова страчвала свае значэнне і у 14 – 15 стагоддзях у ВКЛ было заменена соймам.

58. З’яўленне і распаўсюджванне хрысціянства на беларускіх землях

Распаўсюджанне хрысцыянства на беларускіх землях пачынаецца з канца Х-га стагоддзя. Першыя славянскія супольнасці, якія жылі тут - крывічы, дрэгавічы, радзімічы,балты і іншыя былі паводле сваіх вераванняў і культу язычнікамі ці паганцамі. Тэрмін утвораны ад лацінскага слова ―паганус‖ - язычнік). Язычніцкі перыяд у нашай гісторыі вымяраецца тысячагоддзямі і з‘яўляенцца самым працяглым па часе. Язычніцтву Беларусі, як і іншых краін, характэрна шматбожжа.

Аднак на мяжы першага тысячагоддзя язычніцкія вераванні паступова змяняюцца монатэістычнымі вераванніямі. Прынцыпова новым было тое, што замест шматбожжа з‘яўляецца вераванне ў сілу аднаго бога, што афармляецца ў выглядзе адпаведнай рэлігіі. (язычніцтва – не рэлігія, а вераванні. Рэлігія – стройная сістэма поглядаў). Узнікнене рэлігіі, веры у аднаго бога, было звязана з этапам узнікнення і умацавання монаэтнічных дзяржаў, неабходнасцю падмацаваць існаванне адзінства улады на зямле (у дзяржаве, княстве) як і адзінства на небе. ( Бог – на небе, Князь – на зямлі).

У канцы Х ст. і на тэрыторыю сучаснай Беларусі пачынае пранікаць адна з буйнейшых рэлігій – хрысціянства, прычым у абодвух яе формах – і праваслаў’е, і каталіцызм. Трывалыя сувязі ўсходніх славян з Візантыяй спрыялі прыняццю пераважна праваслаўных абрадаў, і да сама Візантыйская царква разглядала усходнеславянскія княствы як рэгіѐн свайго уплыву. Носьбітамі хрысцыянства каталіцкага абраду на беларускіх землях былі крыжацкія ордэны, сувязі з прадстаўнікамі каталіцкай скандынавіі і Польшчы.

Прамых звестак пра хрышчэнне Беларусі няма. У нас не было такіх падзей, як у Кіеве ў 988 годзе і у Ноўгарадзе (публічнае знішчэнне язычніцкіх багоў, прымусовае прывядзенне кіеўлян на Дняпро з мэтай хрышчэння, крывавая бойка у Ноўгарадзе). Распаўсюджанне хрысцыянства у полацкай і тураўскай землях пачыналася з прыняцця веры прадстаўнікамі вышэйшая знаці – князямі, членамі іх сямей, асобамі з акружэннем князяі іншымі прадстаўнікамі улады. Паступова пашыралася кола вернікаў сярод іншых плыняў насельніцтва, перш за усе гарадскога. Аднак у сельскай мясцовасці працэс хрысцыянізацыі ішоў вельмі марудна, павольна, паступова выцясняючы язычніцтва. На нашай тэрыторыі у перыяд распаўсюджання хрысцыянства амаль не было праяў жорсткасці у барацьбе з язычніцтвам, як гэта было у некаторых краснах. Хрысцыянства на Беларусі больш памяркоўна ставілася да захавання у насельніцтва, асабліва сярод сялянства, язычніцкіх звычаяў. Каб не даводзіць справу да абвастрэння сітуацыі, праваслаўная царква нават была вымушана успрыняць некаторыя язычніцкія рытуалы, святы, традыцыі. Спрыяла распаўсюджанню новай рэлігіі раздача зямель прадстаўнікам царквы, будаўніцтва манументальных культавых збудаванняў, утварэнне царкоўнай структуры.