1.2. Сурет. Қозғалтқыштардың пәк-нің сипаттамалары.

Эргономикалық қасиеттер жабдықтардың қызмет көрсетуші тұлғалардың психофи-зиологиялық мүмкіндіктерімен сәйкестігін анықтайды. Олар МЕМСТ-21033-75 және МЕМСТ-16456-70 бойынша тағайындалған гигиеналық, антропометрлік, физиология-лық және психологиялық көрсеткіштермен бағаланады. Гигиеналық көрсеткіштер тобы-на жарықталыну, тозаңдану, шу, діріл, магнит өрісінің кернеулігі және басқалар кіреді. Негізінен жаңа электр жабдықтары қанағаттандырарлық көрсеткіштерге ие, бірақ пайдалану процесі кезінде олар нашарлайды. Көбінесе механикалық және магнитті ді-рілді-шулы әсерлер тұрақсыз болады. Дер кезіндегі және сапалы техникалық қызмет көрсету ғана гигиеналық көрсеткіштерді талапты деңгейде ұстап тұра алады. Антропо-метрлік көрсеткіштерге құрылымдардың және жабдықтардың орналасуының қызмет көрсетуші тұлғалардың бойларымен сәйкестігін сипаттайтын көрсеткіштер жатады. Электр қондырғысын дұрыс орналастырған жағдайда оған қызмет көрсету жеңіл бола-ды. Тарату қалқандары мен пунктері бұл талаптарды толық қанағаттандырмайды, себебі олар тар өтпелерде, үлкен биіктікте және т.б. жерлерде орналасады. Жабдықтардың бас-қа да эргономикалық қасиеттері адамның көру, есту, күштік және рефлекторлық мүмкін-діктерімен, сонымен қатар еңбектік кәсіби дағдыларымен сәйкес келулері тиіс

5. Техникалық пайдаланудың негіздері.

Сенімді жұмысты қамтамасыз ету үшін тәжірибеде электр жабдықтарының техника-лық пайдалану жүйесін өңдеп және қолдануда. Бұл жүйе осы жүйеге кіретін (МЕМСТ-18322-78) бұйымның сапасын қолдап және қалпына келтіріп отыратын, өзара байланыс-қан құралдардың, техникалық қызмет көрсету, жөндеу және орындаушылардың құжат-тарының жиынтығын білдіреді.

Бұйымдардың техникалық пайдалануы бойынша қолданыстағы жағдайы негізінде халық шаруашылығының оларды қолданатын салаларында электр жабдықтарына техникалық қызмет көрсету және жөндеу жүйелері құрылады. Мұндай кезде жүйенің ке-лесі негізгі сипаттамаларын дұрыс таңдаудың үлкен маңызы бар: техникалық пайдалану принципі, жөндеу циклінің құрылысы, жұмыстың кезеңділігі, қызмет көрсету мен жөн-деу операцияларының типтік құрамы, еңбек ауқымдылығы мен жұмыстың бағасы.

Техникалық пайдалану принципі – жабдықтың қасиеттерін бақылаудың сәтін және қалпына келтіруді таңдау ережесі. Белгілі үш принцип бар: тоқтап қалудан кейінгі, ал-

11.

дын-алу және қараудан кейінгі.

Тоқтап қалудан кейінгі принцип – бұл электр жабдықтары істен шыққаннан кейін қалпына келтіру жұмыстары жүргізілетін кездегі қажеттіліктен туындайтын қызмет

көрсету; жоспарлы алдын-алу іс-шаралары жүргізілмейді.

Алдын-алу принципінің негізі - электр жабдықтарының техникалық құрамына қара-мастан, жоспарлы мерзімде алдын – алу іс-шаралары өткізіле береді: жекелеген элемент-тер немесе құрылғылар істен шыққанда олар толықтай қалпына келтіріледі (алмастыры-лады).

Алдын-алу іс-шаралары күнтізбелік немесе регламенттік болуы мүмкін. Бірінші жағ-дайда оларды электр жабдықтарын қолдану тәртібіне қарамастан, қатаң түрде белгілен-ген күнтізбелік мерзімдерде орындайды. Екінші жағдайда – электр жабдықтарының жүктелуі, тәуліктік, маусымдық және жылдық жұмыспен қамтылуы ескерілген жұмыс көлемі регламенттелінгеннен кейін орындайды.

Қараудан кейінгі принцип – бұл жоспарлы тәртіппен диагностикалық тексеруді өткіз-геннен кейін электр жабдықтарының жай-күйіне байланысты қызмет көрсету, ал қажетті алдын-алу жұмыстары (қалпына келтіру) электр жабдықтарының нақты жай-күйі еске-рілгенде ғана тағайындалады.

Техникалық пайдаланудың түрін дұрыс таңдау үшін электр жабдықтарының сенімді-лік сипаттамалары, оларды қолданудың ерекшеліктері мен жөндеу – қызмет көрсету ба-засының жай-күйі ескерілуі керек. Қараудан кейінгі принцип келесі шарттардың бірінде ақталғандығы тағайындалған: тоқтап қалу қарқындылығы электр жабдықтарының қыз-мет ету мерзіміне байланысты артпайды; апаттық жөндеу мен технологиялық нұқсанға жұмсалған шығындар алдын-алу жұмыстарына кеткен шығындардан аспайды (тоқтап қалу қарқындылығы өзгерісінің кез келген сипатында); алдын-алу жұмыстарының есепті оңтайлы кезеңділігі электр жабдықтарының қызмет ету мерзімінен көп.

Алдын-алу принципі оның келесі артықшылықтарына байланысты қолдану ауқымы кең:

- белгілі бір анықталған, қолдану уақыты дұрыс тағайындалған алдын-алудың кезеңділі-гі есебінен техникалық пайдалану бойынша жұмыстың қорытқы ауқымы, электр жаб-дықтарының техникалық жай-күйін талапты деңгейде жеткілікті түрде ұстап тұру үшін біршама ең кіші мәнге дейін төмендейді;

- электр жабдықтарының әр бірлігінің жоспарлы жүйелі алдын-алуы есебінен электр жабдықтарының өзгермейтін қоймасының техникалық пайдалануы бойынша ең төменгі жұмыс деңгейі іс жүзінде тұрақты болып қалады;

- электр жабдықтарының қызмет ету мерзімі барысында орындалатын барлық бірқатар алдын-алу жұмыстары тізбектей қайталанып отыратын біртипті жұмыстардың циклынан тұрады.

Қараудан кейінгі принцип алдын-алудың сапасын сақтайды және қосымша мүмкін-діктері бар. Оны жүзеге асыру кезінде электр жабдықтарының жай-күйі үлкен дәлдікпен ескеріледі, сондықтан үдемелі тозуды болдырмайды, яғни жөндеулер санын азайтуға мүмкіндік береді, жауапты кезеңдерде тоқтаусыз жұмыс істеуді кепілдендіреді және т.б. Бірақ қараудан кейінгі техникалық пайдалануды қолдану диагностика жасау және электр жабдықтарының жай-күйін болжау құралдарының тапшылығынан қиындықтар туғыза-ды.

Жөндеу циклінің құрылысы – бұл жабдықтарды техникалық пайдалану кезінде орын-далатын жұмыстардың тізбегі мен жиынтығы. 18322-78 МЕМСТ-қа сәйкес негізгі пайда-лану жұмыстарына жататындар: техникалық қызмет көрсету, ағымдық және күрделі жөндеулер.

Техникалық қызмет көрсету (ТҚК) – бұл мақсаты, сақталуы және тасымалдауы бойынша қолдану кезінде жабдықтардың бүтіндігі мен жұмысқа қабілеттілігін ұстап тұратын операциялар кешені. ТҚК тоқтап қалуды тудыруы мүмкін болатын себептер мен ұсақ бұзылымдарды дер кезінде жою есебінен бүтіндікті (жұмысқа қабілеттілікті) қамтамасыз етеді. ТҚК-ді технологиялық өндірістік процессті бұзбай, жабдықтың орна-тылған орнында жүргізеді.

12.

Ағымдық жөндеу (АЖ) – бұл бұйымның жұмыстық қабілетін қамтамасыз ету немесе қалпына келтіру үшін орындалатын және оның бөліктерін ауыстыру немесе қалпына келтіруден тұратын жөндеу. АЖ-дің мақсаты кез келген жабдықтардың элементтерінің бірқалыпсыз беріктігі туралы белгілі жағдайдан туындайды.Ұзақ уақытты емес элемент-

терді дер кезінде ауыстыру есебінен АЖ барлық бұйымдардың жұмыстық қабілетін ұс-тап тұруды қамтамасыз етеді. АЖ-ді электр жабдықтарының орнатылған орнында немесе жөндеу шеберханаларында орындайды.

Күрделі жөндеу (КЖ) – бұл базалық жөндеуді қоса есептегендегі, бұйымның бүтінді-гін және оның кез келген бөлшектерінің ресурстарын толық немесе соған жуықтап қайта қалпына келтіру үшін орындалатын жөндеу. Мұндай жұмыстарды арнайы маманданды-рылған электр жөндеуші мекемелер орындайды.

Аталған жұмыстардан басқа, энергетикалық қызметтің кез келген мекемесі лездік-ке-зекшілік қызмет көрсетуді, сақтау кезінде электр жабдықтарын тоқтатып қою және қайта қосуды, бақылаулық өлшеулер мен алдын-ала сынауларды орындайды.

Лездік-кезекшілік қызмет көрсету электр жабдықтарының тоқтап қалуын тез (лезде) жоюды, сонымен қатар өндірістік қажеттіліктен туындаған кез келген ажыратуды, қайта қосуды және электрлік сұлбалардың өзгерістерін орындауды қамтамасыз етеді. Егер жабдықтың тоқтап қалуы 20 күннен артыққа созылса, онда ұзақ тоқтардың алдында ол сақтауға қойылуы керек. Осындай сақтаудан кейін электр жабдығын қайта қосып, оны жұмысқа қайтадан жүктейді.

Жұмысты жүргізудің мерзімділігі. Тоқтап қалудан кейінгі техникалық пайдалану ке-зінде қалпына келтіру жұмыстары қажеттілікке қарай орындалады. Қайта қарап шығу-дан кейінгі техникалық пайдалану кезіндегі мерзімділік электр жабдықтарының жай-күйіне, сонымен қатар қызмет көрсетуші тұлғалардың жұмысбастылығына тәуелді бола-ды. Алдын-алу жұмыстары кезінде мерзімділікті пайдалану тиімділігінің қабылданған белгілерінің негізінде анықтайды, мысалы, атқарылған жұмыс көлемінің бірлігіне жұм-салған шығындар.

Кезекті жоспарлы ағымдық жөндеу немесе пайдаланудан бастап алғашқы жоспарлы жөндеуге дейінгі электр жабдықтарының жұмысының күнтізбелік кезеңі жөндеу ара-лық кезең деп аталады.

Күрделі жөндеулердің аралығындағы немесе пайдаланудан бастап алғашқы күрделі жөндеуге дейінгі күнтізбелік ұзақтылықты жөндеу циклі деп атайды. Жөндеу циклінің құрылысы электр жабдығының түріне және оны пайдаланудың шартына тәуелді. Мыса-лы, орындалымы бойынша бірдей қозғалтқыштарды түрлі жағдайларда қолданатын бол-са, онда оларға техникалық қызмет көрсетуді (жөндеуді) әртүрлі мерзімділікпен жүргізе-ді: құрғақ бөлмелердегі жөндеу циклі 12 жылды, ал ыстық, химиялық және гальваника-лық цехтарда ол - 4 жылды құрайды.

Жұмыстардың типтік мазмұны. Әрбір алдын-алу жұмыстарын дер кезінде ғана емес, сонымен қатар жабдықтың қасиеттерін қалпына келтіруге кепілдік беретіндей кө-лемде орындау қажет. Жұмыс көлемін қызмет көрсетілетін жабдықпен тікелей танысқан кезде нақтылауға болады. Нақты жағдайда қандай операциялар орындалатынын энерге-тикалық қызметтің жетекшісі немесе қызмет көрсететін тұлға шешеді.

Жабдыққа жоспарлы техникалық қызмет көрсетуге келесі операциялар кіреді: шаң-нан, кірден және бөгде заттардан тазарту; бекітпелерді тексеру және реттеу; электрлік жалғауларды, соның ішінде алдымен нольдендіру тізбегін (жерсіндірулер)тексеру және қалпына келтіру (қажет болғанда); оқшаулағыштардың кедергісін тексеру; жауапты то-раптар мен детальдардың қызу дәрежесін тексеру; байқалған ұсақ бұзылымдарды жою.

Ағымдық жөндеу келесі операцияларды қарастырады: сыртқы беттерін тазарту; желі-ден ажырату және бөлшектеу; ішкі беттерін, детальдары мен тораптарын тазарту; де-тальдар мен тораптардың жай-күйін анықтау және жөндеу немесе ауыстыру (базалықтан басқасын); жинау; сынау; жұмыс орнына орнату және сынау. Келтірілген барлық типтік операциялар негізінде электр жабдықтарының әрбір түрі үшін өндірістік өнеркәсіптер-дің энергетикалық шаруашылықтарының жабдықтарға техникалық қызмет көрсету және жөндеу жүйесінде техникалық қызмет көрсету мен ағымдық жөндеудің нақты жоспары жасалған.

13.

Типтік жұмыстардың еңбек ауқымдылығы. Қызмет көрсету мен жөндеудің жұмыс ауқымдылығының межелері, біріншіден, жұмыстың типтік мазмұнына, екіншіден, қуат-қа, орындалымы мен басқа да жөндеу ерекшеліктеріне, мысалы, электр жабдықтарын жөндеудің күрделілігіне байланысты.

Бірінші факторды қызмет көрсетуші тұлғалардың тікелей жұмыс орнындағы еңбек өнімділігін зерттеу негізінде талдау-тәжірибелік межелеу барысында ескереді. Ол үшін жұмыс уақытын суретке түсіруді (жұмыстың күні бойғы уақыт шығынын үздіксіз өл-шейді) немесе хронометраждау (жекелеген операциялар мен тәсілдерді орындауға жұм-салатын жұмыс уақытының шығындарын өлшейді ) жүргізеді. Осы мәліметтердің негі-зінде кейбір базалық электр жабдықтарының жұмыс түрлеріне немесе жекелеген опера-цияларға жұмсалатын еңбек шығынының негізделген межелерін дайындайды.

Жөндеудің күрделілігін түрлі тәсілдер арқылы ескереді. Көп жағдайда оны кез келген жабдықты жөндеудің жұмыс ауқымдылығын, өлшем бірлігі ретінде алынған, осындай базалық жабдық үшін орындалатын жұмыстың жұмыс ауқымдылығының салыстырмалы шамаларына қатысты бағалайды. Мұндай кезде жөндеудің күрделілігінің саралап жіктеп және кешенді межелеуін бөліп қарауға болады. Саралап жіктеп межелеу кезінде жөндеу-дің шартты бірлігі (ж.ш.б.) көмегімен әрбір жекелеген түрдегі және типтік өлшемдегі электр жабдықтарының бір жолғы және жекелеген жұмыстарына жұмсалатын еңбек шы-ғындары бағаланады.

Жөндеудің шартты бірлігі ретінде қуаты 5 кВт, кернеуі 380 / 220 В және ста-тордың магнит өрісінің айналу жиілігі 1500 мин^-1 жабық орындалымдағы қысқа тұйықталған үш фазалы асинхронды қозғалтқыштың жұмысының бір түріне жұмса-латын жұмыс шығындары алынған.

Жөндеудің шартты бірлігінің межелі жұмыс ауқымдылығы техникалық қызмет көрсе-ту үшін – 0,5; ағымдық жөндеу үшін – 4,8; күрделі жөндеу үшін – 12,5 адам*сағатты құ-райды. Кез келген электр жабдығы үшін жөндеудің шартты бірлігіне аудару коэффи-циенті (санаты) тағайындалған.

Кешенді межелеуді электр жабдықтарының шартты бірлігі (э.ш.б.) жағдайында орын-дайды. Бұл кезде ауылшаруашылығы жағдайында қолданылатын электр жабдықтары-ның кейбір жиынтықтары үшін пайдалану жұмыстарының барлық түріне жұмсалатын бір жолғы емес, тек жылдық жұмыс шығындары ғана ескеріледі. Электр жабдықтары-ның шартты бірлігі ретінде техникалық қызмет көрсету мен жөндеудің әр түрлі түрлері-нің орташа жылдық жұмыс ауқымдылығының базалық электр қондырғыларына техни-калық қызмет көрсету мен жөндеудің жылдық жұмыс ауқымдылығына қатынасы алы-нады.

Базалық (эталонды) қондырғы ретінде ашық қондырғыларда қолданылатын, қуаты 10 кВт-қа дейінгі қозғалтқышы бар электр жетегінің электр жабдықтарының жиынтығы қа-былданған. Электр жабдықтарының шартты бірлігінің межелі жұмыс ауқымдылығы 18,6 адам*сағат/жылды құрайды, және келесі жуық құрылымнан тұрады: лездік қызмет көрсету – 2-3, техникалық қызмет көрсету – 5-6, ағымдық жөндеу – 7-9, күрделі жөндеу – 1-3 адам*сағат/жыл. Басқа электр жабдықтарының жиынтығын электр жабдықтары-ның шартты бірлігіне қайта есептеу коэффициентінің көмегімен аударады.