1. Арганізацыйны момант

2. Праверка дамашняга задання

Некалькі вучняў выконваюць тэставыя заданні.

Тэставыя заданні па тэме “Нашы продкі”

1. Адзнач знакам «+» назвы ўсходнеславянскіх плямёнаў, якія рассяліліся на тэрыторыі Беларусі больш за паўтары тысячы гадоў таму назад.

крывічы драўляне дрыгавічы радзімічы

2. Злучы стрэлкамі назвы заняткаў продкаў з прыстасаваннямі, з дапамогай якіх яны ажыццяўляліся.

а) кап'ё

1) земляробства б) саха

2) паляванне в) лук

г) серп

3. Суаднясі паміж сабой назвы ў левым і правым слупках.

Крывічы Тураў

Дрыгавічы Гомель

Радзімічы Полацк

4. Дапішы сказы.

Нашы продкі палявалі на _________________________ і аралі _____________________ .

Тагачасныя земляробы сеялі ___________________________________________________

__________________________________________________________________________ .

Нашы продкі елі простую ежу _________________________________________________

_________________________________________________________________________ .

5. Дапоўні табліцу “Нашы продкі”

Назва племені	Паходжанне (ад якой назвы)	Гарады
Крывічы	?	Полацк і Віцебск
?	Дрыгавіт або дрыгва	?
Радзімічы	?	?

Словы для выкарыстання: Радзіма; Крыў або крэўныя; Кіеўская Русь; Гомель; Тураў; Кіеў.

Франтальная гутарка па пытаннях на с. 14.

Дадатковыя пытанні:

• Як называлася дзяржава ўсходніх славян?

• Што азначаюць у яе назве словы “Кіеўская” і “Русь”?

Работа з паняццем, датамі і картай.

• Растлумачце паняцце “племя”.

• Калі з^,явіліся на тэрыторыі Беларусі найстаражытнейшыя людзі? Калі на тэрыторыі нашай краіны рассяліліся ўсходнеславянскія плямёны?

• Пакажыце на гістарычнай карце “Старажытнаруская дзяржава – Кіеўская Русь у 9 – пачатку 12 ст.”:

а) межы рассялення ўсходнеславянскіх плямён на тэрыторыі Беларусі;

б) старажытныя гарады, якія ўзніклі на землях крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў.

3. Паведамленне тэмы і мэты ўроку

4. Вывучэнне новага матэрыялу

Вывучэнне новага матэрыялу ажыццяўляецца ў адпаведнасці з планам, запісаным на класнай дошцы.

1. «Блакітныя шляхі» Беларусі

Настаўнік прапануе вучням прачытаць услых матэрыял першага абзаца і вылучыць у ім галоўнае: а) рэкі — шляхі зносін; б) рэкі — месцы пасялення нашых продкаў.

• Як вы лічыце, якія рэкі ў Беларусі з'яўляюцца самымі буйнымі па плошчы іх рачных басейнаў?

Правільны адказ: Днепр— 116 тыс. км², Неман — 46 тыс. км², Зах. Дзвіна— 33 тыс. км². Настаўнік паказвае гэтыя рэкі на вялікай карце і прапануе вучням дзве з іх знайсці на карце вучэбнага дапаможніка на с. 18.

Дадатковы матэрыял

На тэрыторыі Беларусі цячэ 20,8 тыс. рэк. Агульная даўжыня іх складае 91 тыс. км. Большую частку гэтай даўжыні складаюць малыя рэкі. У межах Беларусі тры ракі — Днепр, Пры­пяць і Бярэзіна — маюць даўжыню больш за 500 км.

• Рэкі называюць блакітнымі шляхамі Беларусі. Растлумачце гэты выраз.

2. «Блакітныя вочы» краіны

Вучням прапануецца прачытаць услых матэрыял трэцяга абзаца і адказаць на пытанні:

1. Як называецца адно з прыгажэйшых азёр Беларусі?

2. Дзе яно знаходзіцца? (Настаўнік удакладняе: недалёка ад г. Навагрудка)

3. Чым могуць быць цікавымі для нас азёры?

4. Чаму азёры называюць «блакітнымі вачыма»?

5. Як вы разумееце словы паэта Адама Міцкевіча, які пісаў: «Калі прыйсці на свіцязянскі бераг у лун­ную ноч або вечарам, то можна ўбачыць «зоркі над сабою і зоркі над сабою, і месяцы два побач з імі…”?

Дадатковы матэрыял

Беларусь называюць азёрным краем. На яе тэрыторыі налічваецца больш за 10 тыс. азёр. Самае вялжае возера— Нарач. Яго плошча складае 80 км², а самае глыбокае — Доўгае, глыбіня якога больш за 53 метры.

Плошча Свіцязі складае 2,24 км², а глыбіня дасягае 15 метраў. Дно возера ўздоуж берага пясчанае. Вада ў ім чыстая і празрыстая. На паўночным беразе возера знаходзяцца помнікі прыроды — два векавыя дубы, а на паўднёва-заходнім — археалагічныя помнікі — курганы, у якіх пахаваны старажытныя продкі беларусаў.

Работа са слоўнікам гістарычных паняццяў

• Знайдзіце вызначэнне паняцця «паданне».

Настаўнік дадае, што іншы раз паданні называюць легендамі.

3. Паданне пра возера Свіцязь.

• Шмат у Беларусі азёр. Іх больш за 10 тысяч. Але найбольш шчаслівы лёс выпаў на долю возера Свіцязь. Пра яго таямніцы і загадкі складалі паданні і легенды, сачынялі балады, пісалі прыгожыя вершы. Вось паслухайце, як пісаў пра возера Свіцязь ураджэнец тых мясцін Адам Міцкевіч.

Настаўнік чытае ўрывак з верша Лявона Эміліта

Балада пра Свіцязь

Люстэркам дзіўным ноччу Свіцязь

Глядзела ў неба. Зорны віцязь

У чоўне месяца спусціўся,

Па воднай гладзі пракаціўся,

Зачараваў русалак пекных

I ўтапіўся ў водах срэбных;

Той човен ўраз перакуліўся,

Як за лілею зачапіўся.

I незлічоныя стагоддзі

Штоноч у ціхім карагодзе

Па небу зоракі гуляюць

I марна віцязя чакаюць...

Настаўнік чытае паданне пра возера Свіцязь. Вуч­ням прапануецца не проста слухаць яго, але таксама думаць аб прачытаным і аналізаваць пачутае.

Паданне пра возера Свіцязь

Праўда	Адступленне ад праўды
«... стаяў горад Свіцязь» «Бацька рушыў у паход» «... ворагі разбілі наша войска»	«з . . .хваляў чуўся людей плач» «з вады паказалася прыгожая дзяўчына” «Зямля расступілася пад намі, і замест яе нас прыняла вада»

Разважанні аб прачытаным вядуцца ў вуснай форме.

4. Шлях «з варагаў у грэкі».

Чытанне матэрыялу пад загалоўкам «Цікава ведаць».

1. Варагі — ураджэнцы Скандынаўскага паўвострава, або Скандынавіі. У гістарычнай навуцы вядомы пад назвамі вікінгі, нарманы, росы. У VIII—XI стст. яны былі вядомы сваей смеласцю, ваяўнічасцю, далёкімі ваеннымі паходамі і захопніцкімі войнамі. Каля 1000 г. варагі даплылі да далёкай Амерыкі і першымі з еўрапейцаў пабывалі там.

2. Волакі. Волак — гэта сухапутны шлях гандле­вых зносін, які ляжыць паміж дзвюма рэкамі. Калі караблі падплывалі да волака, іх выцягвалі з вады на сушу, падкладвалі пад днішчы каткі з бярвенняў і кацілі да бліжэйшай рэчкі, а затым апускалі ў ваду і плылі далей.

Настаўнік паказвае гэты водны шлях на вялікай карце, а вучням прапануе знайсці яго на карце дапаможніка (с. 18).

Затым вучні агучвыюць гэты матэры­ял шляхам паўтарэння ўслед за настаўнікам. Пачынаць трэба з наступных слоў: «Гандлёвы шлях «з варагаў у грэкі» пачынаўся са Скандынаўскага вострава, дзе жылі варагі, ішоў па Балтыйскаму мору...»