§ 34. Stosunki osobiste I majątkowe między małżonkami

211

Przyjmuje się, iż sąd powinien wziąć pod uwagę całokształt okoliczności, składających się na podstawę faktyczną powództwa, przy czym użyte przez powoda słowa nie przesądzają jeszcze o charakterze sprawy14.

3. Według postanowień statutu unieważnienia małżeństwa ustalać należy w szczególności podstawy unieważnienia, przyczyny konwalidacji małżeństwa, krąg osób upoważnionych do wytoczenia powództwa, dopuszczalność wytoczenia powództwa po śmierci jednego z małżonków. Do zakresu tego statutu należy w zasadzie ocena skutków unieważnienia małżeństwa, m.in. tego, w jakim zakresie i pod jakimi warunkami możliwe jest utrzymanie niektórych skutków małżeństwa po jego unieważnieniu.

4. Unieważnienie małżeństwa może niekiedy podlegać dwóm systemom prawnym stosowanym łącznie, np. gdy małżonkowie są obywatelami różnych państw, a unieważnienie ma nastąpić na podstawie prawa wskazanego przez normę z art. 14 p.p.m. Prowadzi to do powstania komplikacji, jeżeli oba systemy odmiennie ujmują działanie podstawy unieważnienia, o którą w danym przypadku chodzi. Pojawi się wówczas konieczność dostosowania obu wchodzących w grę systemów prawnych. Zwykle też przyjmuje się, że należy dać pierwszeństwo surowszemu systemowi prawnemu, przyjąć więc skutki dalej idące 15.

5. To, co powiedziano wyżej (w pkt. 3) o zakresie stosowania statutu unieważnienia małżeństwa, odnieść należy odpowiednio do ustalenia istnienia lub nieistnienia małżeństwa.

f. § 34. STOSUNKI OSOBISTE I MAJĄTKOWE MIĘDZY MAŁŻONKAMI

Literatura: K. Przybyłowski 1964; K. Przybyłowski 1966; M. Sośniak, B. Walaszek, E. Wierz-bowski 1969, rozdz. II i III.; Ch. Jessel: Równouprawnienie mężczyzny i kobiety w zakresie skutków małżeństwa na tle międzynarodowego prawa prywatnego RFN, SP 1978, z. 3 (57); W. Ludwiczak: Zasada równouprawnienia płci w zakresie małżeńskich stosunków osobistych i majątkowych w systemach międzynarodowego prawa prywatnego państw socjalistycznych, ze szczególnym uwzględnieniem prawa polskiego, SP 1978, z. 3 (57); W. Ludwiczak 1990, s. 151 i n.; M. Sośniak 1991, s. 172 i n.; M. Pośpiech: Kolizyjnoprawna autonomia woli w niemieckim małżeńskim prawie majątkowym, „Rejent" 1999, nr 9; K. Mironowicz: Konwencja haska z dnia 14 marca 1978 r. o prawie właściwym dla małżeńskich ustrojów majątkowych. Zakres zastosowania i metoda regulacji właściwości prawa, KPP 2000, z. 3; M. Czepelak: Stosunki majątkowe między małżonkami w prawie prywatnym międzynarodowym, Kraków 2004. Por. też literaturę do § 31.

14 Por. A. Mączyński: Rozwiązanie, s. 59; K. Pietrzykowski: Zawarcie, s. 113.

15 Por. M. Sośniak, B. Walaszek, E. Wierzbowski 1969, s. 140 (rozdział oprać, przez M. Sośniaka); K. Pietrzykowski: Zawarcie, s. 116.

212

VIII. Prawo rodzinne i opiekuńcze

I. Prawo właściwe

1. Wśród unormowań właściwości prawa dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami wyróżnić należy takie, które przywiązują wagę do okoliczności związanych z osobą jednego małżonka (z reguły męża), oraz takie, które wiążą właściwość prawa z okolicznościami zachodzącymi po stronie obojga małżonków (najczęściej jest to obywatelstwo lub miejsce zamieszkania małżonków). Zdarzają się jednak wyjątki na rzecz legis rei sitae (w odniesieniu do nieruchomości). Wreszcie niektóre systemy prawne dopuszczają w omawianym zakresie wybór prawa.

Różnie też bywa ujmowany subokreślnik temporalny norm kolizyjnych, miarodajnych dla omawianych stosunków.

2. Według art. 17 § 1 p.p.m.: „Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają ich każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu. Każdoczesne wspólne prawo ojczyste stron rozstrzyga także o dopuszczalności zawarcia, zmiany lub rozwiązania majątkowej umowy małżeńskiej".

Przepis art. 17 § 2 p.p.m. dotyczy stosunków majątkowych wynikających z majątkowych umów małżeńskich. Stanowi on, iż stosunki te podlegają wspólnemu prawu ojczystemu małżonków z chwili zawarcia umowy.

Do stosunków, o których mowa zarówno w art. 17 § 1 p.p.m., jak i w art. 17 § 2 p.p.m., odnosi się art. 17 § 3 p.p.m. W myśl tego przepisu: „W braku wspólnego prawa ojczystego małżonków prawem właściwym jest prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a gdy małżonkowie nie mają miejsca zamieszkania w tym samym państwie, właściwe jest prawo polskie".

Przy ustaleniu istnienia wspólnego prawa ojczystego małżonków — w razie podwójnego lub wielorakiego obywatelstwa któregokolwiek z nich (lub obojga) — postępować należy zgodnie ze wskazówkami zawartymi w art. 2 p.p.m.

Jeżeli strony mają wspólne prawo ojczyste, lecz nie można ustalić jego treści, stosować należy art. 17 § 3 p.p.m. (właściwa więc będzie wspólna lex domicilii), a nie art. 7 p.p.m.

Istnienie wspólnego prawa ojczystego od chwili zawarcia małżeństwa można przyjąć również wtedy, gdy do nabycia przez jednego z małżonków takiego samego obywatelstwa, jakie ma drugi małżonek, dochodzi w chwili zawarcia małżeństwa w związku z jego zawarciem.

Istnienie miejsca zamieszkania na obszarze tego samego państwa w chwili zawarcia małżeństwa można — jak się wydaje — przyjąć także wtedy, gdy wprawdzie małżonkowie do chwili zawarcia małżeństwa mieszkali w różnych państwach, jednakże — zgodnie ze swym zamiarem stałego osiedlenia się w jednym z wchodzących w grę państw — poczynili jeszcze przed zawarciem małżeństwa odpowiednie ku temu przygotowania (istnieją dowody na przystąpienie do urzeczywistnienia tego zamiaru) i od chwili zawarcia małżeństwa zamieszkują w tym państwie.

Zwraca uwagę różnica w ujęciu subokreślnika temporalnego normy z art. 17 § 1 p.p.m. oraz normy z art. 17 § 2 p.p.m. Pierwsza norma przewiduje właściwość każdoczesnego statutu (odnieść to należy także do norm ustanowionych